महाभारत 9.35 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 35→

[mh-9-35] • 53 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तस्मान् नदीगतं चापि उदपानं यशस्विनः। त्रितस्य च महाराज जगामाथ हलायुधः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasmān nadīgataṃ cāpi udapānaṃ yaśasvinaḥ. tritasya ca mahārāja jagāmātha halāyudhaḥ.

तत्र दत्त्वा बहु द्रव्यं पूजयित्वा तथा द्विजान्। उपस्पृश्य च तत्रैव प्रहृष्टो मुसलायुधः।

tatra dattvā bahu dravyaṃ pūjayitvā tathā dvijān. upaspṛśya ca tatraiva prahṛṣṭo musalāyudhaḥ.

तत्र धर्मपरो ह्य् आसीत् त्रितः स सुमहातपाः। कूपे च वसता तेन सोमः पीतो महात्मना।

tatra dharmaparo hy āsīt tritaḥ sa sumahātapāḥ. kūpe ca vasatā tena somaḥ pīto mahātmanā.

तत्र चैनं समुत्सृज्य भ्रातरौ जग्मतुर् गृहान्। ततस् तौ वै शशापाथ त्रितो ब्राह्मणसत्तमः।

tatra cainaṃ samutsṛjya bhrātarau jagmatur gṛhān. tatas tau vai śaśāpātha trito brāhmaṇasattamaḥ.

जनमेजय उवाच। उदपानं कथं ब्रह्मन् कथं च सुमहातपाः। पतितः किं च संत्यक्तो भ्रातृभ्यां द्विजसत्तमः।

janamejaya uvāca. udapānaṃ kathaṃ brahman kathaṃ ca sumahātapāḥ. patitaḥ kiṃ ca saṃtyakto bhrātṛbhyāṃ dvijasattamaḥ.

कूपे कथं च हित्वैनं भ्रातरौ जग्मतुर् गृहान्। कथं च याजयाम् आस पपौ सोमं च वै कथम्। एतद् आचक्ष्व मे ब्रह्मन् यदि श्राव्यं हि मन्यसे।

kūpe kathaṃ ca hitvainaṃ bhrātarau jagmatur gṛhān. kathaṃ ca yājayām āsa papau somaṃ ca vai katham. etad ācakṣva me brahman yadi śrāvyaṃ hi manyase.

वैशंपायन उवाच। आसन् पूर्वयुगे राजन् मुनयो भ्रातरस् त्रयः। एकतश् च द्वितश् चैव त्रितश् चादित्यसंनिभाः।

vaiśaṃpāyana uvāca. āsan pūrvayuge rājan munayo bhrātaras trayaḥ. ekataś ca dvitaś caiva tritaś cādityasaṃnibhāḥ.

सर्वे प्रजापतिसमाः प्रजावन्तस् तथैव च। ब्रह्मलोकजितः सर्वे तपसा ब्रह्मवादिनः।

sarve prajāpatisamāḥ prajāvantas tathaiva ca. brahmalokajitaḥ sarve tapasā brahmavādinaḥ.

तेषां तु तपसा प्रीतो नियमेन दमेन च। अभवद् गौतमो नित्यं पिता धर्मरतः सदा।

teṣāṃ tu tapasā prīto niyamena damena ca. abhavad gautamo nityaṃ pitā dharmarataḥ sadā.

स तु दीर्घेण कालेन तेषां प्रीतिम् अवाप्य च। जगाम भगवान् स्थानम् अनुरूपम् इवात्मनः।

sa tu dīrgheṇa kālena teṣāṃ prītim avāpya ca. jagāma bhagavān sthānam anurūpam ivātmanaḥ.

राजानस् तस्य ये पूर्वे याज्या ह्य् आसन् महात्मनः। ते सर्वे स्वर्गते तस्मिंस् तस्य पुत्रान् अपूजयन्।

rājānas tasya ye pūrve yājyā hy āsan mahātmanaḥ. te sarve svargate tasmiṃs tasya putrān apūjayan.

तेषां तु कर्मणा राजंस् तथैवाध्ययनेन च। त्रितः स श्रेष्ठतां प्राप यथैवास्य पिता तथा।

teṣāṃ tu karmaṇā rājaṃs tathaivādhyayanena ca. tritaḥ sa śreṣṭhatāṃ prāpa yathaivāsya pitā tathā.

तं स्म सर्वे महाभागा मुनयः पुण्यलक्षणाः। अपूजयन् महाभागं तथा विद्वत्तयैव तु।

taṃ sma sarve mahābhāgā munayaḥ puṇyalakṣaṇāḥ. apūjayan mahābhāgaṃ tathā vidvattayaiva tu.

कदा चिद् धि ततो राजन् भ्रातराव् एकतद्वितौ। यज्ञार्थं चक्रतुश् चित्तं धनार्थं च विशेषतः।

kadā cid dhi tato rājan bhrātarāv ekatadvitau. yajñārthaṃ cakratuś cittaṃ dhanārthaṃ ca viśeṣataḥ.

तयोश् चिन्ता समभवत् त्रितं गृह्य परंतप। याज्यान् सर्वान् उपादाय प्रतिगृह्य पशूंस् ततः।

tayoś cintā samabhavat tritaṃ gṛhya paraṃtapa. yājyān sarvān upādāya pratigṛhya paśūṃs tataḥ.

सोमं पास्यामहे हृष्टाः प्राप्य यज्ञं महाफलम्। चक्रुश् चैव महाराज भ्रातरस् त्रय एव ह। तथा ते समयं कृत्वा गृहान् निष्क्रम्य पार्थिव।

somaṃ pāsyāmahe hṛṣṭāḥ prāpya yajñaṃ mahāphalam. cakruś caiva mahārāja bhrātaras traya eva ha. tathā te samayaṃ kṛtvā gṛhān niṣkramya pārthiva.

तथा तु ते परिक्रम्य याज्यान् सर्वान् पशून् प्रति। याजयित्वा ततो याज्यांल् लब्ध्वा च सुबहून् पशून्।

tathā tu te parikramya yājyān sarvān paśūn prati. yājayitvā tato yājyāṃl labdhvā ca subahūn paśūn.

याज्येन कर्मणा तेन प्रतिगृह्य विधानतः। प्राचीं दिशं महात्मान आजग्मुस् ते महर्षयः।

yājyena karmaṇā tena pratigṛhya vidhānataḥ. prācīṃ diśaṃ mahātmāna ājagmus te maharṣayaḥ.

त्रितस् तेषां महाराज पुरस्ताद् याति हृष्टवत्। एकतश् च द्वितश् चैव पृष्ठतः कालयन् पशून्।

tritas teṣāṃ mahārāja purastād yāti hṛṣṭavat. ekataś ca dvitaś caiva pṛṣṭhataḥ kālayan paśūn.

तयोश् चिन्ता समभवद् दृष्ट्वा पशुगणं महत्। कथं न स्युर् इमा गाव आवाभ्यां वै विना त्रितम्।

tayoś cintā samabhavad dṛṣṭvā paśugaṇaṃ mahat. kathaṃ na syur imā gāva āvābhyāṃ vai vinā tritam.

ताव् अन्योन्यं समाभाष्य एकतश् च द्वितश् च ह। यद् ऊचतुर् मिथः पापौ तन् निबोध जनेश्वर।

tāv anyonyaṃ samābhāṣya ekataś ca dvitaś ca ha. yad ūcatur mithaḥ pāpau tan nibodha janeśvara.

त्रितो यज्ञेषु कुशलस् त्रितो वेदेषु निष्ठितः। अन्यास् त्रितो बहुतरा गावः समुपलप्स्यते।

trito yajñeṣu kuśalas trito vedeṣu niṣṭhitaḥ. anyās trito bahutarā gāvaḥ samupalapsyate.

तद् आवां सहितौ भूत्वा गाः प्रकाल्य व्रजावहे। त्रितो ऽपि गच्छतां कामम् आवाभ्यां वै विनाकृतः।

tad āvāṃ sahitau bhūtvā gāḥ prakālya vrajāvahe. trito 'pi gacchatāṃ kāmam āvābhyāṃ vai vinākṛtaḥ.

तेषाम् आगच्छतां रात्रौ पथिस्थाने वृको ऽभवत्। तथा कूपो ऽविदूरे ऽभूत् सरस्वत्यास् तटे महान्।

teṣām āgacchatāṃ rātrau pathisthāne vṛko 'bhavat. tathā kūpo 'vidūre 'bhūt sarasvatyās taṭe mahān.

अथ त्रितो वृकं दृष्ट्वा पथि तिष्ठन्तम् अग्रतः। तद्भयाद् अपसर्पन् वै तस्मिन् कूपे पपात ह। अगाधे सुमहाघोरे सर्वभूतभयंकरे।

atha trito vṛkaṃ dṛṣṭvā pathi tiṣṭhantam agrataḥ. tadbhayād apasarpan vai tasmin kūpe papāta ha. agādhe sumahāghore sarvabhūtabhayaṃkare.

त्रितस् ततो महाभागः कूपस्थो मुनिसत्तमः। आर्तनादं ततश् चक्रे तौ तु शुश्रुवतुर् मुनी।

tritas tato mahābhāgaḥ kūpastho munisattamaḥ. ārtanādaṃ tataś cakre tau tu śuśruvatur munī.

तं ज्ञात्वा पतितं कूपे भ्रातराव् एकतद्वितौ। वृकत्रासाच् च लोभाच् च समुत्सृज्य प्रजग्मतुः।

taṃ jñātvā patitaṃ kūpe bhrātarāv ekatadvitau. vṛkatrāsāc ca lobhāc ca samutsṛjya prajagmatuḥ.

भ्रातृभ्यां पशुलुब्धाभ्याम् उत्सृष्टः स महातपाः। उदपाने महाराज निर्जले पांसुसंवृते।

bhrātṛbhyāṃ paśulubdhābhyām utsṛṣṭaḥ sa mahātapāḥ. udapāne mahārāja nirjale pāṃsusaṃvṛte.

त्रित आत्मानम् आलक्ष्य कूपे वीरुत्तृणावृते। निमग्नं भरतश्रेष्ठ पापकृन् नरके यथा।

trita ātmānam ālakṣya kūpe vīruttṛṇāvṛte. nimagnaṃ bharataśreṣṭha pāpakṛn narake yathā.

बुद्ध्या ह्य् अगणयत् प्राज्ञो मृत्योर् भीतो ह्य् असोमपः। सोमः कथं नु पातव्य इहस्थेन मया भवेत्।

buddhyā hy agaṇayat prājño mṛtyor bhīto hy asomapaḥ. somaḥ kathaṃ nu pātavya ihasthena mayā bhavet.

स एवम् अनुसंचिन्त्य तस्मिन् कूपे महातपाः। ददर्श वीरुधं तत्र लम्बमानां यदृच्छया।

sa evam anusaṃcintya tasmin kūpe mahātapāḥ. dadarśa vīrudhaṃ tatra lambamānāṃ yadṛcchayā.

पांसुग्रस्ते ततः कूपे विचिन्त्य सलिलं मुनिः। अग्नीन् संकल्पयाम् आस होत्रे चात्मानम् एव च।

pāṃsugraste tataḥ kūpe vicintya salilaṃ muniḥ. agnīn saṃkalpayām āsa hotre cātmānam eva ca.

ततस् तां वीरुधं सोमं संकल्प्य सुमहातपाः। ऋचो यजूंषि सामानि मनसा चिन्तयन् मुनिः। ग्रावाणः शर्कराः कृत्वा प्रचक्रे ऽभिषवं नृप।

tatas tāṃ vīrudhaṃ somaṃ saṃkalpya sumahātapāḥ. ṛco yajūṃṣi sāmāni manasā cintayan muniḥ. grāvāṇaḥ śarkarāḥ kṛtvā pracakre 'bhiṣavaṃ nṛpa.

आज्यं च सलिलं चक्रे भागांश् च त्रिदिवौकसाम्। सोमस्याभिषवं कृत्वा चकार तुमुलं ध्वनिम्।

ājyaṃ ca salilaṃ cakre bhāgāṃś ca tridivaukasām. somasyābhiṣavaṃ kṛtvā cakāra tumulaṃ dhvanim.

स चाविशद् दिवं राजन् स्वरः शैक्षस् त्रितस्य वै। समवाप च तं यज्ञं यथोक्तं ब्रह्मवादिभिः।

sa cāviśad divaṃ rājan svaraḥ śaikṣas tritasya vai. samavāpa ca taṃ yajñaṃ yathoktaṃ brahmavādibhiḥ.

वर्तमाने तथा यज्ञे त्रितस्य सुमहात्मनः। आविग्नं त्रिदिवं सर्वं कारणं च न बुध्यते।

vartamāne tathā yajñe tritasya sumahātmanaḥ. āvignaṃ tridivaṃ sarvaṃ kāraṇaṃ ca na budhyate.

ततः सुतुमुलं शब्दं शुश्रावाथ बृहस्पतिः। श्रुत्वा चैवाब्रवीद् देवान् सर्वान् देवपुरोहितः।

tataḥ sutumulaṃ śabdaṃ śuśrāvātha bṛhaspatiḥ. śrutvā caivābravīd devān sarvān devapurohitaḥ.

त्रितस्य वर्तते यज्ञस् तत्र गच्छामहे सुराः। स हि क्रुद्धः सृजेद् अन्यान् देवान् अपि महातपाः।

tritasya vartate yajñas tatra gacchāmahe surāḥ. sa hi kruddhaḥ sṛjed anyān devān api mahātapāḥ.

तच् छ्रुत्वा वचनं तस्य सहिताः सर्वदेवताः। प्रययुस् तत्र यत्रासौ त्रितयज्ञः प्रवर्तते।

tac chrutvā vacanaṃ tasya sahitāḥ sarvadevatāḥ. prayayus tatra yatrāsau tritayajñaḥ pravartate.

ते तत्र गत्वा विबुधास् तं कूपं यत्र स त्रितः। ददृशुस् तं महात्मानं दीक्षितं यज्ञकर्मसु।

te tatra gatvā vibudhās taṃ kūpaṃ yatra sa tritaḥ. dadṛśus taṃ mahātmānaṃ dīkṣitaṃ yajñakarmasu.

दृष्ट्वा चैनं महात्मानं श्रिया परमया युतम्। ऊचुश् चाथ महाभागं प्राप्ता भागार्थिनो वयम्।

dṛṣṭvā cainaṃ mahātmānaṃ śriyā paramayā yutam. ūcuś cātha mahābhāgaṃ prāptā bhāgārthino vayam.

अथाब्रवीद् ऋषिर् देवान् पश्यध्वं मां दिवौकसः। अस्मिन् प्रतिभये कूपे निमग्नं नष्टचेतसम्।

athābravīd ṛṣir devān paśyadhvaṃ māṃ divaukasaḥ. asmin pratibhaye kūpe nimagnaṃ naṣṭacetasam.

ततस् त्रितो महाराज भागांस् तेषां यथाविधि। मन्त्रयुक्तान् समददात् ते च प्रीतास् तदाभवन्।

tatas trito mahārāja bhāgāṃs teṣāṃ yathāvidhi. mantrayuktān samadadāt te ca prītās tadābhavan.

ततो यथाविधि प्राप्तान् भागान् प्राप्य दिवौकसः। प्रीतात्मानो ददुस् तस्मै वरान् यान् मनसेच्छति।

tato yathāvidhi prāptān bhāgān prāpya divaukasaḥ. prītātmāno dadus tasmai varān yān manasecchati.

स तु वव्रे वरं देवांस् त्रातुम् अर्हथ माम् इतः। यश् चेहोपस्पृशेत् कूपे स सोमपगतिं लभेत्।

sa tu vavre varaṃ devāṃs trātum arhatha mām itaḥ. yaś cehopaspṛśet kūpe sa somapagatiṃ labhet.

तत्र चोर्मिमती राजन्न् उत्पपात सरस्वती। आजगाम द्रुतं प्रीता तस्मिन् कूपे सरस्वती। तयोत्क्षिप्तस् त्रितस् तस्थौ पूजयंस् त्रिदिवौकसः।

tatra cormimatī rājann utpapāta sarasvatī. ājagāma drutaṃ prītā tasmin kūpe sarasvatī. tayotkṣiptas tritas tasthau pūjayaṃs tridivaukasaḥ.

तथेति चोक्त्वा विबुधा जग्मू राजन् यथागतम्। त्रितश् चाप्य् अगमत् प्रीतः स्वम् एव निलयं तदा।

tatheti coktvā vibudhā jagmū rājan yathāgatam. tritaś cāpy agamat prītaḥ svam eva nilayaṃ tadā.

क्रुद्धः स तु समासाद्य ताव् ऋषी भ्रातरौ तदा। उवाच परुषं वाक्यं शशाप च महातपाः।

kruddhaḥ sa tu samāsādya tāv ṛṣī bhrātarau tadā. uvāca paruṣaṃ vākyaṃ śaśāpa ca mahātapāḥ.

पशुलुब्धौ युवां यस्मान् माम् उत्सृज्य प्रधावितौ। तस्माद् रूपेण तेषां वै दंष्ट्रिणाम् अभितश् चरौ।

paśulubdhau yuvāṃ yasmān mām utsṛjya pradhāvitau. tasmād rūpeṇa teṣāṃ vai daṃṣṭriṇām abhitaś carau.

भवितारौ मया शप्तौ पापेनानेन कर्मणा। प्रसवश् चैव युवयोर् गोलाङ्गूलर्क्षवानराः।

bhavitārau mayā śaptau pāpenānena karmaṇā. prasavaś caiva yuvayor golāṅgūlarkṣavānarāḥ.

इत्य् उक्ते तु तदा तेन क्षणाद् एव विशां पते। तथाभूताव् अदृश्येतां वचनात् सत्यवादिनः।

ity ukte tu tadā tena kṣaṇād eva viśāṃ pate. tathābhūtāv adṛśyetāṃ vacanāt satyavādinaḥ.

तत्राप्य् अमितविक्रान्तः स्पृष्ट्वा तोयं हलायुधः। दत्त्वा च विविधान् दायान् पूजयित्वा च वै द्विजान्।

tatrāpy amitavikrāntaḥ spṛṣṭvā toyaṃ halāyudhaḥ. dattvā ca vividhān dāyān pūjayitvā ca vai dvijān.

उदपानं च तं दृष्ट्वा प्रशस्य च पुनः पुनः। नदीगतम् अदीनात्मा प्राप्तो विनशनं तदा।

udapānaṃ ca taṃ dṛṣṭvā praśasya ca punaḥ punaḥ. nadīgatam adīnātmā prāpto vinaśanaṃ tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...