महाभारत 9.34 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 34→

[mh-9-34] • 81 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। पूर्वम् एव यदा रामस् तस्मिन् युद्ध उपस्थिते। आमन्त्र्य केशवं यातो वृष्णिभिः सहितः प्रभुः।

janamejaya uvāca. pūrvam eva yadā rāmas tasmin yuddha upasthite. āmantrya keśavaṃ yāto vṛṣṇibhiḥ sahitaḥ prabhuḥ.

साहाय्यं धार्तराष्ट्रस्य न च कर्तास्मि केशव। न चैव पाण्डुपुत्राणां गमिष्यामि यथागतम्।

sāhāyyaṃ dhārtarāṣṭrasya na ca kartāsmi keśava. na caiva pāṇḍuputrāṇāṃ gamiṣyāmi yathāgatam.

एवम् उक्त्वा तदा रामो यातः शत्रुनिबर्हणः। तस्य चागमनं भूयो ब्रह्मञ् शंसितुम् अर्हसि।

evam uktvā tadā rāmo yātaḥ śatrunibarhaṇaḥ. tasya cāgamanaṃ bhūyo brahmañ śaṃsitum arhasi.

आख्याहि मे विस्तरतः कथं राम उपस्थितः। कथं च दृष्टवान् युद्धं कुशलो ह्य् असि सत्तम।

ākhyāhi me vistarataḥ kathaṃ rāma upasthitaḥ. kathaṃ ca dṛṣṭavān yuddhaṃ kuśalo hy asi sattama.

वैशंपायन उवाच। उपप्लव्ये निविष्टेषु पाण्डवेषु महात्मसु। प्रेषितो धृतराष्ट्रस्य समीपं मधुसूदनः। शमं प्रति महाबाहो हितार्थं सर्वदेहिनाम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. upaplavye niviṣṭeṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu. preṣito dhṛtarāṣṭrasya samīpaṃ madhusūdanaḥ. śamaṃ prati mahābāho hitārthaṃ sarvadehinām.

स गत्वा हास्तिनपुरं धृतराष्ट्रं समेत्य च। उक्तवान् वचनं तथ्यं हितं चैव विशेषतः। न च तत् कृतवान् राजा यथाख्यातं हि ते पुरा।

sa gatvā hāstinapuraṃ dhṛtarāṣṭraṃ sametya ca. uktavān vacanaṃ tathyaṃ hitaṃ caiva viśeṣataḥ. na ca tat kṛtavān rājā yathākhyātaṃ hi te purā.

अनवाप्य शमं तत्र कृष्णः पुरुषसत्तमः। आगच्छत महाबाहुर् उपप्लव्यं जनाधिप।

anavāpya śamaṃ tatra kṛṣṇaḥ puruṣasattamaḥ. āgacchata mahābāhur upaplavyaṃ janādhipa.

ततः प्रत्यागतः कृष्णो धार्तराष्ट्रविसर्जितः। आजगाम नरव्याघ्रः पाण्डवानाम् अनीकिनीम्। अक्रियायां नरव्याघ्र पाण्डवान् इदम् अब्रवीत्। यथोक्तं च यथावृत्तम् उक्त्वा पाण्डवम् अब्रवीत्।

tataḥ pratyāgataḥ kṛṣṇo dhārtarāṣṭravisarjitaḥ. ājagāma naravyāghraḥ pāṇḍavānām anīkinīm. akriyāyāṃ naravyāghra pāṇḍavān idam abravīt. yathoktaṃ ca yathāvṛttam uktvā pāṇḍavam abravīt.

न कुर्वन्ति वचो मह्यं कुरवः कालचोदिताः। निर्गच्छध्वं पाण्डवेयाः पुष्येण सहिता मया।

na kurvanti vaco mahyaṃ kuravaḥ kālacoditāḥ. nirgacchadhvaṃ pāṇḍaveyāḥ puṣyeṇa sahitā mayā.

ततो विभज्यमानेषु बलेषु बलिनां वरः। प्रोवाच भ्रातरं कृष्णं रौहिणेयो महामनाः।

tato vibhajyamāneṣu baleṣu balināṃ varaḥ. provāca bhrātaraṃ kṛṣṇaṃ rauhiṇeyo mahāmanāḥ.

तेषाम् अपि महाबाहो साहाय्यं मधुसूदन। क्रियताम् इति तत् कृष्णो नास्य चक्रे वचस् तदा। धीमान् अरिविनाशाय कृतं सर्वं सदा हरिः। सस्मार स तदा तत्र इदं तत्र पुनः पुनः।

teṣām api mahābāho sāhāyyaṃ madhusūdana. kriyatām iti tat kṛṣṇo nāsya cakre vacas tadā. dhīmān arivināśāya kṛtaṃ sarvaṃ sadā hariḥ. sasmāra sa tadā tatra idaṃ tatra punaḥ punaḥ.

ततो मन्युपरीतात्मा जगाम यदुनन्दनः। तीर्थयात्रां हलधरः सरस्वत्यां महायशाः। मैत्रे नक्षत्रयोगे स्म सहितः सर्वयादवैः।

tato manyuparītātmā jagāma yadunandanaḥ. tīrthayātrāṃ haladharaḥ sarasvatyāṃ mahāyaśāḥ. maitre nakṣatrayoge sma sahitaḥ sarvayādavaiḥ.

आश्रयाम् आस भोजस् तु दुर्योधनम् अरिंदमः। युयुधानेन सहितो वासुदेवस् तु पाण्डवान्।

āśrayām āsa bhojas tu duryodhanam ariṃdamaḥ. yuyudhānena sahito vāsudevas tu pāṇḍavān.

रौहिणेये गते शूरे पुष्येण मधुसूदनः। पाण्डवेयान् पुरस्कृत्य ययाव् अभिमुखः कुरून्।

rauhiṇeye gate śūre puṣyeṇa madhusūdanaḥ. pāṇḍaveyān puraskṛtya yayāv abhimukhaḥ kurūn.

गच्छन्न् एव पथिस्थस् तु रामः प्रेष्यान् उवाच ह। संभारांस् तीर्थयात्रायां सर्वोपकरणानि च। आनयध्वं द्वारकाया अग्नीन् वै याजकांस् तथा।

gacchann eva pathisthas tu rāmaḥ preṣyān uvāca ha. saṃbhārāṃs tīrthayātrāyāṃ sarvopakaraṇāni ca. ānayadhvaṃ dvārakāyā agnīn vai yājakāṃs tathā.

सुवर्णं रजतं चैव धेनूर् वासांसि वाजिनः। कुञ्जरांश् च रथांश् चैव खरोष्ट्रं वाहनानि च। क्षिप्रम् आनीयतां सर्वं तीर्थहेतोः परिच्छदम्।

suvarṇaṃ rajataṃ caiva dhenūr vāsāṃsi vājinaḥ. kuñjarāṃś ca rathāṃś caiva kharoṣṭraṃ vāhanāni ca. kṣipram ānīyatāṃ sarvaṃ tīrthahetoḥ paricchadam.

प्रतिस्रोतः सरस्वत्या गच्छध्वं शीघ्रगामिनः। ऋत्विजश् चानयध्वं वै शतशश् च द्विजर्षभान्।

pratisrotaḥ sarasvatyā gacchadhvaṃ śīghragāminaḥ. ṛtvijaś cānayadhvaṃ vai śataśaś ca dvijarṣabhān.

एवं संदिश्य तु प्रेष्यान् बलदेवो महाबलः। तीर्थयात्रां ययौ राजन् कुरूणां वैशसे तदा। सरस्वतीं प्रतिस्रोतः समुद्राद् अभिजग्मिवान्। रामो यदूत्तमः श्रीमांस् तीर्थयात्राम् अनुस्मरन्।

evaṃ saṃdiśya tu preṣyān baladevo mahābalaḥ. tīrthayātrāṃ yayau rājan kurūṇāṃ vaiśase tadā. sarasvatīṃ pratisrotaḥ samudrād abhijagmivān. rāmo yadūttamaḥ śrīmāṃs tīrthayātrām anusmaran.

ऋत्विग्भिश् च सुहृद्भिश् च तथान्यैर् द्विजसत्तमैः। रथैर् गजैस् तथाश्वैश् च प्रेष्यैश् च भरतर्षभ। गोखरोष्ट्रप्रयुक्तैश् च यानैश् च बहुभिर् वृतः।

ṛtvigbhiś ca suhṛdbhiś ca tathānyair dvijasattamaiḥ. rathair gajais tathāśvaiś ca preṣyaiś ca bharatarṣabha. gokharoṣṭraprayuktaiś ca yānaiś ca bahubhir vṛtaḥ.

श्रान्तानां क्लान्तवपुषां शिशूनां विपुलायुषाम्। तानि यानानि देशेषु प्रतीक्ष्यन्ते स्म भारत। बुभुक्षितानाम् अर्थाय कॢप्तम् अन्नं समन्ततः। देशे देशे तु देयानि दानानि विविधानि च। अर्चायै चार्थिनां राजन् क्लृप्तानि बहुशस् तथा।

śrāntānāṃ klāntavapuṣāṃ śiśūnāṃ vipulāyuṣām. tāni yānāni deśeṣu pratīkṣyante sma bhārata. bubhukṣitānām arthāya kḷptam annaṃ samantataḥ. deśe deśe tu deyāni dānāni vividhāni ca. arcāyai cārthināṃ rājan klṛptāni bahuśas tathā.

यो यो यत्र द्विजो भोक्तुं कामं कामयते तदा। तस्य तस्य तु तत्रैवम् उपजह्रुस् तदा नृप।

yo yo yatra dvijo bhoktuṃ kāmaṃ kāmayate tadā. tasya tasya tu tatraivam upajahrus tadā nṛpa.

तत्र स्थिता नरा राजन् रौहिणेयस्य शासनात्। भक्ष्यपेयस्य कुर्वन्ति राशींस् तत्र समन्ततः।

tatra sthitā narā rājan rauhiṇeyasya śāsanāt. bhakṣyapeyasya kurvanti rāśīṃs tatra samantataḥ.

वासांसि च महार्हाणि पर्यङ्कास्तरणानि च। पूजार्थं तत्र कॢप्तानि विप्राणां सुखम् इच्छताम्।

vāsāṃsi ca mahārhāṇi paryaṅkāstaraṇāni ca. pūjārthaṃ tatra kḷptāni viprāṇāṃ sukham icchatām.

यत्र यः स्वपते विप्रः क्षत्रियो वापि भारत। तत्र तत्र तु तस्यैव सर्वं कॢप्तम् अदृश्यत।

yatra yaḥ svapate vipraḥ kṣatriyo vāpi bhārata. tatra tatra tu tasyaiva sarvaṃ kḷptam adṛśyata.

यथासुखं जनः सर्वस् तिष्ठते याति वा तदा। यातुकामस्य यानानि पानानि तृषितस्य च।

yathāsukhaṃ janaḥ sarvas tiṣṭhate yāti vā tadā. yātukāmasya yānāni pānāni tṛṣitasya ca.

बुभुक्षितस्य चान्नानि स्वादूनि भरतर्षभ। उपजह्रुर् नरास् तत्र वस्त्राण्य् आभरणानि च।

bubhukṣitasya cānnāni svādūni bharatarṣabha. upajahrur narās tatra vastrāṇy ābharaṇāni ca.

स पन्थाः प्रबभौ राजन् सर्वस्यैव सुखावहः। स्वर्गोपमस् तदा वीर नराणां तत्र गच्छताम्।

sa panthāḥ prababhau rājan sarvasyaiva sukhāvahaḥ. svargopamas tadā vīra narāṇāṃ tatra gacchatām.

नित्यप्रमुदितोपेतः स्वादुभक्षः शुभान्वितः। विपण्यापणपण्यानां नानाजनशतैर् वृतः। नानाद्रुमलतोपेतो नानारत्नविभूषितः।

nityapramuditopetaḥ svādubhakṣaḥ śubhānvitaḥ. vipaṇyāpaṇapaṇyānāṃ nānājanaśatair vṛtaḥ. nānādrumalatopeto nānāratnavibhūṣitaḥ.

ततो महात्मा नियमे स्थितात्मा; पुण्येषु तीर्थेषु वसूनि राजन्। ददौ द्विजेभ्यः क्रतुदक्षिणाश् च; यदुप्रवीरो हलभृत् प्रतीतः।

tato mahātmā niyame sthitātmā; puṇyeṣu tīrtheṣu vasūni rājan. dadau dvijebhyaḥ kratudakṣiṇāś ca; yadupravīro halabhṛt pratītaḥ.

दोग्ध्रीश् च धेनूश् च सहस्रशो वै; सुवाससः काञ्चनबद्धशृङ्गीः। हयांश् च नानाविधदेशजातान्; यानानि दासीश् च तथा द्विजेभ्यः।

dogdhrīś ca dhenūś ca sahasraśo vai; suvāsasaḥ kāñcanabaddhaśṛṅgīḥ. hayāṃś ca nānāvidhadeśajātān; yānāni dāsīś ca tathā dvijebhyaḥ.

रत्नानि मुक्तामणिविद्रुमं च; शृङ्गीसुवर्णं रजतं च शुभ्रम्। अयस्मयं ताम्रमयं च भाण्डं; ददौ द्विजातिप्रवरेषु रामः।

ratnāni muktāmaṇividrumaṃ ca; śṛṅgīsuvarṇaṃ rajataṃ ca śubhram. ayasmayaṃ tāmramayaṃ ca bhāṇḍaṃ; dadau dvijātipravareṣu rāmaḥ.

एवं स वित्तं प्रददौ महात्मा; सरस्वतीतीर्थवरेषु भूरि। ययौ क्रमेणाप्रतिमप्रभावस्; ततः कुरुक्षेत्रम् उदारवृत्तः।

evaṃ sa vittaṃ pradadau mahātmā; sarasvatītīrthavareṣu bhūri. yayau krameṇāpratimaprabhāvas; tataḥ kurukṣetram udāravṛttaḥ.

जनमेजय उवाच। सारस्वतानां तीर्थानां गुणोत्पत्तिं वदस्व मे। फलं च द्विपदां श्रेष्ठ कर्मनिर्वृत्तिम् एव च।

janamejaya uvāca. sārasvatānāṃ tīrthānāṃ guṇotpattiṃ vadasva me. phalaṃ ca dvipadāṃ śreṣṭha karmanirvṛttim eva ca.

यथाक्रमं च भगवंस् तीर्थानाम् अनुपूर्वशः। ब्रह्मन् ब्रह्मविदां श्रेष्ठ परं कौतूहलं हि मे।

yathākramaṃ ca bhagavaṃs tīrthānām anupūrvaśaḥ. brahman brahmavidāṃ śreṣṭha paraṃ kautūhalaṃ hi me.

वैशंपायन उवाच। तीर्थानां विस्तरं राजन् गुणोत्पत्तिं च सर्वशः। मयोच्यमानां शृणु वै पुण्यां राजेन्द्र कृत्स्नशः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tīrthānāṃ vistaraṃ rājan guṇotpattiṃ ca sarvaśaḥ. mayocyamānāṃ śṛṇu vai puṇyāṃ rājendra kṛtsnaśaḥ.

पूर्वं महाराज यदुप्रवीर; ऋत्विक्सुहृद्विप्रगणैश् च सार्धम्। पुण्यं प्रभासं समुपाजगाम; यत्रोडुराड् यक्ष्मणा क्लिश्यमानः।

pūrvaṃ mahārāja yadupravīra; ṛtviksuhṛdvipragaṇaiś ca sārdham. puṇyaṃ prabhāsaṃ samupājagāma; yatroḍurāḍ yakṣmaṇā kliśyamānaḥ.

विमुक्तशापः पुनर् आप्य तेजः; सर्वं जगद् भासयते नरेन्द्र। एवं तु तीर्थप्रवरं पृथिव्यां; प्रभासनात् तस्य ततः प्रभासः।

vimuktaśāpaḥ punar āpya tejaḥ; sarvaṃ jagad bhāsayate narendra. evaṃ tu tīrthapravaraṃ pṛthivyāṃ; prabhāsanāt tasya tataḥ prabhāsaḥ.

जनमेजय उवाच। किमर्थं भगवान् सोमो यक्ष्मणा समगृह्यत। कथं च तीर्थप्रवरे तस्मिंश् चन्द्रो न्यमज्जत।

janamejaya uvāca. kimarthaṃ bhagavān somo yakṣmaṇā samagṛhyata. kathaṃ ca tīrthapravare tasmiṃś candro nyamajjata.

कथम् आप्लुत्य तस्मिंस् तु पुनर् आप्यायितः शशी। एतन् मे सर्वम् आचक्ष्व विस्तरेण महामुने।

katham āplutya tasmiṃs tu punar āpyāyitaḥ śaśī. etan me sarvam ācakṣva vistareṇa mahāmune.

वैशंपायन उवाच। दक्षस्य तनया यास् ताः प्रादुरासन् विशां पते। स सप्तविंशतिं कन्या दक्षः सोमाय वै ददौ।

vaiśaṃpāyana uvāca. dakṣasya tanayā yās tāḥ prādurāsan viśāṃ pate. sa saptaviṃśatiṃ kanyā dakṣaḥ somāya vai dadau.

नक्षत्रयोगनिरताः संख्यानार्थं च भारत। पत्न्यो वै तस्य राजेन्द्र सोमस्य शुभलक्षणाः।

nakṣatrayoganiratāḥ saṃkhyānārthaṃ ca bhārata. patnyo vai tasya rājendra somasya śubhalakṣaṇāḥ.

तास् तु सर्वा विशालाक्ष्यो रूपेणाप्रतिमा भुवि। अत्यरिच्यत तासां तु रोहिणी रूपसंपदा।

tās tu sarvā viśālākṣyo rūpeṇāpratimā bhuvi. atyaricyata tāsāṃ tu rohiṇī rūpasaṃpadā.

ततस् तस्यां स भगवान् प्रीतिं चक्रे निशाकरः। सास्य हृद्या बभूवाथ तस्मात् तां बुभुजे सदा।

tatas tasyāṃ sa bhagavān prītiṃ cakre niśākaraḥ. sāsya hṛdyā babhūvātha tasmāt tāṃ bubhuje sadā.

पुरा हि सोमो राजेन्द्र रोहिण्याम् अवसच् चिरम्। ततो ऽस्य कुपितान्य् आसन् नक्षत्राणि महात्मनः।

purā hi somo rājendra rohiṇyām avasac ciram. tato 'sya kupitāny āsan nakṣatrāṇi mahātmanaḥ.

ता गत्वा पितरं प्राहुः प्रजापतिम् अतन्द्रिताः। सोमो वसति नास्मासु रोहिणीं भजते सदा।

tā gatvā pitaraṃ prāhuḥ prajāpatim atandritāḥ. somo vasati nāsmāsu rohiṇīṃ bhajate sadā.

ता वयं सहिताः सर्वास् त्वत्सकाशे प्रजेश्वर। संप्राप्ताः परिभूताः स्मो गतिर् भव पितः स्वयम्। वत्स्यामो नियताहारास् तपश्चरणतत्पराः।

tā vayaṃ sahitāḥ sarvās tvatsakāśe prajeśvara. saṃprāptāḥ paribhūtāḥ smo gatir bhava pitaḥ svayam. vatsyāmo niyatāhārās tapaścaraṇatatparāḥ.

श्रुत्वा तासां तु वचनं दक्षः सोमम् अथाब्रवीत्। समं वर्तस्व भार्यासु मा त्वाधर्मो महान् स्पृशेत्।

śrutvā tāsāṃ tu vacanaṃ dakṣaḥ somam athābravīt. samaṃ vartasva bhāryāsu mā tvādharmo mahān spṛśet.

ताश् च सर्वाब्रवीद् दक्षो गच्छध्वं सोमम् अन्तिकात्। समं वत्स्यति सर्वासु चन्द्रमा मम शासनात्।

tāś ca sarvābravīd dakṣo gacchadhvaṃ somam antikāt. samaṃ vatsyati sarvāsu candramā mama śāsanāt.

विसृष्टास् तास् तदा जग्मुः शीतांशुभवनं तदा। तथापि सोमो भगवान् पुनर् एव महीपते। रोहिणीं निवसत्य् एव प्रीयमाणो मुहुर् मुहुः।

visṛṣṭās tās tadā jagmuḥ śītāṃśubhavanaṃ tadā. tathāpi somo bhagavān punar eva mahīpate. rohiṇīṃ nivasaty eva prīyamāṇo muhur muhuḥ.

ततस् ताः सहिताः सर्वा भूयः पितरम् अब्रुवन्। तव शुश्रूषणे युक्ता वत्स्यामो हि तवाश्रमे। सोमो वसति नास्मासु नाकरोद् वचनं तव।

tatas tāḥ sahitāḥ sarvā bhūyaḥ pitaram abruvan. tava śuśrūṣaṇe yuktā vatsyāmo hi tavāśrame. somo vasati nāsmāsu nākarod vacanaṃ tava.

तासां तद् वचनं श्रुत्वा दक्षः सोमम् अथाब्रवीत्। समं वर्तस्व भार्यासु मा त्वां शप्स्ये विरोचन।

tāsāṃ tad vacanaṃ śrutvā dakṣaḥ somam athābravīt. samaṃ vartasva bhāryāsu mā tvāṃ śapsye virocana.

अनादृत्य तु तद् वाक्यं दक्षस्य भगवाञ् शशी। रोहिण्या सार्धम् अवसत् ततस् ताः कुपिताः पुनः।

anādṛtya tu tad vākyaṃ dakṣasya bhagavāñ śaśī. rohiṇyā sārdham avasat tatas tāḥ kupitāḥ punaḥ.

गत्वा च पितरं प्राहुः प्रणम्य शिरसा तदा। सोमो वसति नास्मासु तस्मान् नः शरणं भव।

gatvā ca pitaraṃ prāhuḥ praṇamya śirasā tadā. somo vasati nāsmāsu tasmān naḥ śaraṇaṃ bhava.

रोहिण्याम् एव भगवन् सदा वसति चन्द्रमाः। न त्वद्वचो गणयति नास्मासु स्नेहम् इच्छति। तस्मान् नस् त्राहि सर्वा वै यथा नः सोम आविशेत्।

rohiṇyām eva bhagavan sadā vasati candramāḥ. na tvadvaco gaṇayati nāsmāsu sneham icchati. tasmān nas trāhi sarvā vai yathā naḥ soma āviśet.

तच् छ्रुत्वा भगवान् क्रुद्धो यक्ष्माणं पृथिवीपते। ससर्ज रोषात् सोमाय स चोडुपतिम् आविशत्।

tac chrutvā bhagavān kruddho yakṣmāṇaṃ pṛthivīpate. sasarja roṣāt somāya sa coḍupatim āviśat.

स यक्ष्मणाभिभूतात्माक्षीयताहर् अहः शशी। यत्नं चाप्य् अकरोद् राजन् मोक्षार्थं तस्य यक्ष्मणः।

sa yakṣmaṇābhibhūtātmākṣīyatāhar ahaḥ śaśī. yatnaṃ cāpy akarod rājan mokṣārthaṃ tasya yakṣmaṇaḥ.

इष्ट्वेष्टिभिर् महाराज विविधाभिर् निशाकरः। न चामुच्यत शापाद् वै क्षयं चैवाभ्यगच्छत।

iṣṭveṣṭibhir mahārāja vividhābhir niśākaraḥ. na cāmucyata śāpād vai kṣayaṃ caivābhyagacchata.

क्षीयमाणे ततः सोमे ओषध्यो न प्रजज्ञिरे। निरास्वादरसाः सर्वा हतवीर्याश् च सर्वशः।

kṣīyamāṇe tataḥ some oṣadhyo na prajajñire. nirāsvādarasāḥ sarvā hatavīryāś ca sarvaśaḥ.

ओषधीनां क्षये जाते प्राणिनाम् अपि संक्षयः। कृशाश् चासन् प्रजाः सर्वाः क्षीयमाणे निशाकरे।

oṣadhīnāṃ kṣaye jāte prāṇinām api saṃkṣayaḥ. kṛśāś cāsan prajāḥ sarvāḥ kṣīyamāṇe niśākare.

ततो देवाः समागम्य सोमम् ऊचुर् महीपते। किम् इदं भवतो रूपम् ईदृशं न प्रकाशते।

tato devāḥ samāgamya somam ūcur mahīpate. kim idaṃ bhavato rūpam īdṛśaṃ na prakāśate.

कारणं ब्रूहि नः सर्वं येनेदं ते महद् भयम्। श्रुत्वा तु वचनं त्वत्तो विधास्यामस् ततो वयम्।

kāraṇaṃ brūhi naḥ sarvaṃ yenedaṃ te mahad bhayam. śrutvā tu vacanaṃ tvatto vidhāsyāmas tato vayam.

एवम् उक्तः प्रत्युवाच सर्वांस् ताञ् शशलक्षणः। शापं च कारणं चैव यक्ष्माणं च तथात्मनः।

evam uktaḥ pratyuvāca sarvāṃs tāñ śaśalakṣaṇaḥ. śāpaṃ ca kāraṇaṃ caiva yakṣmāṇaṃ ca tathātmanaḥ.

देवास् तस्य वचः श्रुत्वा गत्वा दक्षम् अथाब्रुवन्। प्रसीद भगवन् सोमे शापश् चैष निवर्त्यताम्।

devās tasya vacaḥ śrutvā gatvā dakṣam athābruvan. prasīda bhagavan some śāpaś caiṣa nivartyatām.

असौ हि चन्द्रमाः क्षीणः किंचिच्छेषो हि लक्ष्यते। क्षयाच् चैवास्य देवेश प्रजाश् चापि गताः क्षयम्।

asau hi candramāḥ kṣīṇaḥ kiṃciccheṣo hi lakṣyate. kṣayāc caivāsya deveśa prajāś cāpi gatāḥ kṣayam.

वीरुदोषधयश् चैव बीजानि विविधानि च। तेषां क्षये क्षयो ऽस्माकं विनास्माभिर् जगच् च किम्। तथा वयं लोकगुरो प्रसादं कर्तुम् अर्हसि।

vīrudoṣadhayaś caiva bījāni vividhāni ca. teṣāṃ kṣaye kṣayo 'smākaṃ vināsmābhir jagac ca kim. tathā vayaṃ lokaguro prasādaṃ kartum arhasi.

एवम् उक्तस् तदा चिन्त्य प्राह वाक्यं प्रजापतिः। नैतच् छक्यं मम वचो व्यावर्तयितुम् अन्यथा। हेतुना तु महाभागा निवर्तिष्यति केन चित्।

evam uktas tadā cintya prāha vākyaṃ prajāpatiḥ. naitac chakyaṃ mama vaco vyāvartayitum anyathā. hetunā tu mahābhāgā nivartiṣyati kena cit.

समं वर्ततु सर्वासु शशी भार्यासु नित्यशः। सरस्वत्या वरे तीर्थे उन्मज्जञ् शशलक्षणः। पुनर् वर्धिष्यते देवास् तद् वै सत्यं वचो मम।

samaṃ vartatu sarvāsu śaśī bhāryāsu nityaśaḥ. sarasvatyā vare tīrthe unmajjañ śaśalakṣaṇaḥ. punar vardhiṣyate devās tad vai satyaṃ vaco mama.

मासार्धं च क्षयं सोमो नित्यम् एव गमिष्यति। मासार्धं च सदा वृद्धिं सत्यम् एतद् वचो मम। समुद्रं पश्चिमं गत्वा सरस्वत्यब्धिसंगमम्। आराधयतु देवेशं ततः कान्तिम् अवाप्स्यति।

māsārdhaṃ ca kṣayaṃ somo nityam eva gamiṣyati. māsārdhaṃ ca sadā vṛddhiṃ satyam etad vaco mama. samudraṃ paścimaṃ gatvā sarasvatyabdhisaṃgamam. ārādhayatu deveśaṃ tataḥ kāntim avāpsyati.

सरस्वतीं ततः सोमो जगाम ऋषिशासनात्। प्रभासं परमं तीर्थं सरस्वत्या जगाम ह।

sarasvatīṃ tataḥ somo jagāma ṛṣiśāsanāt. prabhāsaṃ paramaṃ tīrthaṃ sarasvatyā jagāma ha.

अमावास्यां महातेजास् तत्रोन्मज्जन् महाद्युतिः। लोकान् प्रभासयाम् आस शीतांशुत्वम् अवाप च।

amāvāsyāṃ mahātejās tatronmajjan mahādyutiḥ. lokān prabhāsayām āsa śītāṃśutvam avāpa ca.

देवाश् च सर्वे राजेन्द्र प्रभासं प्राप्य पुष्कलम्। सोमेन सहिता भूत्वा दक्षस्य प्रमुखे ऽभवन्।

devāś ca sarve rājendra prabhāsaṃ prāpya puṣkalam. somena sahitā bhūtvā dakṣasya pramukhe 'bhavan.

ततः प्रजापतिः सर्वा विससर्जाथ देवताः। सोमं च भगवान् प्रीतो भूयो वचनम् अब्रवीत्।

tataḥ prajāpatiḥ sarvā visasarjātha devatāḥ. somaṃ ca bhagavān prīto bhūyo vacanam abravīt.

मावमंस्थाः स्त्रियः पुत्र मा च विप्रान् कदा चन। गच्छ युक्तः सदा भूत्वा कुरु वै शासनं मम।

māvamaṃsthāḥ striyaḥ putra mā ca viprān kadā cana. gaccha yuktaḥ sadā bhūtvā kuru vai śāsanaṃ mama.

स विसृष्टो महाराज जगामाथ स्वम् आलयम्। प्रजाश् च मुदिता भूत्वा भोजने च यथा पुरा।

sa visṛṣṭo mahārāja jagāmātha svam ālayam. prajāś ca muditā bhūtvā bhojane ca yathā purā.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं यथा शप्तो निशाकरः। प्रभासं च यथा तीर्थं तीर्थानां प्रवरं ह्य् अभूत्।

etat te sarvam ākhyātaṃ yathā śapto niśākaraḥ. prabhāsaṃ ca yathā tīrthaṃ tīrthānāṃ pravaraṃ hy abhūt.

अमावास्यां महाराज नित्यशः शशलक्षणः। स्नात्वा ह्य् आप्यायते श्रीमान् प्रभासे तीर्थ उत्तमे।

amāvāsyāṃ mahārāja nityaśaḥ śaśalakṣaṇaḥ. snātvā hy āpyāyate śrīmān prabhāse tīrtha uttame.

अतश् चैनं प्रजानन्ति प्रभासम् इति भूमिप। प्रभां हि परमां लेभे तस्मिन्न् उन्मज्ज्य चन्द्रमाः। लोकान् प्रभासयाम् आस पुपोष च वपुस् तथा। तत्र स्नात्वा हली रामो दत्त्वा प्रीतो ऽथ दक्षिणाम्।

ataś cainaṃ prajānanti prabhāsam iti bhūmipa. prabhāṃ hi paramāṃ lebhe tasminn unmajjya candramāḥ. lokān prabhāsayām āsa pupoṣa ca vapus tathā. tatra snātvā halī rāmo dattvā prīto 'tha dakṣiṇām.

ततस् तु चमसोद्भेदम् अच्युतस् त्व् अगमद् बली। चमसोद्भेद इत्य् एवं यं जनाः कथयन्त्य् उत।

tatas tu camasodbhedam acyutas tv agamad balī. camasodbheda ity evaṃ yaṃ janāḥ kathayanty uta.

तत्र दत्त्वा च दानानि विशिष्टानि हलायुधः। उषित्वा रजनीम् एकां स्नात्वा च विधिवत् तदा।

tatra dattvā ca dānāni viśiṣṭāni halāyudhaḥ. uṣitvā rajanīm ekāṃ snātvā ca vidhivat tadā.

उदपानम् अथागच्छत् त्वरावान् केशवाग्रजः। आद्यं स्वस्त्ययनं चैव तत्रावाप्य महत् फलम्।

udapānam athāgacchat tvarāvān keśavāgrajaḥ. ādyaṃ svastyayanaṃ caiva tatrāvāpya mahat phalam.

स्निग्धत्वाद् ओषधीनां च भूमेश् च जनमेजय। जानन्ति सिद्धा राजेन्द्र नष्टाम् अपि सरस्वतीम्।

snigdhatvād oṣadhīnāṃ ca bhūmeś ca janamejaya. jānanti siddhā rājendra naṣṭām api sarasvatīm.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...