महाभारत 8.37 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 37→

[mh-8-37] • 38 श्लोकाः

संजय उवाच। वर्तमाने तदा युद्धे क्षत्रियाणां निमज्जने। गाण्डीवस्य महान् घोषः शुश्रुवे युधि मारिष।

saṃjaya uvāca. vartamāne tadā yuddhe kṣatriyāṇāṃ nimajjane. gāṇḍīvasya mahān ghoṣaḥ śuśruve yudhi māriṣa.

संशप्तकानां कदनम् अकरोद् यत्र पाण्डवः। कोसलानां तथा राजन् नारायणबलस्य च।

saṃśaptakānāṃ kadanam akarod yatra pāṇḍavaḥ. kosalānāṃ tathā rājan nārāyaṇabalasya ca.

संशप्तकास् तु समरे शरवृष्टिं समन्ततः। अपातयन् पार्थमूर्ध्नि जयगृद्धाः प्रमन्यवः।

saṃśaptakās tu samare śaravṛṣṭiṃ samantataḥ. apātayan pārthamūrdhni jayagṛddhāḥ pramanyavaḥ.

तां वृष्टिं सहसा राजंस् तरसा धारयन् प्रभुः। व्यगाहत रणे पार्थो विनिघ्नन् रथिनां वरः।

tāṃ vṛṣṭiṃ sahasā rājaṃs tarasā dhārayan prabhuḥ. vyagāhata raṇe pārtho vinighnan rathināṃ varaḥ.

निगृह्य तु रथानीकं कङ्कपत्रैः शिलाशितैः। आससाद रणे पार्थः सुशर्माणं महारथम्।

nigṛhya tu rathānīkaṃ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ. āsasāda raṇe pārthaḥ suśarmāṇaṃ mahāratham.

स तस्य शरवर्षाणि ववर्ष रथिनां वरः। तथा संशप्तकाश् चैव पार्थस्य समरे स्थिताः।

sa tasya śaravarṣāṇi vavarṣa rathināṃ varaḥ. tathā saṃśaptakāś caiva pārthasya samare sthitāḥ.

सुशर्मा तु ततः पार्थं विद्ध्वा नवभिर् आशुगैः। जनार्दनं त्रिभिर् बाणैर् अभ्यहन् दक्षिणे भुजे। ततो ऽपरेण भल्लेन केतुं विव्याध मारिष। विव्याध समरे राजन् सुशर्मा क्रोधमूर्च्छितः।

suśarmā tu tataḥ pārthaṃ viddhvā navabhir āśugaiḥ. janārdanaṃ tribhir bāṇair abhyahan dakṣiṇe bhuje. tato 'pareṇa bhallena ketuṃ vivyādha māriṣa. vivyādha samare rājan suśarmā krodhamūrcchitaḥ.

स वानरवरो राजन् विश्वकर्मकृतो महान्। ननाद सुमहन् नादं भीषयन् वै ननर्द च।

sa vānaravaro rājan viśvakarmakṛto mahān. nanāda sumahan nādaṃ bhīṣayan vai nanarda ca.

कपेस् तु निनदं श्रुत्वा संत्रस्ता तव वाहिनी। भयं विपुलम् आदाय निश्चेष्टा समपद्यत।

kapes tu ninadaṃ śrutvā saṃtrastā tava vāhinī. bhayaṃ vipulam ādāya niśceṣṭā samapadyata.

ततः सा शुशुभे सेना निश्चेष्टावस्थिता नृप। नानापुष्पसमाकीर्णं यथा चैत्ररथं वनम्।

tataḥ sā śuśubhe senā niśceṣṭāvasthitā nṛpa. nānāpuṣpasamākīrṇaṃ yathā caitrarathaṃ vanam.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां योधास् ते कुरुसत्तम। अर्जुनं सिषिचुर् बाणैः पर्वतं जलदा इव। परिवव्रुस् तदा सर्वे पाण्डवस्य महारथम्। निगृह्य तं प्रचुक्रुशुर् वध्यमानाः शितैः शरैः। निग्रहीतुम् उपाक्रामन् क्रोधाविष्टाः समन्ततः। निगृह्य तं रथं तस्य योधास् ते तु सहस्रशः। रथबन्धं प्रचक्रुर् हि पाण्डवस्यामितौजसः। रथम् आरुरुहुः के चित् पार्थकृष्णौ जिघृक्षवः। संशप्तकानां योधास् ते सिंहनादांश् च नेदिरे। स रथस् तैर् गृहीतस् तु पाण्डवस्य महात्मनः। स्यन्दमानो नाशकत् तु तद् अद्भुतम् इवाभवत्। ततः पार्थो महाबाहुः संवृतस् तैर् महारथैः। निगृहीतं रथं दृष्ट्वा तांश् चाभिद्रवतो बहून्। रथवधं प्रचुक्षुस् ते सर्वे तत्र महाहवे।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ yodhās te kurusattama. arjunaṃ siṣicur bāṇaiḥ parvataṃ jaladā iva. parivavrus tadā sarve pāṇḍavasya mahāratham. nigṛhya taṃ pracukruśur vadhyamānāḥ śitaiḥ śaraiḥ. nigrahītum upākrāman krodhāviṣṭāḥ samantataḥ. nigṛhya taṃ rathaṃ tasya yodhās te tu sahasraśaḥ. rathabandhaṃ pracakrur hi pāṇḍavasyāmitaujasaḥ. ratham āruruhuḥ ke cit pārthakṛṣṇau jighṛkṣavaḥ. saṃśaptakānāṃ yodhās te siṃhanādāṃś ca nedire. sa rathas tair gṛhītas tu pāṇḍavasya mahātmanaḥ. syandamāno nāśakat tu tad adbhutam ivābhavat. tataḥ pārtho mahābāhuḥ saṃvṛtas tair mahārathaiḥ. nigṛhītaṃ rathaṃ dṛṣṭvā tāṃś cābhidravato bahūn. rathavadhaṃ pracukṣus te sarve tatra mahāhave.

ते हयान् रथचक्रे च रथेषाश् चापि भारत। निगृह्य बलवत् तूर्णं सिंहनादम् अथानदन्।

te hayān rathacakre ca ratheṣāś cāpi bhārata. nigṛhya balavat tūrṇaṃ siṃhanādam athānadan.

अपरे जगृहुश् चैव केशवस्य महाभुजौ। पार्थम् अन्ये महाराज रथस्थं जगृहुर् मुदा।

apare jagṛhuś caiva keśavasya mahābhujau. pārtham anye mahārāja rathasthaṃ jagṛhur mudā.

केशवस् तु तदा बाहू विधुन्वन् रणमूर्धनि। पातयाम् आस तान् सर्वान् दुष्टहस्तीव हस्तिनः।

keśavas tu tadā bāhū vidhunvan raṇamūrdhani. pātayām āsa tān sarvān duṣṭahastīva hastinaḥ.

ततः क्रुद्धो रणे पार्थः संवृतस् तैर् महारथैः। निगृहीतं रथं दृष्ट्वा केशवं चाप्य् अभिद्रुतम्। रथारूढांश् च सुबहून् पदातींश् चाप्य् अपातयत्।

tataḥ kruddho raṇe pārthaḥ saṃvṛtas tair mahārathaiḥ. nigṛhītaṃ rathaṃ dṛṣṭvā keśavaṃ cāpy abhidrutam. rathārūḍhāṃś ca subahūn padātīṃś cāpy apātayat.

आसन्नांश् च ततो योधाञ् शरैर् आसन्नयोधिभिः। तांस् तापयित्वा समरे पार्थः परपुरंजयः। च्यावयाम् आस समरे केशवं चेदम् अब्रवीत्।

āsannāṃś ca tato yodhāñ śarair āsannayodhibhiḥ. tāṃs tāpayitvā samare pārthaḥ parapuraṃjayaḥ. cyāvayām āsa samare keśavaṃ cedam abravīt.

पश्य कृष्ण महाबाहो संशप्तकगणान् मया। कुर्वाणान् दारुणं कर्म वध्यमानान् सहस्रशः।

paśya kṛṣṇa mahābāho saṃśaptakagaṇān mayā. kurvāṇān dāruṇaṃ karma vadhyamānān sahasraśaḥ.

रथबन्धम् इमं घोरं पृथिव्यां नास्ति कश् चन। यः सहेत पुमांल् लोके मद् अन्यो यदुपुंगव। पश्य तान् अद्य समरे मत्प्रयुक्तैः सुतेजनैः। पत्यमानान् रणे कृष्ण शरैर् आशीविषोपमैः।

rathabandham imaṃ ghoraṃ pṛthivyāṃ nāsti kaś cana. yaḥ saheta pumāṃl loke mad anyo yadupuṃgava. paśya tān adya samare matprayuktaiḥ sutejanaiḥ. patyamānān raṇe kṛṣṇa śarair āśīviṣopamaiḥ.

इत्य् एवम् उक्त्वा बीभत्सुर् देवदत्तम् अथाधमत्। व्यनादयद् अमेयात्मा देवदत्तं महामृधे। देवदत्तस्वनं श्रुत्वा केशवो ऽपि महायशाः। पाञ्चजन्यं च कृष्णो ऽपि पूरयन्न् इव रोदसी।

ity evam uktvā bībhatsur devadattam athādhamat. vyanādayad ameyātmā devadattaṃ mahāmṛdhe. devadattasvanaṃ śrutvā keśavo 'pi mahāyaśāḥ. pāñcajanyaṃ ca kṛṣṇo 'pi pūrayann iva rodasī.

तं तु शङ्खस्वनं श्रुत्वा संशप्तकवरूथिनी। संचचाल महाराज वित्रस्ता चाभवद् भृशम्।

taṃ tu śaṅkhasvanaṃ śrutvā saṃśaptakavarūthinī. saṃcacāla mahārāja vitrastā cābhavad bhṛśam.

पदबन्धं ततश् चक्रे पाण्डवः परवीरहा। नागम् अस्त्रं महाराज संप्रोदीर्य मुहुर् मुहुः। नागम् अस्त्रं ततः पार्थः प्रादुश् चक्रे हसन्न् इव। पादबन्धं स तेषां वै चक्रे तेन महास्त्रवित्।

padabandhaṃ tataś cakre pāṇḍavaḥ paravīrahā. nāgam astraṃ mahārāja saṃprodīrya muhur muhuḥ. nāgam astraṃ tataḥ pārthaḥ prāduś cakre hasann iva. pādabandhaṃ sa teṣāṃ vai cakre tena mahāstravit.

यान् उद्दिश्य रणे पार्थः पदबन्धं चकार ह। ते बद्धाः पदबन्धेन पाण्डवेन महात्मना। निश्चेष्टा अभवन् राजन्न् अश्मसारमया इव।

yān uddiśya raṇe pārthaḥ padabandhaṃ cakāra ha. te baddhāḥ padabandhena pāṇḍavena mahātmanā. niśceṣṭā abhavan rājann aśmasāramayā iva.

निश्चेष्टांस् तु ततो योधान् अवधीत् पाण्डुनन्दनः। यथेन्द्रः समरे दैत्यांस् तारकस्य वधे पुरा।

niśceṣṭāṃs tu tato yodhān avadhīt pāṇḍunandanaḥ. yathendraḥ samare daityāṃs tārakasya vadhe purā.

ते वध्यमानाः समरे मुमुचुस् तं रथोत्तमम्। आयुधानि च सर्वाणि विस्रष्टुम् उपचक्रमुः। ते बद्धाः पादबन्धेन न शेकुश् चेष्टितुं नृप। ततस् तान् अवधीत् पार्थः शरैः संनतपर्वभिः। सर्वयोधा हि समरे भुजगैर् वेष्टिताभवन्।

te vadhyamānāḥ samare mumucus taṃ rathottamam. āyudhāni ca sarvāṇi visraṣṭum upacakramuḥ. te baddhāḥ pādabandhena na śekuś ceṣṭituṃ nṛpa. tatas tān avadhīt pārthaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. sarvayodhā hi samare bhujagair veṣṭitābhavan.

ततः सुशर्मा राजेन्द्र गृहीतां वीक्ष्य वाहिनीम्। सौपर्णम् अस्त्रं त्वरितः प्रादुश्चक्रे महारथः।

tataḥ suśarmā rājendra gṛhītāṃ vīkṣya vāhinīm. sauparṇam astraṃ tvaritaḥ prāduścakre mahārathaḥ.

ततः सुपर्णाः संपेतुर् भक्षयन्तो भुजंगमान्। ते वै विदुद्रुवुर् नागा दृष्ट्वा तान् खचरान् नृप।

tataḥ suparṇāḥ saṃpetur bhakṣayanto bhujaṃgamān. te vai vidudruvur nāgā dṛṣṭvā tān khacarān nṛpa.

बभौ बलं तद् विमुक्तं पदबन्धाद् विशां पते। मेघवृन्दाद् यथा मुक्तो भास्करस् तापयन् प्रजाः।

babhau balaṃ tad vimuktaṃ padabandhād viśāṃ pate. meghavṛndād yathā mukto bhāskaras tāpayan prajāḥ.

विप्रमुक्तास् तु ते योधाः फल्गुनस्य रथं प्रति। ससृजुर् बाणसंघांश् च शस्त्रसंघांश् च मारिष। विविधानि च शस्त्राणि प्रत्यविध्यन्त सर्वशः।

vipramuktās tu te yodhāḥ phalgunasya rathaṃ prati. sasṛjur bāṇasaṃghāṃś ca śastrasaṃghāṃś ca māriṣa. vividhāni ca śastrāṇi pratyavidhyanta sarvaśaḥ.

तां महास्त्रमयीं वृष्टिं संछिद्य शरवृष्टिभिः। व्यवातिष्ठत् ततो योधान् वासविः परवीरहा।

tāṃ mahāstramayīṃ vṛṣṭiṃ saṃchidya śaravṛṣṭibhiḥ. vyavātiṣṭhat tato yodhān vāsaviḥ paravīrahā.

सुशर्मा तु ततो राजन् बाणेनानतपर्वणा। अर्जुनं हृदये विद्ध्वा विव्याधान्यैस् त्रिभिः शरैः। सो ऽतिविद्धो महेष्वासः शरैर् आशीविषोपमैः। सुशर्माणं महाराज क्रोधाविष्टो महारथः। ततः शरशतैः पार्थः संछाद्यैनं क्षणाद् रणे। दिश आवारयाम् आस बाणैस् तत्र महास्त्रवित्। विमुखीकृत्य समरे सुशर्माणं धनंजयः। स गाढविद्धो व्यथितो रथोपस्थ उपाविशत्। तत उच्चुक्रुशुः सर्वे हतः पार्थ इति स्म ह। ततः शङ्खनिनादाश् च भेरीशब्दाश् च पुष्कलाः। नानावादित्रनिनदाः सिंहनादाश् च जज्ञिरे।

suśarmā tu tato rājan bāṇenānataparvaṇā. arjunaṃ hṛdaye viddhvā vivyādhānyais tribhiḥ śaraiḥ. so 'tividdho maheṣvāsaḥ śarair āśīviṣopamaiḥ. suśarmāṇaṃ mahārāja krodhāviṣṭo mahārathaḥ. tataḥ śaraśataiḥ pārthaḥ saṃchādyainaṃ kṣaṇād raṇe. diśa āvārayām āsa bāṇais tatra mahāstravit. vimukhīkṛtya samare suśarmāṇaṃ dhanaṃjayaḥ. sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat. tata uccukruśuḥ sarve hataḥ pārtha iti sma ha. tataḥ śaṅkhaninādāś ca bherīśabdāś ca puṣkalāḥ. nānāvāditraninadāḥ siṃhanādāś ca jajñire.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां श्वेताश्वः कृष्णसारथिः। ऐन्द्रम् अस्त्रम् अमेयात्मा प्रादुश्चक्रे त्वरान्वितः। ततो बाणसहस्राणि समुत्पन्नानि मारिष।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ. aindram astram ameyātmā prāduścakre tvarānvitaḥ. tato bāṇasahasrāṇi samutpannāni māriṣa.

सर्वदिक्षु व्यदृश्यन्त सूदयन्तो नृप द्विपान्। हयान् रथांश् च समरे शस्त्रैः शतसहस्रशः। रराज समरे राजञ् शक्रो निघ्नन्न् इवासुरान्।

sarvadikṣu vyadṛśyanta sūdayanto nṛpa dvipān. hayān rathāṃś ca samare śastraiḥ śatasahasraśaḥ. rarāja samare rājañ śakro nighnann ivāsurān.

वध्यमाने ततः सैन्ये विपुला भीः समाविशत्। संशप्तकगणानां च गोपालानां च भारत। न हि कश् चित् पुमांस् तत्र यो ऽर्जुनं प्रत्ययुध्यत।

vadhyamāne tataḥ sainye vipulā bhīḥ samāviśat. saṃśaptakagaṇānāṃ ca gopālānāṃ ca bhārata. na hi kaś cit pumāṃs tatra yo 'rjunaṃ pratyayudhyata.

पश्यतां तत्र वीराणाम् अहन्यत महद् बलम्। हन्यमानम् अपश्यंश् च निश्चेष्टाः स्म पराक्रमे।

paśyatāṃ tatra vīrāṇām ahanyata mahad balam. hanyamānam apaśyaṃś ca niśceṣṭāḥ sma parākrame.

अयुतं तत्र योधानां हत्वा पाण्डुसुतो रणे। व्यभ्राजत रणे राजन् विधूमो ऽग्निर् इव ज्वलन्।

ayutaṃ tatra yodhānāṃ hatvā pāṇḍusuto raṇe. vyabhrājata raṇe rājan vidhūmo 'gnir iva jvalan.

चतुर्दश सहस्राणि यानि शिष्टानि भारत। रथानाम् अयुतं चैव त्रिसाहस्राश् च दन्तिनः।

caturdaśa sahasrāṇi yāni śiṣṭāni bhārata. rathānām ayutaṃ caiva trisāhasrāś ca dantinaḥ.

ततः संशप्तका भूयः परिवव्रुर् धनंजयम्। मर्तव्यम् इति निश्चित्य जयं वापि निवर्तनम्।

tataḥ saṃśaptakā bhūyaḥ parivavrur dhanaṃjayam. martavyam iti niścitya jayaṃ vāpi nivartanam.

तत्र युद्धं महद् ध्य् आसीत् तावकानां विशां पते। शूरेण बलिना सार्धं पाण्डवेन किरीटिना। जित्वा तान् न्यहनत् पार्थः शत्रूञ् शक्र इवासुरान्।

tatra yuddhaṃ mahad dhy āsīt tāvakānāṃ viśāṃ pate. śūreṇa balinā sārdhaṃ pāṇḍavena kirīṭinā. jitvā tān nyahanat pārthaḥ śatrūñ śakra ivāsurān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...