महाभारत 6.97 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 97→

[mh-6-97] • 57 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। आर्जुनिं समरे शूरं विनिघ्नन्तं महारथम्। अलम्बुसः कथं युद्धे प्रत्ययुध्यत संजय।

dhṛtarāṣṭra uvāca. ārjuniṃ samare śūraṃ vinighnantaṃ mahāratham. alambusaḥ kathaṃ yuddhe pratyayudhyata saṃjaya.

आर्श्यशृङ्गिं कथं चापि सौभद्रः परवीरहा। तन् ममाचक्ष्व तत्त्वेन यथा वृत्तं स्म संयुगे।

ārśyaśṛṅgiṃ kathaṃ cāpi saubhadraḥ paravīrahā. tan mamācakṣva tattvena yathā vṛttaṃ sma saṃyuge.

धनंजयश् च किं चक्रे मम सैन्येषु संजय। भीमो वा बलिनां श्रेष्ठो राक्षसो वा घटोत्कचः।

dhanaṃjayaś ca kiṃ cakre mama sainyeṣu saṃjaya. bhīmo vā balināṃ śreṣṭho rākṣaso vā ghaṭotkacaḥ.

नकुलः सहदेवो वा सात्यकिर् वा महारथः। एतद् आचक्ष्व मे सर्वं कुशलो ह्य् असि संजय।

nakulaḥ sahadevo vā sātyakir vā mahārathaḥ. etad ācakṣva me sarvaṃ kuśalo hy asi saṃjaya.

संजय उवाच। हन्त ते ऽहं प्रवक्ष्यामि संग्रामं लोमहर्षणम्। यथाभूद् राक्षसेन्द्रस्य सौभद्रस्य च मारिष।

saṃjaya uvāca. hanta te 'haṃ pravakṣyāmi saṃgrāmaṃ lomaharṣaṇam. yathābhūd rākṣasendrasya saubhadrasya ca māriṣa.

अर्जुनश् च यथा संख्ये भीमसेनश् च पाण्डवः। नकुलः सहदेवश् च रणे चक्रुः पराक्रमम्।

arjunaś ca yathā saṃkhye bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ. nakulaḥ sahadevaś ca raṇe cakruḥ parākramam.

तथैव तावकाः सर्वे भीष्मद्रोणपुरोगमाः। अद्भुतानि विचित्राणि चक्रुः कर्माण्य् अभीतवत्।

tathaiva tāvakāḥ sarve bhīṣmadroṇapurogamāḥ. adbhutāni vicitrāṇi cakruḥ karmāṇy abhītavat.

अलम्बुसस् तु समरे अभिमन्युं महारथम्। विनद्य सुमहानादं तर्जयित्वा मुहुर् मुहुः। अभिदुद्राव वेगेन तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

alambusas tu samare abhimanyuṃ mahāratham. vinadya sumahānādaṃ tarjayitvā muhur muhuḥ. abhidudrāva vegena tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

सौभद्रो ऽपि रणे राजन् सिंहवद् विनदन् मुहुः। आर्श्यशृङ्गिं महेष्वासं पितुर् अत्यन्तवैरिणम्।

saubhadro 'pi raṇe rājan siṃhavad vinadan muhuḥ. ārśyaśṛṅgiṃ maheṣvāsaṃ pitur atyantavairiṇam.

ततः समेयतुः संख्ये त्वरितौ नरराक्षसौ। रथाभ्यां रथिनां श्रेष्ठौ यथा वै देवदानवौ। मायावी राक्षसश्रेष्ठो दिव्यास्त्रज्ञश् च फाल्गुनिः।

tataḥ sameyatuḥ saṃkhye tvaritau nararākṣasau. rathābhyāṃ rathināṃ śreṣṭhau yathā vai devadānavau. māyāvī rākṣasaśreṣṭho divyāstrajñaś ca phālguniḥ.

ततः कार्ष्णिर् महाराज निशितैः सायकैस् त्रिभिः। आर्श्यशृङ्गिं रणे विद्ध्वा पुनर् विव्याध पञ्चभिः।

tataḥ kārṣṇir mahārāja niśitaiḥ sāyakais tribhiḥ. ārśyaśṛṅgiṃ raṇe viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ.

अलम्बुसो ऽपि संक्रुद्धः कार्ष्णिं नवभिर् आशुगैः। हृदि विव्याध वेगेन तोत्त्रैर् इव महाद्विपम्।

alambuso 'pi saṃkruddhaḥ kārṣṇiṃ navabhir āśugaiḥ. hṛdi vivyādha vegena tottrair iva mahādvipam.

ततः शरसहस्रेण क्षिप्रकारी निशाचरः। अर्जुनस्य सुतं संख्ये पीडयाम् आस भारत।

tataḥ śarasahasreṇa kṣiprakārī niśācaraḥ. arjunasya sutaṃ saṃkhye pīḍayām āsa bhārata.

अभिमन्युस् ततः क्रुद्धो नवतिं नतपर्वणाम्। चिक्षेप निशितान् बाणान् राक्षसस्य महोरसि।

abhimanyus tataḥ kruddho navatiṃ nataparvaṇām. cikṣepa niśitān bāṇān rākṣasasya mahorasi.

ते तस्य विविशुस् तूर्णं कायं निर्भिद्य मर्मणि। स तैर् विभिन्नसर्वाङ्गः शुशुभे राक्षसोत्तमः। पुष्पितैः किंशुकै राजन् संस्तीर्ण इव पर्वतः।

te tasya viviśus tūrṇaṃ kāyaṃ nirbhidya marmaṇi. sa tair vibhinnasarvāṅgaḥ śuśubhe rākṣasottamaḥ. puṣpitaiḥ kiṃśukai rājan saṃstīrṇa iva parvataḥ.

स धारयञ् शरान् हेमपुङ्खान् अपि महाबलः। विबभौ राक्षसश्रेष्ठः सज्वाल इव पर्वतः।

sa dhārayañ śarān hemapuṅkhān api mahābalaḥ. vibabhau rākṣasaśreṣṭhaḥ sajvāla iva parvataḥ.

ततः क्रुद्धो महाराज आर्श्यशृङ्गिर् महाबलः। महेन्द्रप्रतिमं कार्ष्णिं छादयाम् आस पत्रिभिः।

tataḥ kruddho mahārāja ārśyaśṛṅgir mahābalaḥ. mahendrapratimaṃ kārṣṇiṃ chādayām āsa patribhiḥ.

तेन ते विशिखा मुक्ता यमदण्डोपमाः शिताः। अभिमन्युं विनिर्भिद्य प्राविशन् धरणीतलम्।

tena te viśikhā muktā yamadaṇḍopamāḥ śitāḥ. abhimanyuṃ vinirbhidya prāviśan dharaṇītalam.

तथैवार्जुनिनिर्मुक्ताः शराः काञ्चनभूषणाः। अलम्बुसं विनिर्भिद्य प्राविशन्त धरातलम्।

tathaivārjuninirmuktāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ. alambusaṃ vinirbhidya prāviśanta dharātalam.

सौभद्रस् तु रणे रक्षः शरैः संनतपर्वभिः। चक्रे विमुखम् आसाद्य मयं शक्र इवाहवे।

saubhadras tu raṇe rakṣaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. cakre vimukham āsādya mayaṃ śakra ivāhave.

विमुखं च ततो रक्षो वध्यमानं रणे ऽरिणा। प्रादुश्चक्रे महामायां तामसीं परतापनः।

vimukhaṃ ca tato rakṣo vadhyamānaṃ raṇe 'riṇā. prāduścakre mahāmāyāṃ tāmasīṃ paratāpanaḥ.

ततस् ते तमसा सर्वे हृता ह्य् आसन् महीतले। नाभिमन्युम् अपश्यन्त नैव स्वान् न परान् रणे।

tatas te tamasā sarve hṛtā hy āsan mahītale. nābhimanyum apaśyanta naiva svān na parān raṇe.

अभिमन्युश् च तद् दृष्ट्वा घोररूपं महत् तमः। प्रादुश्चक्रे ऽस्त्रम् अत्युग्रं भास्करं कुरुनन्दनः।

abhimanyuś ca tad dṛṣṭvā ghorarūpaṃ mahat tamaḥ. prāduścakre 'stram atyugraṃ bhāskaraṃ kurunandanaḥ.

ततः प्रकाशम् अभवज् जगत् सर्वं महीपते। तां चापि जघ्निवान् मायां राक्षसस्य दुरात्मनः।

tataḥ prakāśam abhavaj jagat sarvaṃ mahīpate. tāṃ cāpi jaghnivān māyāṃ rākṣasasya durātmanaḥ.

संक्रुद्धश् च महावीर्यो राक्षसेन्द्रं नरोत्तमः। छादयाम् आस समरे शरैः संनतपर्वभिः।

saṃkruddhaś ca mahāvīryo rākṣasendraṃ narottamaḥ. chādayām āsa samare śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ.

बह्वीस् तथान्या मायाश् च प्रयुक्तास् तेन रक्षसा। सर्वास्त्रविद् अमेयात्मा वारयाम् आस फाल्गुनिः।

bahvīs tathānyā māyāś ca prayuktās tena rakṣasā. sarvāstravid ameyātmā vārayām āsa phālguniḥ.

हतमायं ततो रक्षो वध्यमानं च सायकैः। रथं तत्रैव संत्यज्य प्राद्रवन् महतो भयात्।

hatamāyaṃ tato rakṣo vadhyamānaṃ ca sāyakaiḥ. rathaṃ tatraiva saṃtyajya prādravan mahato bhayāt.

तस्मिन् विनिर्जिते तूर्णं कूटयोधिनि राक्षसे। सौभद्रश् च महाबाहुः समरे च जितश्रमः। पराक्रमी महातेजाः पितुस् तुल्यपराक्रमः। आर्जुनिः समरे सैन्यं तावकं संममर्द ह। मदान्धो वन्यनागेन्द्रः सपद्मां पद्मिनीम् इव।

tasmin vinirjite tūrṇaṃ kūṭayodhini rākṣase. saubhadraś ca mahābāhuḥ samare ca jitaśramaḥ. parākramī mahātejāḥ pitus tulyaparākramaḥ. ārjuniḥ samare sainyaṃ tāvakaṃ saṃmamarda ha. madāndho vanyanāgendraḥ sapadmāṃ padminīm iva.

ततः शांतनवो भीष्मः सैन्यं दृष्ट्वाभिविद्रुतम्। महता रथवंशेन सौभद्रं पर्यवारयत्।

tataḥ śāṃtanavo bhīṣmaḥ sainyaṃ dṛṣṭvābhividrutam. mahatā rathavaṃśena saubhadraṃ paryavārayat.

कोष्ठकीकृत्य तं वीरं धार्तराष्ट्रा महारथाः। एकं सुबहवो युद्धे ततक्षुः सायकैर् दृढम्।

koṣṭhakīkṛtya taṃ vīraṃ dhārtarāṣṭrā mahārathāḥ. ekaṃ subahavo yuddhe tatakṣuḥ sāyakair dṛḍham.

स तेषां रथिनां वीरः पितुस् तुल्यपराक्रमः। सदृशो वासुदेवस्य विक्रमेण बलेन च।

sa teṣāṃ rathināṃ vīraḥ pitus tulyaparākramaḥ. sadṛśo vāsudevasya vikrameṇa balena ca.

उभयोः सदृशं कर्म स पितुर् मातुलस्य च। रणे बहुविधं चक्रे सर्वशस्त्रभृतां वरः।

ubhayoḥ sadṛśaṃ karma sa pitur mātulasya ca. raṇe bahuvidhaṃ cakre sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ.

ततो धनंजयो राजन् विनिघ्नंस् तव सैनिकान्। आससाद रणे भीष्मं पुत्रप्रेप्सुर् अमर्षणः।

tato dhanaṃjayo rājan vinighnaṃs tava sainikān. āsasāda raṇe bhīṣmaṃ putraprepsur amarṣaṇaḥ.

तथैव समरे राजन् पिता देवव्रतस् तव। आससाद रणे पार्थं स्वर्भानुर् इव भास्करम्।

tathaiva samare rājan pitā devavratas tava. āsasāda raṇe pārthaṃ svarbhānur iva bhāskaram.

ततः सरथनागाश्वाः पुत्रास् तव विशां पते। परिवव्रू रणे भीष्मं जुगुपुश् च समन्ततः।

tataḥ sarathanāgāśvāḥ putrās tava viśāṃ pate. parivavrū raṇe bhīṣmaṃ jugupuś ca samantataḥ.

तथैव पाण्डवा राजन् परिवार्य धनंजयम्। रणाय महते युक्ता दंशिता भरतर्षभ।

tathaiva pāṇḍavā rājan parivārya dhanaṃjayam. raṇāya mahate yuktā daṃśitā bharatarṣabha.

शारद्वतस् ततो राजन् भीष्मस्य प्रमुखे स्थितम्। अर्जुनं पञ्चविंशत्या सायकानां समाचिनोत्।

śāradvatas tato rājan bhīṣmasya pramukhe sthitam. arjunaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samācinot.

पत्युद्गम्याथ विव्याध सात्यकिस् तं शितैः शरैः। पाण्डवप्रियकामार्थं शार्दूल इव कुञ्जरम्।

patyudgamyātha vivyādha sātyakis taṃ śitaiḥ śaraiḥ. pāṇḍavapriyakāmārthaṃ śārdūla iva kuñjaram.

गौतमो ऽपि त्वरायुक्तो माधवं नवभिः शरैः। हृदि विव्याध संक्रुद्धः कङ्कपत्रपरिच्छदैः।

gautamo 'pi tvarāyukto mādhavaṃ navabhiḥ śaraiḥ. hṛdi vivyādha saṃkruddhaḥ kaṅkapatraparicchadaiḥ.

शैनेयो ऽपि ततः क्रुद्धो भृशं विद्धो महारथः। गौतमान्तकरं घोरं समादत्त शिलीमुखम्।

śaineyo 'pi tataḥ kruddho bhṛśaṃ viddho mahārathaḥ. gautamāntakaraṃ ghoraṃ samādatta śilīmukham.

तम् आपतन्तं वेगेन शक्राशनिसमद्युतिम्। द्विधा चिच्छेद संक्रुद्धो द्रौणिः परमकोपनः।

tam āpatantaṃ vegena śakrāśanisamadyutim. dvidhā ciccheda saṃkruddho drauṇiḥ paramakopanaḥ.

समुत्सृज्याथ शैनेयो गौतमं रथिनां वरम्। अभ्यद्रवद् रणे द्रौणिं राहुः खे शशिनं यथा।

samutsṛjyātha śaineyo gautamaṃ rathināṃ varam. abhyadravad raṇe drauṇiṃ rāhuḥ khe śaśinaṃ yathā.

तस्य द्रोणसुतश् चापं द्विधा चिच्छेद भारत। अथैनं छिन्नधन्वानं ताडयाम् आस सायकैः।

tasya droṇasutaś cāpaṃ dvidhā ciccheda bhārata. athainaṃ chinnadhanvānaṃ tāḍayām āsa sāyakaiḥ.

सो ऽन्यत् कार्मुकम् आदाय शत्रुघ्नं भारसाधनम्। द्रौणिं षष्ट्या महाराज बाह्वोर् उरसि चार्पयत्।

so 'nyat kārmukam ādāya śatrughnaṃ bhārasādhanam. drauṇiṃ ṣaṣṭyā mahārāja bāhvor urasi cārpayat.

स विद्धो व्यथितश् चैव मुहूर्तं कश्मलायुतः। निषसाद रथोपस्थे ध्वजयष्टिम् उपाश्रितः।

sa viddho vyathitaś caiva muhūrtaṃ kaśmalāyutaḥ. niṣasāda rathopasthe dhvajayaṣṭim upāśritaḥ.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां द्रोणपुत्रः प्रतापवान्। वार्ष्णेयं समरे क्रुद्धो नाराचेन समर्दयत्।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ droṇaputraḥ pratāpavān. vārṣṇeyaṃ samare kruddho nārācena samardayat.

शैनेयं स तु निर्भिद्य प्राविशद् धरणीतलम्। वसन्तकाले बलवान् बिलं सर्पशिशुर् यथा।

śaineyaṃ sa tu nirbhidya prāviśad dharaṇītalam. vasantakāle balavān bilaṃ sarpaśiśur yathā.

ततो ऽपरेण भल्लेन माधवस्य ध्वजोत्तमम्। चिच्छेद समरे द्रौणिः सिंहनादं ननाद च।

tato 'pareṇa bhallena mādhavasya dhvajottamam. ciccheda samare drauṇiḥ siṃhanādaṃ nanāda ca.

पुनश् चैनं शरैर् घोरैश् छादयाम् आस भारत। निदाघान्ते महाराज यथा मेघो दिवाकरम्।

punaś cainaṃ śarair ghoraiś chādayām āsa bhārata. nidāghānte mahārāja yathā megho divākaram.

सात्यकिश् च महाराज शरजालं निहत्य तत्। द्रौणिम् अभ्यपतत् तूर्णं शरजालैर् अनेकधा।

sātyakiś ca mahārāja śarajālaṃ nihatya tat. drauṇim abhyapatat tūrṇaṃ śarajālair anekadhā.

तापयाम् आस च द्रौणिं शैनेयः परवीरहा। विमुक्तो मेघजालेन यथैव तपनस् तथा।

tāpayām āsa ca drauṇiṃ śaineyaḥ paravīrahā. vimukto meghajālena yathaiva tapanas tathā.

शराणां च सहस्रेण पुनर् एनं समुद्यतम्। सात्यकिश् छादयाम् आस ननाद च महाबलः।

śarāṇāṃ ca sahasreṇa punar enaṃ samudyatam. sātyakiś chādayām āsa nanāda ca mahābalaḥ.

दृष्ट्वा पुत्रं तथा ग्रस्तं राहुणेव निशाकरम्। अभ्यद्रवत शैनेयं भारद्वाजः प्रतापवान्।

dṛṣṭvā putraṃ tathā grastaṃ rāhuṇeva niśākaram. abhyadravata śaineyaṃ bhāradvājaḥ pratāpavān.

विव्याध च पृषत्केन सुतीक्ष्णेन महामृधे। परीप्सन् स्वसुतं राजन् वार्ष्णेयेनाभितापितम्।

vivyādha ca pṛṣatkena sutīkṣṇena mahāmṛdhe. parīpsan svasutaṃ rājan vārṣṇeyenābhitāpitam.

सात्यकिस् तु रणे जित्वा गुरुपुत्रं महारथम्। द्रोणं विव्याध विंशत्या सर्वपारशवैः शरैः।

sātyakis tu raṇe jitvā guruputraṃ mahāratham. droṇaṃ vivyādha viṃśatyā sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ.

तदन्तरम् अमेयात्मा कौन्तेयः श्वेतवाहनः। अभ्यद्रवद् रणे क्रुद्धो द्रोणं प्रति महारथः।

tadantaram ameyātmā kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ. abhyadravad raṇe kruddho droṇaṃ prati mahārathaḥ.

ततो द्रोणश् च पार्थश् च समेयातां महामृधे। यथा बुधश् च शुक्रश् च महाराज नभस्तले।

tato droṇaś ca pārthaś ca sameyātāṃ mahāmṛdhe. yathā budhaś ca śukraś ca mahārāja nabhastale.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...