महाभारत 6.96 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 96→

[mh-6-96] • 51 श्लोकाः

संजय उवाच। अभिमन्यू रथोदारः पिशङ्गैस् तुरगोत्तमैः। अभिदुद्राव तेजस्वी दुर्योधनबलं महत्। विकिरञ् शरवर्षाणि वारिधारा इवाम्बुदः।

saṃjaya uvāca. abhimanyū rathodāraḥ piśaṅgais turagottamaiḥ. abhidudrāva tejasvī duryodhanabalaṃ mahat. vikirañ śaravarṣāṇi vāridhārā ivāmbudaḥ.

न शेकुः समरे क्रुद्धं सौभद्रम् अरिसूदनम्। शस्त्रौघिणं गाहमानं सेनासागरम् अक्षयम्। निवारयितुम् अप्य् आजौ त्वदीयाः कुरुपुंगवाः।

na śekuḥ samare kruddhaṃ saubhadram arisūdanam. śastraughiṇaṃ gāhamānaṃ senāsāgaram akṣayam. nivārayitum apy ājau tvadīyāḥ kurupuṃgavāḥ.

तेन मुक्ता रणे राजञ् शराः शत्रुनिबर्हणाः। क्षत्रियान् अनयञ् शूरान् प्रेतराजनिवेशनम्।

tena muktā raṇe rājañ śarāḥ śatrunibarhaṇāḥ. kṣatriyān anayañ śūrān pretarājaniveśanam.

यमदण्डोपमान् घोराञ् ज्वलनाशीविषोपमान्। सौभद्रः समरे क्रुद्धः प्रेषयाम् आस सायकान्।

yamadaṇḍopamān ghorāñ jvalanāśīviṣopamān. saubhadraḥ samare kruddhaḥ preṣayām āsa sāyakān.

रथिनं च रथात् तूर्णं हयपृष्ठाच् च सादिनम्। गजारोहांश् च सगजान् पातयाम् आस फाल्गुनिः।

rathinaṃ ca rathāt tūrṇaṃ hayapṛṣṭhāc ca sādinam. gajārohāṃś ca sagajān pātayām āsa phālguniḥ.

तस्य तत् कुर्वतः कर्म महत् संख्ये ऽद्भुतं नृपाः। पूजयां चक्रिरे हृष्टाः प्रशशंसुश् च फाल्गुनिम्।

tasya tat kurvataḥ karma mahat saṃkhye 'dbhutaṃ nṛpāḥ. pūjayāṃ cakrire hṛṣṭāḥ praśaśaṃsuś ca phālgunim.

तान्य् अनीकानि सौभद्रो द्रावयन् बह्व् अशोभत। तूलराशिम् इवाधूय मारुतः सर्वतोदिशम्।

tāny anīkāni saubhadro drāvayan bahv aśobhata. tūlarāśim ivādhūya mārutaḥ sarvatodiśam.

तेन विद्राव्यमाणानि तव सैन्यानि भारत। त्रातारं नाध्यगच्छन्त पङ्के मग्ना इव द्विपाः।

tena vidrāvyamāṇāni tava sainyāni bhārata. trātāraṃ nādhyagacchanta paṅke magnā iva dvipāḥ.

विद्राव्य सर्वसैन्यानि तावकानि नरोत्तमः। अभिमन्युः स्थितो राजन् विधूमो ऽग्निर् इव ज्वलन्।

vidrāvya sarvasainyāni tāvakāni narottamaḥ. abhimanyuḥ sthito rājan vidhūmo 'gnir iva jvalan.

न चैनं तावकाः सर्वे विषेहुर् अरिघातिनम्। प्रदीप्तं पावकं यद्वत् पतंगाः कालचोदिताः।

na cainaṃ tāvakāḥ sarve viṣehur arighātinam. pradīptaṃ pāvakaṃ yadvat pataṃgāḥ kālacoditāḥ.

प्रहरन् सर्वशत्रुभ्यः पाण्डवानां महारथः। अदृश्यत महेष्वासः सवज्र इव वज्रभृत्।

praharan sarvaśatrubhyaḥ pāṇḍavānāṃ mahārathaḥ. adṛśyata maheṣvāsaḥ savajra iva vajrabhṛt.

हेमपृष्ठं धनुश् चास्य ददृशे चरतो दिशः। तोयदेषु यथा राजन् भ्राजमानाः शतह्वदाः।

hemapṛṣṭhaṃ dhanuś cāsya dadṛśe carato diśaḥ. toyadeṣu yathā rājan bhrājamānāḥ śatahvadāḥ.

शराश् च निशिताः पीता निश्चरन्ति स्म संयुगे। वनात् फुल्लद्रुमाद् राजन् भ्रमराणाम् इव व्रजाः।

śarāś ca niśitāḥ pītā niścaranti sma saṃyuge. vanāt phulladrumād rājan bhramarāṇām iva vrajāḥ.

तथैव चरतस् तस्य सौभद्रस्य महात्मनः। रथेन मेघघोषेण ददृशुर् नान्तरं जनाः।

tathaiva caratas tasya saubhadrasya mahātmanaḥ. rathena meghaghoṣeṇa dadṛśur nāntaraṃ janāḥ.

मोहयित्वा कृपं द्रोणं द्रौणिं च स बृहद्बलम्। सैन्धवं च महेष्वासं व्यचरल् लघु सुष्ठु च।

mohayitvā kṛpaṃ droṇaṃ drauṇiṃ ca sa bṛhadbalam. saindhavaṃ ca maheṣvāsaṃ vyacaral laghu suṣṭhu ca.

मण्डलीकृतम् एवास्य धनुः पश्याम मारिष। सूर्यमण्डलसंकाशं तपतस् तव वाहिनीम्।

maṇḍalīkṛtam evāsya dhanuḥ paśyāma māriṣa. sūryamaṇḍalasaṃkāśaṃ tapatas tava vāhinīm.

तं दृष्ट्वा क्षत्रियाः शूराः प्रतपन्तं शरार्चिभिः। द्विफल्गुनम् इमं लोकं मेनिरे तस्य कर्मभिः।

taṃ dṛṣṭvā kṣatriyāḥ śūrāḥ pratapantaṃ śarārcibhiḥ. dviphalgunam imaṃ lokaṃ menire tasya karmabhiḥ.

तेनार्दिता महाराज भारती सा महाचमूः। बभ्राम तत्र तत्रैव योषिन् मदवशाद् इव।

tenārditā mahārāja bhāratī sā mahācamūḥ. babhrāma tatra tatraiva yoṣin madavaśād iva.

द्रावयित्वा च तत् सैन्यं कम्पयित्वा महारथान्। नन्दयाम् आस सुहृदो मयं जित्वेव वासवः।

drāvayitvā ca tat sainyaṃ kampayitvā mahārathān. nandayām āsa suhṛdo mayaṃ jitveva vāsavaḥ.

तेन विद्राव्यमाणानि तव सैन्यानि संयुगे। चक्रुर् आर्तस्वरं घोरं पर्जन्यनिनदोपमम्।

tena vidrāvyamāṇāni tava sainyāni saṃyuge. cakrur ārtasvaraṃ ghoraṃ parjanyaninadopamam.

तं श्रुत्वा निनदं घोरं तव सैन्यस्य मारिष। मारुतोद्धूतवेगस्य समुद्रस्येव पर्वणि। दुर्योधनस् तदा राजा आर्श्यशृङ्गिम् अभाषत।

taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ tava sainyasya māriṣa. mārutoddhūtavegasya samudrasyeva parvaṇi. duryodhanas tadā rājā ārśyaśṛṅgim abhāṣata.

एष कार्ष्णिर् महेष्वासो द्वितीय इव फल्गुनः। चमूं द्रावयते क्रोधाद् वृत्रो देवचमूम् इव।

eṣa kārṣṇir maheṣvāso dvitīya iva phalgunaḥ. camūṃ drāvayate krodhād vṛtro devacamūm iva.

तस्य नान्यं प्रपश्यामि संयुगे भेषजं महत्। ऋते त्वां राक्षसश्रेष्ठ सर्वविद्यासु पारगम्।

tasya nānyaṃ prapaśyāmi saṃyuge bheṣajaṃ mahat. ṛte tvāṃ rākṣasaśreṣṭha sarvavidyāsu pāragam.

स गत्वा त्वरितं वीरं जहि सौभद्रम् आहवे। वयं पार्थान् हनिष्यामो भीष्मद्रोणपुरःसराः।

sa gatvā tvaritaṃ vīraṃ jahi saubhadram āhave. vayaṃ pārthān haniṣyāmo bhīṣmadroṇapuraḥsarāḥ.

स एवम् उक्तो बलवान् राक्षसेन्द्रः प्रतापवान्। प्रययौ समरे तूर्णं तव पुत्रस्य शासनात्। नर्दमानो महानादं प्रावृषीव बलाहकः।

sa evam ukto balavān rākṣasendraḥ pratāpavān. prayayau samare tūrṇaṃ tava putrasya śāsanāt. nardamāno mahānādaṃ prāvṛṣīva balāhakaḥ.

तस्य शब्देन महता पाण्डवानां महद् बलम्। प्राचलत् सर्वतो राजन् पूर्यमाण इवार्णवः।

tasya śabdena mahatā pāṇḍavānāṃ mahad balam. prācalat sarvato rājan pūryamāṇa ivārṇavaḥ.

बहवश् च नरा राजंस् तस्य नादेन भीषिताः। प्रियान् प्राणान् परित्यज्य निपेतुर् धरणीतले।

bahavaś ca narā rājaṃs tasya nādena bhīṣitāḥ. priyān prāṇān parityajya nipetur dharaṇītale.

कार्ष्णिश् चापि मुदा युक्तः प्रगृहीतशरासनः। नृत्यन्न् इव रथोपस्थे तद् रक्षः समुपाद्रवत्।

kārṣṇiś cāpi mudā yuktaḥ pragṛhītaśarāsanaḥ. nṛtyann iva rathopasthe tad rakṣaḥ samupādravat.

ततः स राक्षसः क्रुद्धः संप्राप्यैवार्जुनिं रणे। नातिदूरे स्थितस् तस्य द्रावयाम् आस वै चमूम्।

tataḥ sa rākṣasaḥ kruddhaḥ saṃprāpyaivārjuniṃ raṇe. nātidūre sthitas tasya drāvayām āsa vai camūm.

सा वध्यमाना समरे पाण्डवानां महाचमूः। नाध्यगच्छत वै त्राणं पीड्यमाना दुरात्मना। प्रत्युद्ययौ रणे रक्षो देवसेना यथा बलिम्।

sā vadhyamānā samare pāṇḍavānāṃ mahācamūḥ. nādhyagacchata vai trāṇaṃ pīḍyamānā durātmanā. pratyudyayau raṇe rakṣo devasenā yathā balim.

विमर्दः सुमहान् आसीत् तस्य सैन्यस्य मारिष। रक्षसा घोररूपेण वध्यमानस्य संयुगे।

vimardaḥ sumahān āsīt tasya sainyasya māriṣa. rakṣasā ghorarūpeṇa vadhyamānasya saṃyuge.

ततः शरसहस्रैस् तां पाण्डवानां महाचमूम्। व्यद्रावयद् रणे रक्षो दर्शयद् वै पराक्रमम्।

tataḥ śarasahasrais tāṃ pāṇḍavānāṃ mahācamūm. vyadrāvayad raṇe rakṣo darśayad vai parākramam.

सा वध्यमाना च तथा पाण्डवानाम् अनीकिनी। रक्षसा घोररूपेण प्रदुद्राव रणे भयात्।

sā vadhyamānā ca tathā pāṇḍavānām anīkinī. rakṣasā ghorarūpeṇa pradudrāva raṇe bhayāt.

तां प्रमृद्य ततः सेनां पद्मिनीं वारणो यथा। ततो ऽभिदुद्राव रणे द्रौपदेयान् महाबलान्।

tāṃ pramṛdya tataḥ senāṃ padminīṃ vāraṇo yathā. tato 'bhidudrāva raṇe draupadeyān mahābalān.

ते तु क्रुद्धा महेष्वासा द्रौपदेयाः प्रहारिणः। राक्षसं दुद्रुवुः सर्वे ग्रहाः पञ्च यथा रविम्।

te tu kruddhā maheṣvāsā draupadeyāḥ prahāriṇaḥ. rākṣasaṃ dudruvuḥ sarve grahāḥ pañca yathā ravim.

वीर्यवद्भिस् ततस् तैस् तु पीडितो राक्षसोत्तमः। यथा युगक्षये घोरे चन्द्रमाः पञ्चभिर् ग्रहैः।

vīryavadbhis tatas tais tu pīḍito rākṣasottamaḥ. yathā yugakṣaye ghore candramāḥ pañcabhir grahaiḥ.

प्रतिविन्ध्यस् ततो रक्षो बिभेद निशितैः शरैः। सर्वपारशवैस् तूर्णम् अकुण्ठाग्रैर् महाबलः।

prativindhyas tato rakṣo bibheda niśitaiḥ śaraiḥ. sarvapāraśavais tūrṇam akuṇṭhāgrair mahābalaḥ.

स तैर् भिन्नतनुत्राणः शुशुभे राक्षसोत्तमः। मरीचिभिर् इवार्कस्य संस्यूतो जलदो महान्।

sa tair bhinnatanutrāṇaḥ śuśubhe rākṣasottamaḥ. marīcibhir ivārkasya saṃsyūto jalado mahān.

विषक्तैः स शरैश् चापि तपनीयपरिच्छदैः। आर्श्यशृङ्गिर् बभौ राजन् दीप्तशृङ्ग इवाचलः।

viṣaktaiḥ sa śaraiś cāpi tapanīyaparicchadaiḥ. ārśyaśṛṅgir babhau rājan dīptaśṛṅga ivācalaḥ.

ततस् ते भ्रातरः पञ्च राक्षसेन्द्रं महाहवे। विव्यधुर् निशितैर् बाणैस् तपनीयविभूषितैः।

tatas te bhrātaraḥ pañca rākṣasendraṃ mahāhave. vivyadhur niśitair bāṇais tapanīyavibhūṣitaiḥ.

स निर्भिन्नः शरैर् घोरैर् भुजगैः कोपितैर् इव। अलम्बुसो भृशं राजन् नागेन्द्र इव चुक्रुधे। निर्भिण्णस् तु शरैर् घोरैर् दीप्यमानः समन्ततः। अलंबुसो भृशं भाति उल्काभिर् इव कुञ्जरः।

sa nirbhinnaḥ śarair ghorair bhujagaiḥ kopitair iva. alambuso bhṛśaṃ rājan nāgendra iva cukrudhe. nirbhiṇṇas tu śarair ghorair dīpyamānaḥ samantataḥ. alaṃbuso bhṛśaṃ bhāti ulkābhir iva kuñjaraḥ.

सो ऽतिविद्धो महाराज मुहूर्तम् अथ मारिष। प्रविवेश तमो दीर्घं पीडितस् तैर् महारथैः।

so 'tividdho mahārāja muhūrtam atha māriṣa. praviveśa tamo dīrghaṃ pīḍitas tair mahārathaiḥ.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां क्रोधेन द्विगुणीकृतः। चिच्छेद सायकैस् तेषां ध्वजांश् चैव धनूंषि च।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ krodhena dviguṇīkṛtaḥ. ciccheda sāyakais teṣāṃ dhvajāṃś caiva dhanūṃṣi ca.

एकैकं च त्रिभिर् बाणैर् आजघान स्मयन्न् इव। अलम्बुसो रथोपस्थे नृत्यन्न् इव महारथः।

ekaikaṃ ca tribhir bāṇair ājaghāna smayann iva. alambuso rathopasthe nṛtyann iva mahārathaḥ.

त्वरमाणश् च संक्रुद्धो हयांस् तेषां महात्मनाम्। जघान राक्षसः क्रुद्धः सारथींश् च महाबलः।

tvaramāṇaś ca saṃkruddho hayāṃs teṣāṃ mahātmanām. jaghāna rākṣasaḥ kruddhaḥ sārathīṃś ca mahābalaḥ.

बिभेद च सुसंहृष्टः पुनश् चैनान् सुसंशितैः। शरैर् बहुविधाकारैः शतशो ऽथ सहस्रशः।

bibheda ca susaṃhṛṣṭaḥ punaś cainān susaṃśitaiḥ. śarair bahuvidhākāraiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

विरथांश् च महेष्वासान् कृत्वा तत्र स राक्षसः। अभिदुद्राव वेगेन हन्तुकामो निशाचरः।

virathāṃś ca maheṣvāsān kṛtvā tatra sa rākṣasaḥ. abhidudrāva vegena hantukāmo niśācaraḥ.

तान् अर्दितान् रणे तेन राक्षसेन दुरात्मना। दृष्ट्वार्जुनसुतः संख्ये राक्षसं समुपाद्रवत्।

tān arditān raṇe tena rākṣasena durātmanā. dṛṣṭvārjunasutaḥ saṃkhye rākṣasaṃ samupādravat.

तयोः समभवद् युद्धं वृत्रवासवयोर् इव। ददृशुस् तावकाः सर्वे पाण्डवाश् च महारथाः।

tayoḥ samabhavad yuddhaṃ vṛtravāsavayor iva. dadṛśus tāvakāḥ sarve pāṇḍavāś ca mahārathāḥ.

तौ समेतौ महायुद्धे क्रोधदीप्तौ परस्परम्। उद्वृत्य चक्षुषी राजन् क्रोधात् प्रस्फुरिताधरौ। महाबलौ महाराज क्रोधसंरक्तलोचनौ। परस्परम् अवेक्षेतां कालानलसमौ युधि। आशीविषाव् इव क्रुद्धौ नेत्राभ्याम् इतरेतरम्।

tau sametau mahāyuddhe krodhadīptau parasparam. udvṛtya cakṣuṣī rājan krodhāt prasphuritādharau. mahābalau mahārāja krodhasaṃraktalocanau. parasparam avekṣetāṃ kālānalasamau yudhi. āśīviṣāv iva kruddhau netrābhyām itaretaram.

तयोः समागमो घोरो बभूव कटुकोदयः। यथा देवासुरे युद्धे शक्रशम्बरयोर् इव।

tayoḥ samāgamo ghoro babhūva kaṭukodayaḥ. yathā devāsure yuddhe śakraśambarayor iva.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents