महाभारत 6.95 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 95→

[mh-6-95] • 53 श्लोकाः

संजय उवाच। प्रभातायां तु शर्वर्यां प्रातर् उत्थाय वै नृपः। राज्ञः समाज्ञापयत सेनां योजयतेति ह। अद्य भीष्मो रणे क्रुद्धो निहनिष्यति सोमकान्।

saṃjaya uvāca. prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ prātar utthāya vai nṛpaḥ. rājñaḥ samājñāpayata senāṃ yojayateti ha. adya bhīṣmo raṇe kruddho nihaniṣyati somakān.

दुर्योधनस्य तच् छ्रुत्वा रात्रौ विलपितं बहु। मन्यमानः स तं राजन् प्रत्यादेशम् इवात्मनः।

duryodhanasya tac chrutvā rātrau vilapitaṃ bahu. manyamānaḥ sa taṃ rājan pratyādeśam ivātmanaḥ.

निर्वेदं परमं गत्वा विनिन्द्य परवाच्यताम्। दीर्घं दध्यौ शांतनवो योद्धुकामो ऽर्जुनं रणे।

nirvedaṃ paramaṃ gatvā vinindya paravācyatām. dīrghaṃ dadhyau śāṃtanavo yoddhukāmo 'rjunaṃ raṇe.

इङ्गितेन तु तज् ज्ञात्वा गाङ्गेयेन विचिन्तितम्। दुर्योधनो महाराज दुःशासनम् अचोदयत्।

iṅgitena tu taj jñātvā gāṅgeyena vicintitam. duryodhano mahārāja duḥśāsanam acodayat.

दुःशासन रथास् तूर्णं युज्यन्तां भीष्मरक्षिणः। द्वात्रिंशत् त्वम् अनीकानि सर्वाण्य् एवाभिचोदय।

duḥśāsana rathās tūrṇaṃ yujyantāṃ bhīṣmarakṣiṇaḥ. dvātriṃśat tvam anīkāni sarvāṇy evābhicodaya.

इदं हि समनुप्राप्तं वर्षपूगाभिचिन्तितम्। पाण्डवानां ससैन्यानां वधो राज्यस्य चागमः।

idaṃ hi samanuprāptaṃ varṣapūgābhicintitam. pāṇḍavānāṃ sasainyānāṃ vadho rājyasya cāgamaḥ.

तत्र कार्यम् अहं मन्ये भीष्मस्यैवाभिरक्षणम्। स नो गुप्तः सुखाय स्याद् धन्यात् पार्थांश् च संयुगे।

tatra kāryam ahaṃ manye bhīṣmasyaivābhirakṣaṇam. sa no guptaḥ sukhāya syād dhanyāt pārthāṃś ca saṃyuge.

अब्रवीच् च विशुद्धात्मा नाहं हन्यां शिखण्डिनम्। स्त्रीपूर्वको ह्य् असौ जातस् तस्माद् वर्ज्यो रणे मया।

abravīc ca viśuddhātmā nāhaṃ hanyāṃ śikhaṇḍinam. strīpūrvako hy asau jātas tasmād varjyo raṇe mayā.

लोकस् तद् वेद यद् अहं पितुः प्रियचिकीर्षया। राज्यं स्फीतं महाबाहो स्त्रियश् च त्यक्तवान् पुरा।

lokas tad veda yad ahaṃ pituḥ priyacikīrṣayā. rājyaṃ sphītaṃ mahābāho striyaś ca tyaktavān purā.

नैव चाहं स्त्रियं जातु न स्त्रीपूर्वं कथं चन। हन्यां युधि नरश्रेष्ठ सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

naiva cāhaṃ striyaṃ jātu na strīpūrvaṃ kathaṃ cana. hanyāṃ yudhi naraśreṣṭha satyam etad bravīmi te.

अयं स्त्रीपूर्वको राजञ् शिखण्डी यदि ते श्रुतः। उद्योगे कथितं यत् तत् तथा जाता शिखण्डिनी।

ayaṃ strīpūrvako rājañ śikhaṇḍī yadi te śrutaḥ. udyoge kathitaṃ yat tat tathā jātā śikhaṇḍinī.

कन्या भूत्वा पुमाञ् जातः स च योत्स्यति भारत। तस्याहं प्रमुखे बाणान् न मुञ्चेयं कथं चन।

kanyā bhūtvā pumāñ jātaḥ sa ca yotsyati bhārata. tasyāhaṃ pramukhe bāṇān na muñceyaṃ kathaṃ cana.

युद्धे तु क्षत्रियांस् तात पाण्डवानां जयैषिणः। सर्वान् अन्यान् हनिष्यामि संप्राप्तान् बाणगोचरान्।

yuddhe tu kṣatriyāṃs tāta pāṇḍavānāṃ jayaiṣiṇaḥ. sarvān anyān haniṣyāmi saṃprāptān bāṇagocarān.

एवं मां भरतश्रेष्ठो गाङ्गेयः प्राह शास्त्रवित्। तत्र सर्वात्मना मन्ये भीष्मस्यैवाभिपालनम्।

evaṃ māṃ bharataśreṣṭho gāṅgeyaḥ prāha śāstravit. tatra sarvātmanā manye bhīṣmasyaivābhipālanam.

अरक्ष्यमाणं हि वृको हन्यात् सिंहं महावने। मा वृकेणेव शार्दूलं घातयेम शिखण्डिना। मा सिंहम् इव काकेन हतं भीष्मं शिखण्डिना। पश्येम पुरुषव्याघ्र तथा नीतिर् विधीयताम्।

arakṣyamāṇaṃ hi vṛko hanyāt siṃhaṃ mahāvane. mā vṛkeṇeva śārdūlaṃ ghātayema śikhaṇḍinā. mā siṃham iva kākena hataṃ bhīṣmaṃ śikhaṇḍinā. paśyema puruṣavyāghra tathā nītir vidhīyatām.

मातुलः शकुनिः शल्यः कृपो द्रोणो विविंशतिः। यत्ता रक्षन्तु गाङ्गेयं तस्मिन् गुप्ते ध्रुवो जयः।

mātulaḥ śakuniḥ śalyaḥ kṛpo droṇo viviṃśatiḥ. yattā rakṣantu gāṅgeyaṃ tasmin gupte dhruvo jayaḥ.

एतच् छ्रुत्वा तु राजानो दुर्योधनवचस् तदा। सर्वतो रथवंशेन गाङ्गेयं पर्यवारयन्।

etac chrutvā tu rājāno duryodhanavacas tadā. sarvato rathavaṃśena gāṅgeyaṃ paryavārayan.

पुत्राश् च तव गाङ्गेयं परिवार्य ययुर् मुदा। कम्पयन्तो भुवं द्यां च क्षोभयन्तश् च पाण्डवान्।

putrāś ca tava gāṅgeyaṃ parivārya yayur mudā. kampayanto bhuvaṃ dyāṃ ca kṣobhayantaś ca pāṇḍavān.

तै रथैश् च सुसंयुक्तैर् दन्तिभिश् च महारथाः। परिवार्य रणे भीष्मं दंशिताः समवस्थिताः।

tai rathaiś ca susaṃyuktair dantibhiś ca mahārathāḥ. parivārya raṇe bhīṣmaṃ daṃśitāḥ samavasthitāḥ.

यथा देवासुरे युद्धे त्रिदशा वज्रधारिणम्। सर्वे ते स्म व्यतिष्ठन्त रक्षन्तस् तं महारथम्।

yathā devāsure yuddhe tridaśā vajradhāriṇam. sarve te sma vyatiṣṭhanta rakṣantas taṃ mahāratham.

ततो दुर्योधनो राजा पुनर् भ्रातरम् अब्रवीत्। सव्यं चक्रं युधामन्युर् उत्तमौजाश् च दक्षिणम्। गोप्ताराव् अर्जुनस्यैताव् अर्जुनो ऽपि शिखण्डिनः।

tato duryodhano rājā punar bhrātaram abravīt. savyaṃ cakraṃ yudhāmanyur uttamaujāś ca dakṣiṇam. goptārāv arjunasyaitāv arjuno 'pi śikhaṇḍinaḥ.

स रक्ष्यमाणः पार्थेन तथास्माभिर् विवर्जितः। यथा भीष्मं न नो हन्याद् दुःशासन तथा कुरु।

sa rakṣyamāṇaḥ pārthena tathāsmābhir vivarjitaḥ. yathā bhīṣmaṃ na no hanyād duḥśāsana tathā kuru.

भ्रातुस् तद् वचनं श्रुत्वा पुत्रो दुःशासनस् तव। भीष्मं प्रमुखतः कृत्वा प्रययौ सेनया सह।

bhrātus tad vacanaṃ śrutvā putro duḥśāsanas tava. bhīṣmaṃ pramukhataḥ kṛtvā prayayau senayā saha.

भीष्मं तु रथवंशेन दृष्ट्वा तम् अभिसंवृतम्। अर्जुनो रथिनां श्रेष्ठो धृष्टद्युम्नम् उवाच ह।

bhīṣmaṃ tu rathavaṃśena dṛṣṭvā tam abhisaṃvṛtam. arjuno rathināṃ śreṣṭho dhṛṣṭadyumnam uvāca ha.

शिखण्डिनं नरव्याघ्र भीष्मस्य प्रमुखे ऽनघ। स्थापयस्वाद्य पाञ्चाल्य तस्य गोप्ताहम् अप्य् उत।

śikhaṇḍinaṃ naravyāghra bhīṣmasya pramukhe 'nagha. sthāpayasvādya pāñcālya tasya goptāham apy uta.

ततः शांतनवो भीष्मो निर्ययौ सेनया सह। व्यूहं चाव्यूहत महत् सर्वतोभद्रम् आहवे।

tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo niryayau senayā saha. vyūhaṃ cāvyūhata mahat sarvatobhadram āhave.

कृपश् च कृतवर्मा च शैब्यश् चैव महारथः। शकुनिः सैन्धवश् चैव काम्बोजश् च सुदक्षिणः।

kṛpaś ca kṛtavarmā ca śaibyaś caiva mahārathaḥ. śakuniḥ saindhavaś caiva kāmbojaś ca sudakṣiṇaḥ.

भीष्मेण सहिताः सर्वे पुत्रैश् च तव भारत। अग्रतः सर्वसैन्यानां व्यूहस्य प्रमुखे स्थिताः।

bhīṣmeṇa sahitāḥ sarve putraiś ca tava bhārata. agrataḥ sarvasainyānāṃ vyūhasya pramukhe sthitāḥ.

द्रोणो भूरिश्रवाः शल्यो भगदत्तश् च मारिष। दक्षिणं पक्षम् आश्रित्य स्थिता व्यूहस्य दंशिताः।

droṇo bhūriśravāḥ śalyo bhagadattaś ca māriṣa. dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā vyūhasya daṃśitāḥ.

अश्वत्थामा सोमदत्त आवन्त्यौ च महारथौ। महत्या सेनया युक्ता वामं पक्षम् अपालयन्।

aśvatthāmā somadatta āvantyau ca mahārathau. mahatyā senayā yuktā vāmaṃ pakṣam apālayan.

दुर्योधनो महाराज त्रिगर्तैः सर्वतो वृतः। व्यूहमध्ये स्थितो राजन् पाण्डवान् प्रति भारत।

duryodhano mahārāja trigartaiḥ sarvato vṛtaḥ. vyūhamadhye sthito rājan pāṇḍavān prati bhārata.

अलम्बुसो रथश्रेष्ठः श्रुतायुश् च महारथः। पृष्ठतः सर्वसैन्यानां स्थितौ व्यूहस्य दंशितौ।

alambuso rathaśreṣṭhaḥ śrutāyuś ca mahārathaḥ. pṛṣṭhataḥ sarvasainyānāṃ sthitau vyūhasya daṃśitau.

एवम् एते तदा व्यूहं कृत्वा भारत तावकाः। संनद्धाः समदृश्यन्त प्रतपन्त इवाग्नयः।

evam ete tadā vyūhaṃ kṛtvā bhārata tāvakāḥ. saṃnaddhāḥ samadṛśyanta pratapanta ivāgnayaḥ.

तथा युधिष्ठिरो राजा भीमसेनश् च पाण्डवः। नकुलः सहदेवश् च माद्रीपुत्राव् उभाव् अपि। अग्रतः सर्वसैन्यानां स्थिता व्यूहस्य दंशिताः।

tathā yudhiṣṭhiro rājā bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ. nakulaḥ sahadevaś ca mādrīputrāv ubhāv api. agrataḥ sarvasainyānāṃ sthitā vyūhasya daṃśitāḥ.

धृष्टद्युम्नो विराटश् च सात्यकिश् च महारथः। स्थिताः सैन्येन महता परानीकविनाशनाः। अन्ये च बहवः शूराः शतशो ऽथ सहस्रशः। नानाविधायुधा वीरा नानाशस्त्रोपशोभिताः।

dhṛṣṭadyumno virāṭaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ. sthitāḥ sainyena mahatā parānīkavināśanāḥ. anye ca bahavaḥ śūrāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ. nānāvidhāyudhā vīrā nānāśastropaśobhitāḥ.

शिखण्डी विजयश् चैव राक्षसश् च घटोत्कचः। चेकितानो महाबाहुः कुन्तिभोजश् च वीर्यवान्। स्थिता रणे महाराज महत्या सेनया वृताः।

śikhaṇḍī vijayaś caiva rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ. cekitāno mahābāhuḥ kuntibhojaś ca vīryavān. sthitā raṇe mahārāja mahatyā senayā vṛtāḥ.

अभिमन्युर् महेष्वासो द्रुपदश् च महारथः। युयुधानो महेष्वासो युधामन्युश् च वीर्यवान्। केकया भ्रातरः पञ्च स्थिता युद्धाय दंशिताः।

abhimanyur maheṣvāso drupadaś ca mahārathaḥ. yuyudhāno maheṣvāso yudhāmanyuś ca vīryavān. kekayā bhrātaraḥ pañca sthitā yuddhāya daṃśitāḥ.

एवं ते ऽपि महाव्यूहं प्रतिव्यूह्य सुदुर्जयम्। पाण्डवाः समरे शूराः स्थिता युद्धाय मारिष।

evaṃ te 'pi mahāvyūhaṃ prativyūhya sudurjayam. pāṇḍavāḥ samare śūrāḥ sthitā yuddhāya māriṣa.

तावकास् तु रणे यत्ताः सहसेना नराधिपाः। अभ्युद्ययू रणे पार्थान् भीष्मं कृत्वाग्रतो नृप।

tāvakās tu raṇe yattāḥ sahasenā narādhipāḥ. abhyudyayū raṇe pārthān bhīṣmaṃ kṛtvāgrato nṛpa.

तथैव पाण्डवा राजन् भीमसेनपुरोगमाः। भीष्मं युद्धपरिप्रेप्सुं संग्रामे विजिगीषवः।

tathaiva pāṇḍavā rājan bhīmasenapurogamāḥ. bhīṣmaṃ yuddhapariprepsuṃ saṃgrāme vijigīṣavaḥ.

क्ष्वेडाः किलिकिलाशब्दान् क्रकचान् गोविषाणिकाः। भेरीमृदङ्गपणवान् नादयन्तश् च पुष्करान्। पाण्डवा अभ्यधावन्त नदन्तो भैरवान् रवान्।

kṣveḍāḥ kilikilāśabdān krakacān goviṣāṇikāḥ. bherīmṛdaṅgapaṇavān nādayantaś ca puṣkarān. pāṇḍavā abhyadhāvanta nadanto bhairavān ravān.

भेरीमृदङ्गशङ्खानां दुन्दुभीनां च निस्वनैः। उत्क्रुष्टसिंहनादैश् च वल्गितैश् च पृथग्विधैः।

bherīmṛdaṅgaśaṅkhānāṃ dundubhīnāṃ ca nisvanaiḥ. utkruṣṭasiṃhanādaiś ca valgitaiś ca pṛthagvidhaiḥ.

वयं प्रतिनदन्तस् तान् अभ्यगच्छाम सत्वराः। सहसैवाभिसंक्रुद्धास् तदासीत् तुमुलं महत्।

vayaṃ pratinadantas tān abhyagacchāma satvarāḥ. sahasaivābhisaṃkruddhās tadāsīt tumulaṃ mahat.

ततो ऽन्योन्यं प्रधावन्तः संप्रहारं प्रचक्रिरे। ततः शब्देन महता प्रचकम्पे वसुंधरा।

tato 'nyonyaṃ pradhāvantaḥ saṃprahāraṃ pracakrire. tataḥ śabdena mahatā pracakampe vasuṃdharā.

पक्षिणश् च महाघोरं व्याहरन्तो विबभ्रमुः। सप्रभश् चोदितः सूर्यो निष्प्रभः समपद्यत।

pakṣiṇaś ca mahāghoraṃ vyāharanto vibabhramuḥ. saprabhaś coditaḥ sūryo niṣprabhaḥ samapadyata.

ववुश् च तुमुला वाताः शंसन्तः सुमहद् भयम्। घोराश् च घोरनिर्ह्रादाः शिवास् तत्र ववाशिरे। वेदयन्त्यो महाराज महद् वैशसम् आगतम्।

vavuś ca tumulā vātāḥ śaṃsantaḥ sumahad bhayam. ghorāś ca ghoranirhrādāḥ śivās tatra vavāśire. vedayantyo mahārāja mahad vaiśasam āgatam.

दिशः प्रज्वलिता राजन् पांसुवर्षं पपात च। रुधिरेण समुन्मिश्रम् अस्थिवर्षं तथैव च।

diśaḥ prajvalitā rājan pāṃsuvarṣaṃ papāta ca. rudhireṇa samunmiśram asthivarṣaṃ tathaiva ca.

रुदतां वाहनानां च नेत्रेभ्यः प्रापतज् जलम्। सुस्रुवुश् च शकृन्मूत्रं प्रध्यायन्तो विशां पते।

rudatāṃ vāhanānāṃ ca netrebhyaḥ prāpataj jalam. susruvuś ca śakṛnmūtraṃ pradhyāyanto viśāṃ pate.

अन्तर्हिता महानादाः श्रूयन्ते भरतर्षभ। रक्षसां पुरुषादानां नदतां भैरवान् रवान्।

antarhitā mahānādāḥ śrūyante bharatarṣabha. rakṣasāṃ puruṣādānāṃ nadatāṃ bhairavān ravān.

संपतन्तः स्म दृश्यन्ते गोमायुबकवायसाः। श्वानश् च विविधैर् नादैर् भषन्तस् तत्र तस्थिरे।

saṃpatantaḥ sma dṛśyante gomāyubakavāyasāḥ. śvānaś ca vividhair nādair bhaṣantas tatra tasthire.

ज्वलिताश् च महोल्का वै समाहत्य दिवाकरम्। निपेतुः सहसा भूमौ वेदयाना महद् भयम्।

jvalitāś ca maholkā vai samāhatya divākaram. nipetuḥ sahasā bhūmau vedayānā mahad bhayam.

महान्त्य् अनीकानि महासमुच्छ्रये; समागमे पाण्डवधार्तराष्ट्रयोः। प्रकाशिरे शङ्खमृदङ्गनिस्वनैः; प्रकम्पितानीव वनानि वायुना।

mahānty anīkāni mahāsamucchraye; samāgame pāṇḍavadhārtarāṣṭrayoḥ. prakāśire śaṅkhamṛdaṅganisvanaiḥ; prakampitānīva vanāni vāyunā.

नरेन्द्रनागाश्वसमाकुलानाम्; अभ्यायतीनाम् अशिवे मुहूर्ते। बभूव घोषस् तुमुलश् चमूनां; वातोद्धुतानाम् इव सागराणाम्।

narendranāgāśvasamākulānām; abhyāyatīnām aśive muhūrte. babhūva ghoṣas tumulaś camūnāṃ; vātoddhutānām iva sāgarāṇām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents