महाभारत 6.90 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 90→

[mh-6-90] • 46 श्लोकाः

संजय उवाच। स्वसैन्यं निहतं दृष्ट्वा राजा दुर्योधनः स्वयम्। अभ्यधावत संक्रुद्धो भीमसेनम् अरिंदमम्।

saṃjaya uvāca. svasainyaṃ nihataṃ dṛṣṭvā rājā duryodhanaḥ svayam. abhyadhāvata saṃkruddho bhīmasenam ariṃdamam.

प्रगृह्य सुमहच् चापम् इन्द्राशनिसमस्वनम्। महता शरवर्षेण पाण्डवं समवाकिरत्।

pragṛhya sumahac cāpam indrāśanisamasvanam. mahatā śaravarṣeṇa pāṇḍavaṃ samavākirat.

अर्धचन्द्रं च संधाय सुतीक्ष्णं लोमवाहिनम्। भीमसेनस्य चिच्छेद चापं क्रोधसमन्वितः।

ardhacandraṃ ca saṃdhāya sutīkṣṇaṃ lomavāhinam. bhīmasenasya ciccheda cāpaṃ krodhasamanvitaḥ.

तदन्तरं च संप्रेक्ष्य त्वरमाणो महारथः। संदधे निशितं बाणं गिरीणाम् अपि दारणम्। तेनोरसि महाबाहुर् भीमसेनम् अताडयत्।

tadantaraṃ ca saṃprekṣya tvaramāṇo mahārathaḥ. saṃdadhe niśitaṃ bāṇaṃ girīṇām api dāraṇam. tenorasi mahābāhur bhīmasenam atāḍayat.

स गाढविद्धो व्यथितः सृक्किणी परिसंलिहन्। समाललम्बे तेजस्वी ध्वजं हेमपरिष्कृतम्।

sa gāḍhaviddho vyathitaḥ sṛkkiṇī parisaṃlihan. samālalambe tejasvī dhvajaṃ hemapariṣkṛtam.

तथा विमनसं दृष्ट्वा भीमसेनं घटोत्कचः। क्रोधेनाभिप्रजज्वाल दिधक्षन्न् इव पावकः।

tathā vimanasaṃ dṛṣṭvā bhīmasenaṃ ghaṭotkacaḥ. krodhenābhiprajajvāla didhakṣann iva pāvakaḥ.

अभिमन्युमुखाश् चैव पाण्डवानां महारथाः। समभ्यधावन् क्रोशन्तो राजानं जातसंभ्रमाः।

abhimanyumukhāś caiva pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ. samabhyadhāvan krośanto rājānaṃ jātasaṃbhramāḥ.

संप्रेक्ष्य तान् आपततः संक्रुद्धाञ् जातसंभ्रमान्। भारद्वाजो ऽब्रवीद् वाक्यं तावकानां महारथान्।

saṃprekṣya tān āpatataḥ saṃkruddhāñ jātasaṃbhramān. bhāradvājo 'bravīd vākyaṃ tāvakānāṃ mahārathān.

क्षिप्रं गच्छत भद्रं वो राजानं परिरक्षत। संशयं परमं प्राप्तं मज्जन्तं व्यसनार्णवे।

kṣipraṃ gacchata bhadraṃ vo rājānaṃ parirakṣata. saṃśayaṃ paramaṃ prāptaṃ majjantaṃ vyasanārṇave.

एते क्रुद्धा महेष्वासाः पाण्डवानां महारथाः। भीमसेनं पुरस्कृत्य दुर्योधनम् उपद्रुताः।

ete kruddhā maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ. bhīmasenaṃ puraskṛtya duryodhanam upadrutāḥ.

नानाविधानि शस्त्राणि विसृजन्तो जये रताः। नदन्तो भैरवान् नादांस् त्रासयन्तश् च भूम् इमाम्।

nānāvidhāni śastrāṇi visṛjanto jaye ratāḥ. nadanto bhairavān nādāṃs trāsayantaś ca bhūm imām.

तद् आचार्यवचः श्रुत्वा सोमदत्तपुरोगमाः। तावकाः समवर्तन्त पाण्डवानाम् अनीकिनीम्।

tad ācāryavacaḥ śrutvā somadattapurogamāḥ. tāvakāḥ samavartanta pāṇḍavānām anīkinīm.

कृपो भूरिश्रवाः शल्यो द्रोणपुत्रो विविंशतिः। चित्रसेनो विकर्णश् च सैन्धवो ऽथ बृहद्बलः। आवन्त्यौ च महेष्वासौ कौरवं पर्यवारयन्।

kṛpo bhūriśravāḥ śalyo droṇaputro viviṃśatiḥ. citraseno vikarṇaś ca saindhavo 'tha bṛhadbalaḥ. āvantyau ca maheṣvāsau kauravaṃ paryavārayan.

ते विंशतिपदं गत्वा संप्रहारं प्रचक्रिरे। पाण्डवा धार्तराष्ट्राश् च परस्परजिघांसवः।

te viṃśatipadaṃ gatvā saṃprahāraṃ pracakrire. pāṇḍavā dhārtarāṣṭrāś ca parasparajighāṃsavaḥ.

एवम् उक्त्वा महाबाहुर् महद् विस्फार्य कार्मुकम्। भारद्वाजस् ततो भीमं षड्विंशत्या समार्पयत्।

evam uktvā mahābāhur mahad visphārya kārmukam. bhāradvājas tato bhīmaṃ ṣaḍviṃśatyā samārpayat.

भूयश् चैनं महाबाहुः शरैः शीघ्रम् अवाकिरत्। पर्वतं वारिधाराभिः शरदीव बलाहकः।

bhūyaś cainaṃ mahābāhuḥ śaraiḥ śīghram avākirat. parvataṃ vāridhārābhiḥ śaradīva balāhakaḥ.

तं प्रत्यविध्यद् दशभिर् भीमसेनः शिलीमुखैः। त्वरमाणो महेष्वासः सव्ये पार्श्वे महाबलः।

taṃ pratyavidhyad daśabhir bhīmasenaḥ śilīmukhaiḥ. tvaramāṇo maheṣvāsaḥ savye pārśve mahābalaḥ.

स गाढविद्धो व्यथितो वयोवृद्धश् च भारत। प्रनष्टसंज्ञः सहसा रथोपस्थ उपाविशत्।

sa gāḍhaviddho vyathito vayovṛddhaś ca bhārata. pranaṣṭasaṃjñaḥ sahasā rathopastha upāviśat.

गुरुं प्रव्यथितं दृष्ट्वा राजा दुर्योधनः स्वयम्। द्रौणायनिश् च संक्रुद्धौ भीमसेनम् अभिद्रुतौ।

guruṃ pravyathitaṃ dṛṣṭvā rājā duryodhanaḥ svayam. drauṇāyaniś ca saṃkruddhau bhīmasenam abhidrutau.

ताव् आपतन्तौ संप्रेक्ष्य कालान्तकयमोपमौ। भीमसेनो महाबाहुर् गदाम् आदाय सत्वरः।

tāv āpatantau saṃprekṣya kālāntakayamopamau. bhīmaseno mahābāhur gadām ādāya satvaraḥ.

अवप्लुत्य रथात् तूर्णं तस्थौ गिरिर् इवाचलः। समुद्यम्य गदां गुर्वीं यमदण्डोपमां रणे।

avaplutya rathāt tūrṇaṃ tasthau girir ivācalaḥ. samudyamya gadāṃ gurvīṃ yamadaṇḍopamāṃ raṇe.

तम् उद्यतगदं दृष्ट्वा कैलासम् इव शृङ्गिणम्। कौरवो द्रोणपुत्रश् च सहिताव् अभ्यधावताम्।

tam udyatagadaṃ dṛṣṭvā kailāsam iva śṛṅgiṇam. kauravo droṇaputraś ca sahitāv abhyadhāvatām.

ताव् आपतन्तौ सहितौ त्वरितौ बलिनां वरौ। अभ्यधावत वेगेन त्वरमाणो वृकोदरः।

tāv āpatantau sahitau tvaritau balināṃ varau. abhyadhāvata vegena tvaramāṇo vṛkodaraḥ.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य संक्रुद्धं भीमदर्शनम्। समभ्यधावंस् त्वरिताः कौरवाणां महारथाः।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya saṃkruddhaṃ bhīmadarśanam. samabhyadhāvaṃs tvaritāḥ kauravāṇāṃ mahārathāḥ.

भारद्वाजमुखाः सर्वे भीमसेनजिघांसया। नानाविधानि शस्त्राणि भीमस्योरस्य् अपातयन्। सहिताः पाण्डवं सर्वे पीडयन्तः समन्ततः।

bhāradvājamukhāḥ sarve bhīmasenajighāṃsayā. nānāvidhāni śastrāṇi bhīmasyorasy apātayan. sahitāḥ pāṇḍavaṃ sarve pīḍayantaḥ samantataḥ.

तं दृष्ट्वा संशयं प्राप्तं पीड्यमानं महारथम्। अभिमन्युप्रभृतयः पाण्डवानां महारथाः। अभ्यधावन् परीप्सन्तः प्राणांस् त्यक्त्वा सुदुस्त्यजान्।

taṃ dṛṣṭvā saṃśayaṃ prāptaṃ pīḍyamānaṃ mahāratham. abhimanyuprabhṛtayaḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ. abhyadhāvan parīpsantaḥ prāṇāṃs tyaktvā sudustyajān.

अनूपाधिपतिः शूरो भीमस्य दयितः सखा। नीलो नीलाम्बुदप्रख्यः संक्रुद्धो द्रौणिम् अभ्ययात्। स्पर्धते हि महेष्वासो नित्यं द्रोणसुतेन यः।

anūpādhipatiḥ śūro bhīmasya dayitaḥ sakhā. nīlo nīlāmbudaprakhyaḥ saṃkruddho drauṇim abhyayāt. spardhate hi maheṣvāso nityaṃ droṇasutena yaḥ.

स विस्फार्य महच् चापं द्रौणिं विव्याध पत्रिणा। यथा शक्रो महाराज पुरा विव्याध दानवम्।

sa visphārya mahac cāpaṃ drauṇiṃ vivyādha patriṇā. yathā śakro mahārāja purā vivyādha dānavam.

विप्रचित्तिं दुराधर्षं देवतानां भयंकरम्। येन लोकत्रयं क्रोधात् त्रासितं स्वेन तेजसा। स रुद्रेण जितः पूर्वं निहतो मातरिश्वना।

vipracittiṃ durādharṣaṃ devatānāṃ bhayaṃkaram. yena lokatrayaṃ krodhāt trāsitaṃ svena tejasā. sa rudreṇa jitaḥ pūrvaṃ nihato mātariśvanā.

तथा नीलेन निर्भिन्नः सुमुखेन पतत्रिणा। संजातरुधिरोत्पीडो द्रौणिः क्रोधसमन्वितः।

tathā nīlena nirbhinnaḥ sumukhena patatriṇā. saṃjātarudhirotpīḍo drauṇiḥ krodhasamanvitaḥ.

स विस्फार्य धनुश् चित्रम् इन्द्राशनिसमस्वनम्। दध्रे नीलविनाशाय मतिं मतिमतां वरः।

sa visphārya dhanuś citram indrāśanisamasvanam. dadhre nīlavināśāya matiṃ matimatāṃ varaḥ.

ततः संधाय विमलान् भल्लान् कर्मारपायितान्। जघान चतुरो वाहान् पातयाम् आस च ध्वजम्। ततः षष्ठेन भल्लेन रथात् सूतम् अपातयत्। सूतं चैकेन भल्लेन रथनीडाद् अपाहरत्।

tataḥ saṃdhāya vimalān bhallān karmārapāyitān. jaghāna caturo vāhān pātayām āsa ca dhvajam. tataḥ ṣaṣṭhena bhallena rathāt sūtam apātayat. sūtaṃ caikena bhallena rathanīḍād apāharat.

सप्तमेन च भल्लेन नीलं विव्याध वक्षसि। स गाढविद्धो व्यथितो रथोपस्थ उपाविशत्।

saptamena ca bhallena nīlaṃ vivyādha vakṣasi. sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat.

मोहितं वीक्ष्य राजानं नीलम् अभ्रचयोपमम्। घटोत्कचो ऽपि संक्रुद्धो भ्रातृभिः परिवारितः।

mohitaṃ vīkṣya rājānaṃ nīlam abhracayopamam. ghaṭotkaco 'pi saṃkruddho bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ.

अभिदुद्राव वेगेन द्रौणिम् आहवशोभिनम्। तथेतरे अभ्यधावन् राक्षसा युद्धदुर्मदाः। भीमसेनो ऽपि समरे नीलं नीलाञ्जनप्रभम्। आरोप्य स्वरथं वीरो दुर्योधनम् उपाद्रवत्।

abhidudrāva vegena drauṇim āhavaśobhinam. tathetare abhyadhāvan rākṣasā yuddhadurmadāḥ. bhīmaseno 'pi samare nīlaṃ nīlāñjanaprabham. āropya svarathaṃ vīro duryodhanam upādravat.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य राक्षसं घोरदर्शनम्। अभ्यधावत तेजस्वी भारद्वाजात्मजस् त्वरन्।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya rākṣasaṃ ghoradarśanam. abhyadhāvata tejasvī bhāradvājātmajas tvaran.

निजघान च संक्रुद्धो राक्षसान् भीमदर्शनान्। यो ऽभवन्न् अग्रतः क्रुद्धा राक्षसस्य पुरःसराः।

nijaghāna ca saṃkruddho rākṣasān bhīmadarśanān. yo 'bhavann agrataḥ kruddhā rākṣasasya puraḥsarāḥ.

विमुखांश् चैव तान् दृष्ट्वा द्रौणिचापच्युतैः शरैः। अक्रुध्यत महाकायो भैमसेनिर् घटोत्कचः।

vimukhāṃś caiva tān dṛṣṭvā drauṇicāpacyutaiḥ śaraiḥ. akrudhyata mahākāyo bhaimasenir ghaṭotkacaḥ.

प्रादुश्चक्रे महामायां घोररूपां सुदारुणाम्। मोहयन् समरे द्रौणिं मायावी राक्षसाधिपः।

prāduścakre mahāmāyāṃ ghorarūpāṃ sudāruṇām. mohayan samare drauṇiṃ māyāvī rākṣasādhipaḥ.

ततस् ते तावकाः सर्वे मायया विमुखीकृताः। अन्योन्यं समपश्यन्त निकृत्तान् मेदिनीतले। विचेष्टमानान् कृपणाञ् शोणितेन समुक्षितान्।

tatas te tāvakāḥ sarve māyayā vimukhīkṛtāḥ. anyonyaṃ samapaśyanta nikṛttān medinītale. viceṣṭamānān kṛpaṇāñ śoṇitena samukṣitān.

द्रोणं दुर्योधनं शल्यम् अश्वत्थामानम् एव च। प्रायशश् च महेष्वासा ये प्रधानाश् च कौरवाः।

droṇaṃ duryodhanaṃ śalyam aśvatthāmānam eva ca. prāyaśaś ca maheṣvāsā ye pradhānāś ca kauravāḥ.

विध्वस्ता रथिनः सर्वे गजाश् च विनिपातिताः। हयाश् च सहयारोहा विनिकृत्ताः सहस्रशः।

vidhvastā rathinaḥ sarve gajāś ca vinipātitāḥ. hayāś ca sahayārohā vinikṛttāḥ sahasraśaḥ.

तद् दृष्ट्वा तावकं सैन्यं विद्रुतं शिबिरं प्रति। मम प्राक्रोशतो राजंस् तथा देवव्रतस्य च।

tad dṛṣṭvā tāvakaṃ sainyaṃ vidrutaṃ śibiraṃ prati. mama prākrośato rājaṃs tathā devavratasya ca.

युध्यध्वं मा पलायध्वं मायैषा राक्षसी रणे। घटोत्कचप्रयुक्तेति नातिष्ठन्त विमोहिताः। नैव ते श्रद्दधुर् भीता वदतोर् आवयोर् वचः।

yudhyadhvaṃ mā palāyadhvaṃ māyaiṣā rākṣasī raṇe. ghaṭotkacaprayukteti nātiṣṭhanta vimohitāḥ. naiva te śraddadhur bhītā vadator āvayor vacaḥ.

तांश् च प्रद्रवतो दृष्ट्वा जयं प्राप्ताश् च पाण्डवाः। घटोत्कचेन सहिताः सिंहनादान् प्रचक्रिरे। शङ्खदुन्दुभिघोषाश् च समन्तात् सस्वनुर् भृशम्।

tāṃś ca pradravato dṛṣṭvā jayaṃ prāptāś ca pāṇḍavāḥ. ghaṭotkacena sahitāḥ siṃhanādān pracakrire. śaṅkhadundubhighoṣāś ca samantāt sasvanur bhṛśam.

एवं तव बलं सर्वं हैडिम्बेन दुरात्मना। सूर्यास्तमनवेलायां प्रभग्नं विद्रुतं दिशः।

evaṃ tava balaṃ sarvaṃ haiḍimbena durātmanā. sūryāstamanavelāyāṃ prabhagnaṃ vidrutaṃ diśaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...