महाभारत 6.89 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 89→

[mh-6-89] • 41 श्लोकाः

संजय उवाच। विमुखीकृत्य तान् सर्वांस् तावकान् युधि राक्षसः। जिघांसुर् भरतश्रेष्ठ दुर्योधनम् उपाद्रवत्।

saṃjaya uvāca. vimukhīkṛtya tān sarvāṃs tāvakān yudhi rākṣasaḥ. jighāṃsur bharataśreṣṭha duryodhanam upādravat.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य राजानं प्रति वेगितम्। अभ्यधावज् जिघांसन्तस् तावका युद्धदुर्मदाः।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya rājānaṃ prati vegitam. abhyadhāvaj jighāṃsantas tāvakā yuddhadurmadāḥ.

तालमात्राणि चापानि विकर्षन्तो महाबलाः। तम् एकम् अभ्यधावन्त नदन्तः सिंहसंघवत्।

tālamātrāṇi cāpāni vikarṣanto mahābalāḥ. tam ekam abhyadhāvanta nadantaḥ siṃhasaṃghavat.

अथैनं शरवर्षेण समन्तात् पर्यवारयन्। पर्वतं वारिधाराभिः शरदीव बलाहकाः।

athainaṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayan. parvataṃ vāridhārābhiḥ śaradīva balāhakāḥ.

स गाढविद्धो व्यथितस् तोत्त्रार्दित इव द्विपः। उत्पपात तदाकाशं समन्ताद् वैनतेयवत्।

sa gāḍhaviddho vyathitas tottrārdita iva dvipaḥ. utpapāta tadākāśaṃ samantād vainateyavat.

व्यनदत् सुमहानादं जीमूत इव शारदः। दिशः खं प्रदिशश् चैव नादयन् भैरवस्वनः।

vyanadat sumahānādaṃ jīmūta iva śāradaḥ. diśaḥ khaṃ pradiśaś caiva nādayan bhairavasvanaḥ.

राक्षसस्य तु तं शब्दं श्रुत्वा राजा युधिष्ठिरः। उवाच भरतश्रेष्ठो भीमसेनम् इदं वचः।

rākṣasasya tu taṃ śabdaṃ śrutvā rājā yudhiṣṭhiraḥ. uvāca bharataśreṣṭho bhīmasenam idaṃ vacaḥ.

युध्यते राक्षसो नूनं धार्तराष्ट्रैर् महारथैः। यथास्य श्रूयते शब्दो नदतो भैरवं स्वनम्। अतिभारं च पश्यामि तत्र तात समाहितम्।

yudhyate rākṣaso nūnaṃ dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ. yathāsya śrūyate śabdo nadato bhairavaṃ svanam. atibhāraṃ ca paśyāmi tatra tāta samāhitam.

पितामहश् च संक्रुद्धः पाञ्चालान् हन्तुम् उद्यतः। तेषां च रक्षणार्थाय युध्यते फल्गुनः परैः।

pitāmahaś ca saṃkruddhaḥ pāñcālān hantum udyataḥ. teṣāṃ ca rakṣaṇārthāya yudhyate phalgunaḥ paraiḥ.

एतच् छ्रुत्वा महाबाहो कार्यद्वयम् उपस्थितम्। गच्छ रक्षस्व हैडिम्बं संशयं परमं गतम्।

etac chrutvā mahābāho kāryadvayam upasthitam. gaccha rakṣasva haiḍimbaṃ saṃśayaṃ paramaṃ gatam.

भ्रातुर् वचनम् आज्ञाय त्वरमाणो वृकोदरः। प्रययौ सिंहनादेन त्रासयन् सर्वपार्थिवान्। वेगेन महता राजन् पर्वकाले यथोदधिः।

bhrātur vacanam ājñāya tvaramāṇo vṛkodaraḥ. prayayau siṃhanādena trāsayan sarvapārthivān. vegena mahatā rājan parvakāle yathodadhiḥ.

तम् अन्वयात् सत्यधृतिः सौचित्तिर् युद्धदुर्मदः। श्रेणिमान् वसुदानश् च पुत्रः काश्यस्य चाभिभूः।

tam anvayāt satyadhṛtiḥ saucittir yuddhadurmadaḥ. śreṇimān vasudānaś ca putraḥ kāśyasya cābhibhūḥ.

अभिमन्युमुखाश् चैव द्रौपदेया महारथाः। क्षत्रदेवश् च विक्रान्तः क्षत्रधर्मा तथैव च।

abhimanyumukhāś caiva draupadeyā mahārathāḥ. kṣatradevaś ca vikrāntaḥ kṣatradharmā tathaiva ca.

अनूपाधिपतिश् चैव नीलः स्वबलम् आस्थितः। महता रथवंशेन हैडिम्बं पर्यवारयन्।

anūpādhipatiś caiva nīlaḥ svabalam āsthitaḥ. mahatā rathavaṃśena haiḍimbaṃ paryavārayan.

कुञ्जरैश् च सदा मत्तैः षट्सहस्रैः प्रहारिभिः। अभ्यरक्षन्त सहिता राक्षसेन्द्रं घटोत्कचम्।

kuñjaraiś ca sadā mattaiḥ ṣaṭsahasraiḥ prahāribhiḥ. abhyarakṣanta sahitā rākṣasendraṃ ghaṭotkacam.

सिंहनादेन महता नेमिघोषेण चैव हि। खुरशब्दनिनादैश् च कम्पयन्तो वसुंधराम्।

siṃhanādena mahatā nemighoṣeṇa caiva hi. khuraśabdaninādaiś ca kampayanto vasuṃdharām.

तेषाम् आपततां श्रुत्वा शब्दं तं तावकं बलम्। भीमसेनभयोद्विग्नं विवर्णवदनं तथा। परिवृत्तं महाराज परित्यज्य घटोत्कचम्।

teṣām āpatatāṃ śrutvā śabdaṃ taṃ tāvakaṃ balam. bhīmasenabhayodvignaṃ vivarṇavadanaṃ tathā. parivṛttaṃ mahārāja parityajya ghaṭotkacam.

ततः प्रववृते युद्धं तत्र तत्र महात्मनाम्। तावकानां परेषां च संग्रामेष्व् अनिवर्तिनाम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tatra tatra mahātmanām. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca saṃgrāmeṣv anivartinām.

नानारूपाणि शस्त्राणि विसृजन्तो महारथाः। अन्योन्यम् अभिधावन्तः संप्रहारं प्रचक्रिरे। व्यतिषक्तं महारौद्रं युद्धं भीरुभयावहम्।

nānārūpāṇi śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ. anyonyam abhidhāvantaḥ saṃprahāraṃ pracakrire. vyatiṣaktaṃ mahāraudraṃ yuddhaṃ bhīrubhayāvaham.

हया गजैः समाजग्मुः पादाता रथिभिः सह। रथा रथैः समागच्छन् नागा नागैश् च संयुगे। अन्योन्यं समरे राजन् प्रार्थयाना महद् यशः।

hayā gajaiḥ samājagmuḥ pādātā rathibhiḥ saha. rathā rathaiḥ samāgacchan nāgā nāgaiś ca saṃyuge. anyonyaṃ samare rājan prārthayānā mahad yaśaḥ.

सहसा चाभवत् तीव्रं संनिपातान् महद् रजः। रथाश्वगजपत्तीनां पदनेमिसमुद्धतम्।

sahasā cābhavat tīvraṃ saṃnipātān mahad rajaḥ. rathāśvagajapattīnāṃ padanemisamuddhatam.

धूम्रारुणं रजस् तीव्रं रणभूमिं समावृणोत्। नैव स्वे न परे राजन् समजानन् परस्परम्।

dhūmrāruṇaṃ rajas tīvraṃ raṇabhūmiṃ samāvṛṇot. naiva sve na pare rājan samajānan parasparam.

पिता पुत्रं न जानीते पुत्रो वा पितरं तथा। निर्मर्यादे तथा भूते वैशसे लोमहर्षणे।

pitā putraṃ na jānīte putro vā pitaraṃ tathā. nirmaryāde tathā bhūte vaiśase lomaharṣaṇe.

शस्त्राणां भरतश्रेष्ठ मनुष्याणां च गर्जताम्। सुमहान् अभवच् छब्दो वंशानाम् इव दह्यताम्।

śastrāṇāṃ bharataśreṣṭha manuṣyāṇāṃ ca garjatām. sumahān abhavac chabdo vaṃśānām iva dahyatām.

गजवाजिमनुष्याणां शोणितान्त्रतरङ्गिणी। प्रावर्तत नदी तत्र केशशैवलशाद्वला।

gajavājimanuṣyāṇāṃ śoṇitāntrataraṅgiṇī. prāvartata nadī tatra keśaśaivalaśādvalā.

नराणां चैव कायेभ्यः शिरसां पततां रणे। शुश्रुवे सुमहाञ् शब्दः पतताम् अश्मनाम् इव।

narāṇāṃ caiva kāyebhyaḥ śirasāṃ patatāṃ raṇe. śuśruve sumahāñ śabdaḥ patatām aśmanām iva.

विशिरस्कैर् मनुष्यैश् च छिन्नगात्रैश् च वारणैः। अश्वैः संभिन्नदेहैश् च संकीर्णाभूद् वसुंधरा।

viśiraskair manuṣyaiś ca chinnagātraiś ca vāraṇaiḥ. aśvaiḥ saṃbhinnadehaiś ca saṃkīrṇābhūd vasuṃdharā.

नानाविधानि शस्त्राणि विसृजन्तो महारथाः। अन्योन्यम् अभिधावन्तः संप्रहारं प्रचक्रिरे।

nānāvidhāni śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ. anyonyam abhidhāvantaḥ saṃprahāraṃ pracakrire.

हया हयान् समासाद्य प्रेषिता हयसादिभिः। समाहत्य रणे ऽन्योन्यं निपेतुर् गतजीविताः।

hayā hayān samāsādya preṣitā hayasādibhiḥ. samāhatya raṇe 'nyonyaṃ nipetur gatajīvitāḥ.

नरा नरान् समासाद्य क्रोधरक्तेक्षणा भृशम्। उरांस्य् उरोभिर् अन्योन्यं समाश्लिष्य निजघ्निरे।

narā narān samāsādya krodharaktekṣaṇā bhṛśam. urāṃsy urobhir anyonyaṃ samāśliṣya nijaghnire.

प्रेषिताश् च महामात्रैर् वारणाः परवारणाः। अभिघ्नन्ति विषाणाग्रैर् वारणान् एव संयुगे।

preṣitāś ca mahāmātrair vāraṇāḥ paravāraṇāḥ. abhighnanti viṣāṇāgrair vāraṇān eva saṃyuge.

ते जातरुधिरापीडाः पताकाभिर् अलंकृताः। संसक्ताः प्रत्यदृश्यन्त मेघा इव सविद्युतः।

te jātarudhirāpīḍāḥ patākābhir alaṃkṛtāḥ. saṃsaktāḥ pratyadṛśyanta meghā iva savidyutaḥ.

के चिद् भिन्ना विषाणाग्रैर् भिन्नकुम्भाश् च तोमरैः। विनदन्तो ऽभ्यधावन्त गर्जन्तो जलदा इव।

ke cid bhinnā viṣāṇāgrair bhinnakumbhāś ca tomaraiḥ. vinadanto 'bhyadhāvanta garjanto jaladā iva.

के चिद् धस्तैर् द्विधा छिन्नैश् छिन्नगात्रास् तथापरे। निपेतुस् तुमुले तस्मिंश् छिन्नपक्षा इवाद्रयः।

ke cid dhastair dvidhā chinnaiś chinnagātrās tathāpare. nipetus tumule tasmiṃś chinnapakṣā ivādrayaḥ.

पार्श्वैस् तु दारितैर् अन्ये वारणैर् वरवारणाः। मुमुचुः शोणितं भूरि धातून् इव महीधराः।

pārśvais tu dāritair anye vāraṇair varavāraṇāḥ. mumucuḥ śoṇitaṃ bhūri dhātūn iva mahīdharāḥ.

नाराचाभिहतास् त्व् अन्ये तथा विद्धाश् च तोमरैः। हतारोहा व्यदृश्यन्त विशृङ्गा इव पर्वताः।

nārācābhihatās tv anye tathā viddhāś ca tomaraiḥ. hatārohā vyadṛśyanta viśṛṅgā iva parvatāḥ.

के चित् क्रोधसमाविष्टा मदान्धा निरवग्रहाः। रथान् हयान् पदातांश् च ममृदुः शतशो रणे।

ke cit krodhasamāviṣṭā madāndhā niravagrahāḥ. rathān hayān padātāṃś ca mamṛduḥ śataśo raṇe.

तथा हया हयारोहैस् ताडिताः प्रासतोमरैः। तेन तेनाभ्यवर्तन्त कुर्वन्तो व्याकुला दिशः।

tathā hayā hayārohais tāḍitāḥ prāsatomaraiḥ. tena tenābhyavartanta kurvanto vyākulā diśaḥ.

रथिनो रथिभिः सार्धं कुलपुत्रास् तनुत्यजः। परां शक्तिं समास्थाय चक्रुः कर्माण्य् अभीतवत्।

rathino rathibhiḥ sārdhaṃ kulaputrās tanutyajaḥ. parāṃ śaktiṃ samāsthāya cakruḥ karmāṇy abhītavat.

स्वयंवर इवामर्दे प्रजह्रुर् इतरेतरम्। प्रार्थयाना यशो राजन् स्वर्गं वा युद्धशालिनः।

svayaṃvara ivāmarde prajahrur itaretaram. prārthayānā yaśo rājan svargaṃ vā yuddhaśālinaḥ.

तस्मिंस् तथा वर्तमाने संग्रामे लोमहर्षणे। धार्तराष्ट्रं महत् सैन्यं प्रायशो विमुखीकृतम्।

tasmiṃs tathā vartamāne saṃgrāme lomaharṣaṇe. dhārtarāṣṭraṃ mahat sainyaṃ prāyaśo vimukhīkṛtam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...