महाभारत 6.88 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 88→

[mh-6-88] • 38 श्लोकाः

संजय उवाच। ततस् तद् बाणवर्षं तु दुःसहं दानवैर् अपि। दधार युधि राजेन्द्रो यथा वर्षं महाद्विपः।

saṃjaya uvāca. tatas tad bāṇavarṣaṃ tu duḥsahaṃ dānavair api. dadhāra yudhi rājendro yathā varṣaṃ mahādvipaḥ.

ततः क्रोधसमाविष्टो निःश्वसन्न् इव पन्नगः। संशयं परमं प्राप्तः पुत्रस् ते भरतर्षभ।

tataḥ krodhasamāviṣṭo niḥśvasann iva pannagaḥ. saṃśayaṃ paramaṃ prāptaḥ putras te bharatarṣabha.

मुमोच निशितांस् तीक्ष्णान् नाराचान् पञ्चविंशतिम्। ते ऽपतन् सहसा राजंस् तस्मिन् राक्षसपुंगवे। आशीविषा इव क्रुद्धाः पर्वते गन्धमादने।

mumoca niśitāṃs tīkṣṇān nārācān pañcaviṃśatim. te 'patan sahasā rājaṃs tasmin rākṣasapuṃgave. āśīviṣā iva kruddhāḥ parvate gandhamādane.

स तैर् विद्धः स्रवन् रक्तं प्रभिन्न इव कुञ्जरः। दध्रे मतिं विनाशाय राज्ञः स पिशिताशनः। जग्राह च महाशक्तिं गिरीणाम् अपि दारणीम्।

sa tair viddhaḥ sravan raktaṃ prabhinna iva kuñjaraḥ. dadhre matiṃ vināśāya rājñaḥ sa piśitāśanaḥ. jagrāha ca mahāśaktiṃ girīṇām api dāraṇīm.

संप्रदीप्तां महोल्काभाम् अशनीं मघवान् इव। समुद्यच्छन् महाबाहुर् जिघांसुस् तनयं तव।

saṃpradīptāṃ maholkābhām aśanīṃ maghavān iva. samudyacchan mahābāhur jighāṃsus tanayaṃ tava.

ताम् उद्यताम् अभिप्रेक्ष्य वङ्गानाम् अधिपस् त्वरन्। कुञ्जरं गिरिसंकाशं राक्षसं प्रत्यचोदयत्।

tām udyatām abhiprekṣya vaṅgānām adhipas tvaran. kuñjaraṃ girisaṃkāśaṃ rākṣasaṃ pratyacodayat.

स नागप्रवरेणाजौ बलिना शीघ्रगामिना। यतो दुर्योधनरथस् तं मार्गं प्रत्यपद्यत। रथं च वारयाम् आस कुञ्जरेण सुतस्य ते।

sa nāgapravareṇājau balinā śīghragāminā. yato duryodhanarathas taṃ mārgaṃ pratyapadyata. rathaṃ ca vārayām āsa kuñjareṇa sutasya te.

मार्गम् आवारितं दृष्ट्वा राज्ञा वङ्गेन धीमता। घटोत्कचो महाराज क्रोधसंरक्तलोचनः। उद्यतां तां महाशक्तिं तस्मिंश् चिक्षेप वारणे।

mārgam āvāritaṃ dṛṣṭvā rājñā vaṅgena dhīmatā. ghaṭotkaco mahārāja krodhasaṃraktalocanaḥ. udyatāṃ tāṃ mahāśaktiṃ tasmiṃś cikṣepa vāraṇe.

स तयाभिहतो राजंस् तेन बाहुविमुक्तया। संजातरुधिरोत्पीडः पपात च ममार च।

sa tayābhihato rājaṃs tena bāhuvimuktayā. saṃjātarudhirotpīḍaḥ papāta ca mamāra ca.

पतत्य् अथ गजे चापि वङ्गानाम् ईश्वरो बली। जवेन समभिद्रुत्य जगाम धरणीतलम्।

pataty atha gaje cāpi vaṅgānām īśvaro balī. javena samabhidrutya jagāma dharaṇītalam.

दुर्योधनो ऽपि संप्रेक्ष्य पातितं वरवारणम्। प्रभग्नं च बलं दृष्ट्वा जगाम परमां व्यथाम्। अशक्तः प्रतियोद्धुं वै दृष्ट्वा तस्य पराक्रमम्।

duryodhano 'pi saṃprekṣya pātitaṃ varavāraṇam. prabhagnaṃ ca balaṃ dṛṣṭvā jagāma paramāṃ vyathām. aśaktaḥ pratiyoddhuṃ vai dṛṣṭvā tasya parākramam.

क्षत्रधर्मं पुरस्कृत्य आत्मनश् चाभिमानिताम्। प्राप्ते ऽपक्रमणे राजा तस्थौ गिरिर् इवाचलः।

kṣatradharmaṃ puraskṛtya ātmanaś cābhimānitām. prāpte 'pakramaṇe rājā tasthau girir ivācalaḥ.

संधाय च शितं बाणं कालाग्निसमतेजसम्। मुमोच परमक्रुद्धस् तस्मिन् घोरे निशाचरे।

saṃdhāya ca śitaṃ bāṇaṃ kālāgnisamatejasam. mumoca paramakruddhas tasmin ghore niśācare.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य बाणम् इन्द्राशनिप्रभम्। लाघवाद् वञ्चयाम् आस महाकायो घटोत्कचः।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya bāṇam indrāśaniprabham. lāghavād vañcayām āsa mahākāyo ghaṭotkacaḥ.

भूय एव ननादोग्रः क्रोधसंरक्तलोचनः। त्रासयन् सर्वभूतानि युगान्ते जलदो यथा।

bhūya eva nanādograḥ krodhasaṃraktalocanaḥ. trāsayan sarvabhūtāni yugānte jalado yathā.

तं श्रुत्वा निनदं घोरं तस्य भीष्मस्य रक्षसः। आचार्यम् उपसंगम्य भीष्मः शांतनवो ऽब्रवीत्।

taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ tasya bhīṣmasya rakṣasaḥ. ācāryam upasaṃgamya bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt.

यथैष निनदो घोरः श्रूयते राक्षसेरितः। हैडिम्बो युध्यते नूनं राज्ञा दुर्योधनेन ह।

yathaiṣa ninado ghoraḥ śrūyate rākṣaseritaḥ. haiḍimbo yudhyate nūnaṃ rājñā duryodhanena ha.

नैष शक्यो हि संग्रामे जेतुं भूतेन केन चित्। तत्र गच्छत भद्रं वो राजानं परिरक्षत।

naiṣa śakyo hi saṃgrāme jetuṃ bhūtena kena cit. tatra gacchata bhadraṃ vo rājānaṃ parirakṣata.

अभिद्रुतं महाभागं राक्षसेन दुरात्मना। एतद् धि परमं कृत्यं सर्वेषां नः परंतपाः।

abhidrutaṃ mahābhāgaṃ rākṣasena durātmanā. etad dhi paramaṃ kṛtyaṃ sarveṣāṃ naḥ paraṃtapāḥ.

पितामहवचः श्रुत्वा त्वरमाणा महारथाः। उत्तमं जवम् आस्थाय प्रययुर् यत्र कौरवः।

pitāmahavacaḥ śrutvā tvaramāṇā mahārathāḥ. uttamaṃ javam āsthāya prayayur yatra kauravaḥ.

द्रोणश् च सोमदत्तश् च बाह्लिकश् च जयद्रथः। कृपो भूरिश्रवाः शल्यश् चित्रसेनो विविंशतिः।

droṇaś ca somadattaś ca bāhlikaś ca jayadrathaḥ. kṛpo bhūriśravāḥ śalyaś citraseno viviṃśatiḥ.

अश्वत्थामा विकर्णश् च आवन्त्यश् च बृहद्बलः। रथाश् चानेकसाहस्रा ये तेषाम् अनुयायिनः। अभिद्रुतं परीप्सन्तः पुत्रं दुर्योधनं तव।

aśvatthāmā vikarṇaś ca āvantyaś ca bṛhadbalaḥ. rathāś cānekasāhasrā ye teṣām anuyāyinaḥ. abhidrutaṃ parīpsantaḥ putraṃ duryodhanaṃ tava.

तद् अनीकम् अनाधृष्यं पालितं लोकसत्तमैः। आततायिनम् आयान्तं प्रेक्ष्य राक्षससत्तमः। नाकम्पत महाबाहुर् मैनाक इव पर्वतः।

tad anīkam anādhṛṣyaṃ pālitaṃ lokasattamaiḥ. ātatāyinam āyāntaṃ prekṣya rākṣasasattamaḥ. nākampata mahābāhur maināka iva parvataḥ.

प्रगृह्य विपुलं चापं ज्ञातिभिः परिवारितः। शूलमुद्गरहस्तैश् च नानाप्रहरणैर् अपि।

pragṛhya vipulaṃ cāpaṃ jñātibhiḥ parivāritaḥ. śūlamudgarahastaiś ca nānāpraharaṇair api.

ततः समभवद् युद्धं तुमुलं लोमहर्षणम्। राक्षसानां च मुख्यस्य दुर्योधनबलस्य च।

tataḥ samabhavad yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam. rākṣasānāṃ ca mukhyasya duryodhanabalasya ca.

धनुषां कूजतां शब्दः सर्वतस् तुमुलो ऽभवत्। अश्रूयत महाराज वंशानां दह्यताम् इव।

dhanuṣāṃ kūjatāṃ śabdaḥ sarvatas tumulo 'bhavat. aśrūyata mahārāja vaṃśānāṃ dahyatām iva.

शस्त्राणां पात्यमानानां कवचेषु शरीरिणाम्। शब्दः समभवद् राजन्न् अद्रीणाम् इव दीर्यताम्।

śastrāṇāṃ pātyamānānāṃ kavaceṣu śarīriṇām. śabdaḥ samabhavad rājann adrīṇām iva dīryatām.

वीरबाहुविसृष्टानां तोमराणां विशां पते। रूपम् आसीद् वियत्स्थानां सर्पाणां सर्पताम् इव।

vīrabāhuvisṛṣṭānāṃ tomarāṇāṃ viśāṃ pate. rūpam āsīd viyatsthānāṃ sarpāṇāṃ sarpatām iva.

ततः परमसंक्रुद्धो विस्फार्य सुमहद् धनुः। राक्षसेन्द्रो महाबाहुर् विनदन् भैरवं रवम्।

tataḥ paramasaṃkruddho visphārya sumahad dhanuḥ. rākṣasendro mahābāhur vinadan bhairavaṃ ravam.

आचार्यस्यार्धचन्द्रेण क्रुद्धश् चिच्छेद कार्मुकम्। सोमदत्तस्य भल्लेन ध्वजम् उन्मथ्य चानदत्।

ācāryasyārdhacandreṇa kruddhaś ciccheda kārmukam. somadattasya bhallena dhvajam unmathya cānadat.

बाह्लिकं च त्रिभिर् बाणैर् अभ्यविध्यत् स्तनान्तरे। कृपम् एकेन विव्याध चित्रसेनं त्रिभिः शरैः।

bāhlikaṃ ca tribhir bāṇair abhyavidhyat stanāntare. kṛpam ekena vivyādha citrasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ.

पूर्णायतविसृष्टेन सम्यक् प्रणिहितेन च। जत्रुदेशे समासाद्य विकर्णं समताडयत्। न्यषीदत् स रथोपस्थे शोणितेन परिप्लुतः।

pūrṇāyatavisṛṣṭena samyak praṇihitena ca. jatrudeśe samāsādya vikarṇaṃ samatāḍayat. nyaṣīdat sa rathopasthe śoṇitena pariplutaḥ.

ततः पुनर् अमेयात्मा नाराचान् दश पञ्च च। भूरिश्रवसि संक्रुद्धः प्राहिणोद् भरतर्षभ। ते वर्म भित्त्वा तस्याशु प्राविशन् मेदिनीतलम्।

tataḥ punar ameyātmā nārācān daśa pañca ca. bhūriśravasi saṃkruddhaḥ prāhiṇod bharatarṣabha. te varma bhittvā tasyāśu prāviśan medinītalam.

विविंशतेश् च द्रौणेश् च यन्तारौ समताडयत्। तौ पेततू रथोपस्थे रश्मीन् उत्सृज्य वाजिनाम्।

viviṃśateś ca drauṇeś ca yantārau samatāḍayat. tau petatū rathopasthe raśmīn utsṛjya vājinām.

सिन्धुराज्ञो ऽर्धचन्द्रेण वाराहं स्वर्णभूषितम्। उन्ममाथ महाराज द्वितीयेनाच्छिनद् धनुः।

sindhurājño 'rdhacandreṇa vārāhaṃ svarṇabhūṣitam. unmamātha mahārāja dvitīyenācchinad dhanuḥ.

चतुर्भिर् अथ नाराचैर् आवन्त्यस्य महात्मनः। जघान चतुरो वाहान् क्रोधसंरक्तलोचनः।

caturbhir atha nārācair āvantyasya mahātmanaḥ. jaghāna caturo vāhān krodhasaṃraktalocanaḥ.

पूर्णायतविसृष्टेन पीतेन निशितेन च। निर्बिभेद महाराज राजपुत्रं बृहद्बलम्। स गाढविद्धो व्यथितो रथोपस्थ उपाविशत्।

pūrṇāyatavisṛṣṭena pītena niśitena ca. nirbibheda mahārāja rājaputraṃ bṛhadbalam. sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat.

भृशं क्रोधेन चाविष्टो रथस्थो राक्षसाधिपः। चिक्षेप निशितांस् तीक्ष्णाञ् शरान् आशीविषोपमान्। बिभिदुस् ते महाराज शल्यं युद्धविशारदम्। प्राविशन् भूतलं राजन् वल्मीकम् इव पन्नगाः।

bhṛśaṃ krodhena cāviṣṭo rathastho rākṣasādhipaḥ. cikṣepa niśitāṃs tīkṣṇāñ śarān āśīviṣopamān. bibhidus te mahārāja śalyaṃ yuddhaviśāradam. prāviśan bhūtalaṃ rājan valmīkam iva pannagāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...