महाभारत 6.85 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 85→

[mh-6-85] • 36 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। दृष्ट्वा मम हतान् पुत्रान् बहून् एकेन संजय। भीष्मो द्रोणः कृपश् चैव किम् अकुर्वत संयुगे।

dhṛtarāṣṭra uvāca. dṛṣṭvā mama hatān putrān bahūn ekena saṃjaya. bhīṣmo droṇaḥ kṛpaś caiva kim akurvata saṃyuge.

अहन्य् अहनि मे पुत्राः क्षयं गच्छन्ति संजय। मन्ये ऽहं सर्वथा सूत दैवेनोपहता भृशम्।

ahany ahani me putrāḥ kṣayaṃ gacchanti saṃjaya. manye 'haṃ sarvathā sūta daivenopahatā bhṛśam.

यत्र मे तनयाः सर्वे जीयन्ते न जयन्त्य् उत। यत्र भीष्मस्य द्रोणस्य कृपस्य च महात्मनः।

yatra me tanayāḥ sarve jīyante na jayanty uta. yatra bhīṣmasya droṇasya kṛpasya ca mahātmanaḥ.

सौमदत्तेश् च वीरस्य भगदत्तस्य चोभयोः। अश्वत्थाम्नस् तथा तात शूराणां सुमहात्मनाम्।

saumadatteś ca vīrasya bhagadattasya cobhayoḥ. aśvatthāmnas tathā tāta śūrāṇāṃ sumahātmanām.

अन्येषां चैव वीराणां मध्यगास् तनया मम। यद् अहन्यन्त संग्रामे किम् अन्यद् भागधेयतः।

anyeṣāṃ caiva vīrāṇāṃ madhyagās tanayā mama. yad ahanyanta saṃgrāme kim anyad bhāgadheyataḥ.

न हि दुर्योधनो मन्दः पुरा प्रोक्तम् अबुध्यत। वार्यमाणो मया तात भीष्मेण विदुरेण च।

na hi duryodhano mandaḥ purā proktam abudhyata. vāryamāṇo mayā tāta bhīṣmeṇa vidureṇa ca.

गान्धार्या चैव दुर्मेधाः सततं हितकाम्यया। नावबुध्यत् पुरा मोहात् तस्य प्राप्तम् इदं फलम्।

gāndhāryā caiva durmedhāḥ satataṃ hitakāmyayā. nāvabudhyat purā mohāt tasya prāptam idaṃ phalam.

यद् भीमसेनः समरे पुत्रान् मम विचेतसः। अहन्य् अहनि संक्रुद्धो नयते यमसादनम्।

yad bhīmasenaḥ samare putrān mama vicetasaḥ. ahany ahani saṃkruddho nayate yamasādanam.

संजय उवाच। इदं तत् समनुप्राप्तं क्षत्तुर् वचनम् उत्तमम्। न बुद्धवान् असि विभो प्रोच्यमानं हितं तदा।

saṃjaya uvāca. idaṃ tat samanuprāptaṃ kṣattur vacanam uttamam. na buddhavān asi vibho procyamānaṃ hitaṃ tadā.

निवारय सुतान् द्यूतात् पाण्डवान् मा द्रुहेति च। सुहृदां हितकामानां ब्रुवतां तत् तद् एव च।

nivāraya sutān dyūtāt pāṇḍavān mā druheti ca. suhṛdāṃ hitakāmānāṃ bruvatāṃ tat tad eva ca.

न शुश्रूषसि यद् वाक्यं मर्त्यः पथ्यम् इवौषधम्। तद् एव त्वाम् अनुप्राप्तं वचनं साधु भाषितम्।

na śuśrūṣasi yad vākyaṃ martyaḥ pathyam ivauṣadham. tad eva tvām anuprāptaṃ vacanaṃ sādhu bhāṣitam.

विदुरद्रोणभीष्माणां तथान्येषां हितैषिणाम्। अकृत्वा वचनं पथ्यं क्षयं गच्छन्ति कौरवाः।

viduradroṇabhīṣmāṇāṃ tathānyeṣāṃ hitaiṣiṇām. akṛtvā vacanaṃ pathyaṃ kṣayaṃ gacchanti kauravāḥ.

तद् एतत् समतिक्रान्तं पूर्वम् एव विशां पते। तस्मान् मे शृणु तत्त्वेन यथा युद्धम् अवर्तत।

tad etat samatikrāntaṃ pūrvam eva viśāṃ pate. tasmān me śṛṇu tattvena yathā yuddham avartata.

मध्याह्ने सुमहारौद्रः संग्रामः समपद्यत। लोकक्षयकरो राजंस् तन् मे निगदतः शृणु।

madhyāhne sumahāraudraḥ saṃgrāmaḥ samapadyata. lokakṣayakaro rājaṃs tan me nigadataḥ śṛṇu.

ततः सर्वाणि सैन्यानि धर्मपुत्रस्य शासनात्। संरब्धान्य् अभ्यधावन्त भीष्मम् एव जिघांसया।

tataḥ sarvāṇi sainyāni dharmaputrasya śāsanāt. saṃrabdhāny abhyadhāvanta bhīṣmam eva jighāṃsayā.

धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च सात्यकिश् च महारथः। युक्तानीका महाराज भीष्मम् एव समभ्ययुः। विराटो द्रुपदश् चैव सहिताः सर्वसोमकैः। अभ्यद्रवन्त संग्रामे भीष्मम् एव महारथाः। केकया धृष्टकेतुश् च कुन्तिभोजश् च दंशितः। युक्तानीका महाराज भीष्मम् एव समभ्ययुः।

dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca sātyakiś ca mahārathaḥ. yuktānīkā mahārāja bhīṣmam eva samabhyayuḥ. virāṭo drupadaś caiva sahitāḥ sarvasomakaiḥ. abhyadravanta saṃgrāme bhīṣmam eva mahārathāḥ. kekayā dhṛṣṭaketuś ca kuntibhojaś ca daṃśitaḥ. yuktānīkā mahārāja bhīṣmam eva samabhyayuḥ.

अर्जुनो द्रौपदेयाश् च चेकितानश् च संयुगे। दुर्योधनसमादिष्टान् राज्ञः सर्वान् समभ्ययुः।

arjuno draupadeyāś ca cekitānaś ca saṃyuge. duryodhanasamādiṣṭān rājñaḥ sarvān samabhyayuḥ.

अभिमन्युस् तथा वीरो हैडिम्बश् च महारथः। भीमसेनश् च संक्रुद्धस् ते ऽभ्यधावन्त कौरवान्।

abhimanyus tathā vīro haiḍimbaś ca mahārathaḥ. bhīmasenaś ca saṃkruddhas te 'bhyadhāvanta kauravān.

त्रिधाभूतैर् अवध्यन्त पाण्डवैः कौरवा युधि। तथैव कौरवे राजन्न् अवध्यन्त परे रणे।

tridhābhūtair avadhyanta pāṇḍavaiḥ kauravā yudhi. tathaiva kaurave rājann avadhyanta pare raṇe.

द्रोणस् तु रथिनां श्रेष्ठः सोमकान् सृञ्जयैः सह। अभ्यद्रवत संक्रुद्धः प्रेषयिष्यन् यमक्षयम्।

droṇas tu rathināṃ śreṣṭhaḥ somakān sṛñjayaiḥ saha. abhyadravata saṃkruddhaḥ preṣayiṣyan yamakṣayam.

तत्राक्रन्दो महान् आसीत् सृञ्जयानां महात्मनाम्। वध्यतां समरे राजन् भारद्वाजेन धन्विना।

tatrākrando mahān āsīt sṛñjayānāṃ mahātmanām. vadhyatāṃ samare rājan bhāradvājena dhanvinā.

द्रोणेन निहतास् तत्र क्षत्रिया बहवो रणे। विवेष्टन्तः स्म दृश्यन्ते व्याधिक्लिष्टा नरा इव।

droṇena nihatās tatra kṣatriyā bahavo raṇe. viveṣṭantaḥ sma dṛśyante vyādhikliṣṭā narā iva.

कूजतां क्रन्दतां चैव स्तनतां चैव संयुगे। अनिशं श्रूयते शब्दः क्षुत्कृशानां नृणाम् इव।

kūjatāṃ krandatāṃ caiva stanatāṃ caiva saṃyuge. aniśaṃ śrūyate śabdaḥ kṣutkṛśānāṃ nṛṇām iva.

तथैव कौरवेयाणां भीमसेनो महाबलः। चकार कदनं घोरं क्रुद्धः काल इवापरः।

tathaiva kauraveyāṇāṃ bhīmaseno mahābalaḥ. cakāra kadanaṃ ghoraṃ kruddhaḥ kāla ivāparaḥ.

वध्यतां तत्र सैन्यानाम् अन्योन्येन महारणे। प्रावर्तत नदी घोरा रुधिरौघप्रवाहिनी।

vadhyatāṃ tatra sainyānām anyonyena mahāraṇe. prāvartata nadī ghorā rudhiraughapravāhinī.

स संग्रामो महाराज घोररूपो ऽभवन् महान्। कुरूणां पाण्डवानां च यमराष्ट्रविवर्धनः।

sa saṃgrāmo mahārāja ghorarūpo 'bhavan mahān. kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca yamarāṣṭravivardhanaḥ.

ततो भीमो रणे क्रुद्धो रभसश् च विशेषतः। गजानीकं समासाद्य प्रेषयाम् आस मृत्यवे।

tato bhīmo raṇe kruddho rabhasaś ca viśeṣataḥ. gajānīkaṃ samāsādya preṣayām āsa mṛtyave.

तत्र भारत भीमेन नाराचाभिहता गजाः। पेतुः सेदुश् च नेदुश् च दिशश् च परिबभ्रमुः।

tatra bhārata bhīmena nārācābhihatā gajāḥ. petuḥ seduś ca neduś ca diśaś ca paribabhramuḥ.

छिन्नहस्ता महानागाश् छिन्नपादाश् च मारिष। क्रौञ्चवद् व्यनदन् भीताः पृथिवीम् अधिशिश्यिरे।

chinnahastā mahānāgāś chinnapādāś ca māriṣa. krauñcavad vyanadan bhītāḥ pṛthivīm adhiśiśyire.

नकुलः सहदेवश् च हयानीकम् अभिद्रुतौ। ते हयाः काञ्चनापीडा रुक्मभाण्डपरिच्छदाः। वध्यमाना व्यदृश्यन्त शतशो ऽथ सहस्रशः।

nakulaḥ sahadevaś ca hayānīkam abhidrutau. te hayāḥ kāñcanāpīḍā rukmabhāṇḍaparicchadāḥ. vadhyamānā vyadṛśyanta śataśo 'tha sahasraśaḥ.

पतद्भिश् च हयै राजन् समास्तीर्यत मेदिनी। निर्जिह्वैश् च श्वसद्भिश् च कूजद्भिश् च गतासुभिः। हयैर् बभौ नरश्रेष्ठ नानारूपधरैर् धरा।

patadbhiś ca hayai rājan samāstīryata medinī. nirjihvaiś ca śvasadbhiś ca kūjadbhiś ca gatāsubhiḥ. hayair babhau naraśreṣṭha nānārūpadharair dharā.

अर्जुनेन हतैः संख्ये तथा भारत वाजिभिः। प्रबभौ वसुधा घोरा तत्र तत्र विशां पते।

arjunena hataiḥ saṃkhye tathā bhārata vājibhiḥ. prababhau vasudhā ghorā tatra tatra viśāṃ pate.

रथैर् भग्नैर् ध्वजैश् छिन्नैश् छत्रैश् च सुमहाप्रभैः। हारैर् निष्कैः सकेयूरैः शिरोभिश् च सकुण्डलैः। चामरव्यजनैश् छिन्नैर् निकृत्तैश् च महायुधैः। प्रतोदैश् च तथा छिन्नैर् विकृतैश् च महायुधैः।

rathair bhagnair dhvajaiś chinnaiś chatraiś ca sumahāprabhaiḥ. hārair niṣkaiḥ sakeyūraiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ. cāmaravyajanaiś chinnair nikṛttaiś ca mahāyudhaiḥ. pratodaiś ca tathā chinnair vikṛtaiś ca mahāyudhaiḥ.

उष्णीषैर् अपविद्धैश् च पताकाभिश् च सर्वषः। अनुकर्षैः शुभै राजन् योक्त्रैश् चव्यसुरश्मिभिः। संछन्ना वसुधा भाति वसन्ते कुसुमैर् इव।

uṣṇīṣair apaviddhaiś ca patākābhiś ca sarvaṣaḥ. anukarṣaiḥ śubhai rājan yoktraiś cavyasuraśmibhiḥ. saṃchannā vasudhā bhāti vasante kusumair iva.

एवम् एष क्षयो वृत्तः पाण्डूनाम् अपि भारत। क्रुद्धे शांतनवे भीष्मे द्रोणे च रथसत्तमे।

evam eṣa kṣayo vṛttaḥ pāṇḍūnām api bhārata. kruddhe śāṃtanave bhīṣme droṇe ca rathasattame.

अश्वत्थाम्नि कृपे चैव तथैव कृतवर्मणि। तथेतरेषु क्रुद्धेषु तावकानाम् अपि क्षयः।

aśvatthāmni kṛpe caiva tathaiva kṛtavarmaṇi. tathetareṣu kruddheṣu tāvakānām api kṣayaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...