महाभारत 6.84 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 84→

[mh-6-84] • 43 श्लोकाः

संजय उवाच। भीष्मं तु समरे क्रुद्धं प्रतपन्तं समन्ततः। न शेकुः पाण्डवा द्रष्टुं तपन्तम् इव भास्करम्।

saṃjaya uvāca. bhīṣmaṃ tu samare kruddhaṃ pratapantaṃ samantataḥ. na śekuḥ pāṇḍavā draṣṭuṃ tapantam iva bhāskaram.

ततः सर्वाणि सैन्यानि धर्मपुत्रस्य शासनात्। अभ्यद्रवन्त गाङ्गेयं मर्दयन्तं शितैः शरैः।

tataḥ sarvāṇi sainyāni dharmaputrasya śāsanāt. abhyadravanta gāṅgeyaṃ mardayantaṃ śitaiḥ śaraiḥ.

स तु भीष्मो रणश्लाघी सोमकान् सहसृञ्जयान्। पाञ्चालांश् च महेष्वासान् पातयाम् आस सायकैः।

sa tu bhīṣmo raṇaślāghī somakān sahasṛñjayān. pāñcālāṃś ca maheṣvāsān pātayām āsa sāyakaiḥ.

ते वध्यमाना भीष्मेण पाञ्चालाः सोमकैः सह। भीष्मम् एवाभ्ययुस् तूर्णं त्यक्त्वा मृत्युकृतं भयम्।

te vadhyamānā bhīṣmeṇa pāñcālāḥ somakaiḥ saha. bhīṣmam evābhyayus tūrṇaṃ tyaktvā mṛtyukṛtaṃ bhayam.

स तेषां रथिनां वीरो भीष्मः शांतनवो युधि। चिच्छेद सहसा राजन् बाहून् अथ शिरांसि च।

sa teṣāṃ rathināṃ vīro bhīṣmaḥ śāṃtanavo yudhi. ciccheda sahasā rājan bāhūn atha śirāṃsi ca.

विरथान् रथिनश् चक्रे पिता देवव्रतस् तव। पतितान्य् उत्तमाङ्गानि हयेभ्यो हयसादिनाम्।

virathān rathinaś cakre pitā devavratas tava. patitāny uttamāṅgāni hayebhyo hayasādinām.

निर्मनुष्यांश् च मातङ्गाञ् शयानान् पर्वतोपमान्। अपश्याम महाराज भीष्मास्त्रेण प्रमोहितान्।

nirmanuṣyāṃś ca mātaṅgāñ śayānān parvatopamān. apaśyāma mahārāja bhīṣmāstreṇa pramohitān.

न तत्रासीत् पुमान् कश् चित् पाण्डवानां विशां पते। अन्यत्र रथिनां श्रेष्ठाद् भीमसेनान् महाबलात्।

na tatrāsīt pumān kaś cit pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate. anyatra rathināṃ śreṣṭhād bhīmasenān mahābalāt.

स हि भीष्मं समासाद्य ताडयाम् आस संयुगे। ततो निष्टानको घोरो भीष्मभीमसमागमे।

sa hi bhīṣmaṃ samāsādya tāḍayām āsa saṃyuge. tato niṣṭānako ghoro bhīṣmabhīmasamāgame.

बभूव सर्वसैन्यानां घोररूपो भयानकः। तथैव पाण्डवा हृष्टाः सिंहनादम् अथानदन्।

babhūva sarvasainyānāṃ ghorarūpo bhayānakaḥ. tathaiva pāṇḍavā hṛṣṭāḥ siṃhanādam athānadan.

ततो दुर्योधनो राजा सोदर्यैः परिवारितः। भीष्मं जुगोप समरे वर्तमाने जनक्षये।

tato duryodhano rājā sodaryaiḥ parivāritaḥ. bhīṣmaṃ jugopa samare vartamāne janakṣaye.

भीमस् तु सारथिं हत्वा भीष्मस्य रथिनां वरः। विद्रुताश्वे रथे तस्मिन् द्रवमाणे समन्ततः। सुनाभस्य शरेणाशु शिरश् चिच्छेद चारिहा।

bhīmas tu sārathiṃ hatvā bhīṣmasya rathināṃ varaḥ. vidrutāśve rathe tasmin dravamāṇe samantataḥ. sunābhasya śareṇāśu śiraś ciccheda cārihā.

क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन स हतो न्यपतद् भुवि। हते तस्मिन् महाराज तव पुत्रे महारथे। नामृष्यन्त रणे शूराः सोदर्याः सप्त संयुगे।

kṣurapreṇa sutīkṣṇena sa hato nyapatad bhuvi. hate tasmin mahārāja tava putre mahārathe. nāmṛṣyanta raṇe śūrāḥ sodaryāḥ sapta saṃyuge.

आदित्यकेतुर् बह्वाशी कुण्डधारो महोदरः। अपराजितः पण्डितको विशालाक्षः सुदुर्जयः।

ādityaketur bahvāśī kuṇḍadhāro mahodaraḥ. aparājitaḥ paṇḍitako viśālākṣaḥ sudurjayaḥ.

पाण्डवं चित्रसंनाहा विचित्रकवचध्वजाः। अभ्यद्रवन्त संग्रामे योद्धुकामारिमर्दनाः।

pāṇḍavaṃ citrasaṃnāhā vicitrakavacadhvajāḥ. abhyadravanta saṃgrāme yoddhukāmārimardanāḥ.

महोदरस् तु समरे भीमं विव्याध पत्रिभिः। नवभिर् वज्रसंकाशैर् नमुचिं वृत्रहा यथा।

mahodaras tu samare bhīmaṃ vivyādha patribhiḥ. navabhir vajrasaṃkāśair namuciṃ vṛtrahā yathā.

आदित्यकेतुः सप्तत्या बह्वाशी चापि पञ्चभिः। नवत्या कुण्डधारस् तु विशालाक्षश् च सप्तभिः।

ādityaketuḥ saptatyā bahvāśī cāpi pañcabhiḥ. navatyā kuṇḍadhāras tu viśālākṣaś ca saptabhiḥ.

अपराजितो महाराज पराजिष्णुर् महारथः। शरैर् बहुभिर् आनर्छद् भीमसेनं महाबलम्।

aparājito mahārāja parājiṣṇur mahārathaḥ. śarair bahubhir ānarchad bhīmasenaṃ mahābalam.

रणे पण्डितकश् चैनं त्रिभिर् बाणैः समर्दयत्। स तन् न ममृषे भीमः शत्रुभिर् वधम् आहवे।

raṇe paṇḍitakaś cainaṃ tribhir bāṇaiḥ samardayat. sa tan na mamṛṣe bhīmaḥ śatrubhir vadham āhave.

धनुः प्रपीड्य वामेन करेणामित्रकर्शनः। अपराजितस्य राजेन्द्र भीमसेनो महाबलः। शिरश् चिच्छेद समरे शरेण नतपर्वणा।

dhanuḥ prapīḍya vāmena kareṇāmitrakarśanaḥ. aparājitasya rājendra bhīmaseno mahābalaḥ. śiraś ciccheda samare śareṇa nataparvaṇā.

अपराजितस्य सुनसं तव पुत्रस्य संयुगे। पराजितस्य भीमेन निपपात शिरो महीम्।

aparājitasya sunasaṃ tava putrasya saṃyuge. parājitasya bhīmena nipapāta śiro mahīm.

अथापरेण भल्लेन कुण्डधारं महारथम्। प्राहिणोन् मृत्युलोकाय सर्वलोकस्य पश्यतः।

athāpareṇa bhallena kuṇḍadhāraṃ mahāratham. prāhiṇon mṛtyulokāya sarvalokasya paśyataḥ.

ततः पुनर् अमेयात्मा प्रसंधाय शिलीमुखम्। प्रेषयाम् आस समरे पण्डितं प्रति भारत।

tataḥ punar ameyātmā prasaṃdhāya śilīmukham. preṣayām āsa samare paṇḍitaṃ prati bhārata.

स शरः पण्डितं हत्वा विवेश धरणीतलम्। यथा नरं निहत्याशु भुजगः कालचोदितः।

sa śaraḥ paṇḍitaṃ hatvā viveśa dharaṇītalam. yathā naraṃ nihatyāśu bhujagaḥ kālacoditaḥ.

विशालाक्षशिरश् छित्त्वा पातयाम् आस भूतले। त्रिभिः शरैर् अदीनात्मा स्मरन् क्लेशं पुरातनम्।

viśālākṣaśiraś chittvā pātayām āsa bhūtale. tribhiḥ śarair adīnātmā smaran kleśaṃ purātanam.

महोदरं महेष्वासं नाराचेन स्तनान्तरे। विव्याध समरे राजन् स हतो न्यपतद् भुवि।

mahodaraṃ maheṣvāsaṃ nārācena stanāntare. vivyādha samare rājan sa hato nyapatad bhuvi.

आदित्यकेतोः केतुं च छित्त्वा बाणेन संयुगे। भल्लेन भृशतीक्ष्णेन शिरश् चिच्छेद चारिहा।

ādityaketoḥ ketuṃ ca chittvā bāṇena saṃyuge. bhallena bhṛśatīkṣṇena śiraś ciccheda cārihā.

बह्वाशिनं ततो भीमः शरेण नतपर्वणा। प्रेषयाम् आस संक्रुद्धो यमस्य सदनं प्रति।

bahvāśinaṃ tato bhīmaḥ śareṇa nataparvaṇā. preṣayām āsa saṃkruddho yamasya sadanaṃ prati.

प्रदुद्रुवुस् ततस् ते ऽन्ये पुत्रास् तव विशां पते। मन्यमाना हि तत् सत्यं सभायां तस्य भाषितम्।

pradudruvus tatas te 'nye putrās tava viśāṃ pate. manyamānā hi tat satyaṃ sabhāyāṃ tasya bhāṣitam.

ततो दुर्योधनो राजा भ्रातृव्यसनकर्शितः। अब्रवीत् तावकान् योधान् भीमो ऽयं युधि वध्यताम्।

tato duryodhano rājā bhrātṛvyasanakarśitaḥ. abravīt tāvakān yodhān bhīmo 'yaṃ yudhi vadhyatām.

एवम् एते महेष्वासाः पुत्रास् तव विशां पते। निहता भीमसेनेन महावीर्येण संयुगे। भ्रातॄन् संदृश्य निहतान् प्रास्मरंस् ते हि तद् वचः।

evam ete maheṣvāsāḥ putrās tava viśāṃ pate. nihatā bhīmasenena mahāvīryeṇa saṃyuge. bhrātṝn saṃdṛśya nihatān prāsmaraṃs te hi tad vacaḥ.

यद् उक्तवान् महाप्राज्ञः क्षत्ता हितम् अनामयम्। तद् इदं समनुप्राप्तं वचनं दिव्यदर्शिनः।

yad uktavān mahāprājñaḥ kṣattā hitam anāmayam. tad idaṃ samanuprāptaṃ vacanaṃ divyadarśinaḥ.

लोभमोहसमाविष्टः पुत्रप्रीत्या जनाधिप। न बुध्यसे पुरा यत् तत् तथ्यम् उक्तं वचो महत्।

lobhamohasamāviṣṭaḥ putraprītyā janādhipa. na budhyase purā yat tat tathyam uktaṃ vaco mahat.

तथैव हि वधार्थाय पुत्राणां पाण्डवो बली। नूनं जातो महाबाहुर् यथा हन्ति स्म कौरवान्।

tathaiva hi vadhārthāya putrāṇāṃ pāṇḍavo balī. nūnaṃ jāto mahābāhur yathā hanti sma kauravān.

ततो दुर्योधनो राजा भीष्मम् आसाद्य मारिष। दुःखेन महताविष्टो विललापातिकर्शितः।

tato duryodhano rājā bhīṣmam āsādya māriṣa. duḥkhena mahatāviṣṭo vilalāpātikarśitaḥ.

निहता भ्रातरः शूरा भीमसेनेन मे युधि। यतमानास् तथान्ये ऽपि हन्यन्ते सर्वसैनिकाः।

nihatā bhrātaraḥ śūrā bhīmasenena me yudhi. yatamānās tathānye 'pi hanyante sarvasainikāḥ.

भवांश् च मध्यस्थतया नित्यम् अस्मान् उपेक्षते। सो ऽहं कापथम् आरूढः पश्य दैवम् इदं मम।

bhavāṃś ca madhyasthatayā nityam asmān upekṣate. so 'haṃ kāpatham ārūḍhaḥ paśya daivam idaṃ mama.

एतच् छ्रुत्वा वचः क्रूरं पिता देवव्रतस् तव। दुर्योधनम् इदं वाक्यम् अब्रवीत् साश्रुलोचनम्।

etac chrutvā vacaḥ krūraṃ pitā devavratas tava. duryodhanam idaṃ vākyam abravīt sāśrulocanam.

उक्तम् एतन् मया पूर्वं द्रोणेन विदुरेण च। गान्धार्या च यशस्विन्या तत्त्वं तात न बुद्धवान्।

uktam etan mayā pūrvaṃ droṇena vidureṇa ca. gāndhāryā ca yaśasvinyā tattvaṃ tāta na buddhavān.

समयश् च मया पूर्वं कृतो वः शत्रुकर्शन। नाहं युधि विमोक्तव्यो नाप्य् आचार्यः कथं चन।

samayaś ca mayā pūrvaṃ kṛto vaḥ śatrukarśana. nāhaṃ yudhi vimoktavyo nāpy ācāryaḥ kathaṃ cana.

यं यं हि धार्तराष्ट्राणां भीमो द्रक्ष्यति संयुगे। हनिष्यति रणे तं तं सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

yaṃ yaṃ hi dhārtarāṣṭrāṇāṃ bhīmo drakṣyati saṃyuge. haniṣyati raṇe taṃ taṃ satyam etad bravīmi te.

स त्वं राजन् स्थिरो भूत्वा दृढां कृत्वा रणे मतिम्। योधयस्व रणे पार्थान् स्वर्गं कृत्वा परायणम्।

sa tvaṃ rājan sthiro bhūtvā dṛḍhāṃ kṛtvā raṇe matim. yodhayasva raṇe pārthān svargaṃ kṛtvā parāyaṇam.

न शक्याः पाण्डवा जेतुं सेन्द्रैर् अपि सुरासुरैः। तस्माद् युद्धे मतिं कृत्वा स्थिरां युध्यस्व भारत।

na śakyāḥ pāṇḍavā jetuṃ sendrair api surāsuraiḥ. tasmād yuddhe matiṃ kṛtvā sthirāṃ yudhyasva bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...