महाभारत 6.83 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 83→

[mh-6-83] • 39 श्लोकाः

संजय उवाच। परिणाम्य निशां तां तु सुखसुप्ता जनेश्वराः। कुरवः पाण्डवाश् चैव पुनर् युद्धाय निर्ययुः।

saṃjaya uvāca. pariṇāmya niśāṃ tāṃ tu sukhasuptā janeśvarāḥ. kuravaḥ pāṇḍavāś caiva punar yuddhāya niryayuḥ.

ततः शब्दो महान् आसीत् सेनयोर् उभयोर् अपि। निर्गच्छमानयोः संख्ये सागरप्रतिमो महान्।

tataḥ śabdo mahān āsīt senayor ubhayor api. nirgacchamānayoḥ saṃkhye sāgarapratimo mahān.

ततो दुर्योधनो राजा चित्रसेनो विविंशतिः। भीष्मश् च रथिनां श्रेष्ठो भारद्वाजश् च वै द्विजः।

tato duryodhano rājā citraseno viviṃśatiḥ. bhīṣmaś ca rathināṃ śreṣṭho bhāradvājaś ca vai dvijaḥ.

एकीभूताः सुसंयत्ताः कौरवाणां महाचमूः। व्यूहाय विदधू राजन् पाण्डवान् प्रति दंशिताः।

ekībhūtāḥ susaṃyattāḥ kauravāṇāṃ mahācamūḥ. vyūhāya vidadhū rājan pāṇḍavān prati daṃśitāḥ.

भीष्मः कृत्वा महाव्यूहं पिता तव विशां पते। सागरप्रतिमं घोरं वाहनोर्मितरङ्गिणम्।

bhīṣmaḥ kṛtvā mahāvyūhaṃ pitā tava viśāṃ pate. sāgarapratimaṃ ghoraṃ vāhanormitaraṅgiṇam.

अग्रतः सर्वसैन्यानां भीष्मः शांतनवो ययौ। मालवैर् दाक्षिणात्यैश् च आवन्त्यैश् च समन्वितः।

agrataḥ sarvasainyānāṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo yayau. mālavair dākṣiṇātyaiś ca āvantyaiś ca samanvitaḥ.

ततो ऽनन्तरम् एवासीद् भारद्वाजः प्रतापवान्। पुलिन्दैः पारदैश् चैव तथा क्षुद्रकमालवैः।

tato 'nantaram evāsīd bhāradvājaḥ pratāpavān. pulindaiḥ pāradaiś caiva tathā kṣudrakamālavaiḥ.

द्रोणाद् अनन्तरं यत्तो भगदत्तः प्रतापवान्। मागधैश् च कलिङ्गैश् च पिशाचैश् च विशां पते।

droṇād anantaraṃ yatto bhagadattaḥ pratāpavān. māgadhaiś ca kaliṅgaiś ca piśācaiś ca viśāṃ pate.

प्राग्ज्योतिषाद् अनु नृपः कौसल्यो ऽथ बृहद्बलः। मेकलैस् त्रैपुरैश् चैव चिच्छिलैश् च समन्वितः।

prāgjyotiṣād anu nṛpaḥ kausalyo 'tha bṛhadbalaḥ. mekalais traipuraiś caiva cicchilaiś ca samanvitaḥ.

बृहद्बलात् ततः शूरस् त्रिगर्तः प्रस्थलाधिपः। काम्बोजैर् बहुभिः सार्धं यवनैश् च सहस्रशः।

bṛhadbalāt tataḥ śūras trigartaḥ prasthalādhipaḥ. kāmbojair bahubhiḥ sārdhaṃ yavanaiś ca sahasraśaḥ.

द्रौणिस् तु रभसः शूरस् त्रिगर्ताद् अनु भारत। प्रययौ सिंहनादेन नादयानो धरातलम्।

drauṇis tu rabhasaḥ śūras trigartād anu bhārata. prayayau siṃhanādena nādayāno dharātalam.

तथा सर्वेण सैन्येन राजा दुर्योधनस् तदा। द्रौणेर् अनन्तरं प्रायात् सोदर्यैः परिवारितः।

tathā sarveṇa sainyena rājā duryodhanas tadā. drauṇer anantaraṃ prāyāt sodaryaiḥ parivāritaḥ.

दुर्योधनाद् अनु कृपस् ततः शारद्वतो ययौ। एवम् एष महाव्यूहः प्रययौ सागरोपमः।

duryodhanād anu kṛpas tataḥ śāradvato yayau. evam eṣa mahāvyūhaḥ prayayau sāgaropamaḥ.

रेजुस् तत्र पताकाश् च श्वेतच्छत्राणि चाभिभो। अङ्गदान्य् अथ चित्राणि महार्हाणि धनूंषि च।

rejus tatra patākāś ca śvetacchatrāṇi cābhibho. aṅgadāny atha citrāṇi mahārhāṇi dhanūṃṣi ca.

तं तु दृष्ट्वा महाव्यूहं तावकानां महारथः। युधिष्ठिरो ऽब्रवीत् तूर्णं पार्षतं पृतनापतिम्।

taṃ tu dṛṣṭvā mahāvyūhaṃ tāvakānāṃ mahārathaḥ. yudhiṣṭhiro 'bravīt tūrṇaṃ pārṣataṃ pṛtanāpatim.

पश्य व्यूहं महेष्वास निर्मितं सागरोपमम्। प्रतिव्यूहं त्वम् अपि हि कुरु पार्षत माचिरम्।

paśya vyūhaṃ maheṣvāsa nirmitaṃ sāgaropamam. prativyūhaṃ tvam api hi kuru pārṣata māciram.

ततः स पार्षतः शूरो व्यूहं चक्रे सुदारुणम्। शृङ्गाटकं महाराज परव्यूहविनाशनम्।

tataḥ sa pārṣataḥ śūro vyūhaṃ cakre sudāruṇam. śṛṅgāṭakaṃ mahārāja paravyūhavināśanam.

शृङ्गेभ्यो भीमसेनश् च सात्यकिश् च महारथः। रथैर् अनेकसाहस्रैस् तथा हयपदातिभिः।

śṛṅgebhyo bhīmasenaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ. rathair anekasāhasrais tathā hayapadātibhiḥ.

नाभ्याम् अभून् नरश्रेष्ठः श्वेताश्वो वानरध्वजः। मध्ये युधिष्ठिरो राजा माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ।

nābhyām abhūn naraśreṣṭhaḥ śvetāśvo vānaradhvajaḥ. madhye yudhiṣṭhiro rājā mādrīputrau ca pāṇḍavau.

अथेतरे महेष्वासाः सहसैन्या नराधिपाः। व्यूहं तं पूरयाम् आसुर् व्यूहशास्त्रविशारदाः।

athetare maheṣvāsāḥ sahasainyā narādhipāḥ. vyūhaṃ taṃ pūrayām āsur vyūhaśāstraviśāradāḥ.

अभिमन्युस् ततः पश्चाद् विराटश् च महारथः। द्रौपदेयाश् च संहृष्टा राक्षसश् च घटोत्कचः।

abhimanyus tataḥ paścād virāṭaś ca mahārathaḥ. draupadeyāś ca saṃhṛṣṭā rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ.

एवम् एतं महाव्यूहं व्यूह्य भारत पाण्डवाः। अतिष्ठन् समरे शूरा योद्धुकामा जयैषिणः।

evam etaṃ mahāvyūhaṃ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ. atiṣṭhan samare śūrā yoddhukāmā jayaiṣiṇaḥ.

भेरीशब्दाश् च तुमुला विमिश्राः शङ्खनिस्वनैः। क्ष्वेडितास्फोटितोत्क्रुष्टैः सुभीमाः सर्वतोदिशम्।

bherīśabdāś ca tumulā vimiśrāḥ śaṅkhanisvanaiḥ. kṣveḍitāsphoṭitotkruṣṭaiḥ subhīmāḥ sarvatodiśam.

ततः शूराः समासाद्य समरे ते परस्परम्। नेत्रैर् अनिमिषै राजन्न् अवैक्षन्त प्रकोपिताः।

tataḥ śūrāḥ samāsādya samare te parasparam. netrair animiṣai rājann avaikṣanta prakopitāḥ.

मनोभिस् ते मनुष्येन्द्र पूर्वं योधाः परस्परम्। युद्धाय समवर्तन्त समाहूयेतरेतरम्।

manobhis te manuṣyendra pūrvaṃ yodhāḥ parasparam. yuddhāya samavartanta samāhūyetaretaram.

ततः प्रववृते युद्धं घोररूपं भयावहम्। तावकानां परेषां च निघ्नताम् इतरेतरम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ ghorarūpaṃ bhayāvaham. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nighnatām itaretaram.

नाराचा निशिताः संख्ये संपतन्ति स्म भारत। व्यात्तानना भयकरा उरगा इव संघशः।

nārācā niśitāḥ saṃkhye saṃpatanti sma bhārata. vyāttānanā bhayakarā uragā iva saṃghaśaḥ.

निष्पेतुर् विमलाः शक्त्यस् तैलधौताः सुतेजनाः। अम्बुदेभ्यो यथा राजन् भ्राजमानाः शतह्रदाः।

niṣpetur vimalāḥ śaktyas tailadhautāḥ sutejanāḥ. ambudebhyo yathā rājan bhrājamānāḥ śatahradāḥ.

गदाश् च विमलैः पट्टैः पिनद्धाः स्वर्णभूषिताः। पतन्त्यस् तत्र दृश्यन्ते गिरिशृङ्गोपमाः शुभाः। निस्त्रिंशाश् च व्यराजन्त विमलाम्बरसंनिभाः।

gadāś ca vimalaiḥ paṭṭaiḥ pinaddhāḥ svarṇabhūṣitāḥ. patantyas tatra dṛśyante giriśṛṅgopamāḥ śubhāḥ. nistriṃśāś ca vyarājanta vimalāmbarasaṃnibhāḥ.

आर्षभाणि च चर्माणि शतचन्द्राणि भारत। अशोभन्त रणे राजन् पतमानानि सर्वशः। मेघान्तरे यथा विद्युज् ज्वलमानेव दृश्यते।

ārṣabhāṇi ca carmāṇi śatacandrāṇi bhārata. aśobhanta raṇe rājan patamānāni sarvaśaḥ. meghāntare yathā vidyuj jvalamāneva dṛśyate.

ते ऽन्योन्यं समरे सेने युध्यमाने नराधिप। अशोभेतां यथा दैत्यदेवसेने समुद्यते। अभ्यद्रवन्त समरे ते ऽन्योन्यं वै समन्ततः।

te 'nyonyaṃ samare sene yudhyamāne narādhipa. aśobhetāṃ yathā daityadevasene samudyate. abhyadravanta samare te 'nyonyaṃ vai samantataḥ.

रथास् तु रथिभिस् तूर्णं प्रेषिताः परमाहवे। युगैर् युगानि संश्लिष्य युयुधुः पार्थिवर्षभाः।

rathās tu rathibhis tūrṇaṃ preṣitāḥ paramāhave. yugair yugāni saṃśliṣya yuyudhuḥ pārthivarṣabhāḥ.

दन्तिनां युध्यमानानां संघर्षात् पावको ऽभवत्। दन्तेषु भरतश्रेष्ठ सधूमः सर्वतोदिशम्।

dantināṃ yudhyamānānāṃ saṃgharṣāt pāvako 'bhavat. danteṣu bharataśreṣṭha sadhūmaḥ sarvatodiśam.

प्रासैर् अभिहताः के चिद् गजयोधाः समन्ततः। पतमानाः स्म दृश्यन्ते गिरिशृङ्गान् नगा इव।

prāsair abhihatāḥ ke cid gajayodhāḥ samantataḥ. patamānāḥ sma dṛśyante giriśṛṅgān nagā iva.

पादाताश् चाप्य् अदृश्यन्त निघ्नन्तो हि परस्परम्। चित्ररूपधराः शूरा नखरप्रासयोधिनः।

pādātāś cāpy adṛśyanta nighnanto hi parasparam. citrarūpadharāḥ śūrā nakharaprāsayodhinaḥ.

अन्योन्यं ते समासाद्य कुरुपाण्डवसैनिकाः। शस्त्रैर् नानाविधैर् घोरै रणे निन्युर् यमक्षयम्।

anyonyaṃ te samāsādya kurupāṇḍavasainikāḥ. śastrair nānāvidhair ghorai raṇe ninyur yamakṣayam.

ततः शांतनवो भीष्मो रथघोषेण नादयन्। अभ्यागमद् रणे पाण्डून् धनुःशब्देन मोहयन्।

tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo rathaghoṣeṇa nādayan. abhyāgamad raṇe pāṇḍūn dhanuḥśabdena mohayan.

पाण्डवानां रथाश् चापि नदन्तो भैरवस्वनम्। अभ्यद्रवन्त संयत्ता धृष्टद्युम्नपुरोगमाः।

pāṇḍavānāṃ rathāś cāpi nadanto bhairavasvanam. abhyadravanta saṃyattā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ.

ततः प्रववृते युद्धं तव तेषां च भारत। नराश्वरथनागानां व्यतिषक्तं परस्परम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tava teṣāṃ ca bhārata. narāśvarathanāgānāṃ vyatiṣaktaṃ parasparam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...