महाभारत 6.81 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 81→

[mh-6-81] • 37 श्लोकाः

संजय उवाच। स तुद्यमानस् तु शरैर् धनंजयः; पदा हतो नाग इव श्वसन् बली। बाणेन बाणेन महारथानां; चिच्छेद चापानि रणे प्रसह्य।

saṃjaya uvāca. sa tudyamānas tu śarair dhanaṃjayaḥ; padā hato nāga iva śvasan balī. bāṇena bāṇena mahārathānāṃ; ciccheda cāpāni raṇe prasahya.

संछिद्य चापानि च तानि राज्ञां; तेषां रणे वीर्यवतां क्षणेन। विव्याध बाणैर् युगपन् महात्मा; निःशेषतां तेष्व् अथ मन्यमानः।

saṃchidya cāpāni ca tāni rājñāṃ; teṣāṃ raṇe vīryavatāṃ kṣaṇena. vivyādha bāṇair yugapan mahātmā; niḥśeṣatāṃ teṣv atha manyamānaḥ.

निपेतुर् आजौ रुधिरप्रदिग्धास्; ते ताडिताः शक्रसुतेन राजन्। विभिन्नगात्राः पतितोत्तमाङ्गा; गतासवश् छिन्नतनुत्रकायाः।

nipetur ājau rudhirapradigdhās; te tāḍitāḥ śakrasutena rājan. vibhinnagātrāḥ patitottamāṅgā; gatāsavaś chinnatanutrakāyāḥ.

महीं गताः पार्थबलाभिभूता; विचित्ररूपा युगपद् विनेशुः। दृष्ट्वा हतांस् तान् युधि राजपुत्रांस्; त्रिगर्तराजः प्रययौ क्षणेन।

mahīṃ gatāḥ pārthabalābhibhūtā; vicitrarūpā yugapad vineśuḥ. dṛṣṭvā hatāṃs tān yudhi rājaputrāṃs; trigartarājaḥ prayayau kṣaṇena.

तेषां रथानाम् अथ पृष्ठगोपा; द्वात्रिंशद् अन्ये ऽब्यपतन्त पार्थम्। तथैव ते संपरिवार्य पार्थं; विकृष्य चापानि महारवाणि। अवीवृषन् बाणमहौघवृष्ट्या; यथा गिरिं तोयधरा जलौघैः।

teṣāṃ rathānām atha pṛṣṭhagopā; dvātriṃśad anye 'byapatanta pārtham. tathaiva te saṃparivārya pārthaṃ; vikṛṣya cāpāni mahāravāṇi. avīvṛṣan bāṇamahaughavṛṣṭyā; yathā giriṃ toyadharā jalaughaiḥ.

संपीड्यमानस् तु शरौघवृष्ट्या; धनंजयस् तान् युधि जातरोषः। षष्ट्या शरैः संयति तैलधौतैर्; जघान तान् अप्य् अथ पृष्ठगोपान्।

saṃpīḍyamānas tu śaraughavṛṣṭyā; dhanaṃjayas tān yudhi jātaroṣaḥ. ṣaṣṭyā śaraiḥ saṃyati tailadhautair; jaghāna tān apy atha pṛṣṭhagopān.

षष्टिं रथांस् तान् अवजित्य संख्ये; धनंजयः प्रीतमना यशस्वी। अथात्वरद् भीष्मवधाय जिष्णुर्; बलानि राज्ञां समरे निहत्य।

ṣaṣṭiṃ rathāṃs tān avajitya saṃkhye; dhanaṃjayaḥ prītamanā yaśasvī. athātvarad bhīṣmavadhāya jiṣṇur; balāni rājñāṃ samare nihatya.

त्रिगर्तराजो निहतान् समीक्ष्य; महारथांस् तान् अथ बन्धुवर्गान्। रणे पुरस्कृत्य नराधिपांस् ताञ्; जगाम पार्थं त्वरितो वधाय।

trigartarājo nihatān samīkṣya; mahārathāṃs tān atha bandhuvargān. raṇe puraskṛtya narādhipāṃs tāñ; jagāma pārthaṃ tvarito vadhāya.

अभिद्रुतं चास्त्रभृतां वरिष्ठं; धनंजयं वीक्ष्य शिखण्डिमुख्याः। अभ्युद्ययुस् ते शितशस्त्रहस्ता; रिरक्षिषन्तो रथम् अर्जुनस्य।

abhidrutaṃ cāstrabhṛtāṃ variṣṭhaṃ; dhanaṃjayaṃ vīkṣya śikhaṇḍimukhyāḥ. abhyudyayus te śitaśastrahastā; rirakṣiṣanto ratham arjunasya.

पार्थो ऽपि तान् आपततः समीक्ष्य; त्रिगर्तराज्ञा सहितान् नृवीरान्। विध्वंसयित्वा समरे धनुष्मान्; गाण्डीवमुक्तैर् निशितैः पृषत्कैः। भीष्मं यियासुर् युधि संददर्श; दुर्योधनं सैन्धवादींश् च राज्ञः।

pārtho 'pi tān āpatataḥ samīkṣya; trigartarājñā sahitān nṛvīrān. vidhvaṃsayitvā samare dhanuṣmān; gāṇḍīvamuktair niśitaiḥ pṛṣatkaiḥ. bhīṣmaṃ yiyāsur yudhi saṃdadarśa; duryodhanaṃ saindhavādīṃś ca rājñaḥ.

आवारयिष्णून् अभिसंप्रयाय; मुहूर्तम् आयोध्य बलेन वीरः। उत्सृज्य राजानम् अनन्तवीर्यो; जयद्रथादींश् च नृपान् महौजाः। ययौ ततो भीमबलो मनस्वी; गाङ्गेयम् आजौ शरचापपाणिः। भीष्मो ऽपि दृष्ट्वा समरे कृतास्त्रान्। स पाण्डवानां रथिनो ऽभ्युदारान्। विहाय संग्राममुखे धनंजयं। जवेन पार्थं पुनर् आजगाम।

āvārayiṣṇūn abhisaṃprayāya; muhūrtam āyodhya balena vīraḥ. utsṛjya rājānam anantavīryo; jayadrathādīṃś ca nṛpān mahaujāḥ. yayau tato bhīmabalo manasvī; gāṅgeyam ājau śaracāpapāṇiḥ. bhīṣmo 'pi dṛṣṭvā samare kṛtāstrān. sa pāṇḍavānāṃ rathino 'bhyudārān. vihāya saṃgrāmamukhe dhanaṃjayaṃ. javena pārthaṃ punar ājagāma.

युधिष्ठिरश् चोग्रबलो महात्मा; समाययौ त्वरितो जातकोपः। मद्राधिपं समभित्यज्य संख्ये; स्वभागम् आप्तं तम् अनन्तकीर्तिः। सार्धं स माद्रीसुतभीमसेनैर्; भीष्मं ययौ शांतनवं रणाय।

yudhiṣṭhiraś cograbalo mahātmā; samāyayau tvarito jātakopaḥ. madrādhipaṃ samabhityajya saṃkhye; svabhāgam āptaṃ tam anantakīrtiḥ. sārdhaṃ sa mādrīsutabhīmasenair; bhīṣmaṃ yayau śāṃtanavaṃ raṇāya.

तैः संप्रयुक्तः स महारथाग्र्यैर्; गङ्गासुतः समरे चित्रयोधी। न विव्यथे शांतनवो महात्मा; समागतैः पाण्डुसुतैः समस्तैः।

taiḥ saṃprayuktaḥ sa mahārathāgryair; gaṅgāsutaḥ samare citrayodhī. na vivyathe śāṃtanavo mahātmā; samāgataiḥ pāṇḍusutaiḥ samastaiḥ.

अथैत्य राजा युधि सत्यसंधो; जयद्रथो ऽत्युग्रबलो मनस्वी। चिच्छेद चापानि महारथानां; प्रसह्य तेषां धनुषा वरेण।

athaitya rājā yudhi satyasaṃdho; jayadratho 'tyugrabalo manasvī. ciccheda cāpāni mahārathānāṃ; prasahya teṣāṃ dhanuṣā vareṇa.

युधिष्ठिरं भीमसेनं यमौ च; पार्थं तथा युधि संजातकोपः। दुर्योधनः क्रोधविषो महात्मा; जघान बाणैर् अनलप्रकाशैः।

yudhiṣṭhiraṃ bhīmasenaṃ yamau ca; pārthaṃ tathā yudhi saṃjātakopaḥ. duryodhanaḥ krodhaviṣo mahātmā; jaghāna bāṇair analaprakāśaiḥ.

कृपेण शल्येन शलेन चैव; तथा विभो चित्रसेनेन चाजौ। ते वारिधाराश् च यथाद्रिराजं। तथा च वर्षन्ति महानुभावाः। विद्धाः शरैस् ते ऽतिविवृद्धकोपैर्; देवा यथा दैत्यगणैः समेतैः।

kṛpeṇa śalyena śalena caiva; tathā vibho citrasenena cājau. te vāridhārāś ca yathādrirājaṃ. tathā ca varṣanti mahānubhāvāḥ. viddhāḥ śarais te 'tivivṛddhakopair; devā yathā daityagaṇaiḥ sametaiḥ.

छिन्नायुधं शांतनवेन राजा; शिखण्डिनं प्रेक्ष्य च जातकोपः। अजातशत्रुः समरे महात्मा; शिखण्डिनं क्रुद्ध उवाच वाक्यम्।

chinnāyudhaṃ śāṃtanavena rājā; śikhaṇḍinaṃ prekṣya ca jātakopaḥ. ajātaśatruḥ samare mahātmā; śikhaṇḍinaṃ kruddha uvāca vākyam.

उक्त्वा तथा त्वं पितुर् अग्रतो माम्; अहं हनिष्यामि महाव्रतं तम्। भीष्मं शरौघैर् विमलार्कवर्णैः; सत्यं वदामीति कृता प्रतिज्ञा।

uktvā tathā tvaṃ pitur agrato mām; ahaṃ haniṣyāmi mahāvrataṃ tam. bhīṣmaṃ śaraughair vimalārkavarṇaiḥ; satyaṃ vadāmīti kṛtā pratijñā.

त्वया न चैनां सफलां करोषि; देवव्रतं यन् न निहंसि युद्धे। मिथ्याप्रतिज्ञो भव मा नृवीर; रक्षस्व धर्मं च कुलं यशश् च।

tvayā na caināṃ saphalāṃ karoṣi; devavrataṃ yan na nihaṃsi yuddhe. mithyāpratijño bhava mā nṛvīra; rakṣasva dharmaṃ ca kulaṃ yaśaś ca.

प्रेक्षस्व भीष्मं युधि भीमवेगं; सर्वांस् तपन्तं मम सैन्यसंघान्। शरौघजालैर् अतितिग्मतेजैः; कालं यथा मृत्युकृतं क्षणेन।

prekṣasva bhīṣmaṃ yudhi bhīmavegaṃ; sarvāṃs tapantaṃ mama sainyasaṃghān. śaraughajālair atitigmatejaiḥ; kālaṃ yathā mṛtyukṛtaṃ kṣaṇena.

निकृत्तचापः समरानपेक्षः; पराजितः शांतनवेन राज्ञा। विहाय बन्धून् अथ सोदरांश् च; क्व यास्यसे नानुरूपं तवेदम्।

nikṛttacāpaḥ samarānapekṣaḥ; parājitaḥ śāṃtanavena rājñā. vihāya bandhūn atha sodarāṃś ca; kva yāsyase nānurūpaṃ tavedam.

दृष्ट्वा हि भीष्मं तम् अनन्तवीर्यं; भग्नं च सैन्यं द्रवमाणम् एवम्। भीतो ऽसि नूनं द्रुपदस्य पुत्र; तथा हि ते मुखवर्णो ऽप्रहृष्टः।

dṛṣṭvā hi bhīṣmaṃ tam anantavīryaṃ; bhagnaṃ ca sainyaṃ dravamāṇam evam. bhīto 'si nūnaṃ drupadasya putra; tathā hi te mukhavarṇo 'prahṛṣṭaḥ.

आज्ञायमाने ऽपि धनंजयेन; महाहवे संप्रसक्ते नृवीर। कथं हि भीष्मात् प्रथितः पृथिव्यां; भयं त्वम् अद्य प्रकरोषि वीर।

ājñāyamāne 'pi dhanaṃjayena; mahāhave saṃprasakte nṛvīra. kathaṃ hi bhīṣmāt prathitaḥ pṛthivyāṃ; bhayaṃ tvam adya prakaroṣi vīra.

स धर्मराजस्य वचो निशम्य; रूक्षाक्षरं विप्रलापानुबद्धम्। प्रत्यादेशं मन्यमानो महात्मा; प्रतत्वरे भीष्मवधाय राजन्।

sa dharmarājasya vaco niśamya; rūkṣākṣaraṃ vipralāpānubaddham. pratyādeśaṃ manyamāno mahātmā; pratatvare bhīṣmavadhāya rājan.

तम् आपतन्तं महता जवेन; शिखण्डिनं भीष्मम् अभिद्रवन्तम्। आवारयाम् आस हि शल्य एनं; शस्त्रेण घोरेण सुदुर्जयेन।

tam āpatantaṃ mahatā javena; śikhaṇḍinaṃ bhīṣmam abhidravantam. āvārayām āsa hi śalya enaṃ; śastreṇa ghoreṇa sudurjayena.

स चापि दृष्ट्वा समुदीर्यमाणम्; अस्त्रं युगान्ताग्निसमप्रभावम्। नासौ व्यमुह्यद् द्रुपदस्य पुत्रो; राजन् महेन्द्रप्रतिमप्रभावः।

sa cāpi dṛṣṭvā samudīryamāṇam; astraṃ yugāntāgnisamaprabhāvam. nāsau vyamuhyad drupadasya putro; rājan mahendrapratimaprabhāvaḥ.

तस्थौ च तत्रैव महाधनुष्माञ्; शरैस् तद् अस्त्रं प्रतिबाधमानः। अथाददे वारुणम् अन्यद् अस्त्रं; शिखण्ड्य् अथोग्रं प्रतिघाताय तस्य। तद् अस्त्रम् अस्त्रेण विदार्यमाणं; खस्थाः सुरा ददृशुः पार्थिवाश् च।

tasthau ca tatraiva mahādhanuṣmāñ; śarais tad astraṃ pratibādhamānaḥ. athādade vāruṇam anyad astraṃ; śikhaṇḍy athograṃ pratighātāya tasya. tad astram astreṇa vidāryamāṇaṃ; khasthāḥ surā dadṛśuḥ pārthivāś ca.

भीष्मस् तु राजन् समरे महात्मा; धनुः सुचित्रं ध्वजम् एव चापि। छित्त्वानदत् पाण्डुसुतस्य वीरो; युधिष्ठिरस्याजमीढस्य राज्ञः।

bhīṣmas tu rājan samare mahātmā; dhanuḥ sucitraṃ dhvajam eva cāpi. chittvānadat pāṇḍusutasya vīro; yudhiṣṭhirasyājamīḍhasya rājñaḥ.

ततः समुत्सृज्य धनुः सबाणं; युधिष्ठिरं वीक्ष्य भयाभिभूतम्। गदां प्रगृह्याभिपपात संख्ये; जयद्रथं भीमसेनः पदातिः।

tataḥ samutsṛjya dhanuḥ sabāṇaṃ; yudhiṣṭhiraṃ vīkṣya bhayābhibhūtam. gadāṃ pragṛhyābhipapāta saṃkhye; jayadrathaṃ bhīmasenaḥ padātiḥ.

तम् आपतन्तं महता जवेन; जयद्रथः सगदं भीमसेनम्। विव्याध घोरैर् यमदण्डकल्पैः; शितैः शरैः पञ्चशतैः समन्तात्।

tam āpatantaṃ mahatā javena; jayadrathaḥ sagadaṃ bhīmasenam. vivyādha ghorair yamadaṇḍakalpaiḥ; śitaiḥ śaraiḥ pañcaśataiḥ samantāt.

अचिन्तयित्वा स शरांस् तरस्वी; वृकोदरः क्रोधपरीतचेताः। जघान वाहान् समरे समस्तान्; आरट्टजान् सिन्धुराजस्य संख्ये।

acintayitvā sa śarāṃs tarasvī; vṛkodaraḥ krodhaparītacetāḥ. jaghāna vāhān samare samastān; āraṭṭajān sindhurājasya saṃkhye.

ततो ऽभिवीक्ष्याप्रतिमप्रभावस्; तवात्मजस् त्वरमाणो रथेन। अभ्याययौ भीमसेनं निहन्तुं; समुद्यतास्त्रः सुरराजकल्पः। जयद्रथो भग्नवाहं रथं तं। त्यक्त्वा ययौ यत्र राजा कुरूणाम्। भयेन भीमस्य स मूढचेताः। ससौबलस् तत्र युद्धस्य भीतः।

tato 'bhivīkṣyāpratimaprabhāvas; tavātmajas tvaramāṇo rathena. abhyāyayau bhīmasenaṃ nihantuṃ; samudyatāstraḥ surarājakalpaḥ. jayadratho bhagnavāhaṃ rathaṃ taṃ. tyaktvā yayau yatra rājā kurūṇām. bhayena bhīmasya sa mūḍhacetāḥ. sasaubalas tatra yuddhasya bhītaḥ.

भीमो ऽप्य् अथैनं सहसा विनद्य; प्रत्युद्ययौ गदया तर्जमानः। समुद्यतां तां यमदण्डकल्पां; दृष्ट्वा गदां ते कुरवः समन्तात्।

bhīmo 'py athainaṃ sahasā vinadya; pratyudyayau gadayā tarjamānaḥ. samudyatāṃ tāṃ yamadaṇḍakalpāṃ; dṛṣṭvā gadāṃ te kuravaḥ samantāt.

विहाय सर्वे तव पुत्रम् उग्रं; पातं गदायाः परिहर्तुकामाः। अपक्रान्तास् तुमुले संविमर्दे; सुदारुणे भारत मोहनीये।

vihāya sarve tava putram ugraṃ; pātaṃ gadāyāḥ parihartukāmāḥ. apakrāntās tumule saṃvimarde; sudāruṇe bhārata mohanīye.

अमूढचेतास् त्व् अथ चित्रसेनो; महागदाम् आपतन्तीं निरीक्ष्य। रथं समुत्सृज्य पदातिर् आजौ; प्रगृह्य खड्गं विमलं च चर्म। अवप्लुतः सिंह इवाचलाग्राज्; जगाम चान्यं भुवि भूमिदेशम्।

amūḍhacetās tv atha citraseno; mahāgadām āpatantīṃ nirīkṣya. rathaṃ samutsṛjya padātir ājau; pragṛhya khaḍgaṃ vimalaṃ ca carma. avaplutaḥ siṃha ivācalāgrāj; jagāma cānyaṃ bhuvi bhūmideśam.

गदापि सा प्राप्य रथं सुचित्रं; साश्वं ससूतं विनिहत्य संख्ये। जगाम भूमिं ज्वलिता महोल्का; भ्रष्टाम्बराद् गाम् इव संपतन्ती।

gadāpi sā prāpya rathaṃ sucitraṃ; sāśvaṃ sasūtaṃ vinihatya saṃkhye. jagāma bhūmiṃ jvalitā maholkā; bhraṣṭāmbarād gām iva saṃpatantī.

आश्चर्यभूतं सुमहत् त्वदीया; दृष्ट्वैव तद् भारत संप्रहृष्टाः। सर्वे विनेदुः सहिताः समन्तात्; पुपूजिरे तव पुत्रं ससैन्याः।

āścaryabhūtaṃ sumahat tvadīyā; dṛṣṭvaiva tad bhārata saṃprahṛṣṭāḥ. sarve vineduḥ sahitāḥ samantāt; pupūjire tava putraṃ sasainyāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents