महाभारत 6.80 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 80→

[mh-6-80] • 51 श्लोकाः

संजय उवाच। ततो युधिष्ठिरो राजा मध्यं प्राप्ते दिवाकरे। श्रुतायुषम् अभिप्रेक्ष्य चोदयाम् आस वाजिनः।

saṃjaya uvāca. tato yudhiṣṭhiro rājā madhyaṃ prāpte divākare. śrutāyuṣam abhiprekṣya codayām āsa vājinaḥ.

अभ्यधावत् ततो राजा श्रुतायुषम् अरिंदमम्। विनिघ्नन् सायकैस् तीक्ष्णैर् नवभिर् नतपर्वभिः।

abhyadhāvat tato rājā śrutāyuṣam ariṃdamam. vinighnan sāyakais tīkṣṇair navabhir nataparvabhiḥ.

स संवार्य रणे राजा प्रेषितान् धर्मसूनुना। शरान् सप्त महेष्वासः कौन्तेयाय समर्पयत्।

sa saṃvārya raṇe rājā preṣitān dharmasūnunā. śarān sapta maheṣvāsaḥ kaunteyāya samarpayat.

ते तस्य कवचं भित्त्वा पपुः शोणितम् आहवे। असून् इव विचिन्वन्तो देहे तस्य महात्मनः।

te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave. asūn iva vicinvanto dehe tasya mahātmanaḥ.

पाण्डवस् तु भृशं विद्धस् तेन राज्ञा महात्मना। रणे वराहकर्णेन राजानं हृदि विव्यधे।

pāṇḍavas tu bhṛśaṃ viddhas tena rājñā mahātmanā. raṇe varāhakarṇena rājānaṃ hṛdi vivyadhe.

अथापरेण भल्लेन केतुं तस्य महात्मनः। रथश्रेष्ठो रथात् तूर्णं भूमौ पार्थो न्यपातयत्।

athāpareṇa bhallena ketuṃ tasya mahātmanaḥ. rathaśreṣṭho rathāt tūrṇaṃ bhūmau pārtho nyapātayat.

केतुं निपतितं दृष्ट्वा श्रुतायुः स तु पार्थिवः। पाण्डवं विशिखैस् तीक्ष्णै राजन् विव्याध सप्तभिः।

ketuṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā śrutāyuḥ sa tu pārthivaḥ. pāṇḍavaṃ viśikhais tīkṣṇai rājan vivyādha saptabhiḥ.

ततः क्रोधात् प्रजज्वाल धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। यथा युगान्ते भूतानि धक्ष्यन्न् इव हुताशनः।

tataḥ krodhāt prajajvāla dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. yathā yugānte bhūtāni dhakṣyann iva hutāśanaḥ.

क्रुद्धं तु पाण्डवं दृष्ट्वा देवगन्धर्वराक्षसाः। प्रविव्यथुर् महाराज व्याकुलं चाप्य् अभूज् जगत्।

kruddhaṃ tu pāṇḍavaṃ dṛṣṭvā devagandharvarākṣasāḥ. pravivyathur mahārāja vyākulaṃ cāpy abhūj jagat.

सर्वेषां चैव भूतानाम् इदम् आसीन् मनोगतम्। त्रींल् लोकान् अद्य संक्रुद्धो नृपो ऽयं धक्ष्यतीति वै।

sarveṣāṃ caiva bhūtānām idam āsīn manogatam. trīṃl lokān adya saṃkruddho nṛpo 'yaṃ dhakṣyatīti vai.

ऋषयश् चैव देवाश् च चक्रुः स्वस्त्ययनं महत्। लोकानां नृप शान्त्यर्थं क्रोधिते पाण्डवे तदा।

ṛṣayaś caiva devāś ca cakruḥ svastyayanaṃ mahat. lokānāṃ nṛpa śāntyarthaṃ krodhite pāṇḍave tadā.

स च क्रोधसमाविष्टः सृक्किणी परिलेलिहन्। दधारात्मवपुर् घोरं युगान्तादित्यसंनिभम्।

sa ca krodhasamāviṣṭaḥ sṛkkiṇī parilelihan. dadhārātmavapur ghoraṃ yugāntādityasaṃnibham.

ततः सर्वाणि सैन्यानि तावकानि विशां पते। निराशान्य् अभवंस् तत्र जीवितं प्रति भारत।

tataḥ sarvāṇi sainyāni tāvakāni viśāṃ pate. nirāśāny abhavaṃs tatra jīvitaṃ prati bhārata.

स तु धैर्येण तं कोपं संनिवार्य महायशाः। श्रुतायुषः प्रचिच्छेद मुष्टिदेशे महद् धनुः।

sa tu dhairyeṇa taṃ kopaṃ saṃnivārya mahāyaśāḥ. śrutāyuṣaḥ praciccheda muṣṭideśe mahad dhanuḥ.

अथैनं छिन्नधन्वानं नाराचेन स्तनान्तरे। निर्बिभेद रणे राजा सर्वसैन्यस्य पश्यतः।

athainaṃ chinnadhanvānaṃ nārācena stanāntare. nirbibheda raṇe rājā sarvasainyasya paśyataḥ.

सत्वरं चरणे राजंस् तस्य वाहान् महात्मनः। निजघान शरैः क्षिप्रं सूतं च सुमहाबलः।

satvaraṃ caraṇe rājaṃs tasya vāhān mahātmanaḥ. nijaghāna śaraiḥ kṣipraṃ sūtaṃ ca sumahābalaḥ.

हताश्वं तु रथं त्यक्त्वा दृष्ट्वा राज्ञस् तु पौरुषम्। विप्रदुद्राव वेगेन श्रुतायुः समरे तदा।

hatāśvaṃ tu rathaṃ tyaktvā dṛṣṭvā rājñas tu pauruṣam. vipradudrāva vegena śrutāyuḥ samare tadā.

तस्मिञ् जिते महेष्वासे धर्मपुत्रेण संयुगे। दुर्योधनबलं राजन् सर्वम् आसीत् पराङ्मुखम्।

tasmiñ jite maheṣvāse dharmaputreṇa saṃyuge. duryodhanabalaṃ rājan sarvam āsīt parāṅmukham.

एतत् कृत्वा महाराज धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। व्यात्ताननो यथा कालस् तव सैन्यं जघान ह।

etat kṛtvā mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. vyāttānano yathā kālas tava sainyaṃ jaghāna ha.

चेकितानस् तु वार्ष्णेयो गौतमं रथिनां वरम्। प्रेक्षतां सर्वसैन्यानां छादयाम् आस सायकैः।

cekitānas tu vārṣṇeyo gautamaṃ rathināṃ varam. prekṣatāṃ sarvasainyānāṃ chādayām āsa sāyakaiḥ.

संनिवार्य शरांस् तांस् तु कृपः शारद्वतो युधि। चेकितानं रणे यत्तं राजन् विव्याध पत्रिभिः।

saṃnivārya śarāṃs tāṃs tu kṛpaḥ śāradvato yudhi. cekitānaṃ raṇe yattaṃ rājan vivyādha patribhiḥ.

अथापरेण भल्लेन धनुश् चिच्छेद मारिष। सारथिं चास्य समरे क्षिप्रहस्तो न्यपातयत्। हयांश् चास्यावधीद् राजन्न् उभौ च पार्ष्णिसारथी।

athāpareṇa bhallena dhanuś ciccheda māriṣa. sārathiṃ cāsya samare kṣiprahasto nyapātayat. hayāṃś cāsyāvadhīd rājann ubhau ca pārṣṇisārathī.

सो ऽवप्लुत्य रथात् तूर्णं गदां जग्राह सात्वतः। स तया वीरघातिन्या गदया गदिनां वरः। गौतमस्य हयान् हत्वा सारथिं च न्यपातयत्।

so 'vaplutya rathāt tūrṇaṃ gadāṃ jagrāha sātvataḥ. sa tayā vīraghātinyā gadayā gadināṃ varaḥ. gautamasya hayān hatvā sārathiṃ ca nyapātayat.

भूमिष्ठो गौतमस् तस्य शरांश् चिक्षेप षोडश। ते शराः सात्वतं भित्त्वा प्राविशन्त धरातलम्।

bhūmiṣṭho gautamas tasya śarāṃś cikṣepa ṣoḍaśa. te śarāḥ sātvataṃ bhittvā prāviśanta dharātalam.

चेकितानस् ततः क्रुद्धः पुनश् चिक्षेप तां गदाम्। गौतमस्य वधाकाङ्क्षी वृत्रस्येव पुरंदरः।

cekitānas tataḥ kruddhaḥ punaś cikṣepa tāṃ gadām. gautamasya vadhākāṅkṣī vṛtrasyeva puraṃdaraḥ.

ताम् आपतन्तीं विमलाम् अश्मगर्भां महागदाम्। शरैर् अनेकसाहस्रैर् वारयाम् आस गौतमः।

tām āpatantīṃ vimalām aśmagarbhāṃ mahāgadām. śarair anekasāhasrair vārayām āsa gautamaḥ.

चेकितानस् ततः खड्गं कोशाद् उद्धृत्य भारत। लाघवं परम् आस्थाय गौतमं समुपाद्रवत्।

cekitānas tataḥ khaḍgaṃ kośād uddhṛtya bhārata. lāghavaṃ param āsthāya gautamaṃ samupādravat.

गौतमो ऽपि धनुस् त्यक्त्वा प्रगृह्यासिं सुसंशितम्। वेगेन महता राजंश् चेकितानम् उपाद्रवत्।

gautamo 'pi dhanus tyaktvā pragṛhyāsiṃ susaṃśitam. vegena mahatā rājaṃś cekitānam upādravat.

ताव् उभौ बलसंपन्नौ निस्त्रिंशवरधारिणौ। निस्त्रिंशाभ्यां सुतीक्ष्णाभ्याम् अन्योन्यं संततक्षतुः।

tāv ubhau balasaṃpannau nistriṃśavaradhāriṇau. nistriṃśābhyāṃ sutīkṣṇābhyām anyonyaṃ saṃtatakṣatuḥ.

निस्त्रिंशवेगाभिहतौ ततस् तौ पुरुषर्षभौ। धरणीं समनुप्राप्तौ सर्वभूतनिषेविताम्। मूर्छयाभिपरीताङ्गौ व्यायामेन च मोहितौ।

nistriṃśavegābhihatau tatas tau puruṣarṣabhau. dharaṇīṃ samanuprāptau sarvabhūtaniṣevitām. mūrchayābhiparītāṅgau vyāyāmena ca mohitau.

ततो ऽभ्यधावद् वेगेन करकर्षः सुहृत् तया। चेकितानं तथाभूतं दृष्ट्वा समरदुर्मदम्। रथम् आरोपयच् चैनं सर्वसैन्यस्य पश्यतः।

tato 'bhyadhāvad vegena karakarṣaḥ suhṛt tayā. cekitānaṃ tathābhūtaṃ dṛṣṭvā samaradurmadam. ratham āropayac cainaṃ sarvasainyasya paśyataḥ.

तथैव शकुनिः शूरः स्यालस् तव विशां पते। आरोपयद् रथं तूर्णं गौतमं रथिनां वरम्।

tathaiva śakuniḥ śūraḥ syālas tava viśāṃ pate. āropayad rathaṃ tūrṇaṃ gautamaṃ rathināṃ varam.

सौमदत्तिं तथा क्रुद्धो धृष्टकेतुर् महाबलः। नवत्या सायकैः क्षिप्रं राजन् विव्याध वक्षसि।

saumadattiṃ tathā kruddho dhṛṣṭaketur mahābalaḥ. navatyā sāyakaiḥ kṣipraṃ rājan vivyādha vakṣasi.

सौमदत्तिर् उरःस्थैस् तैर् भृशं बाणैर् अशोभत। मध्यंदिने महाराज रश्मिभिस् तपनो यथा।

saumadattir uraḥsthais tair bhṛśaṃ bāṇair aśobhata. madhyaṃdine mahārāja raśmibhis tapano yathā.

भूरिश्रवास् तु समरे धृष्टकेतुं महारथम्। हतसूतहयं चक्रे विरथं सायकोत्तमैः।

bhūriśravās tu samare dhṛṣṭaketuṃ mahāratham. hatasūtahayaṃ cakre virathaṃ sāyakottamaiḥ.

विरथं चैनम् आलोक्य हताश्वं हतसारथिम्। महता शरवर्षेण छादयाम् आस संयुगे।

virathaṃ cainam ālokya hatāśvaṃ hatasārathim. mahatā śaravarṣeṇa chādayām āsa saṃyuge.

स च तं रथम् उत्सृज्य धृष्टकेतुर् महामनाः। आरुरोह ततो यानं शतानीकस्य मारिष।

sa ca taṃ ratham utsṛjya dhṛṣṭaketur mahāmanāḥ. āruroha tato yānaṃ śatānīkasya māriṣa.

चित्रसेनो विकर्णश् च राजन् दुर्मर्षणस् तथा। रथिनो हेमसंनाहाः सौभद्रम् अभिदुद्रुवुः।

citraseno vikarṇaś ca rājan durmarṣaṇas tathā. rathino hemasaṃnāhāḥ saubhadram abhidudruvuḥ.

अभिमन्योस् ततस् तैस् तु घोरं युद्धम् अवर्तत। शरीरस्य यथा राजन् वातपित्तकफैस् त्रिभिः।

abhimanyos tatas tais tu ghoraṃ yuddham avartata. śarīrasya yathā rājan vātapittakaphais tribhiḥ.

विरथांस् तव पुत्रांस् तु कृत्वा राजन् महाहवे। न जघान नरव्याघ्रः स्मरन् भीमवचस् तदा।

virathāṃs tava putrāṃs tu kṛtvā rājan mahāhave. na jaghāna naravyāghraḥ smaran bhīmavacas tadā.

ततो राज्ञां बहुशतैर् गजाश्वरथयायिभिः। संवृतं समरे भीष्मं देवैर् अपि दुरासदम्।

tato rājñāṃ bahuśatair gajāśvarathayāyibhiḥ. saṃvṛtaṃ samare bhīṣmaṃ devair api durāsadam.

प्रयान्तं शीघ्रम् उद्वीक्ष्य परित्रातुं सुतांस् तव। अभिमन्युं समुद्दिश्य बालम् एकं महारथम्। वासुदेवम् उवाचेदं कौन्तेयः श्वेतवाहनः।

prayāntaṃ śīghram udvīkṣya paritrātuṃ sutāṃs tava. abhimanyuṃ samuddiśya bālam ekaṃ mahāratham. vāsudevam uvācedaṃ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ.

चोदयाश्वान् हृषीकेश यत्रैते बहुला रथाः। एते हि बहवः शूराः कृतास्त्रा युद्धदुर्मदाः। यथा न हन्युर् नः सेनां तथा माधव चोदय।

codayāśvān hṛṣīkeśa yatraite bahulā rathāḥ. ete hi bahavaḥ śūrāḥ kṛtāstrā yuddhadurmadāḥ. yathā na hanyur naḥ senāṃ tathā mādhava codaya.

एवम् उक्तः स वार्ष्णेयः कौन्तेयेनामितौजसा। सत्वरं बालरक्षार्थं गच्छाव् एति धनंजयः। रथं श्वेतहयैर् युक्तं प्रेषयाम् आस संयुगे।

evam uktaḥ sa vārṣṇeyaḥ kaunteyenāmitaujasā. satvaraṃ bālarakṣārthaṃ gacchāv eti dhanaṃjayaḥ. rathaṃ śvetahayair yuktaṃ preṣayām āsa saṃyuge.

निष्टानको महान् आसीत् तव सैन्यस्य मारिष। यद् अर्जुनो रणे क्रुद्धः संयातस् तावकान् प्रति।

niṣṭānako mahān āsīt tava sainyasya māriṣa. yad arjuno raṇe kruddhaḥ saṃyātas tāvakān prati.

समासाद्य तु कौन्तेयो राज्ञस् तान् भीष्मरक्षिणः। सुशर्माणम् अथो राजन्न् इदं वचनम् अब्रवीत्।

samāsādya tu kaunteyo rājñas tān bhīṣmarakṣiṇaḥ. suśarmāṇam atho rājann idaṃ vacanam abravīt.

जानामि त्वां युधि श्रेष्ठम् अत्यन्तं पूर्ववैरिणम्। ततस् त्वं समरे योद्धुं राजभिर् बहुभिर् वृतः। पर्यायस्याद्य संप्राप्तं फलं पश्य सुदारुणम्। अद्य ते दर्शयिष्यामि पूर्वप्रेतान् पितामहान्।

jānāmi tvāṃ yudhi śreṣṭham atyantaṃ pūrvavairiṇam. tatas tvaṃ samare yoddhuṃ rājabhir bahubhir vṛtaḥ. paryāyasyādya saṃprāptaṃ phalaṃ paśya sudāruṇam. adya te darśayiṣyāmi pūrvapretān pitāmahān.

एवं संजल्पतस् तस्य बीभत्सोः शत्रुघातिनः। श्रुत्वापि परुषं वाक्यं सुशर्मा रथयूथपः। न चैनम् अब्रवीत् किं चिच् छुभं वा यदि वाशुभम्।

evaṃ saṃjalpatas tasya bībhatsoḥ śatrughātinaḥ. śrutvāpi paruṣaṃ vākyaṃ suśarmā rathayūthapaḥ. na cainam abravīt kiṃ cic chubhaṃ vā yadi vāśubham.

अभि गत्वार्जुनं वीरं राजभिर् बहुभिर् वृतः। पुरस्तात् पृष्ठतश् चैव पार्श्वतश् चैव सर्वतः।

abhi gatvārjunaṃ vīraṃ rājabhir bahubhir vṛtaḥ. purastāt pṛṣṭhataś caiva pārśvataś caiva sarvataḥ.

परिवार्यार्जुनं संख्ये तव पुत्रैः सहानघ। शरैः संछादयाम् आस मेघैर् इव दिवाकरम्।

parivāryārjunaṃ saṃkhye tava putraiḥ sahānagha. śaraiḥ saṃchādayām āsa meghair iva divākaram.

ततः प्रवृत्तः सुमहान् संग्रामः शोणितोदकः। तावकानां च समरे पाण्डवानां च भारत।

tataḥ pravṛttaḥ sumahān saṃgrāmaḥ śoṇitodakaḥ. tāvakānāṃ ca samare pāṇḍavānāṃ ca bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...