महाभारत 6.79 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 79→

[mh-6-79] • 55 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। बहूनीह विचित्राणि द्वैरथानि स्म संजय। पाण्डूनां मामकैः सार्धम् अश्रौषं तव जल्पतः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. bahūnīha vicitrāṇi dvairathāni sma saṃjaya. pāṇḍūnāṃ māmakaiḥ sārdham aśrauṣaṃ tava jalpataḥ.

न चैव मामकं कं चिद् धृष्टं शंससि संजय। नित्यं पाण्डुसुतान् हृष्टान् अभग्नांश् चैव शंससि।

na caiva māmakaṃ kaṃ cid dhṛṣṭaṃ śaṃsasi saṃjaya. nityaṃ pāṇḍusutān hṛṣṭān abhagnāṃś caiva śaṃsasi.

जीयमानान् विमनसो मामकान् विगतौजसः। वदसे संयुगे सूत दिष्टम् एतद् असंशयम्।

jīyamānān vimanaso māmakān vigataujasaḥ. vadase saṃyuge sūta diṣṭam etad asaṃśayam.

संजय उवाच। यथाशक्ति यथोत्साहं युद्धे चेष्टन्ति तावकाः। दर्शयानाः परं शक्त्या पौरुषं पुरुषर्षभ।

saṃjaya uvāca. yathāśakti yathotsāhaṃ yuddhe ceṣṭanti tāvakāḥ. darśayānāḥ paraṃ śaktyā pauruṣaṃ puruṣarṣabha.

गङ्गायाः सुरनद्या वै स्वादुभूतं यथोदकम्। महोदधिगुणाभ्यासाल् लवणत्वं निगच्छति।

gaṅgāyāḥ suranadyā vai svādubhūtaṃ yathodakam. mahodadhiguṇābhyāsāl lavaṇatvaṃ nigacchati.

तथा तत् पौरुषं राजंस् तावकानां महात्मनाम्। प्राप्य पाण्डुसुतान् वीरान् व्यर्थं भवति संयुगे।

tathā tat pauruṣaṃ rājaṃs tāvakānāṃ mahātmanām. prāpya pāṇḍusutān vīrān vyarthaṃ bhavati saṃyuge.

घटमानान् यथाशक्ति कुर्वाणान् कर्म दुष्करम्। न दोषेण कुरुश्रेष्ठ कौरवान् गन्तुम् अर्हसि।

ghaṭamānān yathāśakti kurvāṇān karma duṣkaram. na doṣeṇa kuruśreṣṭha kauravān gantum arhasi.

तवापराधात् सुमहान् सपुत्रस्य विशां पते। पृथिव्याः प्रक्षयो घोरो यमराष्ट्रविवर्धनः।

tavāparādhāt sumahān saputrasya viśāṃ pate. pṛthivyāḥ prakṣayo ghoro yamarāṣṭravivardhanaḥ.

आत्मदोषात् समुत्पन्नं शोचितुं नार्हसे नृप। न हि रक्षन्ति राजानः सर्वार्थान् नापि जीवितम्।

ātmadoṣāt samutpannaṃ śocituṃ nārhase nṛpa. na hi rakṣanti rājānaḥ sarvārthān nāpi jīvitam.

युद्धे सुकृतिनां लोकान् इच्छन्तो वसुधाधिपाः। चमूं विगाह्य युध्यन्ते नित्यं स्वर्गपरायणाः।

yuddhe sukṛtināṃ lokān icchanto vasudhādhipāḥ. camūṃ vigāhya yudhyante nityaṃ svargaparāyaṇāḥ.

पूर्वाह्णे तु महाराज प्रावर्तत जनक्षयः। तन् ममैकमना भूत्वा शृणु देवासुरोपमम्।

pūrvāhṇe tu mahārāja prāvartata janakṣayaḥ. tan mamaikamanā bhūtvā śṛṇu devāsuropamam.

आवन्त्यौ तु महेष्वासौ महात्मानौ महाबलौ। इरावन्तम् अभिप्रेक्ष्य समेयातां रणोत्कटौ। तेषां प्रववृते युद्धं तुमुलं लोमहर्षणम्।

āvantyau tu maheṣvāsau mahātmānau mahābalau. irāvantam abhiprekṣya sameyātāṃ raṇotkaṭau. teṣāṃ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam.

इरावांस् तु सुसंक्रुद्धो भ्रातरौ देवरूपिणौ। विव्याध निशितैस् तूर्णं शरैः संनतपर्वभिः। ताव् एनं प्रत्यविध्येतां समरे चित्रयोधिनौ।

irāvāṃs tu susaṃkruddho bhrātarau devarūpiṇau. vivyādha niśitais tūrṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. tāv enaṃ pratyavidhyetāṃ samare citrayodhinau.

युध्यतां हि तथा राजन् विशेषो न व्यदृश्यत। यततां शत्रुनाशाय कृतप्रतिकृतैषिणाम्।

yudhyatāṃ hi tathā rājan viśeṣo na vyadṛśyata. yatatāṃ śatrunāśāya kṛtapratikṛtaiṣiṇām.

इरावांस् तु ततो राजन्न् अनुविन्दस्य सायकैः। चतुर्भिश् चतुरो वाहान् अनयद् यमसादनम्।

irāvāṃs tu tato rājann anuvindasya sāyakaiḥ. caturbhiś caturo vāhān anayad yamasādanam.

भल्लाभ्यां च सुतीक्ष्णाभ्यां धनुः केतुं च मारिष। चिच्छेद समरे राजंस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

bhallābhyāṃ ca sutīkṣṇābhyāṃ dhanuḥ ketuṃ ca māriṣa. ciccheda samare rājaṃs tad adbhutam ivābhavat.

त्यक्त्वानुविन्दो ऽथ रथं विन्दस्य रथम् आस्थितः। धनुर् गृहीत्वा नवमं भारसाधनम् उत्तमम्।

tyaktvānuvindo 'tha rathaṃ vindasya ratham āsthitaḥ. dhanur gṛhītvā navamaṃ bhārasādhanam uttamam.

ताव् एकस्थौ रणे वीराव् आवन्त्यौ रथिनां वरौ। शरान् मुमुचतुस् तूर्णम् इरावति महात्मनि।

tāv ekasthau raṇe vīrāv āvantyau rathināṃ varau. śarān mumucatus tūrṇam irāvati mahātmani.

ताभ्यां मुक्ता महावेगाः शराः काञ्चनभूषणाः। दिवाकरपथं प्राप्य छादयाम् आसुर् अम्बरम्।

tābhyāṃ muktā mahāvegāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ. divākarapathaṃ prāpya chādayām āsur ambaram.

इरावांस् तु ततः क्रुद्धो भ्रातरौ तौ महारथौ। ववर्ष शरवर्षेण सारथिं चाप्य् अपातयत्।

irāvāṃs tu tataḥ kruddho bhrātarau tau mahārathau. vavarṣa śaravarṣeṇa sārathiṃ cāpy apātayat.

तस्मिन् निपतिते भूमौ गतसत्त्वे ऽथ सारथौ। रथः प्रदुद्राव दिशः समुद्भ्रान्तहयस् ततः।

tasmin nipatite bhūmau gatasattve 'tha sārathau. rathaḥ pradudrāva diśaḥ samudbhrāntahayas tataḥ.

तौ स जित्वा महाराज नागराजसुतासुतः। पौरुषं ख्यापयंस् तूर्णं व्यधमत् तव वाहिनीम्।

tau sa jitvā mahārāja nāgarājasutāsutaḥ. pauruṣaṃ khyāpayaṃs tūrṇaṃ vyadhamat tava vāhinīm.

सा वध्यमाना समरे धार्तराष्ट्री महाचमूः। वेगान् बहुविधांश् चक्रे विषं पीत्वेव मानवः।

sā vadhyamānā samare dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ. vegān bahuvidhāṃś cakre viṣaṃ pītveva mānavaḥ.

हैडिम्बो राक्षसेन्द्रस् तु भगदत्तं समाद्रवत्। रथेनादित्यवर्णेन सध्वजेन महाबलः।

haiḍimbo rākṣasendras tu bhagadattaṃ samādravat. rathenādityavarṇena sadhvajena mahābalaḥ.

ततः प्राग्ज्योतिषो राजा नागराजं समास्थितः। यथा वज्रधरः पूर्वं संग्रामे तारकामये।

tataḥ prāgjyotiṣo rājā nāgarājaṃ samāsthitaḥ. yathā vajradharaḥ pūrvaṃ saṃgrāme tārakāmaye.

तत्र देवाः सगन्धर्वा ऋषयश् च समागताः। विशेषं न स्म विविदुर् हैडिम्बभगदत्तयोः।

tatra devāḥ sagandharvā ṛṣayaś ca samāgatāḥ. viśeṣaṃ na sma vividur haiḍimbabhagadattayoḥ.

यथा सुरपतिः शक्रस् त्रासयाम् आस दानवान्। तथैव समरे राजंस् त्रासयाम् आस पाण्डवान्।

yathā surapatiḥ śakras trāsayām āsa dānavān. tathaiva samare rājaṃs trāsayām āsa pāṇḍavān.

तेन विद्राव्यमाणास् ते पाण्डवाः सर्वतोदिशम्। त्रातारं नाभ्यविन्दन्त स्वेष्व् अनीकेषु भारत।

tena vidrāvyamāṇās te pāṇḍavāḥ sarvatodiśam. trātāraṃ nābhyavindanta sveṣv anīkeṣu bhārata.

भैमसेनिं रथस्थं तु तत्रापश्याम भारत। शेषा विमनसो भूत्वा प्राद्रवन्त महारथाः।

bhaimaseniṃ rathasthaṃ tu tatrāpaśyāma bhārata. śeṣā vimanaso bhūtvā prādravanta mahārathāḥ.

निवृत्तेषु तु पाण्डूनां पुनः सैन्येषु भारत। नैष्ठिकीं बुद्धिम् आस्थाय स्वर्गाय भरतोत्तमाः। आसीन् निष्टानको घोरस् तव सैन्येषु संयुगे।

nivṛtteṣu tu pāṇḍūnāṃ punaḥ sainyeṣu bhārata. naiṣṭhikīṃ buddhim āsthāya svargāya bharatottamāḥ. āsīn niṣṭānako ghoras tava sainyeṣu saṃyuge.

घटोत्कचस् ततो राजन् भगदत्तं महारणे। शरैः प्रच्छादयाम् आस मेरुं गिरिम् इवाम्बुदः।

ghaṭotkacas tato rājan bhagadattaṃ mahāraṇe. śaraiḥ pracchādayām āsa meruṃ girim ivāmbudaḥ.

निहत्य ताञ् शरान् राजा राक्षसस्य धनुश्च्युतान्। भैमसेनिं रणे तूर्णं सर्वमर्मस्व् अताडयत्।

nihatya tāñ śarān rājā rākṣasasya dhanuścyutān. bhaimaseniṃ raṇe tūrṇaṃ sarvamarmasv atāḍayat.

स ताड्यमानो बहुभिः शरैः संनतपर्वभिः। न विव्यथे राक्षसेन्द्रो भिद्यमान इवाचलः।

sa tāḍyamāno bahubhiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. na vivyathe rākṣasendro bhidyamāna ivācalaḥ.

तस्य प्राग्ज्योतिषः क्रुद्धस् तोमरान् स चतुर्दश। प्रेषयाम् आस समरे तांश् च चिच्छेद राक्षसः।

tasya prāgjyotiṣaḥ kruddhas tomarān sa caturdaśa. preṣayām āsa samare tāṃś ca ciccheda rākṣasaḥ.

स तांश् छित्त्वा महाबाहुस् तोमरान् निशितैः शरैः। भगदत्तं च विव्याध सप्तत्या कङ्कपत्रिभिः।

sa tāṃś chittvā mahābāhus tomarān niśitaiḥ śaraiḥ. bhagadattaṃ ca vivyādha saptatyā kaṅkapatribhiḥ.

ततः प्राग्ज्योतिषो राजन् प्रहसन्न् इव भारत। तस्याश्वांश् चतुरः संख्ये पातयाम् आस सायकैः।

tataḥ prāgjyotiṣo rājan prahasann iva bhārata. tasyāśvāṃś caturaḥ saṃkhye pātayām āsa sāyakaiḥ.

स हताश्वे रथे तिष्ठन् राक्षसेन्द्रः प्रतापवान्। शक्तिं चिक्षेप वेगेन प्राग्ज्योतिषगजं प्रति।

sa hatāśve rathe tiṣṭhan rākṣasendraḥ pratāpavān. śaktiṃ cikṣepa vegena prāgjyotiṣagajaṃ prati.

ताम् आपतन्तीं सहसा हेमदण्डां सुवेगिताम्। त्रिधा चिच्छेद नृपतिः सा व्यकीर्यत मेदिनीम्।

tām āpatantīṃ sahasā hemadaṇḍāṃ suvegitām. tridhā ciccheda nṛpatiḥ sā vyakīryata medinīm.

शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा हैडिम्बः प्राद्रवद् भयात्। यथेन्द्रस्य रणात् पूर्वं नमुचिर् दैत्यसत्तमः।

śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā haiḍimbaḥ prādravad bhayāt. yathendrasya raṇāt pūrvaṃ namucir daityasattamaḥ.

तं विजित्य रणे शूरं विक्रान्तं ख्यातपौरुषम्। अजेयं समरे राजन् यमेन वरुणेन च।

taṃ vijitya raṇe śūraṃ vikrāntaṃ khyātapauruṣam. ajeyaṃ samare rājan yamena varuṇena ca.

पाण्डवीं समरे सेनां संममर्द सकुञ्जरः। यथा वनगजो राजन् मृद्नंश् चरति पद्मिनीम्।

pāṇḍavīṃ samare senāṃ saṃmamarda sakuñjaraḥ. yathā vanagajo rājan mṛdnaṃś carati padminīm.

मद्रेश्वरस् तु समरे यमाभ्यां सह संगतः। स्वस्रीयौ छादयां चक्रे शरौघैः पाण्डुनन्दनौ।

madreśvaras tu samare yamābhyāṃ saha saṃgataḥ. svasrīyau chādayāṃ cakre śaraughaiḥ pāṇḍunandanau.

सहदेवस् तु समरे मातुलं वीक्ष्य संगतम्। अवारयच् छरौघेण मेघो यद्वद् दिवाकरम्।

sahadevas tu samare mātulaṃ vīkṣya saṃgatam. avārayac charaugheṇa megho yadvad divākaram.

छाद्यमानः शरौघेण हृष्टरूपतरो ऽभवत्। तयोश् चाप्य् अभवत् प्रीतिर् अतुला मातृकारणात्।

chādyamānaḥ śaraugheṇa hṛṣṭarūpataro 'bhavat. tayoś cāpy abhavat prītir atulā mātṛkāraṇāt.

ततः प्रहस्य समरे नकुलस्य महारथः। ध्वजं चिच्छेद बाणेन धनुश् चैकेन मारिष। अथैनं छिन्नधन्वानं छादयन्न् इव भारत। निजघान रणे तं तु सूतं चास्य न्यपातयत्। अश्वान् वै चतुरो राजंश् चतुर्भिः सायकोत्तमैः। प्रेषयाम् आस समरे यमस्य सदनं प्रति।

tataḥ prahasya samare nakulasya mahārathaḥ. dhvajaṃ ciccheda bāṇena dhanuś caikena māriṣa. athainaṃ chinnadhanvānaṃ chādayann iva bhārata. nijaghāna raṇe taṃ tu sūtaṃ cāsya nyapātayat. aśvān vai caturo rājaṃś caturbhiḥ sāyakottamaiḥ. preṣayām āsa samare yamasya sadanaṃ prati.

हताश्वात् तु रथात् तूर्णम् अवप्लुत्य महारथः। आरुरोह ततो यानं भ्रातुर् एव यशस्विनः।

hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya mahārathaḥ. āruroha tato yānaṃ bhrātur eva yaśasvinaḥ.

एकस्थौ तु रणे शूरौ दृढे विक्षिप्य कार्मुके। मद्रराजरथं क्रुद्धौ छादयाम् आसतुः क्षणात्।

ekasthau tu raṇe śūrau dṛḍhe vikṣipya kārmuke. madrarājarathaṃ kruddhau chādayām āsatuḥ kṣaṇāt.

स च्छाद्यमानो बहुभिः शरैः संनतपर्वभिः। स्वस्रीयाभ्यां नरव्याघ्रो नाकम्पत यथाचलः। प्रहसन्न् इव तां चापि शरवृष्टिं जघान ह। पृषत्कानां सहस्राणि प्रहसन्न् इव ताव् अपि। सृजन् रुरोध समरे मेघो वृष्ट्या यथाचलम्।

sa cchādyamāno bahubhiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. svasrīyābhyāṃ naravyāghro nākampata yathācalaḥ. prahasann iva tāṃ cāpi śaravṛṣṭiṃ jaghāna ha. pṛṣatkānāṃ sahasrāṇi prahasann iva tāv api. sṛjan rurodha samare megho vṛṣṭyā yathācalam.

सहदेवस् ततः क्रुद्धः शरम् उद्यम्य वीर्यवान्। मद्रराजम् अभिप्रेक्ष्य प्रेषयाम् आस भारत।

sahadevas tataḥ kruddhaḥ śaram udyamya vīryavān. madrarājam abhiprekṣya preṣayām āsa bhārata.

स शरः प्रेषितस् तेन गरुत्मान् इव वेगवान्। मद्रराजं विनिर्भिद्य निपपात महीतले।

sa śaraḥ preṣitas tena garutmān iva vegavān. madrarājaṃ vinirbhidya nipapāta mahītale.

स गाढविद्धो व्यथितो रथोपस्थे महारथः। निषसाद महाराज कश्मलं च जगाम ह।

sa gāḍhaviddho vyathito rathopasthe mahārathaḥ. niṣasāda mahārāja kaśmalaṃ ca jagāma ha.

तं विसंज्ञं निपतितं सूतः संप्रेक्ष्य संयुगे। अपोवाह रथेनाजौ यमाभ्याम् अभिपीडितम्।

taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ sūtaḥ saṃprekṣya saṃyuge. apovāha rathenājau yamābhyām abhipīḍitam.

दृष्ट्वा मद्रेश्वररथं धार्तराष्ट्राः पराङ्मुखम्। सर्वे विमनसो भूत्वा नेदम् अस्तीत्य् अचिन्तयन्।

dṛṣṭvā madreśvararathaṃ dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukham. sarve vimanaso bhūtvā nedam astīty acintayan.

निर्जित्य मातुलं संख्ये माद्रीपुत्रौ महारथौ। दध्मतुर् मुदितौ शङ्खौ सिंहनादं विनेदतुः।

nirjitya mātulaṃ saṃkhye mādrīputrau mahārathau. dadhmatur muditau śaṅkhau siṃhanādaṃ vinedatuḥ.

अभिदुद्रुवतुर् हृष्टौ तव सैन्यं विशां पते। यथा दैत्यचमूं राजन्न् इन्द्रोपेन्द्राव् इवामरौ।

abhidudruvatur hṛṣṭau tava sainyaṃ viśāṃ pate. yathā daityacamūṃ rājann indropendrāv ivāmarau.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...