महाभारत 6.77 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 77→

[mh-6-77] • 44 श्लोकाः

संजय उवाच। अथात्मजं तव पुनर् गाङ्गेयो ध्यानम् आस्थितम्। अब्रवीद् भरतश्रेष्ठः संप्रहर्षकरं वचः।

saṃjaya uvāca. athātmajaṃ tava punar gāṅgeyo dhyānam āsthitam. abravīd bharataśreṣṭhaḥ saṃpraharṣakaraṃ vacaḥ.

अहं द्रोणश् च शल्यश् च कृतवर्मा च सात्वतः। अश्वत्थामा विकर्णश् च सोमदत्तो ऽथ सैन्धवः।

ahaṃ droṇaś ca śalyaś ca kṛtavarmā ca sātvataḥ. aśvatthāmā vikarṇaś ca somadatto 'tha saindhavaḥ.

विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ बाह्लिकः सह बाह्लिकैः। त्रिगर्तराजश् च बली मागधश् च सुदुर्जयः।

vindānuvindāv āvantyau bāhlikaḥ saha bāhlikaiḥ. trigartarājaś ca balī māgadhaś ca sudurjayaḥ.

बृहद्बलश् च कौसल्यश् चित्रसेनो विविंशतिः। कृपश् च सह सोदर्यैस् तव राजन् पदानुगैः। रथाश् च बहुसाहस्राः शोभमाना महाध्वजाः।

bṛhadbalaś ca kausalyaś citraseno viviṃśatiḥ. kṛpaś ca saha sodaryais tava rājan padānugaiḥ. rathāś ca bahusāhasrāḥ śobhamānā mahādhvajāḥ.

देशजाश् च हया राजन् स्वारूढा हयसादिभिः। गजेन्द्राश् च मदोद्वृत्ताः प्रभिन्नकरटामुखाः।

deśajāś ca hayā rājan svārūḍhā hayasādibhiḥ. gajendrāś ca madodvṛttāḥ prabhinnakaraṭāmukhāḥ.

पदाताश् च तथा शूरा नानाप्रहरणायुधाः। नानादेशसमुत्पन्नास् त्वदर्थे योद्धुम् उद्यताः।

padātāś ca tathā śūrā nānāpraharaṇāyudhāḥ. nānādeśasamutpannās tvadarthe yoddhum udyatāḥ.

एते चान्ये च बहवस् त्वदर्थे त्यक्तजीविताः। देवान् अपि रणे जेतुं समर्था इति मे मतिः।

ete cānye ca bahavas tvadarthe tyaktajīvitāḥ. devān api raṇe jetuṃ samarthā iti me matiḥ.

अवश्यं तु मया राजंस् तव वाच्यं हितं सदा। अशक्याः पाण्डवा जेतुं देवैर् अपि सवासवैः। वासुदेवसहायाश् च महेन्द्रसमविक्रमाः।

avaśyaṃ tu mayā rājaṃs tava vācyaṃ hitaṃ sadā. aśakyāḥ pāṇḍavā jetuṃ devair api savāsavaiḥ. vāsudevasahāyāś ca mahendrasamavikramāḥ.

सर्वथाहं तु राजेन्द्र करिष्ये वचनं तव। पाण्डवान् वा रणे जेष्ये मां वा जेष्यन्ति पाण्डवाः।

sarvathāhaṃ tu rājendra kariṣye vacanaṃ tava. pāṇḍavān vā raṇe jeṣye māṃ vā jeṣyanti pāṇḍavāḥ.

एवम् उक्त्वा ददौ चास्मै विशल्यकरणीं शुभाम्। ओषधीं वीर्यसंपन्नां विशल्यश् चाभवत् तदा।

evam uktvā dadau cāsmai viśalyakaraṇīṃ śubhām. oṣadhīṃ vīryasaṃpannāṃ viśalyaś cābhavat tadā.

ततः प्रभाते विमले स्वेनानीकेन वीर्यवान्। अव्यूहत स्वयं व्यूहं भीष्मो व्यूहविशारदः।

tataḥ prabhāte vimale svenānīkena vīryavān. avyūhata svayaṃ vyūhaṃ bhīṣmo vyūhaviśāradaḥ.

मण्डलं मनुजश्रेष्ठ नानाशस्त्रसमाकुलम्। संपूर्णं योधमुख्यैश् च तथा दन्तिपदातिभिः।

maṇḍalaṃ manujaśreṣṭha nānāśastrasamākulam. saṃpūrṇaṃ yodhamukhyaiś ca tathā dantipadātibhiḥ.

रथैर् अनेकसाहस्रैः समन्तात् परिवारितम्। अश्ववृन्दैर् महद्भिश् च ऋष्टितोमरधारिभिः।

rathair anekasāhasraiḥ samantāt parivāritam. aśvavṛndair mahadbhiś ca ṛṣṭitomaradhāribhiḥ.

नागे नागे रथाः सप्त सप्त चाश्वा रथे रथे। अन्व् अश्वं दश धानुष्का धानुष्के सप्त चर्मिणः।

nāge nāge rathāḥ sapta sapta cāśvā rathe rathe. anv aśvaṃ daśa dhānuṣkā dhānuṣke sapta carmiṇaḥ.

एवंव्यूहं महाराज तव सैन्यं महारथैः। स्थितं रणाय महते भीष्मेण युधि पालितम्।

evaṃvyūhaṃ mahārāja tava sainyaṃ mahārathaiḥ. sthitaṃ raṇāya mahate bhīṣmeṇa yudhi pālitam.

दशाश्वानां सहस्राणि दन्तिनां च तथैव च। रथानाम् अयुतं चापि पुत्राश् च तव दंशिताः। चित्रसेनादयः शूरा अभ्यरक्षन् पितामहम्।

daśāśvānāṃ sahasrāṇi dantināṃ ca tathaiva ca. rathānām ayutaṃ cāpi putrāś ca tava daṃśitāḥ. citrasenādayaḥ śūrā abhyarakṣan pitāmaham.

रक्ष्यमाणश् च तैः शूरैर् गोप्यमानाश् च तेन ते। संनद्धाः समदृश्यन्त राजानश् च महाबलाः।

rakṣyamāṇaś ca taiḥ śūrair gopyamānāś ca tena te. saṃnaddhāḥ samadṛśyanta rājānaś ca mahābalāḥ.

दुर्योधनस् तु समरे दंशितो रथम् आस्थितः। व्यभ्राजत श्रिया जुष्टो यथा शक्रस् त्रिविष्टपे।

duryodhanas tu samare daṃśito ratham āsthitaḥ. vyabhrājata śriyā juṣṭo yathā śakras triviṣṭape.

ततः शब्दो महान् आसीत् पुत्राणां तव भारत। रथघोषश् च तुमुलो वादित्राणां च निस्वनः।

tataḥ śabdo mahān āsīt putrāṇāṃ tava bhārata. rathaghoṣaś ca tumulo vāditrāṇāṃ ca nisvanaḥ.

भीष्मेण धार्तराष्ट्राणां व्यूढः प्रत्यङ्मुखो युधि। मण्डलः सुमहाव्यूहो दुर्भेद्यो ऽमित्रघातिनाम्। सर्वतः शुशुभे राजन् रणे ऽरीणां दुरासदः।

bhīṣmeṇa dhārtarāṣṭrāṇāṃ vyūḍhaḥ pratyaṅmukho yudhi. maṇḍalaḥ sumahāvyūho durbhedyo 'mitraghātinām. sarvataḥ śuśubhe rājan raṇe 'rīṇāṃ durāsadaḥ.

मण्डलं तु समालोक्य व्यूहं परमदारुणम्। स्वयं युधिष्ठिरो राजा व्यूहं वज्रम् अथाकरोत्।

maṇḍalaṃ tu samālokya vyūhaṃ paramadāruṇam. svayaṃ yudhiṣṭhiro rājā vyūhaṃ vajram athākarot.

तथा व्यूढेष्व् अनीकेषु यथास्थानम् अवस्थिताः। रथिनः सादिनश् चैव सिंहनादम् अथानदन्।

tathā vyūḍheṣv anīkeṣu yathāsthānam avasthitāḥ. rathinaḥ sādinaś caiva siṃhanādam athānadan.

बिभित्सवस् ततो व्यूहं निर्ययुर् युद्धकाङ्क्षिणः। इतरेतरतः शूराः सहसैन्याः प्रहारिणः।

bibhitsavas tato vyūhaṃ niryayur yuddhakāṅkṣiṇaḥ. itaretarataḥ śūrāḥ sahasainyāḥ prahāriṇaḥ.

भारद्वाजो ययौ मत्स्यं द्रौणिश् चापि शिखण्डिनम्। स्वयं दुर्योधनो राजा पार्षतं समुपाद्रवत्।

bhāradvājo yayau matsyaṃ drauṇiś cāpi śikhaṇḍinam. svayaṃ duryodhano rājā pārṣataṃ samupādravat.

नकुलः सहदेवश् च राजन् मद्रेशम् ईयतुः। विन्दानुविन्दाव् आवन्त्याव् इरावन्तम् अभिद्रुतौ।

nakulaḥ sahadevaś ca rājan madreśam īyatuḥ. vindānuvindāv āvantyāv irāvantam abhidrutau.

सर्वे नृपास् तु समरे धनंजयम् अयोधयन्। भीमसेनो रणे यत्तो हार्दिक्यं समवारयत्।

sarve nṛpās tu samare dhanaṃjayam ayodhayan. bhīmaseno raṇe yatto hārdikyaṃ samavārayat.

चित्रसेनं विकर्णं च तथा दुर्मर्षणं विभो। आर्जुनिः समरे राजंस् तव पुत्रान् अयोधयत्।

citrasenaṃ vikarṇaṃ ca tathā durmarṣaṇaṃ vibho. ārjuniḥ samare rājaṃs tava putrān ayodhayat.

प्राग्ज्योतिषं महेष्वासं हैडिम्बो राक्षसोत्तमः। अभिदुद्राव वेगेन मत्तो मत्तम् इव द्विपम्।

prāgjyotiṣaṃ maheṣvāsaṃ haiḍimbo rākṣasottamaḥ. abhidudrāva vegena matto mattam iva dvipam.

अलम्बुसस् ततो राजन् सात्यकिं युद्धदुर्मदम्। ससैन्यं समरे क्रुद्धो राक्षसः समभिद्रवत्।

alambusas tato rājan sātyakiṃ yuddhadurmadam. sasainyaṃ samare kruddho rākṣasaḥ samabhidravat.

भूरिश्रवा रणे यत्तो धृष्टकेतुम् अयोधयत्। श्रुतायुषं तु राजानं धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः।

bhūriśravā raṇe yatto dhṛṣṭaketum ayodhayat. śrutāyuṣaṃ tu rājānaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ.

चेकितानस् तु समरे कृपम् एवान्वयोधयत्। शेषाः प्रतिययुर् यत्ता भीमम् एव महारथम्।

cekitānas tu samare kṛpam evānvayodhayat. śeṣāḥ pratiyayur yattā bhīmam eva mahāratham.

ततो राजसहस्राणि परिवव्रुर् धनंजयम्। शक्तितोमरनाराचगदापरिघपाणयः।

tato rājasahasrāṇi parivavrur dhanaṃjayam. śaktitomaranārācagadāparighapāṇayaḥ.

अर्जुनो ऽथ भृशं क्रुद्धो वार्ष्णेयम् इदम् अब्रवीत्। पश्य माधव सैन्यानि धार्तराष्ट्रस्य संयुगे। व्यूढानि व्यूहविदुषा गाङ्गेयेन महात्मना।

arjuno 'tha bhṛśaṃ kruddho vārṣṇeyam idam abravīt. paśya mādhava sainyāni dhārtarāṣṭrasya saṃyuge. vyūḍhāni vyūhaviduṣā gāṅgeyena mahātmanā.

युद्धाभिकामाञ् शूरांश् च पश्य माधव दंशितान्। त्रिगर्तराजं सहितं भ्रातृभिः पश्य केशव।

yuddhābhikāmāñ śūrāṃś ca paśya mādhava daṃśitān. trigartarājaṃ sahitaṃ bhrātṛbhiḥ paśya keśava.

अद्यैतान् पातयिष्यामि पश्यतस् ते जनार्दन। य इमे मां यदुश्रेष्ठ योद्धुकामा रणाजिरे।

adyaitān pātayiṣyāmi paśyatas te janārdana. ya ime māṃ yaduśreṣṭha yoddhukāmā raṇājire.

एवम् उक्त्वा तु कौन्तेयो धनुर्ज्याम् अवमृज्य च। ववर्ष शरवर्षाणि नराधिपगणान् प्रति।

evam uktvā tu kaunteyo dhanurjyām avamṛjya ca. vavarṣa śaravarṣāṇi narādhipagaṇān prati.

ते ऽपि तं परमेष्वासाः शरवर्षैर् अपूरयन्। तडागम् इव धाराभिर् यथा प्रावृषि तोयदा।

te 'pi taṃ parameṣvāsāḥ śaravarṣair apūrayan. taḍāgam iva dhārābhir yathā prāvṛṣi toyadā.

हाहाकारो महान् आसीत् तव सैन्ये विशां पते। छाद्यमानौ भृशं कृष्णौ शरैर् दृष्ट्वा महारणे।

hāhākāro mahān āsīt tava sainye viśāṃ pate. chādyamānau bhṛśaṃ kṛṣṇau śarair dṛṣṭvā mahāraṇe.

देवा देवर्षयश् चैव गन्धर्वाश् च महोरगाः। विस्मयं परमं जग्मुर् दृष्ट्वा कृष्णौ तथागतौ।

devā devarṣayaś caiva gandharvāś ca mahoragāḥ. vismayaṃ paramaṃ jagmur dṛṣṭvā kṛṣṇau tathāgatau.

ततः क्रुद्धो ऽर्जुनो राजन्न् ऐन्द्रम् अस्त्रम् उदीरयत्। तत्राद्भुतम् अपश्याम विजयस्य पराक्रमम्।

tataḥ kruddho 'rjuno rājann aindram astram udīrayat. tatrādbhutam apaśyāma vijayasya parākramam.

शस्त्रवृष्टिं परैर् मुक्तां शरौघैर् यद् अवारयत्। न च तत्राप्य् अनिर्भिन्नः कश् चिद् आसीद् विशां पते।

śastravṛṣṭiṃ parair muktāṃ śaraughair yad avārayat. na ca tatrāpy anirbhinnaḥ kaś cid āsīd viśāṃ pate.

तेषां राजसहस्राणां हयानां दन्तिनां तथा। द्वाभ्यां त्रिभिः शरैश् चान्यान् पार्थो विव्याध मारिष।

teṣāṃ rājasahasrāṇāṃ hayānāṃ dantināṃ tathā. dvābhyāṃ tribhiḥ śaraiś cānyān pārtho vivyādha māriṣa.

ते हन्यमानाः पार्थेन भीष्मं शांतनवं ययुः। अगाधे मज्जमानानां भीष्मस् त्राताभवत् तदा।

te hanyamānāḥ pārthena bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ yayuḥ. agādhe majjamānānāṃ bhīṣmas trātābhavat tadā.

आपतद्भिस् तु तैस् तत्र प्रभग्नं तावकं बलम्। संचुक्षुभे महाराज वातैर् इव महार्णवः।

āpatadbhis tu tais tatra prabhagnaṃ tāvakaṃ balam. saṃcukṣubhe mahārāja vātair iva mahārṇavaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...