महाभारत 6.75 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 75→

[mh-6-75] • 59 श्लोकाः

संजय उवाच। ततो दुर्योधनो राजा लोहितायति भास्करे। संग्रामरभसो भीमं हन्तुकामो ऽभ्यधावत।

saṃjaya uvāca. tato duryodhano rājā lohitāyati bhāskare. saṃgrāmarabhaso bhīmaṃ hantukāmo 'bhyadhāvata.

तम् आयान्तम् अभिप्रेक्ष्य नृवीरं दृढवैरिणम्। भीमसेनः सुसंक्रुद्ध इदं वचनम् अब्रवीत्।

tam āyāntam abhiprekṣya nṛvīraṃ dṛḍhavairiṇam. bhīmasenaḥ susaṃkruddha idaṃ vacanam abravīt.

अयं स कालः संप्राप्तो वर्षपूगाभिकाङ्क्षितः। अद्य त्वां निहनिष्यामि यदि नोत्सृजसे रणम्।

ayaṃ sa kālaḥ saṃprāpto varṣapūgābhikāṅkṣitaḥ. adya tvāṃ nihaniṣyāmi yadi notsṛjase raṇam.

अद्य कुन्त्याः परिक्लेशं वनवासं च कृत्स्नशः। द्रौपद्याश् च परिक्लेशं प्रणोत्स्यामि हते त्वयि।

adya kuntyāḥ parikleśaṃ vanavāsaṃ ca kṛtsnaśaḥ. draupadyāś ca parikleśaṃ praṇotsyāmi hate tvayi.

यत् त्वं दुरोदरो भूत्वा पाण्डवान् अवमन्यसे। तस्य पापस्य गान्धारे पश्य व्यसनम् आगतम्।

yat tvaṃ durodaro bhūtvā pāṇḍavān avamanyase. tasya pāpasya gāndhāre paśya vyasanam āgatam.

कर्णस्य मतम् आज्ञाय सौबलस्य च यत् पुरा। अचिन्त्य पाण्डवान् कामाद् यथेष्टं कृतवान् असि।

karṇasya matam ājñāya saubalasya ca yat purā. acintya pāṇḍavān kāmād yatheṣṭaṃ kṛtavān asi.

याचमानं च यन् मोहाद् दाशार्हम् अवमन्यसे। उलूकस्य समादेशं यद् ददासि च हृष्टवत्।

yācamānaṃ ca yan mohād dāśārham avamanyase. ulūkasya samādeśaṃ yad dadāsi ca hṛṣṭavat.

अद्य त्वा निहनिष्यामि सानुबन्धं सबान्धवम्। समीकरिष्ये तत् पापं यत् पुरा कृतवान् असि।

adya tvā nihaniṣyāmi sānubandhaṃ sabāndhavam. samīkariṣye tat pāpaṃ yat purā kṛtavān asi.

एवम् उक्त्वा धनुर् घोरं विकृष्योद्भ्राम्य चासकृत्। समादाय शरान् घोरान् महाशनिसमप्रभान्।

evam uktvā dhanur ghoraṃ vikṛṣyodbhrāmya cāsakṛt. samādāya śarān ghorān mahāśanisamaprabhān.

षड्विंशत् तरसा क्रुद्धो मुमोचाशु सुयोधने। ज्वलिताग्निशिखाकारान् वज्रकल्पान् अजिह्मगान्।

ṣaḍviṃśat tarasā kruddho mumocāśu suyodhane. jvalitāgniśikhākārān vajrakalpān ajihmagān.

ततो ऽस्य कार्मुकं द्वाभ्यां सूतं द्वाभ्यां च विव्यधे। चतुर्भिर् अश्वाञ् जवनान् अनयद् यमसादनम्।

tato 'sya kārmukaṃ dvābhyāṃ sūtaṃ dvābhyāṃ ca vivyadhe. caturbhir aśvāñ javanān anayad yamasādanam.

द्वाभ्यां च सुविकृष्टाभ्यां शराभ्याम् अरिमर्दनः। छत्रं चिच्छेद समरे राज्ञस् तस्य रथोत्तमात्।

dvābhyāṃ ca suvikṛṣṭābhyāṃ śarābhyām arimardanaḥ. chatraṃ ciccheda samare rājñas tasya rathottamāt.

त्रिभिश् च तस्य चिच्छेद ज्वलन्तं ध्वजम् उत्तमम्। त्रिभिर् अन्यैर् महेष्वासश् चिच्छेदास्य ध्वजं तथा। छित्त्वा तं च ननादोच्चैस् तव पुत्रस्य पश्यतः।

tribhiś ca tasya ciccheda jvalantaṃ dhvajam uttamam. tribhir anyair maheṣvāsaś cicchedāsya dhvajaṃ tathā. chittvā taṃ ca nanādoccais tava putrasya paśyataḥ.

रथाच् च स ध्वजः श्रीमान् नानारत्नविभूषितः। पपात सहसा भूमिं विद्युज् जलधराद् इव।

rathāc ca sa dhvajaḥ śrīmān nānāratnavibhūṣitaḥ. papāta sahasā bhūmiṃ vidyuj jaladharād iva.

ज्वलन्तं सूर्यसंकाशं नागं मणिमयं शुभम्। ध्वजं कुरुपतेश् छिन्नं ददृशुः सर्वपार्थिवाः।

jvalantaṃ sūryasaṃkāśaṃ nāgaṃ maṇimayaṃ śubham. dhvajaṃ kurupateś chinnaṃ dadṛśuḥ sarvapārthivāḥ.

अथैनं दशभिर् बाणैस् तोत्त्रैर् इव महागजम्। आजघान रणे भीमः स्मयन्न् इव महारथः। स तथाभिहतो राजा स्मयन्न् इव महारथः।

athainaṃ daśabhir bāṇais tottrair iva mahāgajam. ājaghāna raṇe bhīmaḥ smayann iva mahārathaḥ. sa tathābhihato rājā smayann iva mahārathaḥ.

ततस् तु राजा सिन्धूनां रथश्रेष्ठो जयद्रथः। दुर्योधनस्य जग्राह पार्ष्णिं सत्पुरुषोचिताम्।

tatas tu rājā sindhūnāṃ rathaśreṣṭho jayadrathaḥ. duryodhanasya jagrāha pārṣṇiṃ satpuruṣocitām.

कृपश् च रथिनां श्रेष्ठः कौरव्यम् अमितौजसम्। आरोपयद् रथं राजन् दुर्योधनम् अमर्षणम्।

kṛpaś ca rathināṃ śreṣṭhaḥ kauravyam amitaujasam. āropayad rathaṃ rājan duryodhanam amarṣaṇam.

स गाढविद्धो व्यथितो भीमसेनेन संयुगे। निषसाद रथोपस्थे राजा दुर्योधनस् तदा।

sa gāḍhaviddho vyathito bhīmasenena saṃyuge. niṣasāda rathopasthe rājā duryodhanas tadā.

परिवार्य ततो भीमं हन्तुकामो जयद्रथः। रथैर् अनेकसाहस्रैर् भीमस्यावारयद् दिशः।

parivārya tato bhīmaṃ hantukāmo jayadrathaḥ. rathair anekasāhasrair bhīmasyāvārayad diśaḥ.

धृष्टकेतुस् ततो राजन्न् अभिमन्युश् च वीर्यवान्। केकया द्रौपदेयाश् च तव पुत्रान् अयोधयन्।

dhṛṣṭaketus tato rājann abhimanyuś ca vīryavān. kekayā draupadeyāś ca tava putrān ayodhayan.

चित्रसेनः सुचित्रश् च चित्राश्वश् चित्रदर्शनः। चारुचित्रः सुचारुश् च तथा नन्दोपनन्दकौ।

citrasenaḥ sucitraś ca citrāśvaś citradarśanaḥ. cārucitraḥ sucāruś ca tathā nandopanandakau.

अष्टाव् एते महेष्वासाः सुकुमारा यशस्विनः। अभिमन्युरथं राजन् समन्तात् पर्यवारयन्।

aṣṭāv ete maheṣvāsāḥ sukumārā yaśasvinaḥ. abhimanyurathaṃ rājan samantāt paryavārayan.

आजघान ततस् तूर्णम् अभिमन्युर् महामनाः। एकैकं पञ्चभिर् विद्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः। वज्रमृत्युप्रतीकाशैर् विचित्रायुधनिःसृतैः।

ājaghāna tatas tūrṇam abhimanyur mahāmanāḥ. ekaikaṃ pañcabhir viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. vajramṛtyupratīkāśair vicitrāyudhaniḥsṛtaiḥ.

अमृष्यमाणास् ते सर्वे सौभद्रं रथसत्तमम्। ववर्षुर् मार्गणैस् तीक्ष्णैर् गिरिं मेरुम् इवाम्बुदाः।

amṛṣyamāṇās te sarve saubhadraṃ rathasattamam. vavarṣur mārgaṇais tīkṣṇair giriṃ merum ivāmbudāḥ.

स पीड्यमानः समरे कृतास्त्रो युद्धदुर्मदः। अभिमन्युर् महाराज तावकान् समकम्पयत्। यथा देवासुरे युद्धे वज्रपाणिर् महासुरान्।

sa pīḍyamānaḥ samare kṛtāstro yuddhadurmadaḥ. abhimanyur mahārāja tāvakān samakampayat. yathā devāsure yuddhe vajrapāṇir mahāsurān.

विकर्णस्य ततो भल्लान् प्रेषयाम् आस भारत। चतुर्दश रथश्रेष्ठो घोरान् आशीविषोपमान्। स तैर् विकर्णस्य रथात् पातयाम् आस वीर्यवान्। ध्वजं सूतं हयांश् चास्य छित्त्वा नृत्यन्न् इवाहवे।

vikarṇasya tato bhallān preṣayām āsa bhārata. caturdaśa rathaśreṣṭho ghorān āśīviṣopamān. sa tair vikarṇasya rathāt pātayām āsa vīryavān. dhvajaṃ sūtaṃ hayāṃś cāsya chittvā nṛtyann ivāhave.

पुनश् चान्याञ् शरान् पीतान् अकुण्ठाग्राञ् शिलाशितान्। प्रेषयाम् आस सौभद्रो विकर्णाय महाबलः।

punaś cānyāñ śarān pītān akuṇṭhāgrāñ śilāśitān. preṣayām āsa saubhadro vikarṇāya mahābalaḥ.

ते विकर्णं समासाद्य कङ्कबर्हिणवाससः। भित्त्वा देहं गता भूमिं ज्वलन्त इव पन्नगाः।

te vikarṇaṃ samāsādya kaṅkabarhiṇavāsasaḥ. bhittvā dehaṃ gatā bhūmiṃ jvalanta iva pannagāḥ.

ते शरा हेमपुङ्खाग्रा व्यदृश्यन्त महीतले। विकर्णरुधिरक्लिन्ना वमन्त इव शोणितम्।

te śarā hemapuṅkhāgrā vyadṛśyanta mahītale. vikarṇarudhiraklinnā vamanta iva śoṇitam.

विकर्णं वीक्ष्य निर्भिन्नं तस्यैवान्ये सहोदराः। अभ्यद्रवन्त समरे सौभद्रप्रमुखान् रथान्।

vikarṇaṃ vīkṣya nirbhinnaṃ tasyaivānye sahodarāḥ. abhyadravanta samare saubhadrapramukhān rathān.

अभियात्वा तथैवाशु रथस्थान् सूर्यवर्चसः। अविध्यन् समरे ऽन्योन्यं संरब्धा युद्धदुर्मदाः।

abhiyātvā tathaivāśu rathasthān sūryavarcasaḥ. avidhyan samare 'nyonyaṃ saṃrabdhā yuddhadurmadāḥ.

दुर्मुखः श्रुतकर्माणं विद्ध्वा सप्तभिर् आशुगैः। ध्वजम् एकेन चिच्छेद सारथिं चास्य सप्तभिः।

durmukhaḥ śrutakarmāṇaṃ viddhvā saptabhir āśugaiḥ. dhvajam ekena ciccheda sārathiṃ cāsya saptabhiḥ.

अश्वाञ् जाम्बूनदैर् जालैः प्रच्छन्नान् वातरंहसः। जघान षड्भिर् आसाद्य सारथिं चाभ्यपातयत्।

aśvāñ jāmbūnadair jālaiḥ pracchannān vātaraṃhasaḥ. jaghāna ṣaḍbhir āsādya sārathiṃ cābhyapātayat.

स हताश्वे रथे तिष्ठञ् श्रुतकर्मा महारथः। शक्तिं चिक्षेप संक्रुद्धो महोल्कां ज्वलिताम् इव।

sa hatāśve rathe tiṣṭhañ śrutakarmā mahārathaḥ. śaktiṃ cikṣepa saṃkruddho maholkāṃ jvalitām iva.

सा दुर्मुखस्य विपुलं वर्म भित्त्वा यशस्विनः। विदार्य प्राविशद् भूमिं दीप्यमाना सुतेजना। दुर्मुखो विह्वलस् तत्र निषसाद रथे विभो। विसंज्ञं प्रेक्ष्य ते सर्वे भ्रातरः पर्यवारयन्।

sā durmukhasya vipulaṃ varma bhittvā yaśasvinaḥ. vidārya prāviśad bhūmiṃ dīpyamānā sutejanā. durmukho vihvalas tatra niṣasāda rathe vibho. visaṃjñaṃ prekṣya te sarve bhrātaraḥ paryavārayan.

तं दृष्ट्वा विरथं तत्र सुतसोमो महाबलः। पश्यतां सर्वसैन्यानां रथम् आरोपयत् स्वकम्।

taṃ dṛṣṭvā virathaṃ tatra sutasomo mahābalaḥ. paśyatāṃ sarvasainyānāṃ ratham āropayat svakam.

श्रुतकीर्तिस् तथा वीरो जयत्सेनं सुतं तव। अभ्ययात् समरे राजन् हन्तुकामो यशस्विनम्।

śrutakīrtis tathā vīro jayatsenaṃ sutaṃ tava. abhyayāt samare rājan hantukāmo yaśasvinam.

तस्य विक्षिपतश् चापं श्रुतकीर्तेर् महात्मनः। चिच्छेद समरे राजञ् जयत्सेनः सुतस् तव। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन प्रहसन्न् इव भारत।

tasya vikṣipataś cāpaṃ śrutakīrter mahātmanaḥ. ciccheda samare rājañ jayatsenaḥ sutas tava. kṣurapreṇa sutīkṣṇena prahasann iva bhārata.

तं दृष्ट्वा छिन्नधन्वानं शतानीकः सहोदरम्। अभ्यपद्यत तेजस्वी सिंहवद् विनदन् मुहुः।

taṃ dṛṣṭvā chinnadhanvānaṃ śatānīkaḥ sahodaram. abhyapadyata tejasvī siṃhavad vinadan muhuḥ.

शतानीकस् तु समरे दृढं विस्फार्य कार्मुकम्। ननाद सुमहानादं प्रभिन्न इव वारणः। विव्याध दशभिस् तूर्णं जयत्सेनं शिलीमुखैः।

śatānīkas tu samare dṛḍhaṃ visphārya kārmukam. nanāda sumahānādaṃ prabhinna iva vāraṇaḥ. vivyādha daśabhis tūrṇaṃ jayatsenaṃ śilīmukhaiḥ.

अथान्येन सुतीक्ष्णेन सर्वावरणभेदिना। शतानीको जयत्सेनं विव्याध हृदये भृशम्।

athānyena sutīkṣṇena sarvāvaraṇabhedinā. śatānīko jayatsenaṃ vivyādha hṛdaye bhṛśam.

तथा तस्मिन् वर्तमाने दुष्कर्णो भ्रातुर् अन्तिके। मुमोचास्मै शितान् बाणांस् तीक्ष्णान् आशीविषोपमान्। चिच्छेद समरे चापं नाकुलेः क्रोधमूर्छितः।

tathā tasmin vartamāne duṣkarṇo bhrātur antike. mumocāsmai śitān bāṇāṃs tīkṣṇān āśīviṣopamān. ciccheda samare cāpaṃ nākuleḥ krodhamūrchitaḥ.

अथान्यद् धनुर् आदाय भारसाधनम् उत्तमम्। समादत्त शितान् बाणाञ् शतानीको महाबलः।

athānyad dhanur ādāya bhārasādhanam uttamam. samādatta śitān bāṇāñ śatānīko mahābalaḥ.

तिष्ठ तिष्ठेति चामन्त्र्य दुष्कर्णं भ्रातुर् अग्रतः। मुमोच निशितान् बाणाञ् ज्वलितान् पन्नगान् इव।

tiṣṭha tiṣṭheti cāmantrya duṣkarṇaṃ bhrātur agrataḥ. mumoca niśitān bāṇāñ jvalitān pannagān iva.

ततो ऽस्य धनुर् एकेन द्वाभ्यां सूतं च मारिष। चिच्छेद समरे तूर्णं तं च विव्याध सप्तभिः।

tato 'sya dhanur ekena dvābhyāṃ sūtaṃ ca māriṣa. ciccheda samare tūrṇaṃ taṃ ca vivyādha saptabhiḥ.

अश्वान् मनोजवांश् चास्य कल्माषान् वीतकल्मषः। जघान निशितैस् तूर्णं सर्वान् द्वादशभिः शरैः।

aśvān manojavāṃś cāsya kalmāṣān vītakalmaṣaḥ. jaghāna niśitais tūrṇaṃ sarvān dvādaśabhiḥ śaraiḥ.

अथापरेण भल्लेन सुमुक्तेन निपातिना। दुष्कर्णं समरे क्रुद्धो विव्याध हृदये भृशम्। स पपात ततो भूमौ वज्ररुग्ण इव द्रुमः। स विह्वलो रथोपस्थे निषसाद सुतस् तव।

athāpareṇa bhallena sumuktena nipātinā. duṣkarṇaṃ samare kruddho vivyādha hṛdaye bhṛśam. sa papāta tato bhūmau vajrarugṇa iva drumaḥ. sa vihvalo rathopasthe niṣasāda sutas tava.

दुष्कर्णं निहतं दृष्ट्वा पञ्च राजन् महारथाः। जिघांसन्तः शतानीकं सर्वतः पर्यवारयन्।

duṣkarṇaṃ nihataṃ dṛṣṭvā pañca rājan mahārathāḥ. jighāṃsantaḥ śatānīkaṃ sarvataḥ paryavārayan.

छाद्यमानं शरव्रातैः शतानीकं यशस्विनम्। अभ्यधावन्त संरब्धाः केकयाः पञ्च सोदराः।

chādyamānaṃ śaravrātaiḥ śatānīkaṃ yaśasvinam. abhyadhāvanta saṃrabdhāḥ kekayāḥ pañca sodarāḥ.

तान् अभ्यापततः प्रेक्ष्य तव पुत्रा महारथाः। प्रत्युद्ययुर् महाराज गजा इव महागजान्।

tān abhyāpatataḥ prekṣya tava putrā mahārathāḥ. pratyudyayur mahārāja gajā iva mahāgajān.

दुर्मुखो दुर्जयश् चैव तथा दुर्मर्षणो युवा। शत्रुंजयः शत्रुसहः सर्वे क्रुद्धा यशस्विनः। प्रत्युद्याता महाराज केकयान् भ्रातरः समम्।

durmukho durjayaś caiva tathā durmarṣaṇo yuvā. śatruṃjayaḥ śatrusahaḥ sarve kruddhā yaśasvinaḥ. pratyudyātā mahārāja kekayān bhrātaraḥ samam.

रथैर् नगरसंकाशैर् हयैर् युक्तैर् मनोजवैः। नानावर्णविचित्राभिः पताकाभिर् अलंकृतैः।

rathair nagarasaṃkāśair hayair yuktair manojavaiḥ. nānāvarṇavicitrābhiḥ patākābhir alaṃkṛtaiḥ.

वरचापधरा वीरा विचित्रकवचध्वजाः। विविशुस् ते परं सैन्यं सिंहा इव वनाद् वनम्।

varacāpadharā vīrā vicitrakavacadhvajāḥ. viviśus te paraṃ sainyaṃ siṃhā iva vanād vanam.

तेषां सुतुमुलं युद्धं व्यतिषक्तरथद्विपम्। अवर्तत महारौद्रं निघ्नताम् इतरेतरम्। अन्योन्यागस्कृतां राजन् यमराष्ट्रविवर्धनम्।

teṣāṃ sutumulaṃ yuddhaṃ vyatiṣaktarathadvipam. avartata mahāraudraṃ nighnatām itaretaram. anyonyāgaskṛtāṃ rājan yamarāṣṭravivardhanam.

मुहूर्तास्तमिते सूर्ये चक्रुर् युद्धं सुदारुणम्। रथिनः सादिनश् चैव व्यकीर्यन्त सहस्रशः।

muhūrtāstamite sūrye cakrur yuddhaṃ sudāruṇam. rathinaḥ sādinaś caiva vyakīryanta sahasraśaḥ.

ततः शांतनवः क्रुद्धः शरैः संनतपर्वभिः। नाशयाम् आस सेनां वै भीष्मस् तेषां महात्मनाम्। पाञ्चालानां च सैन्यानि शरैर् निन्ये यमक्षयम्।

tataḥ śāṃtanavaḥ kruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. nāśayām āsa senāṃ vai bhīṣmas teṣāṃ mahātmanām. pāñcālānāṃ ca sainyāni śarair ninye yamakṣayam.

एवं भित्त्वा महेष्वासः पाण्डवानाम् अनीकिनीम्। कृत्वावहारं सैन्यानां ययौ स्वशिबिरं नृप। नाशयाम् आसतुर् वीरौ धृष्टद्युम्नवृकोदरौ। कौरवाणाम् अनीकानि शरैः संनतपर्वभिः।

evaṃ bhittvā maheṣvāsaḥ pāṇḍavānām anīkinīm. kṛtvāvahāraṃ sainyānāṃ yayau svaśibiraṃ nṛpa. nāśayām āsatur vīrau dhṛṣṭadyumnavṛkodarau. kauravāṇām anīkāni śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ.

धर्मराजो ऽपि संप्रेक्ष्य धृष्टद्युम्नवृकोदरौ। मूर्ध्नि चैताव् उपाघ्राय संहृष्टः शिबिरं ययौ। अर्जुनो वासुदेवश् च कौरवाणाम् अनीकिनीम्। हत्वा विद्राव्य च शरैः शिबिरायैव जग्मतुः।

dharmarājo 'pi saṃprekṣya dhṛṣṭadyumnavṛkodarau. mūrdhni caitāv upāghrāya saṃhṛṣṭaḥ śibiraṃ yayau. arjuno vāsudevaś ca kauravāṇām anīkinīm. hatvā vidrāvya ca śaraiḥ śibirāyaiva jagmatuḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...