महाभारत 6.69 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 69→

[mh-6-69] • 41 श्लोकाः

संजय उवाच। विराटो ऽथ त्रिभिर् बाणैर् भीष्मम् आर्छन् महारथम्। विव्याध तुरगांश् चास्य त्रिभिर् बाणैर् महारथः।

saṃjaya uvāca. virāṭo 'tha tribhir bāṇair bhīṣmam ārchan mahāratham. vivyādha turagāṃś cāsya tribhir bāṇair mahārathaḥ.

तं प्रत्यविध्यद् दशभिर् भीष्मः शांतनवः शरैः। रुक्मपुङ्खैर् महेष्वासः कृतहस्तो महाबलः।

taṃ pratyavidhyad daśabhir bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ śaraiḥ. rukmapuṅkhair maheṣvāsaḥ kṛtahasto mahābalaḥ.

द्रौणिर् गाण्डीवधन्वानं भीमधन्वा महारथः। अविध्यद् इषुभिः षड्भिर् दृढहस्तः स्तनान्तरे।

drauṇir gāṇḍīvadhanvānaṃ bhīmadhanvā mahārathaḥ. avidhyad iṣubhiḥ ṣaḍbhir dṛḍhahastaḥ stanāntare.

कार्मुकं तस्य चिच्छेद फल्गुनः परवीरहा। अविध्यच् च भृशं तीक्ष्णैः पत्रिभिः शत्रुकर्शनः।

kārmukaṃ tasya ciccheda phalgunaḥ paravīrahā. avidhyac ca bhṛśaṃ tīkṣṇaiḥ patribhiḥ śatrukarśanaḥ.

सो ऽन्यत् कार्मुकम् आदाय वेगवत् क्रोधमूर्छितः। अमृष्यमाणः पार्थेन कार्मुकच्छेदम् आहवे।

so 'nyat kārmukam ādāya vegavat krodhamūrchitaḥ. amṛṣyamāṇaḥ pārthena kārmukacchedam āhave.

अविध्यत् फल्गुनं राजन् नवत्या निशितैः शरैः। वासुदेवं च सप्तत्या विव्याध परमेषुभिः।

avidhyat phalgunaṃ rājan navatyā niśitaiḥ śaraiḥ. vāsudevaṃ ca saptatyā vivyādha parameṣubhiḥ.

ततः क्रोधाभिताम्राक्षः सह कृष्णेन फल्गुनः। दीर्घम् उष्णं च निःश्वस्य चिन्तयित्वा मुहुर् मुहुः।

tataḥ krodhābhitāmrākṣaḥ saha kṛṣṇena phalgunaḥ. dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya cintayitvā muhur muhuḥ.

धनुः प्रपीड्य वामेन करेणामित्रकर्शनः। गाण्डीवधन्वा संक्रुद्धः शितान् संनतपर्वणः। जीवितान्तकरान् घोरान् समादत्त शिलीमुखान्।

dhanuḥ prapīḍya vāmena kareṇāmitrakarśanaḥ. gāṇḍīvadhanvā saṃkruddhaḥ śitān saṃnataparvaṇaḥ. jīvitāntakarān ghorān samādatta śilīmukhān.

तैस् तूर्णं समरे ऽविध्यद् द्रौणिं बलवतां वरम्। तस्य ते कवचं भित्त्वा पपुः शोणितम् आहवे।

tais tūrṇaṃ samare 'vidhyad drauṇiṃ balavatāṃ varam. tasya te kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave.

न विव्यथे च निर्भिन्नो द्रौणिर् गाण्डीवधन्वना। तथैव शरवर्षाणि प्रतिमुञ्चन्न् अविह्वलः। तस्थौ स समरे राजंस् त्रातुम् इच्छन् महाव्रतम्।

na vivyathe ca nirbhinno drauṇir gāṇḍīvadhanvanā. tathaiva śaravarṣāṇi pratimuñcann avihvalaḥ. tasthau sa samare rājaṃs trātum icchan mahāvratam.

तस्य तत् सुमहत् कर्म शशंसुः पुरुषर्षभाः। यत् कृष्णाभ्यां समेताभ्यां नापत्रपत संयुगे। स विद्धः फाल्गुनेनाजौ न पपात महीतले।

tasya tat sumahat karma śaśaṃsuḥ puruṣarṣabhāḥ. yat kṛṣṇābhyāṃ sametābhyāṃ nāpatrapata saṃyuge. sa viddhaḥ phālgunenājau na papāta mahītale.

स हि नित्यम् अनीकेषु युध्यते ऽभयम् आस्थितः। अस्त्रग्रामं ससंहारं द्रोणात् प्राप्य सुदुर्लभम्।

sa hi nityam anīkeṣu yudhyate 'bhayam āsthitaḥ. astragrāmaṃ sasaṃhāraṃ droṇāt prāpya sudurlabham.

ममायम् आचार्यसुतो द्रोणस्यातिप्रियः सुतः। ब्राह्मणश् च विशेषेण माननीयो ममेति च।

mamāyam ācāryasuto droṇasyātipriyaḥ sutaḥ. brāhmaṇaś ca viśeṣeṇa mānanīyo mameti ca.

समास्थाय मतिं वीरो बीभत्सुः शत्रुतापनः। कृपां चक्रे रथश्रेष्ठो भारद्वाजसुतं प्रति।

samāsthāya matiṃ vīro bībhatsuḥ śatrutāpanaḥ. kṛpāṃ cakre rathaśreṣṭho bhāradvājasutaṃ prati.

द्रौणिं त्यक्त्वा ततो युद्धे कौन्तेयः शत्रुतापनः। युयुधे तावकान् निघ्नंस् त्वरमाणः पराक्रमी।

drauṇiṃ tyaktvā tato yuddhe kaunteyaḥ śatrutāpanaḥ. yuyudhe tāvakān nighnaṃs tvaramāṇaḥ parākramī.

दुर्योधनस् तु दशभिर् गार्ध्रपत्रैः शिलाशितैः। भीमसेनं महेष्वासं रुक्मपुङ्खैः समर्पयत्।

duryodhanas tu daśabhir gārdhrapatraiḥ śilāśitaiḥ. bhīmasenaṃ maheṣvāsaṃ rukmapuṅkhaiḥ samarpayat.

भीमसेनस् तु संक्रुद्धः परासुकरणं दृढम्। चित्रं कार्मुकम् आदत्त शरांश् च निशितान् दश।

bhīmasenas tu saṃkruddhaḥ parāsukaraṇaṃ dṛḍham. citraṃ kārmukam ādatta śarāṃś ca niśitān daśa.

आकर्णप्रहितैस् तीक्ष्णैर् वेगितैस् तिग्मतेजनैः। अविध्यत् तूर्णम् अव्यग्रः कुरुराजं महोरसि।

ākarṇaprahitais tīkṣṇair vegitais tigmatejanaiḥ. avidhyat tūrṇam avyagraḥ kururājaṃ mahorasi.

तस्य काञ्चनसूत्रस् तु शरैः परिवृतो मणिः। रराजोरसि वै सूर्यो ग्रहैर् इव समावृतः।

tasya kāñcanasūtras tu śaraiḥ parivṛto maṇiḥ. rarājorasi vai sūryo grahair iva samāvṛtaḥ.

पुत्रस् तु तव तेजस्वी भीमसेनेन ताडितः। नामृष्यत यथा नागस् तलशब्दं समीरितम्।

putras tu tava tejasvī bhīmasenena tāḍitaḥ. nāmṛṣyata yathā nāgas talaśabdaṃ samīritam.

ततः शरैर् महाराज रुक्मपुङ्खैः शिलाशितैः। भीमं विव्याध संक्रुद्धस् त्रासयानो वरूथिनीम्।

tataḥ śarair mahārāja rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ. bhīmaṃ vivyādha saṃkruddhas trāsayāno varūthinīm.

तौ युध्यमानौ समरे भृशम् अन्योन्यविक्षतौ। पुत्रौ ते देवसंकाशौ व्यरोचेतां महाबलौ।

tau yudhyamānau samare bhṛśam anyonyavikṣatau. putrau te devasaṃkāśau vyarocetāṃ mahābalau.

चित्रसेनं नरव्याघ्रं सौभद्रः परवीरहा। अविध्यद् दशभिर् बाणैः पुरुमित्रं च सप्तभिः।

citrasenaṃ naravyāghraṃ saubhadraḥ paravīrahā. avidhyad daśabhir bāṇaiḥ purumitraṃ ca saptabhiḥ.

सत्यव्रतं च सप्तत्या विद्ध्वा शक्रसमो युधि। नृत्यन्न् इव रणे वीर आर्तिं नः समजीजनत्।

satyavrataṃ ca saptatyā viddhvā śakrasamo yudhi. nṛtyann iva raṇe vīra ārtiṃ naḥ samajījanat.

तं प्रत्यविद्यद् दशभिश् चित्रसेनः शिलीमुखैः। सत्यव्रतश् च नवभिः पुरुमित्रश् च सप्तभिः।

taṃ pratyavidyad daśabhiś citrasenaḥ śilīmukhaiḥ. satyavrataś ca navabhiḥ purumitraś ca saptabhiḥ.

स विद्धो विक्षरन् रक्तं शत्रुसंवारणं महत्। चिच्छेद चित्रसेनस्य चित्रं कार्मुकम् आर्जुनिः। भित्त्वा चास्य तनुत्राणं शरेणोरस्य् अताडयत्।

sa viddho vikṣaran raktaṃ śatrusaṃvāraṇaṃ mahat. ciccheda citrasenasya citraṃ kārmukam ārjuniḥ. bhittvā cāsya tanutrāṇaṃ śareṇorasy atāḍayat.

ततस् ते तावका वीरा राजपुत्रा महारथाः। समेत्य युधि संरब्धा विव्यधुर् निशितैः शरैः। तांश् च सर्वाञ् शरैस् तीक्ष्णैर् जघान परमास्त्रवित्।

tatas te tāvakā vīrā rājaputrā mahārathāḥ. sametya yudhi saṃrabdhā vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ. tāṃś ca sarvāñ śarais tīkṣṇair jaghāna paramāstravit.

तस्य दृष्ट्वा तु तत् कर्म परिवव्रुः सुतास् तव। दहन्तं समरे सैन्यं तव कक्षं यथोल्बणम्।

tasya dṛṣṭvā tu tat karma parivavruḥ sutās tava. dahantaṃ samare sainyaṃ tava kakṣaṃ yatholbaṇam.

अपेतशिशिरे काले समिद्धम् इव पावकः। अत्यरोचत सौभद्रस् तव सैन्यानि शातयन्।

apetaśiśire kāle samiddham iva pāvakaḥ. atyarocata saubhadras tava sainyāni śātayan.

तत् तस्य चरितं दृष्ट्वा पौत्रस् तव विशां पते। लक्ष्मणो ऽभ्यपतत् तूर्णं सात्वतीपुत्रम् आहवे।

tat tasya caritaṃ dṛṣṭvā pautras tava viśāṃ pate. lakṣmaṇo 'bhyapatat tūrṇaṃ sātvatīputram āhave.

अभिमन्युस् तु संक्रुद्धो लक्ष्मणं शुभलक्षणम्। विव्याध विशिखैः षड्भिः सारथिं च त्रिभिः शरैः।

abhimanyus tu saṃkruddho lakṣmaṇaṃ śubhalakṣaṇam. vivyādha viśikhaiḥ ṣaḍbhiḥ sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ.

तथैव लक्ष्मणो राजन् सौभद्रं निशितैः शरैः। अविध्यत महाराज तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tathaiva lakṣmaṇo rājan saubhadraṃ niśitaiḥ śaraiḥ. avidhyata mahārāja tad adbhutam ivābhavat.

तस्याश्वांश् चतुरो हत्वा सारथिं च महाबलः। अभ्यद्रवत सौभद्रो लक्ष्मणं निशितैः शरैः।

tasyāśvāṃś caturo hatvā sārathiṃ ca mahābalaḥ. abhyadravata saubhadro lakṣmaṇaṃ niśitaiḥ śaraiḥ.

हताश्वे तु रथे तुष्ठंल् लक्ष्मणः परवीरहा। शक्तिं चिक्षेप संक्रुद्धः सौभद्रस्य रथं प्रति।

hatāśve tu rathe tuṣṭhaṃl lakṣmaṇaḥ paravīrahā. śaktiṃ cikṣepa saṃkruddhaḥ saubhadrasya rathaṃ prati.

ताम् आपतन्तीं सहसा घोररूपां दुरासदाम्। अभिमन्युः शरैस् तीक्ष्णैश् चिच्छेद भुजगोपमाम्।

tām āpatantīṃ sahasā ghorarūpāṃ durāsadām. abhimanyuḥ śarais tīkṣṇaiś ciccheda bhujagopamām.

ततः स्वरथम् आरोप्य लक्ष्मणं गौतमस् तदा। अपोवाह रथेनाजौ सर्वसैन्यस्य पश्यतः।

tataḥ svaratham āropya lakṣmaṇaṃ gautamas tadā. apovāha rathenājau sarvasainyasya paśyataḥ.

ततः समाकुले तस्मिन् वर्तमाने महाभये। हयो हयं गजो नागं वीरो वीरं विशां पते। अभ्यद्रवञ् जिघांसन्तः परस्परवधैषिणः।

tataḥ samākule tasmin vartamāne mahābhaye. hayo hayaṃ gajo nāgaṃ vīro vīraṃ viśāṃ pate. abhyadravañ jighāṃsantaḥ parasparavadhaiṣiṇaḥ.

तावकाश् च महेष्वासाः पाण्डवाश् च महारथाः। जुह्वन्तः समरे प्राणान् निजघ्नुर् इतरेतरम्।

tāvakāś ca maheṣvāsāḥ pāṇḍavāś ca mahārathāḥ. juhvantaḥ samare prāṇān nijaghnur itaretaram.

मुक्तकेशा विकवचा विरथाश् छिन्नकार्मुकाः। बाहुभिः समयुध्यन्त सृञ्जयाः कुरुभिः सह।

muktakeśā vikavacā virathāś chinnakārmukāḥ. bāhubhiḥ samayudhyanta sṛñjayāḥ kurubhiḥ saha.

ततो भीष्मो महाबाहुः पाण्डवानां महात्मनाम्। सेनां जघान संक्रुद्धो दिव्यैर् अस्त्रैर् महाबलः।

tato bhīṣmo mahābāhuḥ pāṇḍavānāṃ mahātmanām. senāṃ jaghāna saṃkruddho divyair astrair mahābalaḥ.

हतेश्वरैर् गजैस् तत्र नरैर् अश्वैश् च पातितैः। रथिभिः सादिभिश् चैव समास्तीर्यत मेदिनी।

hateśvarair gajais tatra narair aśvaiś ca pātitaiḥ. rathibhiḥ sādibhiś caiva samāstīryata medinī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...