महाभारत 6.56 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 56→

[mh-6-56] • 28 श्लोकाः

संजय उवाच। व्युष्टां निशां भारत भारतानाम्; अनीकिनीनां प्रमुखे महात्मा। ययौ सपत्नान् प्रति जातकोपो; वृतः समग्रेण बलेन भीष्मः।

saṃjaya uvāca. vyuṣṭāṃ niśāṃ bhārata bhāratānām; anīkinīnāṃ pramukhe mahātmā. yayau sapatnān prati jātakopo; vṛtaḥ samagreṇa balena bhīṣmaḥ.

तं द्रोणदुर्योधनबाह्लिकाश् च; तथैव दुर्मर्षणचित्रसेनौ। जयद्रथश् चातिबलो बलौघैर्; नृपास् तथान्ये ऽनुययुः समन्तात्।

taṃ droṇaduryodhanabāhlikāś ca; tathaiva durmarṣaṇacitrasenau. jayadrathaś cātibalo balaughair; nṛpās tathānye 'nuyayuḥ samantāt.

स तैर् महद्भिश् च महारथैश्; च तेजस्विभिर् वीर्यवद्भिश् च राजन्। रराज राजोत्तम राजमुख्यैर्; वृतः स देवैर् इव वज्रपाणिः।

sa tair mahadbhiś ca mahārathaiś; ca tejasvibhir vīryavadbhiś ca rājan. rarāja rājottama rājamukhyair; vṛtaḥ sa devair iva vajrapāṇiḥ.

तस्मिन्न् अनीकप्रमुखे विषक्ता; दोधूयमानाश् च महापताकाः। सुरक्तपीतासितपाण्डुराभा; महागजस्कन्धगता विरेजुः।

tasminn anīkapramukhe viṣaktā; dodhūyamānāś ca mahāpatākāḥ. suraktapītāsitapāṇḍurābhā; mahāgajaskandhagatā virejuḥ.

सा वाहिनी शांतनवेन राज्ञा; महारथैर् वारणवाजिभिश् च। बभौ सविद्युत्स्तनयित्नुकल्पा; जलागमे द्यौर् इव जातमेघा।

sā vāhinī śāṃtanavena rājñā; mahārathair vāraṇavājibhiś ca. babhau savidyutstanayitnukalpā; jalāgame dyaur iva jātameghā.

ततो रणायाभिमुखी प्रयाता; प्रत्य् अर्जुनं शांतनवाभिगुप्ता। सेना महोग्रा सहसा कुरूणां; वेगो यथा भीम इवापगायाः। अतः परं व्यूहम् अचिन्त्यरूपं। निवेशयाम् आस महाधनुष्मान्।

tato raṇāyābhimukhī prayātā; praty arjunaṃ śāṃtanavābhiguptā. senā mahogrā sahasā kurūṇāṃ; vego yathā bhīma ivāpagāyāḥ. ataḥ paraṃ vyūham acintyarūpaṃ. niveśayām āsa mahādhanuṣmān.

तं व्यालनानाविधगूढसारं; गजाश्वपादातरथौघपक्षम्। व्यूहं महामेघसमं महात्मा; ददर्श दूरात् कपिराजकेतुः।

taṃ vyālanānāvidhagūḍhasāraṃ; gajāśvapādātarathaughapakṣam. vyūhaṃ mahāmeghasamaṃ mahātmā; dadarśa dūrāt kapirājaketuḥ.

स निर्ययौ केतुमता रथेन; नरर्षभः श्वेतहयेन वीरः। वरूथिना सैन्यमुखे महात्मा; वधे धृतः सर्वसपत्नयूनाम्। नारायणेनेन्द्र इवाभिगुप्तः। शशीव सूर्येण समेयिवान् यथा। तथा महात्मा सह केशवेन। वरूथिनीनां प्रमुखे रराज। यथा महेन्द्रो ऽसुरवाहिनीनां। नारायणेनेन्द्र इवाभिगुप्तः। शशीव सूर्येण समेयिवान् यथा। तथा महात्मा सह केशवेन।

sa niryayau ketumatā rathena; nararṣabhaḥ śvetahayena vīraḥ. varūthinā sainyamukhe mahātmā; vadhe dhṛtaḥ sarvasapatnayūnām. nārāyaṇenendra ivābhiguptaḥ. śaśīva sūryeṇa sameyivān yathā. tathā mahātmā saha keśavena. varūthinīnāṃ pramukhe rarāja. yathā mahendro 'suravāhinīnāṃ. nārāyaṇenendra ivābhiguptaḥ. śaśīva sūryeṇa sameyivān yathā. tathā mahātmā saha keśavena.

सूपस्करं सोत्तरबन्धुरेषं; यत्तं यदूनाम् ऋषभेण संख्ये। कपिध्वजं प्रेक्ष्य विषेदुर् आजौ; सहैव पुत्रैस् तव कौरवेयाः।

sūpaskaraṃ sottarabandhureṣaṃ; yattaṃ yadūnām ṛṣabheṇa saṃkhye. kapidhvajaṃ prekṣya viṣedur ājau; sahaiva putrais tava kauraveyāḥ.

प्रकर्षता गुप्तम् उदायुधेन; किरीटिना लोकमहारथेन। तं व्यूहराजं ददृशुस् त्वदीयाश्; चतुश्चतुर्व्यालसहस्रकीर्णम्।

prakarṣatā guptam udāyudhena; kirīṭinā lokamahārathena. taṃ vyūharājaṃ dadṛśus tvadīyāś; catuścaturvyālasahasrakīrṇam.

यथा हि पूर्वे ऽहनि धर्मराज्ञा; व्यूहः कृतः कौरवनन्दनेन। तथा तथोद्देशम् उपेत्य तस्थुः; पाञ्चालमुख्यैः सह चेदिमुख्याः। तथा न भूतो भुवि मानुषेषु। न दृष्टपूर्वो न च संश्रुतश् च।

yathā hi pūrve 'hani dharmarājñā; vyūhaḥ kṛtaḥ kauravanandanena. tathā tathoddeśam upetya tasthuḥ; pāñcālamukhyaiḥ saha cedimukhyāḥ. tathā na bhūto bhuvi mānuṣeṣu. na dṛṣṭapūrvo na ca saṃśrutaś ca.

ततो महावेगसमाहतानि; भेरीसहस्राणि विनेदुर् आजौ। शङ्खस्वना दुन्दुभिनिस्वनाश् च; सर्वेष्व् अनीकेषु ससिंहनादाः।

tato mahāvegasamāhatāni; bherīsahasrāṇi vinedur ājau. śaṅkhasvanā dundubhinisvanāś ca; sarveṣv anīkeṣu sasiṃhanādāḥ.

ततः सबाणानि महास्वनानि; विस्फार्यमाणानि धनूंषि वीरैः। क्षणेन भेरीपणवप्रणादान्; अन्तर्दधुः शङ्खमहास्वनाश् च।

tataḥ sabāṇāni mahāsvanāni; visphāryamāṇāni dhanūṃṣi vīraiḥ. kṣaṇena bherīpaṇavapraṇādān; antardadhuḥ śaṅkhamahāsvanāś ca.

तच् छङ्खशब्दावृतम् अन्तरिक्षम्; उद्धूतभौमद्रुतरेणुजालम्। महावितानावततप्रकाशम्; आलोक्य वीराः सहसाभिपेतुः।

tac chaṅkhaśabdāvṛtam antarikṣam; uddhūtabhaumadrutareṇujālam. mahāvitānāvatataprakāśam; ālokya vīrāḥ sahasābhipetuḥ.

रथी रथेनाभिहतः ससूतः; पपात साश्वः सरथः सकेतुः। गजो गजेनाभिहतः पपात; पदातिना चाभिहतः पदातिः।

rathī rathenābhihataḥ sasūtaḥ; papāta sāśvaḥ sarathaḥ saketuḥ. gajo gajenābhihataḥ papāta; padātinā cābhihataḥ padātiḥ.

आवर्तमानान्य् अभिवर्तमानैर्; बाणैः क्षतान्य् अद्भुतदर्शनानि। प्रासैश् च खड्गैश् च समाहतानि; सदश्ववृन्दानि सदश्ववृन्दैः।

āvartamānāny abhivartamānair; bāṇaiḥ kṣatāny adbhutadarśanāni. prāsaiś ca khaḍgaiś ca samāhatāni; sadaśvavṛndāni sadaśvavṛndaiḥ.

सुवर्णतारागणभूषितानि; शरावराणि प्रहितानि वीरैः। विदार्यमाणानि परश्वधैश् च; प्रासैश् च खड्गैश् च निपेतुर् उर्व्याम्।

suvarṇatārāgaṇabhūṣitāni; śarāvarāṇi prahitāni vīraiḥ. vidāryamāṇāni paraśvadhaiś ca; prāsaiś ca khaḍgaiś ca nipetur urvyām.

गजैर् विषाणैर् वरहस्तरुग्णाः; के चित् ससूता रथिनः प्रपेतुः। गजर्षभाश् चापि रथर्षभेण; निपेतिरे बाणहताः पृथिव्याम्।

gajair viṣāṇair varahastarugṇāḥ; ke cit sasūtā rathinaḥ prapetuḥ. gajarṣabhāś cāpi ratharṣabheṇa; nipetire bāṇahatāḥ pṛthivyām.

गजौघवेगोद्धतसादितानां; श्रुत्वा निषेदुर् वसुधां मनुष्याः। आर्तस्वरं सादिपदातियूनां; विषाणगात्रावरताडितानाम्।

gajaughavegoddhatasāditānāṃ; śrutvā niṣedur vasudhāṃ manuṣyāḥ. ārtasvaraṃ sādipadātiyūnāṃ; viṣāṇagātrāvaratāḍitānām.

संभ्रान्तनागाश्वरथे प्रसूते; महाभये सादिपदातियूनाम्। महारथैः संपरिवार्यमाणं; ददर्श भीष्मः कपिराजकेतुम्।

saṃbhrāntanāgāśvarathe prasūte; mahābhaye sādipadātiyūnām. mahārathaiḥ saṃparivāryamāṇaṃ; dadarśa bhīṣmaḥ kapirājaketum.

तं पञ्चतालोच्छ्रिततालकेतुः; सदश्ववेगोद्धतवीर्ययातः। महास्त्रबाणाशनिदीप्तमार्गं; किरीटिनं शांतनवो ऽभ्यधावत्।

taṃ pañcatālocchritatālaketuḥ; sadaśvavegoddhatavīryayātaḥ. mahāstrabāṇāśanidīptamārgaṃ; kirīṭinaṃ śāṃtanavo 'bhyadhāvat.

तथैव शक्रप्रतिमानकल्पम्; इन्द्रात्मजं द्रोणमुखाभिसस्रुः। कृपश् च शल्यश् च विविंशतिश् च; दुर्योधनः सौमदत्तिश् च राजन्।

tathaiva śakrapratimānakalpam; indrātmajaṃ droṇamukhābhisasruḥ. kṛpaś ca śalyaś ca viviṃśatiś ca; duryodhanaḥ saumadattiś ca rājan.

ततो रथानीकमुखाद् उपेत्य; सर्वास्त्रवित् काञ्चनचित्रवर्मा। जवेन शूरो ऽभिससार सर्वांस्; तथार्जुनस्यात्र सुतो ऽभिमन्युः।

tato rathānīkamukhād upetya; sarvāstravit kāñcanacitravarmā. javena śūro 'bhisasāra sarvāṃs; tathārjunasyātra suto 'bhimanyuḥ.

तेषां महास्त्राणि महारथानाम्; असक्तकर्मा विनिहत्य कार्ष्णिः। बभौ महामन्त्रहुतार्चिमाली; सदोगतः सन् भगवान् इवाग्निः।

teṣāṃ mahāstrāṇi mahārathānām; asaktakarmā vinihatya kārṣṇiḥ. babhau mahāmantrahutārcimālī; sadogataḥ san bhagavān ivāgniḥ.

ततः स तूर्णं रुधिरोदफेनां; कृत्वा नदीं वैशसने रिपूणाम्। जगाम सौभद्रम् अतीत्य भीष्मो; महारथं पार्थम् अदीनसत्त्वः।

tataḥ sa tūrṇaṃ rudhirodaphenāṃ; kṛtvā nadīṃ vaiśasane ripūṇām. jagāma saubhadram atītya bhīṣmo; mahārathaṃ pārtham adīnasattvaḥ.

ततः प्रहस्याद्भुतदर्शनेन; गाण्डीवनिर्ह्वादमहास्वनेन। विपाठजालेन महास्त्रजालं; विनाशयाम् आस किरीटमाली।

tataḥ prahasyādbhutadarśanena; gāṇḍīvanirhvādamahāsvanena. vipāṭhajālena mahāstrajālaṃ; vināśayām āsa kirīṭamālī.

तम् उत्तमं सर्वधनुर्धराणाम्; असक्तकर्मा कपिराजकेतुः। भीष्मं महात्माभिववर्ष तूर्णं; शरौघजालैर् विमलैश् च भल्लैः। तथैव भीष्माहतम् अन्तरिक्षे। महास्त्रजालं कपिराजकेतोः। विशीर्यमाणं ददृशुस् त्वदीया। दिवाकरेणेव तमोभिभूतम्।

tam uttamaṃ sarvadhanurdharāṇām; asaktakarmā kapirājaketuḥ. bhīṣmaṃ mahātmābhivavarṣa tūrṇaṃ; śaraughajālair vimalaiś ca bhallaiḥ. tathaiva bhīṣmāhatam antarikṣe. mahāstrajālaṃ kapirājaketoḥ. viśīryamāṇaṃ dadṛśus tvadīyā. divākareṇeva tamobhibhūtam.

एवंविधं कार्मुकभीमनादम्; अदीनवत् सत्पुरुषोत्तमाभ्याम्। ददर्श लोकः कुरुसृञ्जयाश् च; तद् द्वैरथं भीष्मधनंजयाभ्याम्।

evaṃvidhaṃ kārmukabhīmanādam; adīnavat satpuruṣottamābhyām. dadarśa lokaḥ kurusṛñjayāś ca; tad dvairathaṃ bhīṣmadhanaṃjayābhyām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents