महाभारत 6.5 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 5→

[mh-6-5] • 21 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा ययौ व्यासो धृतराष्ट्राय धीमते। धृतराष्ट्रो ऽपि तच् छ्रुत्वा ध्यानम् एवान्वपद्यत।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā yayau vyāso dhṛtarāṣṭrāya dhīmate. dhṛtarāṣṭro 'pi tac chrutvā dhyānam evānvapadyata.

स मुहूर्तम् इव ध्यात्वा विनिःश्वस्य मुहुर् मुहुः। संजयं संशितात्मानम् अपृच्छद् भरतर्षभ।

sa muhūrtam iva dhyātvā viniḥśvasya muhur muhuḥ. saṃjayaṃ saṃśitātmānam apṛcchad bharatarṣabha.

संजयेमे महीपालाः शूरा युद्धाभिनन्दिनः। अन्योन्यम् अभिनिघ्नन्ति शस्त्रैर् उच्चावचैर् अपि।

saṃjayeme mahīpālāḥ śūrā yuddhābhinandinaḥ. anyonyam abhinighnanti śastrair uccāvacair api.

पार्थिवाः पृथिवीहेतोः समभित्यक्तजीविताः। न च शाम्यन्ति निघ्नन्तो वर्धयन्तो यमक्षयम्।

pārthivāḥ pṛthivīhetoḥ samabhityaktajīvitāḥ. na ca śāmyanti nighnanto vardhayanto yamakṣayam.

भौमम् ऐश्वर्यम् इच्छन्तो न मृष्यन्ते परस्परम्। मन्ये बहुगुणा भूमिस् तन् ममाचक्ष्व संजय।

bhaumam aiśvaryam icchanto na mṛṣyante parasparam. manye bahuguṇā bhūmis tan mamācakṣva saṃjaya.

बहूनि च सहस्राणि प्रयुतान्य् अर्बुदानि च। कोट्यश् च लोकवीराणां समेताः कुरुजाङ्गले।

bahūni ca sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca. koṭyaś ca lokavīrāṇāṃ sametāḥ kurujāṅgale.

देशानां च परीमाणं नगराणां च संजय। श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वेन यत एते समागताः।

deśānāṃ ca parīmāṇaṃ nagarāṇāṃ ca saṃjaya. śrotum icchāmi tattvena yata ete samāgatāḥ.

दिव्यबुद्धिप्रदीपेन युक्तस् त्वं ज्ञानचक्षुषा। प्रसादात् तस्य विप्रर्षेर् व्यासस्यामिततेजसः।

divyabuddhipradīpena yuktas tvaṃ jñānacakṣuṣā. prasādāt tasya viprarṣer vyāsasyāmitatejasaḥ.

संजय उवाच। यथाप्रज्ञं महाप्राज्ञ भौमान् वक्ष्यामि ते गुणान्। शास्त्रचक्षुर् अवेक्षस्व नमस् ते भरतर्षभ।

saṃjaya uvāca. yathāprajñaṃ mahāprājña bhaumān vakṣyāmi te guṇān. śāstracakṣur avekṣasva namas te bharatarṣabha.

द्विविधानीह भूतानि त्रसानि स्थावराणि च। त्रसानां त्रिविधा योनिर् अण्डस्वेदजरायुजाः।

dvividhānīha bhūtāni trasāni sthāvarāṇi ca. trasānāṃ trividhā yonir aṇḍasvedajarāyujāḥ.

त्रसानां खलु सर्वेषां श्रेष्ठा राजञ् जरायुजाः। जरायुजानां प्रवरा मानवाः पशवश् च ये।

trasānāṃ khalu sarveṣāṃ śreṣṭhā rājañ jarāyujāḥ. jarāyujānāṃ pravarā mānavāḥ paśavaś ca ye.

नानारूपाणि बिभ्राणास् तेषां भेदाश् चतुर्दश। अरण्यवासिनः सप्त सप्तैषां ग्रामवासिनः।

nānārūpāṇi bibhrāṇās teṣāṃ bhedāś caturdaśa. araṇyavāsinaḥ sapta saptaiṣāṃ grāmavāsinaḥ.

सिंहव्याघ्रवराहाश् च महिषा वारणास् तथा। ऋक्षाश् च वानराश् चैव सप्तारण्याः स्मृता नृप।

siṃhavyāghravarāhāś ca mahiṣā vāraṇās tathā. ṛkṣāś ca vānarāś caiva saptāraṇyāḥ smṛtā nṛpa.

गौर् अजो मनुजो मेषो वाज्यश्वतरगर्दभाः। एते ग्राम्याः समाख्याताः पशवः सप्त साधुभिः।

gaur ajo manujo meṣo vājyaśvataragardabhāḥ. ete grāmyāḥ samākhyātāḥ paśavaḥ sapta sādhubhiḥ.

एते वै पशवो राजन् ग्राम्यारण्याश् चतुर्दश। वेदोक्ताः पृथिवीपाल येषु यज्ञाः प्रतिष्ठिताः।

ete vai paśavo rājan grāmyāraṇyāś caturdaśa. vedoktāḥ pṛthivīpāla yeṣu yajñāḥ pratiṣṭhitāḥ.

ग्राम्याणां पुरुषः श्रेष्ठः सिंहश् चारण्यवासिनाम्। सर्वेषाम् एव भूतानाम् अन्योन्येनाभिजीवनम्।

grāmyāṇāṃ puruṣaḥ śreṣṭhaḥ siṃhaś cāraṇyavāsinām. sarveṣām eva bhūtānām anyonyenābhijīvanam.

उद्भिज्जाः स्थावराः प्रोक्तास् तेषां पञ्चैव जातयः। वृक्षगुल्मलतावल्ल्यस् त्वक्सारास् तृणजातयः।

udbhijjāḥ sthāvarāḥ proktās teṣāṃ pañcaiva jātayaḥ. vṛkṣagulmalatāvallyas tvaksārās tṛṇajātayaḥ.

एषां विंशतिर् एकोना महाभूतेषु पञ्चसु। चतुर्विंशतिर् उद्दिष्टा गायत्री लोकसंमता।

eṣāṃ viṃśatir ekonā mahābhūteṣu pañcasu. caturviṃśatir uddiṣṭā gāyatrī lokasaṃmatā.

य एतां वेद गायत्रीं पुण्यां सर्वगुणान्विताम्। तत्त्वेन भरतश्रेष्ठ स लोकान् न प्रणश्यति।

ya etāṃ veda gāyatrīṃ puṇyāṃ sarvaguṇānvitām. tattvena bharataśreṣṭha sa lokān na praṇaśyati.

भूमौ हि जायते सर्वं भूमौ सर्वं प्रणश्यति। भूमिः प्रतिष्ठा भूतानां भूमिर् एव परायणम्।

bhūmau hi jāyate sarvaṃ bhūmau sarvaṃ praṇaśyati. bhūmiḥ pratiṣṭhā bhūtānāṃ bhūmir eva parāyaṇam.

यस्य भूमिस् तस्य सर्वं जगत् स्थावरजङ्गमम्। तत्राभिगृद्धा राजानो विनिघ्नन्तीतरेतरम्।

yasya bhūmis tasya sarvaṃ jagat sthāvarajaṅgamam. tatrābhigṛddhā rājāno vinighnantītaretaram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...