महाभारत 6.49 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 49→

[mh-6-49] • 40 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। कथं द्रोणो महेष्वासः पाञ्चाल्यश् चापि पार्षतः। रणे समीयतुर् यत्तौ तन् ममाचक्ष्व संजय।

dhṛtarāṣṭra uvāca. kathaṃ droṇo maheṣvāsaḥ pāñcālyaś cāpi pārṣataḥ. raṇe samīyatur yattau tan mamācakṣva saṃjaya.

दिष्टम् एव परं मन्ये पौरुषाद् अपि संजय। यत्र शांतनवो भीष्मो नातरद् युधि पाण्डवम्।

diṣṭam eva paraṃ manye pauruṣād api saṃjaya. yatra śāṃtanavo bhīṣmo nātarad yudhi pāṇḍavam.

भीष्मो हि समरे क्रुद्धो हन्याल् लोकांश् चराचरान्। स कथं पाण्डवं युद्धे नातरत् संजयौजसा।

bhīṣmo hi samare kruddho hanyāl lokāṃś carācarān. sa kathaṃ pāṇḍavaṃ yuddhe nātarat saṃjayaujasā.

संजय उवाच। शृणु राजन् स्थिरो भूत्वा युद्धम् एतत् सुदारुणम्। न शक्यः पाण्डवो जेतुं देवैर् अपि सवासवैः।

saṃjaya uvāca. śṛṇu rājan sthiro bhūtvā yuddham etat sudāruṇam. na śakyaḥ pāṇḍavo jetuṃ devair api savāsavaiḥ.

द्रोणस् तु निशितैर् बाणैर् धृष्टद्युम्नम् अयोधयत्। सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडाद् अपातयत्।

droṇas tu niśitair bāṇair dhṛṣṭadyumnam ayodhayat. sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apātayat.

तस्याथ चतुरो वाहांश् चतुर्भिः सायकोत्तमैः। पीडयाम् आस संक्रुद्धो धृष्टद्युम्नस्य मारिष।

tasyātha caturo vāhāṃś caturbhiḥ sāyakottamaiḥ. pīḍayām āsa saṃkruddho dhṛṣṭadyumnasya māriṣa.

धृष्टद्युम्नस् ततो द्रोणं नवत्या निशितैः शरैः। विव्याध प्रहसन् वीरस् तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

dhṛṣṭadyumnas tato droṇaṃ navatyā niśitaiḥ śaraiḥ. vivyādha prahasan vīras tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

ततः पुनर् अमेयात्मा भारद्वाजः प्रतापवान्। शरैः प्रच्छादयाम् आस धृष्टद्युम्नम् अमर्षणम्।

tataḥ punar ameyātmā bhāradvājaḥ pratāpavān. śaraiḥ pracchādayām āsa dhṛṣṭadyumnam amarṣaṇam.

आददे च शरं घोरं पार्षतस्य वधं प्रति। शक्राशनिसमस्पर्शं मृत्युदण्डम् इवापरम्।

ādade ca śaraṃ ghoraṃ pārṣatasya vadhaṃ prati. śakrāśanisamasparśaṃ mṛtyudaṇḍam ivāparam.

हाहाकारो महान् आसीत् सर्वसैन्यस्य भारत। तम् इषुं संधितं दृष्ट्वा भारद्वाजेन संयुगे।

hāhākāro mahān āsīt sarvasainyasya bhārata. tam iṣuṃ saṃdhitaṃ dṛṣṭvā bhāradvājena saṃyuge.

तत्राद्भुतम् अपश्याम धृष्टद्युम्नस्य पौरुषम्। यद् एकः समरे वीरस् तस्थौ गिरिर् इवाचलः।

tatrādbhutam apaśyāma dhṛṣṭadyumnasya pauruṣam. yad ekaḥ samare vīras tasthau girir ivācalaḥ.

तं च दीप्तं शरं घोरम् आयान्तं मृत्युम् आत्मनः। चिच्छेद शरवृष्टिं च भारद्वाजे मुमोच ह।

taṃ ca dīptaṃ śaraṃ ghoram āyāntaṃ mṛtyum ātmanaḥ. ciccheda śaravṛṣṭiṃ ca bhāradvāje mumoca ha.

तत उच्चुक्रुशुः सर्वे पाञ्चालाः पाण्डवैः सह। धृष्टद्युम्नेन तत् कर्म कृतं दृष्ट्वा सुदुष्करम्।

tata uccukruśuḥ sarve pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha. dhṛṣṭadyumnena tat karma kṛtaṃ dṛṣṭvā suduṣkaram.

ततः शक्तिं महावेगां स्वर्णवैडूर्यभूषिताम्। द्रोणस्य निधनाकाङ्क्षी चिक्षेप स पराक्रमी।

tataḥ śaktiṃ mahāvegāṃ svarṇavaiḍūryabhūṣitām. droṇasya nidhanākāṅkṣī cikṣepa sa parākramī.

ताम् आपतन्तीं सहसा शक्तिं कनकभूषणाम्। त्रिधा चिक्षेप समरे भारद्वाजो हसन्न् इव।

tām āpatantīṃ sahasā śaktiṃ kanakabhūṣaṇām. tridhā cikṣepa samare bhāradvājo hasann iva.

शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा धृष्टद्युम्नः प्रतापवान्। ववर्ष शरवर्षाणि द्रोणं प्रति जनेश्वर।

śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān. vavarṣa śaravarṣāṇi droṇaṃ prati janeśvara.

शरवर्षं ततस् तं तु संनिवार्य महायशाः। द्रोणो द्रुपदपुत्रस्य मध्ये चिच्छेद कार्मुकम्।

śaravarṣaṃ tatas taṃ tu saṃnivārya mahāyaśāḥ. droṇo drupadaputrasya madhye ciccheda kārmukam.

स च्छिन्नधन्वा समरे गदां गुर्वीं महायशाः। द्रोणाय प्रेषयाम् आस गिरिसारमयीं बली।

sa cchinnadhanvā samare gadāṃ gurvīṃ mahāyaśāḥ. droṇāya preṣayām āsa girisāramayīṃ balī.

सा गदा वेगवन् मुक्ता प्रायाद् द्रोणजिघांसया। तत्राद्भुतम् अपश्याम भारद्वाजस्य विक्रमम्।

sā gadā vegavan muktā prāyād droṇajighāṃsayā. tatrādbhutam apaśyāma bhāradvājasya vikramam.

लाघवाद् व्यंसयाम् आस गदां हेमविभूषिताम्। व्यंसयित्वा गदां तां च प्रेषयाम् आस पार्षते।

lāghavād vyaṃsayām āsa gadāṃ hemavibhūṣitām. vyaṃsayitvā gadāṃ tāṃ ca preṣayām āsa pārṣate.

भल्लान् सुनिशितान् पीतान् स्वर्णपुङ्खाञ् शिलाशितान्। ते तस्य कवचं भित्त्वा पपुः शोणितम् आहवे।

bhallān suniśitān pītān svarṇapuṅkhāñ śilāśitān. te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave.

अथान्यद् धनुर् आदाय धृष्टद्युम्नो महामनाः। द्रोणं युधि पराक्रम्य शरैर् विव्याध पञ्चभिः।

athānyad dhanur ādāya dhṛṣṭadyumno mahāmanāḥ. droṇaṃ yudhi parākramya śarair vivyādha pañcabhiḥ.

रुधिराक्तौ ततस् तौ तु शुशुभाते नरर्षभौ। वसन्तसमये राजन् पुष्पिताव् इव किंशुकौ।

rudhirāktau tatas tau tu śuśubhāte nararṣabhau. vasantasamaye rājan puṣpitāv iva kiṃśukau.

अमर्षितस् ततो राजन् पराक्रम्य चमूमुखे। द्रोणो द्रुपदपुत्रस्य पुनश् चिच्छेद कार्मुकम्।

amarṣitas tato rājan parākramya camūmukhe. droṇo drupadaputrasya punaś ciccheda kārmukam.

अथैनं छिन्नधन्वानं शरैः संनतपर्वभिः। अवाकिरद् अमेयात्मा वृष्ट्या मेघ इवाचलम्। तद् अप्य् अस्य रणे द्रोणश् चिच्छेद सशरं धनुः।

athainaṃ chinnadhanvānaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. avākirad ameyātmā vṛṣṭyā megha ivācalam. tad apy asya raṇe droṇaś ciccheda saśaraṃ dhanuḥ.

सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडाद् अपातयत्। अथास्य चतुरो वाहांश् चतुर्भिर् निशितैः शरैः।

sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apātayat. athāsya caturo vāhāṃś caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ.

पातयाम् आस समरे सिंहनादं ननाद च। ततो ऽपरेण भल्लेन हस्ताच् चापम् अथाच्छिनत्।

pātayām āsa samare siṃhanādaṃ nanāda ca. tato 'pareṇa bhallena hastāc cāpam athācchinat.

स च्छिन्नधन्वा विरथो हताश्वो हतसारथिः। गदापाणिर् अवारोहत् ख्यापयन् पौरुषं महत्।

sa cchinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ. gadāpāṇir avārohat khyāpayan pauruṣaṃ mahat.

ताम् अस्य विशिखैस् तूर्णं पातयाम् आस भारत। रथाद् अनवरूढस्य तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tām asya viśikhais tūrṇaṃ pātayām āsa bhārata. rathād anavarūḍhasya tad adbhutam ivābhavat.

ततः स विपुलं चर्म शतचन्द्रं च भानुमत्। खड्गं च विपुलं दिव्यं प्रगृह्य सुभुजो बली।

tataḥ sa vipulaṃ carma śatacandraṃ ca bhānumat. khaḍgaṃ ca vipulaṃ divyaṃ pragṛhya subhujo balī.

अभिदुद्राव वेगेन द्रोणस्य वधकाङ्क्षया। आमिषार्थी यथा सिंहो वने मत्तम् इव द्विपम्।

abhidudrāva vegena droṇasya vadhakāṅkṣayā. āmiṣārthī yathā siṃho vane mattam iva dvipam.

तत्राद्भुतम् अपश्याम भारद्वाजस्य पौरुषम्। लाघवं चास्त्रयोगं च बलं बाह्वोश् च भारत।

tatrādbhutam apaśyāma bhāradvājasya pauruṣam. lāghavaṃ cāstrayogaṃ ca balaṃ bāhvoś ca bhārata.

यद् एनं शरवर्षेण वारयाम् आस पार्षतम्। न शशाक ततो गन्तुं बलवान् अपि संयुगे।

yad enaṃ śaravarṣeṇa vārayām āsa pārṣatam. na śaśāka tato gantuṃ balavān api saṃyuge.

तत्र स्थितम् अपश्याम धृष्टद्युम्नं महारथम्। वारयाणं शरौघांश् च चर्मणा कृतहस्तवत्।

tatra sthitam apaśyāma dhṛṣṭadyumnaṃ mahāratham. vārayāṇaṃ śaraughāṃś ca carmaṇā kṛtahastavat.

ततो भीमो महाबाहुः सहसाभ्यपतद् बली। साहाय्यकारी समरे पार्षतस्य महात्मनः।

tato bhīmo mahābāhuḥ sahasābhyapatad balī. sāhāyyakārī samare pārṣatasya mahātmanaḥ.

स द्रोणं निशितैर् बाणै राजन् विव्याध सप्तभिः। पार्षतं च तदा तूर्णम् अन्यम् आरोपयद् रथम्।

sa droṇaṃ niśitair bāṇai rājan vivyādha saptabhiḥ. pārṣataṃ ca tadā tūrṇam anyam āropayad ratham.

ततो दुर्योधनो राजा कलिङ्गं समचोदयत्। सैन्येन महता युक्तं भारद्वाजस्य रक्षणे।

tato duryodhano rājā kaliṅgaṃ samacodayat. sainyena mahatā yuktaṃ bhāradvājasya rakṣaṇe.

ततः सा महती सेना कलिङ्गानां जनेश्वर। भीमम् अभ्युद्ययौ तूर्णं तव पुत्रस्य शासनात्।

tataḥ sā mahatī senā kaliṅgānāṃ janeśvara. bhīmam abhyudyayau tūrṇaṃ tava putrasya śāsanāt.

पाञ्चाल्यम् अभिसंत्यज्य द्रोणो ऽपि रथिनां वरः। विराटद्रुपदौ वृद्धौ योधयाम् आस संगतौ। धृष्टद्युम्नो ऽपि समरे धर्मराजं समभ्ययात्।

pāñcālyam abhisaṃtyajya droṇo 'pi rathināṃ varaḥ. virāṭadrupadau vṛddhau yodhayām āsa saṃgatau. dhṛṣṭadyumno 'pi samare dharmarājaṃ samabhyayāt.

ततः प्रववृते युद्धं तुमुलं लोमहर्षणम्। कलिङ्गानां च समरे भीमस्य च महात्मनः। जगतः प्रक्षयकरं घोररूपं भयानकम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam. kaliṅgānāṃ ca samare bhīmasya ca mahātmanaḥ. jagataḥ prakṣayakaraṃ ghorarūpaṃ bhayānakam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...