महाभारत 6.45 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 45→

[mh-6-45] • 63 श्लोकाः

संजय उवाच। गतपूर्वाह्णभूयिष्ठे तस्मिन्न् अहनि दारुणे। वर्तमाने महारौद्रे महावीरवरक्षये।

saṃjaya uvāca. gatapūrvāhṇabhūyiṣṭhe tasminn ahani dāruṇe. vartamāne mahāraudre mahāvīravarakṣaye.

दुर्मुखः कृतवर्मा च कृपः शल्यो विविंशतिः। भीष्मं जुगुपुर् आसाद्य तव पुत्रेण चोदिताः।

durmukhaḥ kṛtavarmā ca kṛpaḥ śalyo viviṃśatiḥ. bhīṣmaṃ jugupur āsādya tava putreṇa coditāḥ.

एतैर् अतिरथैर् गुप्तः पञ्चभिर् भरतर्षभ। पाण्डवानाम् अनीकानि विजगाहे महारथः।

etair atirathair guptaḥ pañcabhir bharatarṣabha. pāṇḍavānām anīkāni vijagāhe mahārathaḥ.

चेदिकाशिकरूषेषु पाञ्चालेषु च भारत। भीष्मस्य बहुधा तालश् चरन् केतुर् अदृश्यत।

cedikāśikarūṣeṣu pāñcāleṣu ca bhārata. bhīṣmasya bahudhā tālaś caran ketur adṛśyata.

शिरांसि च तदा भीष्मो बाहूंश् चापि सहायुधान्। धनूंषि रथिनां भीष्मः सोत्सेधानि शिरांसि च। बाहून् अपि तथा चोरून् रथांश् च विपुलध्वजान्। निचकर्त महावेगैर् भल्लैः संनतपर्वभिः। एकैकेन तु मातङ्गा नाराचेन महात्मना। ताडिताः सहसा जग्मुः पृथिवीं पर्वतोपमाः।

śirāṃsi ca tadā bhīṣmo bāhūṃś cāpi sahāyudhān. dhanūṃṣi rathināṃ bhīṣmaḥ sotsedhāni śirāṃsi ca. bāhūn api tathā corūn rathāṃś ca vipuladhvajān. nicakarta mahāvegair bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ. ekaikena tu mātaṅgā nārācena mahātmanā. tāḍitāḥ sahasā jagmuḥ pṛthivīṃ parvatopamāḥ.

नृत्यतो रथमार्गेषु भीष्मस्य भरतर्षभ। के चिद् आर्तस्वरं चक्रुर् नागा मर्मणि ताडिताः। दुराधर्षस् तु शत्रूणां मनांसि समकम्पयत्। हयांश् च सहयारोहान् पातयाम् आस सायकैः। स रथेन महेष्वासो विचरन् बहुधा बली। मण्डलानि च वीथीश् च गोमूत्राणि च भारत। अन्यांश् च सुबहून् मार्गान् रथेन रथकोविदः। विस्मापयञ् शत्रुसंघान् व्यचरज् जाह्नवीसुतः।

nṛtyato rathamārgeṣu bhīṣmasya bharatarṣabha. ke cid ārtasvaraṃ cakrur nāgā marmaṇi tāḍitāḥ. durādharṣas tu śatrūṇāṃ manāṃsi samakampayat. hayāṃś ca sahayārohān pātayām āsa sāyakaiḥ. sa rathena maheṣvāso vicaran bahudhā balī. maṇḍalāni ca vīthīś ca gomūtrāṇi ca bhārata. anyāṃś ca subahūn mārgān rathena rathakovidaḥ. vismāpayañ śatrusaṃghān vyacaraj jāhnavīsutaḥ.

अभिमन्युः सुसंक्रुद्धः पिशङ्गैस् तुरगोत्तमैः। संयुक्तं रथम् आस्थाय प्रायाद् भीष्मरथं प्रति।

abhimanyuḥ susaṃkruddhaḥ piśaṅgais turagottamaiḥ. saṃyuktaṃ ratham āsthāya prāyād bhīṣmarathaṃ prati.

जाम्बूनदविचित्रेण कर्णिकारेण केतुना। अभ्यवर्षच् छल्यमुखान् रथान् सतालकेतुना। अभ्यवर्षत भीष्मं च तांश् चैव रथसत्तमान्।

jāmbūnadavicitreṇa karṇikāreṇa ketunā. abhyavarṣac chalyamukhān rathān satālaketunā. abhyavarṣata bhīṣmaṃ ca tāṃś caiva rathasattamān.

स तालकेतोस् तीक्ष्णेन केतुम् आहत्य पत्रिणा। भीष्मेण युयुधे वीरस् तस्य चानुचरैः सह।

sa tālaketos tīkṣṇena ketum āhatya patriṇā. bhīṣmeṇa yuyudhe vīras tasya cānucaraiḥ saha.

कृतवर्माणम् एकेन शल्यं पञ्चभिर् आयसैः। विद्ध्वा नवभिर् आनर्छच् छिताग्रैः प्रपितामहम्।

kṛtavarmāṇam ekena śalyaṃ pañcabhir āyasaiḥ. viddhvā navabhir ānarchac chitāgraiḥ prapitāmaham.

पूर्णायतविसृष्टेन सम्यक् प्रणिहितेन च। ध्वजम् एकेन विव्याध जाम्बूनदविभूषितम्।

pūrṇāyatavisṛṣṭena samyak praṇihitena ca. dhvajam ekena vivyādha jāmbūnadavibhūṣitam.

दुर्मुखस्य तु भल्लेन सर्वावरणभेदिना। जहार सारथेः कायाच् छिरः संनतपर्वणा। विविंशतिस् त्रिभिर् बाणैः सर्वावरणभेदिभिः।

durmukhasya tu bhallena sarvāvaraṇabhedinā. jahāra sāratheḥ kāyāc chiraḥ saṃnataparvaṇā. viviṃśatis tribhir bāṇaiḥ sarvāvaraṇabhedibhiḥ.

धनुश् चिच्छेद भल्लेन कार्तस्वरविभूषितम्। कृपस्य निशिताग्रेण तांश् च तीक्ष्णमुखैः शरैः।

dhanuś ciccheda bhallena kārtasvaravibhūṣitam. kṛpasya niśitāgreṇa tāṃś ca tīkṣṇamukhaiḥ śaraiḥ.

जघान परमक्रुद्धो नृत्यन्न् इव महारथः। तस्य लाघवम् उद्वीक्ष्य तुतुषुर् देवता अपि।

jaghāna paramakruddho nṛtyann iva mahārathaḥ. tasya lāghavam udvīkṣya tutuṣur devatā api.

लब्धलक्ष्यतया कर्ष्णेः सर्वे भीष्ममुखा रथाः। सत्त्ववन्तम् अमन्यन्त साक्षाद् इव धनंजयम्।

labdhalakṣyatayā karṣṇeḥ sarve bhīṣmamukhā rathāḥ. sattvavantam amanyanta sākṣād iva dhanaṃjayam.

तस्य लाघवमार्गस्थम् अलातसदृशप्रभम्। दिशः पर्यपतच् चापं गाण्डीवम् इव घोषवत्।

tasya lāghavamārgastham alātasadṛśaprabham. diśaḥ paryapatac cāpaṃ gāṇḍīvam iva ghoṣavat.

तम् आसाद्य महावेगैर् भीष्मो नवभिर् आशुगैः। विव्याध समरे तूर्णम् आर्जुनिं परवीरहा।

tam āsādya mahāvegair bhīṣmo navabhir āśugaiḥ. vivyādha samare tūrṇam ārjuniṃ paravīrahā.

ध्वजं चास्य त्रिभिर् भल्लैश् चिच्छेद परमौजसः। सारथिं च त्रिभिर् बाणैर् आजघान यतव्रतः।

dhvajaṃ cāsya tribhir bhallaiś ciccheda paramaujasaḥ. sārathiṃ ca tribhir bāṇair ājaghāna yatavrataḥ.

तथैव कृतवर्मा च कृपः शल्यश् च मारिष। विविंशतिस् तथा राजन् सर्वे विद्ध्वा महारथाः। विद्ध्वा नाकम्पयत् कार्ष्णिं मैनाकम् इव पर्वतम्।

tathaiva kṛtavarmā ca kṛpaḥ śalyaś ca māriṣa. viviṃśatis tathā rājan sarve viddhvā mahārathāḥ. viddhvā nākampayat kārṣṇiṃ mainākam iva parvatam.

स तैः परिवृतः शूरो धार्तराष्ट्रैर् महारथैः। ववर्ष शरवर्षाणि कार्ष्णिः पञ्चरथान् प्रति।

sa taiḥ parivṛtaḥ śūro dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ. vavarṣa śaravarṣāṇi kārṣṇiḥ pañcarathān prati.

ततस् तेषां महास्त्राणि संवार्य शरवृष्टिभिः। ननाद बलवान् कार्ष्णिर् भीष्माय विसृजञ् शरान्।

tatas teṣāṃ mahāstrāṇi saṃvārya śaravṛṣṭibhiḥ. nanāda balavān kārṣṇir bhīṣmāya visṛjañ śarān.

तत्रास्य सुमहद् राजन् बाह्वोर् बलम् अदृश्यत। यतमानस्य समरे भीष्मम् अर्दयतः शरैः।

tatrāsya sumahad rājan bāhvor balam adṛśyata. yatamānasya samare bhīṣmam ardayataḥ śaraiḥ.

पराक्रान्तस्य तस्यैव भीष्मो ऽपि प्राहिणोच् छरान्। स तांश् चिच्छेद समरे भीष्मचापच्युताञ् शरान्।

parākrāntasya tasyaiva bhīṣmo 'pi prāhiṇoc charān. sa tāṃś ciccheda samare bhīṣmacāpacyutāñ śarān.

ततो ध्वजम् अमोघेषुर् भीष्मस्य नवभिः शरैः। चिच्छेद समरे वीरस् तत उच्चुक्रुशुर् जनाः।

tato dhvajam amogheṣur bhīṣmasya navabhiḥ śaraiḥ. ciccheda samare vīras tata uccukruśur janāḥ.

स राजतो महास्कन्धस् तालो हेमविभूषितः। सौभद्रविशिखैश् छिन्नः पपात भुवि भारत।

sa rājato mahāskandhas tālo hemavibhūṣitaḥ. saubhadraviśikhaiś chinnaḥ papāta bhuvi bhārata.

ध्वजं सौभद्रविशिखैः पतितं भरतर्षभ। दृष्ट्वा भीमो ऽनदद् धृष्टः सौभद्रम् अभिहर्षयन्।

dhvajaṃ saubhadraviśikhaiḥ patitaṃ bharatarṣabha. dṛṣṭvā bhīmo 'nadad dhṛṣṭaḥ saubhadram abhiharṣayan.

अथ भीष्मो महास्त्राणि दिव्यानि च बहूनि च। प्रादुश्चक्रे महारौद्रः क्षणे तस्मिन् महाबलः।

atha bhīṣmo mahāstrāṇi divyāni ca bahūni ca. prāduścakre mahāraudraḥ kṣaṇe tasmin mahābalaḥ.

ततः शतसहस्रेण सौभद्रं प्रपितामहः। अवाकिरद् अमेयात्मा शराणां नतपर्वणाम्।

tataḥ śatasahasreṇa saubhadraṃ prapitāmahaḥ. avākirad ameyātmā śarāṇāṃ nataparvaṇām.

ततो दश महेष्वासाः पाण्डवानां महारथाः। रक्षार्थम् अभ्यधावन्त सौभद्रं त्वरिता रथैः।

tato daśa maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ. rakṣārtham abhyadhāvanta saubhadraṃ tvaritā rathaiḥ.

विराटः सह पुत्रेण धृष्टद्युम्नश् च पार्षतः। भीमश् च केकयाश् चैव सात्यकिश् च विशां पते।

virāṭaḥ saha putreṇa dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ. bhīmaś ca kekayāś caiva sātyakiś ca viśāṃ pate.

जवेनापततां तेषां भीष्मः शांतनवो रणे। पाञ्चाल्यं त्रिभिर् आनर्छत् सात्यकिं निशितैः शरैः।

javenāpatatāṃ teṣāṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo raṇe. pāñcālyaṃ tribhir ānarchat sātyakiṃ niśitaiḥ śaraiḥ.

पूर्णायतविसृष्टेन क्षुरेण निशितेन च। ध्वजम् एकेन चिच्छेद भीमसेनस्य पत्रिणा।

pūrṇāyatavisṛṣṭena kṣureṇa niśitena ca. dhvajam ekena ciccheda bhīmasenasya patriṇā.

जाम्बूनदमयः केतुः केसरी नरसत्तम। पपात भीमसेनस्य भीष्मेण मथितो रथात्।

jāmbūnadamayaḥ ketuḥ kesarī narasattama. papāta bhīmasenasya bhīṣmeṇa mathito rathāt.

भीमसेनस् त्रिभिर् विद्ध्वा भीष्मं शांतनवं रणे। कृपम् एकेन विव्याध कृतवर्माणम् अष्टभिः।

bhīmasenas tribhir viddhvā bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ raṇe. kṛpam ekena vivyādha kṛtavarmāṇam aṣṭabhiḥ.

प्रगृहीताग्रहस्तेन वैराटिर् अपि दन्तिना। अभ्यद्रवत राजानं मद्राधिपतिम् उत्तरः।

pragṛhītāgrahastena vairāṭir api dantinā. abhyadravata rājānaṃ madrādhipatim uttaraḥ.

तस्य वारणराजस्य जवेनापततो रथी। शल्यो निवारयाम् आस वेगम् अप्रतिमं रणे।

tasya vāraṇarājasya javenāpatato rathī. śalyo nivārayām āsa vegam apratimaṃ raṇe.

तस्य क्रुद्धः स नागेन्द्रो बृहतः साधुवाहिनः। पदा युगम् अधिष्ठाय जघान चतुरो हयान्।

tasya kruddhaḥ sa nāgendro bṛhataḥ sādhuvāhinaḥ. padā yugam adhiṣṭhāya jaghāna caturo hayān.

स हताश्वे रथे तिष्ठन् मद्राधिपतिर् आयसीम्। उत्तरान्तकरीं शक्तिं चिक्षेप भुजगोपमाम्।

sa hatāśve rathe tiṣṭhan madrādhipatir āyasīm. uttarāntakarīṃ śaktiṃ cikṣepa bhujagopamām.

तया भिन्नतनुत्राणः प्रविश्य विपुलं तमः। स पपात गजस्कन्धात् प्रमुक्ताङ्कुशतोमरः।

tayā bhinnatanutrāṇaḥ praviśya vipulaṃ tamaḥ. sa papāta gajaskandhāt pramuktāṅkuśatomaraḥ.

समादाय च शल्यो ऽसिम् अवप्लुत्य रथोत्तमात्। वारणेन्द्रस्य विक्रम्य चिच्छेदाथ महाकरम्।

samādāya ca śalyo 'sim avaplutya rathottamāt. vāraṇendrasya vikramya cicchedātha mahākaram.

भिन्नमर्मा शरव्रातैश् छिन्नहस्तः स वारणः। भीमम् आर्तस्वरं कृत्वा पपात च ममार च।

bhinnamarmā śaravrātaiś chinnahastaḥ sa vāraṇaḥ. bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā papāta ca mamāra ca.

एतद् ईदृशकं कृत्वा मद्रराजो महारथः। आरुरोह रथं तूर्णं भास्वरं कृतवर्मणः।

etad īdṛśakaṃ kṛtvā madrarājo mahārathaḥ. āruroha rathaṃ tūrṇaṃ bhāsvaraṃ kṛtavarmaṇaḥ.

उत्तरं निहतं दृष्ट्वा वैराटिर् भ्रातरं शुभम्। कृतवर्मणा च सहितं दृष्ट्वा शल्यम् अवस्थितम्। श्वेतः क्रोधात् प्रजज्वाल हविषा हव्यवाड् इव। स विस्फार्य महच् चापं शक्रचापोपमं बली। अभ्यधावज् जिघांसन् वै शल्यं मद्राधिपं बली। महता रथवंशेन समन्तात् परिवारितः। मुञ्चन् बाणमयं वर्षं प्रायाच् छल्यरथं प्रति। तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य मत्तवारणविक्रमम्। तावकानां रथाः सप्त समन्तात् पर्यवारयन्। मद्रराजम् अभीप्सन्तो मृत्योर् दंष्ट्रान्तरं गतम्। बृहद्बलश् च कौसल्यो जयत्सेनश् च मागधः। तथा रुक्मरथो राजञ् शल्यपुत्रः प्रतापवान्। विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ काम्बोजश् च सुदक्षिणः। बृहत्क्षत्रस्य दायादः सैन्धवश् च जयद्रथः। नानावर्णविचित्राणि धनूंषि च महात्मनाम्। विस्फारितानि दृश्यन्ते तोयदेष्व् इव विद्युतः। ते तु बाणमयं वर्षं श्वेतमूर्धन्य् अपातयन्। निदाघान्ते ऽनिलोद्धूता मेघा इव नगे जलम्। ततः क्रुद्धो महेष्वासः सप्तभल्लैः सुतेजनैः। धनूंषि तेषाम् आच्छिद्य ममर्द पृतनापतिः। निकृत्तान्य् एव तानि स्म समदृश्यन्त भारत। ततस् ते तु निमेषार्धात् प्रत्यपद्यन् धनूंषि च। सप्त चैव पृषत्कांश् च श्वेतस्योपर्यपातयन्। ततः पुनर् अमेयात्मा भल्लैः सप्तभिर् आशुगैः। निचकर्त महाबाहुस् तेषां चापानि धन्विनाम्। ते निकृत्तमहाचापास् त्वरमाणा महारथाः। रथशक्तीः परामृश्य विनेदुर् भैरवान् रवान्। अन्वयुर् भरतश्रेष्ठ सप्त श्वेतरथं प्रति। ततस् ता ज्वलिताः सप्त महेन्द्राशनिनिस्वनाः। अप्राप्ताः सप्तभिर् भल्लैश् चिच्छेद परमास्त्रवित्। ततः समादाय शरं सर्वकायविदारणम्। प्राहिणोद् भरतश्रेष्ठ श्वेतो रुक्मरथं प्रति। तस्य देहे निपतितो बाणो वज्रातिगो महान्। ततो रुक्मरथो राजन् सायकेन दृढाहतः। निषसाद रथोपस्थे कश्मलं चाविशन् महत्। तं विसंज्ञं विमनसं त्वरमाणस् तु सारथिः। अपोवाह सुसंभ्रान्तः सर्वलोकस्य पश्यतः। ततो ऽन्यान् षट् समादाय श्वेतो हेमविभूषितान्। तेषां षण्णां महाबाहुर् ध्वजशीर्षाण्य् अपातयत्। हयांश् च तेषां निर्भिद्य सारथींश् च परंतप। शरैश् चैतान् समाकीर्य प्रायाच् छल्यरथं प्रति। ततो हलहलाशब्दस् तव सैन्येषु भारत। दृष्ट्वा सेनापतिं तूर्णं यान्तं शल्यरथं प्रति। ततो भीष्मं पुरस्कृत्य तव पुत्रो महाबलः। वृतस् तु सर्वसैन्येन प्रायाच् छ्वेतरथं प्रति। मृत्योर् आस्यम् अनुप्राप्तं मद्रराजम् अमोचयत्। ततो युद्धं समभवत् तुमुलं लोमहर्षणम्। तावकानां परेषां च व्यतिषिक्तरथद्विपम्। सौभद्रे भीमसेने च सात्यकौ च महारथे। कैकेये च विराटे च धृष्टद्युम्ने च पार्षते। एतेषु नरसिंहेषु चेदिमत्स्येषु चैव ह। धृतराष्ट्र उवाच। ववर्ष शरवर्षाणि वृद्धः कुरुपितामहः। एवं श्वेते महेष्वासे प्राप्ते शल्यरथं प्रति। कुरवः पाण्डवेयाश् च किम् अकुर्वत संजय। संजय उवाच। भीष्मः शांतनवः किं वा तन् ममाचक्ष्व पृच्छतः। राजञ् शतसहस्राणि ततः क्षत्रियपुंगवाः। श्वेतं सेनापतिं शूरं पुरस्कृत्य महारथाः। राज्ञो बलं दर्शयन्तस् तव पुत्रस्य भारत। शिखण्डिनं पुरस्कृत्य त्रातुम् ऐच्छन् महारथाः। अभ्यवर्तन्त भीष्मस्य रथं हेमपरिष्कृतम्। जिघांसन्तं युधां श्रेष्ठं तदासीत् तुमुलं महत्। तत् ते ऽहं संप्रवक्ष्यामि महावैशसम् अच्युत। तावकानां परेषां च यथा युद्धम् अवर्तत। तत्राकरोद् रथोपस्थाञ् शून्याञ् शांतनवो बहून्। प्राकृन्तद् उत्तमाङ्गानि शरैर् आर्छद् रथोत्तमान्। समावृणोच् छरैर् अर्कम् अर्कतुल्यप्रतापवान्। नुदन् समन्तात् समरे रविर् उद्यन् यथा तमः। तेनाजौ प्रेषिता राजञ् शराः शतसहस्रशः। क्षत्रियान्तकराः संख्ये महावेगा महाबलाः। शिरांसि पातयाम् आसुर् वीराणां शतशो रणे। गजान् कण्टकसंनाहान् वज्रेणेव शिलोच्चयान्। रथा रथेषु संसक्ता व्यदृशन्त विशां पते। एके रथं पर्यवहंस् तुरगाः सतुरंगमम्। युवानं निहतं वीरं लम्बमानं सकार्मुकम्। उदीर्णाश् च हया राजन् वहन्तस् तत्र तत्र ह। बद्धखड्गनिषङ्गाश् च विध्वस्तशिरसो हताः। शतशः पतिता भूमौ वीरशय्यासु शेरते। परस्परेण धावन्तः पतिताः पुनर् उत्थिताः। उत्थाय च प्रधावन्तो द्वंद्वयुद्धम् अवाप्नुवन्। पीडिताः पुनर् अन्योन्यं लुठन्तो रणमूर्धनि। सचापान् सनिषङ्गांश् च जातरूपपरिष्कृतान्। विस्रब्धहतवीराश् च शतशः परिपीडिताः। तेन तेनाभ्यधावन्त विसृजन्तश् च भारत। मत्तो गजः पर्यवर्तद् धयांश् च हतसादिनः। सरथा रथिनश् चापि विमृद्नन्तः समन्ततः। स्यन्दनाद् अपतत् कश् चिन् निहतो ऽन्येन सायकैः। हतसारथिर् अप्य् उच्चैः पपात काष्ठवद् रथः। युध्यमानस्य संग्रामे व्यूढे रजसि चोत्थिते। धनुःकूजितविज्ञानं तत्रासीत् प्रतियुध्यतः। गात्रस्पर्शेन योधानां व्यज्ञास्त परिपन्थिनम्। युध्यमानं शरै राजन् सिञ्जिनी ध्वजिनी रवात्। अन्योन्यं वीरसंशब्दो नाश्रूयत भटैः कृतः। शब्दायमाने संग्रामे पटहे कर्णदारिणि। युध्यमानस्य संग्रामे कुर्वतः पौरुषं स्वकम्। नाश्रौषीन् नामगोत्रोक्तिं कीर्तनं च परस्परम्। भीष्मचापच्युतैर् बाणैर् आर्तानां युध्यतां मृधे। परस्परेषां वीराणां मनांसि समकम्पयन्। तस्मिन्न् अत्याकुले युद्धे दारुणे लोमहर्षणे। पिता पुत्रं च समरे नाभिजानाति कश् चन। चक्रे भग्ने युगे छिन्ने एको धुर्यो हयो हतः। आक्षिप्तः स्यन्दनाद् वीरः ससारथिर् अजिह्मगैः। एवं च समरे सर्वे वीराश् च विरथीकृताः। तेन तेन स्म दृश्यन्ते धावमानाः समन्ततः। गजो हतः शिरश् छिन्नं मर्म भिन्नं हयो हतः। अहतः को ऽपि नैवासीद् भीष्मे निघ्नति शात्रवान्। श्वेतः कुरूणाम् अकरोत् स्वयं तस्मिन् महाहवे। राजपुत्रान् रथोदारान् अवधीच् छतसंघशः। चिच्छेद रथिनां बाणैः शिरांसि भरतर्षभ। साङ्गदा बाहवश् चैव धनूंषि च समन्ततः। रथेषां रथचक्राणि तूणीराणि युगानि च। छत्राणि च महार्हाणि पताकाश् च विशां पते। हयौघाश् च रथौघाश् च नरौघाश् चैव भारत। वारणाः शतशश् चैव हताः श्वेतेन भारत। वयं श्वेतभयाद् भीता विहाय रथसत्तमम्। अवशिष्टास् तथा पश्चाद् विभुं पश्याम धृष्णवः। शरपातम् अपक्रम्य कुरवः कुरुनन्दन। भीष्मं शांतनवं युद्धे स्थिताः पश्याम सर्वशः। अदीनो दीनसमये भीष्मो ऽस्माकं महाहवे। एकस् तस्थौ नरव्याघ्रो गिरिर् मेरुर् इवाचलः। आददान इव प्राणान् सविता शिशिरात्यये। गभस्तिभिर् इवादित्यस् तस्थौ शरमरीचिमान्। स मुमोच महेष्वासः शरसंघान् अनेकशः। निघ्नन्न् अमित्रान् समरे वज्रपाणिर् इवासुरान्। ते वध्यमाना भीष्मेण प्रजहुस् तं महाबलम्। स्वयूथाद् इव ते यूथान् मुक्तं भूमिषु दारुणम्। तम् एकम् उपलभ्यैको हृष्टः पुष्टः परंतप। दुर्योधनप्रिये युक्तः पाण्डवान् परिशोचयन्। जीवितं दुस्त्यजं त्यक्त्वा भयं च सुमहाहवे। पातयाम् आस सैन्यानि पाण्डवानां विशां पते। प्रहरन्तम् अनीकानि पिता देवव्रतस् तव। दृष्ट्वा सेनापतिं भीष्मस् त्वरितः श्वेतम् अभ्ययात्। स भीष्मं शरजालेन महता समवाकिरत्। श्वेतं चापि तथा भीष्मः शरौघैः समवाकिरत्। तौ वृषाव् इव नर्दन्तौ मत्ताव् इव महाद्विपौ। व्याघ्राव् इव सुसंरब्धाव् अन्योन्यम् अभिजघ्नतुः। अस्त्रैर् अस्त्राणि संवार्य ततस् तौ पुरुषर्षभौ। भीष्मः श्वेतश् च युयुधे परस्परवधैषिणौ। एकाह्ना निर्दहेद् भीष्मः पाण्डवानाम् अनीकिनीम्। शरैः परमसंक्रुद्धो यदि श्वेतो न पालयेत्। पितामहं ततो दृष्ट्वा श्वेतेन विमुखीकृतम्। प्रहर्षं पाण्डवा जग्मुः पुत्रस् ते विमनाभवत्। ततो दुर्योधनः क्रुद्धः पार्थिवैः परिवारितः। ससैन्यः पाण्डवानीकम् अभ्यद्रवत संयुगे। दुर्मुखः कृतवर्मा च कृपः शल्यो विशां पते। भीष्मं जुगुपुर् आसाद्य तव पुत्रेण चोदिताः। दृष्ट्वा तु पार्थिवैः सर्वैर् दुर्योधनपुरोगमैः। पाण्डवानाम् अनीकानि वध्यमानानि संयुगे। श्वेतो गाङ्गेयम् उत्सृज्य तव पुत्रस्य वाहिनीम्। नाशयाम् आस वेगेन वायुर् वृक्षान् इवौजसा। द्रावयित्वा चमूं राजन् वैराटिः क्रोधमूर्छितः। आपतत् सहसा भूयो यत्र भीष्मो व्यवस्थितः। तौ तत्रोपगतौ राजञ् शरदीप्तौ महाबलौ। अयुध्येतां महात्मानौ यथोभौ वृत्रवासवौ। अन्योन्यं तु महाराज परस्परवधैषिणौ। निगृह्य कार्मुकं श्वेतो भीष्मं विव्याध सप्तभिः। पराक्रमं ततस् तस्य पराक्रम्य पराक्रमी। तरसा वारयाम् आस मत्तो मत्तम् इव द्विपम्। श्वेतः शांतनवं भूयः शरैः संनतपर्वभिः। विव्याध पञ्चविंशत्या तद् अद्भुतम् इवाभवत्। तं प्रत्यविध्यद् दशभिर् भीष्मः शांतनवस् तदा। स विद्धस् तेन बलवान् नाकम्पत यथाचलः। वैराटिः समरे क्रुद्धो भृशम् आयम्य कार्मुकम्। आजघान ततो भीष्मं श्वेतः क्षत्रियनन्दनः। संप्रहस्य ततः श्वेतः सृक्किणी परिसंलिहन्। धनुश् चिच्छेद भीष्मस्य नवभिर् दशधा शरैः। संधाय विशिखं चैव शरं लोमप्रवाहिनम्। उन्ममाथ ततस् तालं ध्वजशीर्षं महात्मनः। केतुं निपतितं दृष्ट्वा भीष्मस्य तनयास् तव। हतं भीष्मम् अमन्यन्त श्वेतस्य वशम् आगतम्। पाण्डवाश् चापि संहृष्टा दध्मुः शङ्खान् मुदा युताः। भीष्मस्य पतितं केतुं दृष्ट्वा तालं महात्मनः। ततो दुर्योधनः क्रोधात् स्वम् अनीकम् अचोदयत्। यत्नाद् भीष्मं परीप्सध्वं रक्षमाणाः समन्ततः। मा नः प्रपश्यमानानां श्वेतान् मृत्युम् अवाप्स्यति। भीष्मः शांतनवः शूरस् तथा सत्यं ब्रवीमि वः। राज्ञस् तु वचनं श्रुत्वा त्वरमाणा महारथाः। बलेन चतुरङ्गेण गाङ्गेयम् अन्वपालयन्। बाह्लीकः कृतवर्मा च शलः शल्यश् च भारत। जलसंधो विकर्णश् च चित्रसेनो विविंशतिः। त्वरमाणास् त्वराकाले परिवार्य समन्ततः। शस्त्रवृष्टिं सुतुमुलां श्वेतस्योपर्य् अपातयन्। तान् क्रुद्धो निशितैर् बाणैस् त्वरमाणो महारथः। अवारयद् अमेयात्मा दर्शयन् पाणिलाघवम्। स निवार्य तु तान् सर्वान् केसरी कुञ्जरान् इव। महता शरवर्षेण भीष्मस्य धनुर् आच्छिनत्। ततो ऽन्यद् धनुर् आदाय भीष्मः शांतनवो युधि। श्वेतं विव्याध राजेन्द्र कङ्कपत्रैः शितैः शरैः। ततः सेनापतिः क्रुद्धो भीष्मं बहुभिर् आयसैः। विव्याध समरे राजन् सर्वलोकस्य पश्यतः। ततः प्रव्यथितो राजा भीष्मं दृष्ट्वा निवारितम्। प्रवीरं सर्वलोकस्य श्वेतेन युधि वै तदा। निष्ठानकश् च सुमहांस् तव सैन्यस्य चाभवत्। तं वीरं वारितं दृष्ट्वा श्वेतेन शरविक्षतम्। हतं श्वेतेन मन्यन्ते श्वेतस्य वशम् आगतम्। ततः क्रोधवशं प्राप्तः पिता देवव्रतस् तव। ध्वजम् उन्मथितं दृष्ट्वा तां च सेनां निवारिताम्। श्वेतं प्रति महाराज व्यसृजत् सायकान् बहून्। तान् आवार्य रणे श्वेतो भीष्मस्य रथिनां वरः। धनुश् चिच्छेद भल्लेन पुनर् एव पितुस् तव। उत्सृज्य कार्मुकं राजन् गाङ्गेयः क्रोधमूर्छितः। अन्यत् कार्मुकम् आदाय विपुलं बलवत्तरम्। तत्र संधाय विपुलान् भल्लान् सप्त शिलाशितान्। चतुर्भिश् च जघानाश्वाञ् श्वेतस्य पृतनापतेः। ध्वजं द्वाभ्यां तु चिच्छेद सप्तमेन च सारथेः। शिरश् चिच्छेद भल्लेन संक्रुद्धो लघुविक्रमः। हताश्वसूतात् स रथाद् अवप्लुत्य महाबलः। अमर्षवशम् आपन्नो व्याकुलः समपद्यत। विरथं रथिनां श्रेष्ठं श्वेतं दृष्ट्वा पितामहः। ताडयाम् आस निशितैः शरसंघैः समन्ततः। स ताड्यमानः समरे भीष्मचापच्युतैः शरैः। स्वरथे धनुर् उत्सृज्य शक्तिं जग्राह काञ्चनीम्। ततः शक्तिं रणे श्वेतो जग्राहोग्रां महाभयाम्। कालदण्डोपमां घोरां मृत्योर् इव स्वसां श्वसन्। अब्रवीच् च तदा श्वेतो भीष्मं शांतनवं रणे। तिष्ठेदानीं सुसंरब्धः पश्य मां पुरुषो भव। एवम् उक्त्वा महेष्वासो भीष्मं युधि पराक्रमी। ततः शक्तिम् अमेयात्मा चिक्षेप भुजगोपमाम्। पाण्डवार्थे पराक्रान्तस् तवानर्थं चिकीर्षति। हाहाकारो महान् आसीत् पुत्राणां ते विशां पते। दृष्ट्वा शक्तिं महाघोरां मृत्योर् दण्डसमप्रभाम्। श्वेतस्य करनिर्मुक्तां निर्मुक्तोरगसंनिभाम्। अपतत् सहसा राजन् महोल्केव नभस्तलात्। ज्वलन्तीम् अन्तरिक्षे तां ज्वालाभिर् इव संवृताम्। असंभ्रान्तस् तदा राजन् पिता देवव्रतस् तव। अष्टभिर् नवभिर् भीष्मः शक्तिं चिच्छेद पत्रिभिः। उत्कृष्टहेमविकृतां निकृत्तां निशितैः शरैः। उच्चुक्रुशुस् ततः सर्वे तावका भरतर्षभ। शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा वैराटिः क्रोधमूर्छितः। कालोपहतचेतास् तु कर्तव्यं नाभ्यजानत। क्रोधसंमूर्छितो राजन् वैराटिः प्रहसन्न् इव। गदां जग्राह संहृष्टो भीष्मस्य निधनं प्रति। क्रोधेन रक्तनयनो दण्डपाणिर् इवान्तकः। भीष्मं समभिदुद्राव जलौघ इव पर्वतम्। तस्य वेगम् असंवार्य मत्वा भीष्मः प्रतापवान्। प्रहारविप्रमोक्षार्थं सहसा धरणीं गतः। श्वेतः क्रोधसमाविष्टो भ्रामयित्वा तु तां गदाम्। रथे भीष्मस्य चिक्षेप यथा देवो धनेश्वरः। तया भीष्मनिपातिन्या स रथो भस्मसात् कृतः। सध्वजः सह सूतेन साश्वः सयुगबन्धुरः। विरथं रथिनां श्रेष्ठं भीष्मं दृष्ट्वा रथोत्तमाः। अभ्यधावन्त सहिताः शल्यप्रभृतयो रथाः। ततो ऽन्यं रथम् आस्थाय धनुर् विस्फार्य दुर्मनाः। शनकैर् अभ्ययाच् छ्वेतं गाङ्गेयः प्रहसन्न् इव। एतस्मिन्न् अन्तरे भीष्मः शुश्राव विपुलां गिरम्। आकाशाद् ईरितां दिव्याम् आत्मनो हितसंभवाम्। भीष्म भीष्म महाबाहो शीघ्रं यत्नं कुरुष्व वै। एष ह्य् अस्य जये कालो निर्दिष्टो विश्वयोनिना। एतच् छ्रुत्वा तु वचनं देवदूतेन भाषितम्। संप्रहृष्टमना भूत्वा वधे तस्य मनो दधे। विरथं रथिनां श्रेष्ठं श्वेतं दृष्ट्वा पदातिनम्। सहितास् त्व् अभ्यवर्तन्त परीप्सन्तो महारथाः। सात्यकिर् भीमसेनश् च धृष्टद्युम्नश् च पार्षतः। कैकेयो धृष्टकेतुश् च अभिमन्युश् च वीर्यवान्। एतान् आपततः सर्वान् द्रोणशल्यकृपैः सह। अवारयद् अमेयात्मा वारिवेगान् इवाचलः। स निरुद्धेषु सर्वेषु पाण्डवेषु महात्मसु। श्वेतः खड्गम् अथाकृष्य भीष्मस्य धनुर् आच्छिनत्। तद् अपास्य धनुश् छिन्नं त्वरमाणः पितामहः। देवदूतवचः श्रुत्वा वधे तस्य मनो दधे। ततः प्रचारमाणस् तु पिता देवव्रतस् तव। अन्यत् कार्मुकम् आदाय त्वरमाणो महारथः। क्षणेन सज्यम् अकरोच् छक्रचापसमप्रभम्। पिता ते भरतश्रेष्ठ श्वेतं दृष्ट्वा महारथैः। वृतं तं मनुजव्याघ्रैर् भीमसेनपुरोगमैः। अभ्यवर्तत गाङ्गेयः श्वेतं सेनापतिं द्रुतम्। आपतन्तं ततो भीष्मो भीमसेनं प्रतापवान्। आजघ्ने विशिखैः षष्ट्या सेनान्यं स महारथः। अभिमन्युं च समरे पिता देवव्रतस् तव। आजघ्ने भरतश्रेष्ठस् त्रिभिः संनतपर्वभिः। सात्यकिं च शतेनाजौ भरतानां पितामहः। धृष्टद्युम्नं च विंशत्या कैकेयं चापि पञ्चभिः। तांश् च सर्वान् महेष्वासान् पिता देवव्रतस् तव। वारयित्वा शरैर् घोरैः श्वेतम् एवाभिदुद्रुवे। ततः शरं मृत्युसमं भारसाधनम् उत्तमम्। विकृष्य बलवान् भीष्मः समाधत्त दुरासदम्। ब्रह्मास्त्रेण सुसंयुक्तं तं शरं लोमवाहिनम्। ददृशुर् देवगन्धर्वाः पिशाचोरगराक्षसाः। स तस्य कवचं भित्त्वा हृदयं चामितौजसः। जगाम धरणीं बाणो महाशनिर् इव ज्वलन्। अस्तं गच्छन् यथादित्यः प्रभाम् आदाय सत्वरः। एवं जीवितम् आदाय श्वेतदेहाज् जगाम ह। तं भीष्मेण नरव्याघ्रं तथा विनिहतं युधि। प्रपतन्तम् अपश्याम गिरेः शृङ्गम् इव च्युतम्। अशोचन् पाण्डवास् तत्र क्षत्रियाश् च महारथाः। प्रहृष्टाश् च सुतास् तुभ्यं कुरवश् चापि सर्वशः। ततो दुःशासनो राजञ् श्वेतं दृष्ट्वा निपातितम्। वादित्रनिनदैर् घोरैर् नृत्यति स्म समन्ततः। तस्मिन् हते महेष्वासे भीष्मेणाहवशोभिना। प्रावेपन्त महेष्वासाः शिखण्डिप्रमुखा रथाः। ततो धनंजयो राजन् वार्ष्णेयश् चापि सर्वशः। अवहारं शनैश् चक्रुर् निहते वाहिनीपतौ। ततो ऽवहारः सैन्यानां तव तेषां च भारत। तावकानां परेषां च नर्दतां च मुहुर् मुहुः। पार्था विमनसो भूत्वा न्यविशन्त महारथाः। धृतराष्ट्र उवाच। चिन्तयन्तो वधं घोरं द्वैरथेन परंतपाः। श्वेते सेनापतौ तात संग्रामे निहते परैः। किम् अकुर्वन् महेष्वासाः पाञ्चालाः पाण्डवैः सह। सेनापतिं समाकर्ण्य श्वेतं युधि निपातितम्। तदर्थं यततां चापि परेषां प्रपलायिनाम्। मनः प्रीणाति मे वाक्यं जयं संजय शृण्वतः। प्रत्युपायं चिन्तयन्तः सज्जनाः प्रस्रवन्ति मे। स हि वीरो ऽनुरक्तश् च वृद्धः कुरुपतिस् तदा। कृतं वैरं सदा तेन पितुः पुत्रेण धीमता। तस्योद्वेगभयाच् चापि संश्रितः पाण्डवान् पुरा। सर्वं बलं परित्यज्य दुर्गं संश्रित्य तिष्ठति। पाण्डवानां प्रतापेन दुर्गं देशं निवेश्य च। सपत्नान् सततं बाधन्न् आर्यवृत्तिम् अनुष्ठितः। आश्चर्यं वै सदा तेषां पुरा राज्ञां सुदुर्मतिः। ततो युधिष्ठिरे भक्तः कथं संजय सूदितः। प्रक्षिप्तः संमतः क्षुद्रः पुत्रो मे पुरुषाधमः। न युद्धं रोचयेद् भीष्मो न चाचार्यः कथं चन। न कृपो न च गान्धारी नाहं संजय रोचये। न वासुदेवो वार्ष्णेयो धर्मराजश् च पाण्डवः। न भीमो नार्जुनश् चैव न यमौ पुरुषर्षभौ। वार्यमाणो मया नित्यं गान्धार्या विदुरेण च। जामदग्न्येन रामेण व्यासेन च महात्मना। दुर्योधनो युध्यमानो नित्यम् एव हि संजय। कर्णस्य मतम् आस्थाय सौबलस्य च पापकृत्। दुःशासनस्य च तथा पाण्डवान् अन्वसूयत। तस्याहं व्यसनं घोरं मन्ये प्राप्तं तु संजय। श्वेतस्य च विनाशेन भीष्मस्य विजयेन च। संक्रुद्धः कृष्णसहितः पार्थः किम् अकरोद् युधि। अर्जुनाद् धि भयं भूयस् तन् मे तात न शाम्यति। स हि शूरश् च कौन्तेयः क्षिप्रकारी च पाण्डवः। मन्ये शरैः शरीराणि प्रमथिष्यति विद्विषाम्। ऐन्द्रिर् इन्द्रानुजसमो महेन्द्रसदृशो बले। अमोघक्रोधसंकल्पं दृष्ट्वा वः किम् अभून् मनः। तथैव वेदविच् छूरो ज्वलनार्कसमद्युतिः। ऐन्द्रास्त्रविद् अमेयात्मा प्रपतन् समितिंजयः। वज्रसंस्पर्शरूपाणाम् अस्त्राणां न्यासकारिता। स खड्गाक्षेपहस्तस् तु घोषं चक्रे महारथः। स संजय महाप्राज्ञो द्रुपदस्यात्मजो बली। धृष्टद्युम्नः किम् अकरोच् छ्वेते युधि निपातिते। पुरा चैवापराधेन वधेन च चमूपतेः। मन्ये मनः प्रजज्वाल पाण्डवानां महात्मनाम्। तेषां क्रोधं चिन्तयंस् तु अहःसु च निशासु च। संजय उवाच। न शान्तिम् अधिगच्छामि सर्वम् आचक्ष्व संजय। गतपूर्वाह्णभूयिष्ठे तस्मिन्न् अहनि दारुणे। तावकानां परेषां च पुनर् युद्धम् अवर्तत। श्वेतं तु निहतं दृष्ट्वा विराटस्य चमूपतिम्। कृतवर्मणा च सहितं दृष्ट्वा शल्यम् अवस्थितम्। शङ्खः क्रोधात् प्रजज्वाल हविषा हव्यवाड् इव।

uttaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā vairāṭir bhrātaraṃ śubham. kṛtavarmaṇā ca sahitaṃ dṛṣṭvā śalyam avasthitam. śvetaḥ krodhāt prajajvāla haviṣā havyavāḍ iva. sa visphārya mahac cāpaṃ śakracāpopamaṃ balī. abhyadhāvaj jighāṃsan vai śalyaṃ madrādhipaṃ balī. mahatā rathavaṃśena samantāt parivāritaḥ. muñcan bāṇamayaṃ varṣaṃ prāyāc chalyarathaṃ prati. tam āpatantaṃ saṃprekṣya mattavāraṇavikramam. tāvakānāṃ rathāḥ sapta samantāt paryavārayan. madrarājam abhīpsanto mṛtyor daṃṣṭrāntaraṃ gatam. bṛhadbalaś ca kausalyo jayatsenaś ca māgadhaḥ. tathā rukmaratho rājañ śalyaputraḥ pratāpavān. vindānuvindāv āvantyau kāmbojaś ca sudakṣiṇaḥ. bṛhatkṣatrasya dāyādaḥ saindhavaś ca jayadrathaḥ. nānāvarṇavicitrāṇi dhanūṃṣi ca mahātmanām. visphāritāni dṛśyante toyadeṣv iva vidyutaḥ. te tu bāṇamayaṃ varṣaṃ śvetamūrdhany apātayan. nidāghānte 'niloddhūtā meghā iva nage jalam. tataḥ kruddho maheṣvāsaḥ saptabhallaiḥ sutejanaiḥ. dhanūṃṣi teṣām ācchidya mamarda pṛtanāpatiḥ. nikṛttāny eva tāni sma samadṛśyanta bhārata. tatas te tu nimeṣārdhāt pratyapadyan dhanūṃṣi ca. sapta caiva pṛṣatkāṃś ca śvetasyoparyapātayan. tataḥ punar ameyātmā bhallaiḥ saptabhir āśugaiḥ. nicakarta mahābāhus teṣāṃ cāpāni dhanvinām. te nikṛttamahācāpās tvaramāṇā mahārathāḥ. rathaśaktīḥ parāmṛśya vinedur bhairavān ravān. anvayur bharataśreṣṭha sapta śvetarathaṃ prati. tatas tā jvalitāḥ sapta mahendrāśaninisvanāḥ. aprāptāḥ saptabhir bhallaiś ciccheda paramāstravit. tataḥ samādāya śaraṃ sarvakāyavidāraṇam. prāhiṇod bharataśreṣṭha śveto rukmarathaṃ prati. tasya dehe nipatito bāṇo vajrātigo mahān. tato rukmaratho rājan sāyakena dṛḍhāhataḥ. niṣasāda rathopasthe kaśmalaṃ cāviśan mahat. taṃ visaṃjñaṃ vimanasaṃ tvaramāṇas tu sārathiḥ. apovāha susaṃbhrāntaḥ sarvalokasya paśyataḥ. tato 'nyān ṣaṭ samādāya śveto hemavibhūṣitān. teṣāṃ ṣaṇṇāṃ mahābāhur dhvajaśīrṣāṇy apātayat. hayāṃś ca teṣāṃ nirbhidya sārathīṃś ca paraṃtapa. śaraiś caitān samākīrya prāyāc chalyarathaṃ prati. tato halahalāśabdas tava sainyeṣu bhārata. dṛṣṭvā senāpatiṃ tūrṇaṃ yāntaṃ śalyarathaṃ prati. tato bhīṣmaṃ puraskṛtya tava putro mahābalaḥ. vṛtas tu sarvasainyena prāyāc chvetarathaṃ prati. mṛtyor āsyam anuprāptaṃ madrarājam amocayat. tato yuddhaṃ samabhavat tumulaṃ lomaharṣaṇam. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca vyatiṣiktarathadvipam. saubhadre bhīmasene ca sātyakau ca mahārathe. kaikeye ca virāṭe ca dhṛṣṭadyumne ca pārṣate. eteṣu narasiṃheṣu cedimatsyeṣu caiva ha. dhṛtarāṣṭra uvāca. vavarṣa śaravarṣāṇi vṛddhaḥ kurupitāmahaḥ. evaṃ śvete maheṣvāse prāpte śalyarathaṃ prati. kuravaḥ pāṇḍaveyāś ca kim akurvata saṃjaya. saṃjaya uvāca. bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ kiṃ vā tan mamācakṣva pṛcchataḥ. rājañ śatasahasrāṇi tataḥ kṣatriyapuṃgavāḥ. śvetaṃ senāpatiṃ śūraṃ puraskṛtya mahārathāḥ. rājño balaṃ darśayantas tava putrasya bhārata. śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya trātum aicchan mahārathāḥ. abhyavartanta bhīṣmasya rathaṃ hemapariṣkṛtam. jighāṃsantaṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ tadāsīt tumulaṃ mahat. tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi mahāvaiśasam acyuta. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca yathā yuddham avartata. tatrākarod rathopasthāñ śūnyāñ śāṃtanavo bahūn. prākṛntad uttamāṅgāni śarair ārchad rathottamān. samāvṛṇoc charair arkam arkatulyapratāpavān. nudan samantāt samare ravir udyan yathā tamaḥ. tenājau preṣitā rājañ śarāḥ śatasahasraśaḥ. kṣatriyāntakarāḥ saṃkhye mahāvegā mahābalāḥ. śirāṃsi pātayām āsur vīrāṇāṃ śataśo raṇe. gajān kaṇṭakasaṃnāhān vajreṇeva śiloccayān. rathā ratheṣu saṃsaktā vyadṛśanta viśāṃ pate. eke rathaṃ paryavahaṃs turagāḥ saturaṃgamam. yuvānaṃ nihataṃ vīraṃ lambamānaṃ sakārmukam. udīrṇāś ca hayā rājan vahantas tatra tatra ha. baddhakhaḍganiṣaṅgāś ca vidhvastaśiraso hatāḥ. śataśaḥ patitā bhūmau vīraśayyāsu śerate. paraspareṇa dhāvantaḥ patitāḥ punar utthitāḥ. utthāya ca pradhāvanto dvaṃdvayuddham avāpnuvan. pīḍitāḥ punar anyonyaṃ luṭhanto raṇamūrdhani. sacāpān saniṣaṅgāṃś ca jātarūpapariṣkṛtān. visrabdhahatavīrāś ca śataśaḥ paripīḍitāḥ. tena tenābhyadhāvanta visṛjantaś ca bhārata. matto gajaḥ paryavartad dhayāṃś ca hatasādinaḥ. sarathā rathinaś cāpi vimṛdnantaḥ samantataḥ. syandanād apatat kaś cin nihato 'nyena sāyakaiḥ. hatasārathir apy uccaiḥ papāta kāṣṭhavad rathaḥ. yudhyamānasya saṃgrāme vyūḍhe rajasi cotthite. dhanuḥkūjitavijñānaṃ tatrāsīt pratiyudhyataḥ. gātrasparśena yodhānāṃ vyajñāsta paripanthinam. yudhyamānaṃ śarai rājan siñjinī dhvajinī ravāt. anyonyaṃ vīrasaṃśabdo nāśrūyata bhaṭaiḥ kṛtaḥ. śabdāyamāne saṃgrāme paṭahe karṇadāriṇi. yudhyamānasya saṃgrāme kurvataḥ pauruṣaṃ svakam. nāśrauṣīn nāmagotroktiṃ kīrtanaṃ ca parasparam. bhīṣmacāpacyutair bāṇair ārtānāṃ yudhyatāṃ mṛdhe. paraspareṣāṃ vīrāṇāṃ manāṃsi samakampayan. tasminn atyākule yuddhe dāruṇe lomaharṣaṇe. pitā putraṃ ca samare nābhijānāti kaś cana. cakre bhagne yuge chinne eko dhuryo hayo hataḥ. ākṣiptaḥ syandanād vīraḥ sasārathir ajihmagaiḥ. evaṃ ca samare sarve vīrāś ca virathīkṛtāḥ. tena tena sma dṛśyante dhāvamānāḥ samantataḥ. gajo hataḥ śiraś chinnaṃ marma bhinnaṃ hayo hataḥ. ahataḥ ko 'pi naivāsīd bhīṣme nighnati śātravān. śvetaḥ kurūṇām akarot svayaṃ tasmin mahāhave. rājaputrān rathodārān avadhīc chatasaṃghaśaḥ. ciccheda rathināṃ bāṇaiḥ śirāṃsi bharatarṣabha. sāṅgadā bāhavaś caiva dhanūṃṣi ca samantataḥ. ratheṣāṃ rathacakrāṇi tūṇīrāṇi yugāni ca. chatrāṇi ca mahārhāṇi patākāś ca viśāṃ pate. hayaughāś ca rathaughāś ca naraughāś caiva bhārata. vāraṇāḥ śataśaś caiva hatāḥ śvetena bhārata. vayaṃ śvetabhayād bhītā vihāya rathasattamam. avaśiṣṭās tathā paścād vibhuṃ paśyāma dhṛṣṇavaḥ. śarapātam apakramya kuravaḥ kurunandana. bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ yuddhe sthitāḥ paśyāma sarvaśaḥ. adīno dīnasamaye bhīṣmo 'smākaṃ mahāhave. ekas tasthau naravyāghro girir merur ivācalaḥ. ādadāna iva prāṇān savitā śiśirātyaye. gabhastibhir ivādityas tasthau śaramarīcimān. sa mumoca maheṣvāsaḥ śarasaṃghān anekaśaḥ. nighnann amitrān samare vajrapāṇir ivāsurān. te vadhyamānā bhīṣmeṇa prajahus taṃ mahābalam. svayūthād iva te yūthān muktaṃ bhūmiṣu dāruṇam. tam ekam upalabhyaiko hṛṣṭaḥ puṣṭaḥ paraṃtapa. duryodhanapriye yuktaḥ pāṇḍavān pariśocayan. jīvitaṃ dustyajaṃ tyaktvā bhayaṃ ca sumahāhave. pātayām āsa sainyāni pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate. praharantam anīkāni pitā devavratas tava. dṛṣṭvā senāpatiṃ bhīṣmas tvaritaḥ śvetam abhyayāt. sa bhīṣmaṃ śarajālena mahatā samavākirat. śvetaṃ cāpi tathā bhīṣmaḥ śaraughaiḥ samavākirat. tau vṛṣāv iva nardantau mattāv iva mahādvipau. vyāghrāv iva susaṃrabdhāv anyonyam abhijaghnatuḥ. astrair astrāṇi saṃvārya tatas tau puruṣarṣabhau. bhīṣmaḥ śvetaś ca yuyudhe parasparavadhaiṣiṇau. ekāhnā nirdahed bhīṣmaḥ pāṇḍavānām anīkinīm. śaraiḥ paramasaṃkruddho yadi śveto na pālayet. pitāmahaṃ tato dṛṣṭvā śvetena vimukhīkṛtam. praharṣaṃ pāṇḍavā jagmuḥ putras te vimanābhavat. tato duryodhanaḥ kruddhaḥ pārthivaiḥ parivāritaḥ. sasainyaḥ pāṇḍavānīkam abhyadravata saṃyuge. durmukhaḥ kṛtavarmā ca kṛpaḥ śalyo viśāṃ pate. bhīṣmaṃ jugupur āsādya tava putreṇa coditāḥ. dṛṣṭvā tu pārthivaiḥ sarvair duryodhanapurogamaiḥ. pāṇḍavānām anīkāni vadhyamānāni saṃyuge. śveto gāṅgeyam utsṛjya tava putrasya vāhinīm. nāśayām āsa vegena vāyur vṛkṣān ivaujasā. drāvayitvā camūṃ rājan vairāṭiḥ krodhamūrchitaḥ. āpatat sahasā bhūyo yatra bhīṣmo vyavasthitaḥ. tau tatropagatau rājañ śaradīptau mahābalau. ayudhyetāṃ mahātmānau yathobhau vṛtravāsavau. anyonyaṃ tu mahārāja parasparavadhaiṣiṇau. nigṛhya kārmukaṃ śveto bhīṣmaṃ vivyādha saptabhiḥ. parākramaṃ tatas tasya parākramya parākramī. tarasā vārayām āsa matto mattam iva dvipam. śvetaḥ śāṃtanavaṃ bhūyaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. vivyādha pañcaviṃśatyā tad adbhutam ivābhavat. taṃ pratyavidhyad daśabhir bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā. sa viddhas tena balavān nākampata yathācalaḥ. vairāṭiḥ samare kruddho bhṛśam āyamya kārmukam. ājaghāna tato bhīṣmaṃ śvetaḥ kṣatriyanandanaḥ. saṃprahasya tataḥ śvetaḥ sṛkkiṇī parisaṃlihan. dhanuś ciccheda bhīṣmasya navabhir daśadhā śaraiḥ. saṃdhāya viśikhaṃ caiva śaraṃ lomapravāhinam. unmamātha tatas tālaṃ dhvajaśīrṣaṃ mahātmanaḥ. ketuṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā bhīṣmasya tanayās tava. hataṃ bhīṣmam amanyanta śvetasya vaśam āgatam. pāṇḍavāś cāpi saṃhṛṣṭā dadhmuḥ śaṅkhān mudā yutāḥ. bhīṣmasya patitaṃ ketuṃ dṛṣṭvā tālaṃ mahātmanaḥ. tato duryodhanaḥ krodhāt svam anīkam acodayat. yatnād bhīṣmaṃ parīpsadhvaṃ rakṣamāṇāḥ samantataḥ. mā naḥ prapaśyamānānāṃ śvetān mṛtyum avāpsyati. bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ śūras tathā satyaṃ bravīmi vaḥ. rājñas tu vacanaṃ śrutvā tvaramāṇā mahārathāḥ. balena caturaṅgeṇa gāṅgeyam anvapālayan. bāhlīkaḥ kṛtavarmā ca śalaḥ śalyaś ca bhārata. jalasaṃdho vikarṇaś ca citraseno viviṃśatiḥ. tvaramāṇās tvarākāle parivārya samantataḥ. śastravṛṣṭiṃ sutumulāṃ śvetasyopary apātayan. tān kruddho niśitair bāṇais tvaramāṇo mahārathaḥ. avārayad ameyātmā darśayan pāṇilāghavam. sa nivārya tu tān sarvān kesarī kuñjarān iva. mahatā śaravarṣeṇa bhīṣmasya dhanur ācchinat. tato 'nyad dhanur ādāya bhīṣmaḥ śāṃtanavo yudhi. śvetaṃ vivyādha rājendra kaṅkapatraiḥ śitaiḥ śaraiḥ. tataḥ senāpatiḥ kruddho bhīṣmaṃ bahubhir āyasaiḥ. vivyādha samare rājan sarvalokasya paśyataḥ. tataḥ pravyathito rājā bhīṣmaṃ dṛṣṭvā nivāritam. pravīraṃ sarvalokasya śvetena yudhi vai tadā. niṣṭhānakaś ca sumahāṃs tava sainyasya cābhavat. taṃ vīraṃ vāritaṃ dṛṣṭvā śvetena śaravikṣatam. hataṃ śvetena manyante śvetasya vaśam āgatam. tataḥ krodhavaśaṃ prāptaḥ pitā devavratas tava. dhvajam unmathitaṃ dṛṣṭvā tāṃ ca senāṃ nivāritām. śvetaṃ prati mahārāja vyasṛjat sāyakān bahūn. tān āvārya raṇe śveto bhīṣmasya rathināṃ varaḥ. dhanuś ciccheda bhallena punar eva pitus tava. utsṛjya kārmukaṃ rājan gāṅgeyaḥ krodhamūrchitaḥ. anyat kārmukam ādāya vipulaṃ balavattaram. tatra saṃdhāya vipulān bhallān sapta śilāśitān. caturbhiś ca jaghānāśvāñ śvetasya pṛtanāpateḥ. dhvajaṃ dvābhyāṃ tu ciccheda saptamena ca sāratheḥ. śiraś ciccheda bhallena saṃkruddho laghuvikramaḥ. hatāśvasūtāt sa rathād avaplutya mahābalaḥ. amarṣavaśam āpanno vyākulaḥ samapadyata. virathaṃ rathināṃ śreṣṭhaṃ śvetaṃ dṛṣṭvā pitāmahaḥ. tāḍayām āsa niśitaiḥ śarasaṃghaiḥ samantataḥ. sa tāḍyamānaḥ samare bhīṣmacāpacyutaiḥ śaraiḥ. svarathe dhanur utsṛjya śaktiṃ jagrāha kāñcanīm. tataḥ śaktiṃ raṇe śveto jagrāhogrāṃ mahābhayām. kāladaṇḍopamāṃ ghorāṃ mṛtyor iva svasāṃ śvasan. abravīc ca tadā śveto bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ raṇe. tiṣṭhedānīṃ susaṃrabdhaḥ paśya māṃ puruṣo bhava. evam uktvā maheṣvāso bhīṣmaṃ yudhi parākramī. tataḥ śaktim ameyātmā cikṣepa bhujagopamām. pāṇḍavārthe parākrāntas tavānarthaṃ cikīrṣati. hāhākāro mahān āsīt putrāṇāṃ te viśāṃ pate. dṛṣṭvā śaktiṃ mahāghorāṃ mṛtyor daṇḍasamaprabhām. śvetasya karanirmuktāṃ nirmuktoragasaṃnibhām. apatat sahasā rājan maholkeva nabhastalāt. jvalantīm antarikṣe tāṃ jvālābhir iva saṃvṛtām. asaṃbhrāntas tadā rājan pitā devavratas tava. aṣṭabhir navabhir bhīṣmaḥ śaktiṃ ciccheda patribhiḥ. utkṛṣṭahemavikṛtāṃ nikṛttāṃ niśitaiḥ śaraiḥ. uccukruśus tataḥ sarve tāvakā bharatarṣabha. śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā vairāṭiḥ krodhamūrchitaḥ. kālopahatacetās tu kartavyaṃ nābhyajānata. krodhasaṃmūrchito rājan vairāṭiḥ prahasann iva. gadāṃ jagrāha saṃhṛṣṭo bhīṣmasya nidhanaṃ prati. krodhena raktanayano daṇḍapāṇir ivāntakaḥ. bhīṣmaṃ samabhidudrāva jalaugha iva parvatam. tasya vegam asaṃvārya matvā bhīṣmaḥ pratāpavān. prahāravipramokṣārthaṃ sahasā dharaṇīṃ gataḥ. śvetaḥ krodhasamāviṣṭo bhrāmayitvā tu tāṃ gadām. rathe bhīṣmasya cikṣepa yathā devo dhaneśvaraḥ. tayā bhīṣmanipātinyā sa ratho bhasmasāt kṛtaḥ. sadhvajaḥ saha sūtena sāśvaḥ sayugabandhuraḥ. virathaṃ rathināṃ śreṣṭhaṃ bhīṣmaṃ dṛṣṭvā rathottamāḥ. abhyadhāvanta sahitāḥ śalyaprabhṛtayo rathāḥ. tato 'nyaṃ ratham āsthāya dhanur visphārya durmanāḥ. śanakair abhyayāc chvetaṃ gāṅgeyaḥ prahasann iva. etasminn antare bhīṣmaḥ śuśrāva vipulāṃ giram. ākāśād īritāṃ divyām ātmano hitasaṃbhavām. bhīṣma bhīṣma mahābāho śīghraṃ yatnaṃ kuruṣva vai. eṣa hy asya jaye kālo nirdiṣṭo viśvayoninā. etac chrutvā tu vacanaṃ devadūtena bhāṣitam. saṃprahṛṣṭamanā bhūtvā vadhe tasya mano dadhe. virathaṃ rathināṃ śreṣṭhaṃ śvetaṃ dṛṣṭvā padātinam. sahitās tv abhyavartanta parīpsanto mahārathāḥ. sātyakir bhīmasenaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ. kaikeyo dhṛṣṭaketuś ca abhimanyuś ca vīryavān. etān āpatataḥ sarvān droṇaśalyakṛpaiḥ saha. avārayad ameyātmā vārivegān ivācalaḥ. sa niruddheṣu sarveṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu. śvetaḥ khaḍgam athākṛṣya bhīṣmasya dhanur ācchinat. tad apāsya dhanuś chinnaṃ tvaramāṇaḥ pitāmahaḥ. devadūtavacaḥ śrutvā vadhe tasya mano dadhe. tataḥ pracāramāṇas tu pitā devavratas tava. anyat kārmukam ādāya tvaramāṇo mahārathaḥ. kṣaṇena sajyam akaroc chakracāpasamaprabham. pitā te bharataśreṣṭha śvetaṃ dṛṣṭvā mahārathaiḥ. vṛtaṃ taṃ manujavyāghrair bhīmasenapurogamaiḥ. abhyavartata gāṅgeyaḥ śvetaṃ senāpatiṃ drutam. āpatantaṃ tato bhīṣmo bhīmasenaṃ pratāpavān. ājaghne viśikhaiḥ ṣaṣṭyā senānyaṃ sa mahārathaḥ. abhimanyuṃ ca samare pitā devavratas tava. ājaghne bharataśreṣṭhas tribhiḥ saṃnataparvabhiḥ. sātyakiṃ ca śatenājau bharatānāṃ pitāmahaḥ. dhṛṣṭadyumnaṃ ca viṃśatyā kaikeyaṃ cāpi pañcabhiḥ. tāṃś ca sarvān maheṣvāsān pitā devavratas tava. vārayitvā śarair ghoraiḥ śvetam evābhidudruve. tataḥ śaraṃ mṛtyusamaṃ bhārasādhanam uttamam. vikṛṣya balavān bhīṣmaḥ samādhatta durāsadam. brahmāstreṇa susaṃyuktaṃ taṃ śaraṃ lomavāhinam. dadṛśur devagandharvāḥ piśācoragarākṣasāḥ. sa tasya kavacaṃ bhittvā hṛdayaṃ cāmitaujasaḥ. jagāma dharaṇīṃ bāṇo mahāśanir iva jvalan. astaṃ gacchan yathādityaḥ prabhām ādāya satvaraḥ. evaṃ jīvitam ādāya śvetadehāj jagāma ha. taṃ bhīṣmeṇa naravyāghraṃ tathā vinihataṃ yudhi. prapatantam apaśyāma gireḥ śṛṅgam iva cyutam. aśocan pāṇḍavās tatra kṣatriyāś ca mahārathāḥ. prahṛṣṭāś ca sutās tubhyaṃ kuravaś cāpi sarvaśaḥ. tato duḥśāsano rājañ śvetaṃ dṛṣṭvā nipātitam. vāditraninadair ghorair nṛtyati sma samantataḥ. tasmin hate maheṣvāse bhīṣmeṇāhavaśobhinā. prāvepanta maheṣvāsāḥ śikhaṇḍipramukhā rathāḥ. tato dhanaṃjayo rājan vārṣṇeyaś cāpi sarvaśaḥ. avahāraṃ śanaiś cakrur nihate vāhinīpatau. tato 'vahāraḥ sainyānāṃ tava teṣāṃ ca bhārata. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nardatāṃ ca muhur muhuḥ. pārthā vimanaso bhūtvā nyaviśanta mahārathāḥ. dhṛtarāṣṭra uvāca. cintayanto vadhaṃ ghoraṃ dvairathena paraṃtapāḥ. śvete senāpatau tāta saṃgrāme nihate paraiḥ. kim akurvan maheṣvāsāḥ pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha. senāpatiṃ samākarṇya śvetaṃ yudhi nipātitam. tadarthaṃ yatatāṃ cāpi pareṣāṃ prapalāyinām. manaḥ prīṇāti me vākyaṃ jayaṃ saṃjaya śṛṇvataḥ. pratyupāyaṃ cintayantaḥ sajjanāḥ prasravanti me. sa hi vīro 'nuraktaś ca vṛddhaḥ kurupatis tadā. kṛtaṃ vairaṃ sadā tena pituḥ putreṇa dhīmatā. tasyodvegabhayāc cāpi saṃśritaḥ pāṇḍavān purā. sarvaṃ balaṃ parityajya durgaṃ saṃśritya tiṣṭhati. pāṇḍavānāṃ pratāpena durgaṃ deśaṃ niveśya ca. sapatnān satataṃ bādhann āryavṛttim anuṣṭhitaḥ. āścaryaṃ vai sadā teṣāṃ purā rājñāṃ sudurmatiḥ. tato yudhiṣṭhire bhaktaḥ kathaṃ saṃjaya sūditaḥ. prakṣiptaḥ saṃmataḥ kṣudraḥ putro me puruṣādhamaḥ. na yuddhaṃ rocayed bhīṣmo na cācāryaḥ kathaṃ cana. na kṛpo na ca gāndhārī nāhaṃ saṃjaya rocaye. na vāsudevo vārṣṇeyo dharmarājaś ca pāṇḍavaḥ. na bhīmo nārjunaś caiva na yamau puruṣarṣabhau. vāryamāṇo mayā nityaṃ gāndhāryā vidureṇa ca. jāmadagnyena rāmeṇa vyāsena ca mahātmanā. duryodhano yudhyamāno nityam eva hi saṃjaya. karṇasya matam āsthāya saubalasya ca pāpakṛt. duḥśāsanasya ca tathā pāṇḍavān anvasūyata. tasyāhaṃ vyasanaṃ ghoraṃ manye prāptaṃ tu saṃjaya. śvetasya ca vināśena bhīṣmasya vijayena ca. saṃkruddhaḥ kṛṣṇasahitaḥ pārthaḥ kim akarod yudhi. arjunād dhi bhayaṃ bhūyas tan me tāta na śāmyati. sa hi śūraś ca kaunteyaḥ kṣiprakārī ca pāṇḍavaḥ. manye śaraiḥ śarīrāṇi pramathiṣyati vidviṣām. aindrir indrānujasamo mahendrasadṛśo bale. amoghakrodhasaṃkalpaṃ dṛṣṭvā vaḥ kim abhūn manaḥ. tathaiva vedavic chūro jvalanārkasamadyutiḥ. aindrāstravid ameyātmā prapatan samitiṃjayaḥ. vajrasaṃsparśarūpāṇām astrāṇāṃ nyāsakāritā. sa khaḍgākṣepahastas tu ghoṣaṃ cakre mahārathaḥ. sa saṃjaya mahāprājño drupadasyātmajo balī. dhṛṣṭadyumnaḥ kim akaroc chvete yudhi nipātite. purā caivāparādhena vadhena ca camūpateḥ. manye manaḥ prajajvāla pāṇḍavānāṃ mahātmanām. teṣāṃ krodhaṃ cintayaṃs tu ahaḥsu ca niśāsu ca. saṃjaya uvāca. na śāntim adhigacchāmi sarvam ācakṣva saṃjaya. gatapūrvāhṇabhūyiṣṭhe tasminn ahani dāruṇe. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca punar yuddham avartata. śvetaṃ tu nihataṃ dṛṣṭvā virāṭasya camūpatim. kṛtavarmaṇā ca sahitaṃ dṛṣṭvā śalyam avasthitam. śaṅkhaḥ krodhāt prajajvāla haviṣā havyavāḍ iva.

स विस्फार्य महच् चापं कार्तस्वरविभूषितम्। अभ्यधावज् जिघांसन् वै शल्यं मद्राधिपं बली।

sa visphārya mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam. abhyadhāvaj jighāṃsan vai śalyaṃ madrādhipaṃ balī.

महता रथवंशेन समन्तात् परिवारितः। सृजन् बाणमयं वर्षं प्रायाच् छल्यरथं प्रति।

mahatā rathavaṃśena samantāt parivāritaḥ. sṛjan bāṇamayaṃ varṣaṃ prāyāc chalyarathaṃ prati.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य मत्तवारणविक्रमम्। तावकानां रथाः सप्त समन्तात् पर्यवारयन्। मद्रराजं परीप्सन्तो मृत्योर् दंष्ट्रान्तरं गतम्।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya mattavāraṇavikramam. tāvakānāṃ rathāḥ sapta samantāt paryavārayan. madrarājaṃ parīpsanto mṛtyor daṃṣṭrāntaraṃ gatam.

ततो भीष्मो महाबाहुर् विनद्य जलदो यथा। तालमात्रं धनुर् गृह्य शङ्खम् अभ्यद्रवद् रणे।

tato bhīṣmo mahābāhur vinadya jalado yathā. tālamātraṃ dhanur gṛhya śaṅkham abhyadravad raṇe.

तम् उद्यतम् उदीक्ष्याथ महेष्वासं महाबलम्। संत्रस्ता पाण्डवी सेना वातवेगहतेव नौः।

tam udyatam udīkṣyātha maheṣvāsaṃ mahābalam. saṃtrastā pāṇḍavī senā vātavegahateva nauḥ.

तत्रार्जुनः संत्वरितः शङ्खस्यासीत् पुरःसरः। भीष्माद् रक्ष्यो ऽयम् अद्येति ततो युद्धम् अवर्तत।

tatrārjunaḥ saṃtvaritaḥ śaṅkhasyāsīt puraḥsaraḥ. bhīṣmād rakṣyo 'yam adyeti tato yuddham avartata.

हाहाकारो महान् आसीद् योधानां युधि युध्यताम्। तेजस् तेजसि संपृक्तम् इत्य् एवं विस्मयं ययुः।

hāhākāro mahān āsīd yodhānāṃ yudhi yudhyatām. tejas tejasi saṃpṛktam ity evaṃ vismayaṃ yayuḥ.

अथ शल्यो गदापाणिर् अवतीर्य महारथात्। शङ्खस्य चतुरो वाहान् अहनद् भरतर्षभ।

atha śalyo gadāpāṇir avatīrya mahārathāt. śaṅkhasya caturo vāhān ahanad bharatarṣabha.

स हताश्वाद् रथात् तूर्णं खड्गम् आदाय विद्रुतः। बीभत्सोः स्यन्दनं प्राप्य ततः शान्तिम् अविन्दत।

sa hatāśvād rathāt tūrṇaṃ khaḍgam ādāya vidrutaḥ. bībhatsoḥ syandanaṃ prāpya tataḥ śāntim avindata.

ततो भीष्मरथात् तूर्णम् उत्पतन्ति पतत्रिणः। यैर् अन्तरिक्षं भूमिश् च सर्वतः समवस्तृतम्। पाञ्चालान् अथ मत्स्यं च द्रुपदं सेनया वृतम्।

tato bhīṣmarathāt tūrṇam utpatanti patatriṇaḥ. yair antarikṣaṃ bhūmiś ca sarvataḥ samavastṛtam. pāñcālān atha matsyaṃ ca drupadaṃ senayā vṛtam.

पाञ्चालान् अथ मत्स्यांश् च केकयांश् च प्रभद्रकान्। भीष्मः प्रहरतां श्रेष्ठः पातयाम् आस मार्गणैः।

pāñcālān atha matsyāṃś ca kekayāṃś ca prabhadrakān. bhīṣmaḥ praharatāṃ śreṣṭhaḥ pātayām āsa mārgaṇaiḥ.

उत्सृज्य समरे तूर्णं पाण्डवं सव्यसाचिनम्। अभ्यद्रवत पाञ्चाल्यं द्रुपदं सेनया वृतम्। प्रियं संबन्धिनं राजञ् शरान् अवकिरन् बहून्।

utsṛjya samare tūrṇaṃ pāṇḍavaṃ savyasācinam. abhyadravata pāñcālyaṃ drupadaṃ senayā vṛtam. priyaṃ saṃbandhinaṃ rājañ śarān avakiran bahūn.

अग्निनेव प्रदग्धानि वनानि शिशिरात्यये। शरदग्धान्य् अदृश्यन्त सैन्यानि द्रुपदस्य ह। अतिष्ठत रणे भीष्मो विधूम इव पावकः।

agnineva pradagdhāni vanāni śiśirātyaye. śaradagdhāny adṛśyanta sainyāni drupadasya ha. atiṣṭhata raṇe bhīṣmo vidhūma iva pāvakaḥ.

मध्यंदिने यथादित्यं तपन्तम् इव तेजसा। न शेकुः पाण्डवेयस्य योधा भीष्मं निरीक्षितुम्।

madhyaṃdine yathādityaṃ tapantam iva tejasā. na śekuḥ pāṇḍaveyasya yodhā bhīṣmaṃ nirīkṣitum.

वीक्षां चक्रुः समन्तात् ते पाण्डवा भयपीडिताः। त्रातारं नाध्यगच्छन्त गावः शीतार्दिता इव। सा तु यौधिष्ठिरी सेना गाङ्गेयशरपीडिता। सिंहेनेव विनिर्भिन्ना शुक्ला गौर् इव गोपतेः।

vīkṣāṃ cakruḥ samantāt te pāṇḍavā bhayapīḍitāḥ. trātāraṃ nādhyagacchanta gāvaḥ śītārditā iva. sā tu yaudhiṣṭhirī senā gāṅgeyaśarapīḍitā. siṃheneva vinirbhinnā śuklā gaur iva gopateḥ.

हतविप्रद्रुते सैन्ये निरुत्साहे विमर्दिते। हाहाकारो महान् आसीत् पाण्डुसैन्येषु भारत।

hatavipradrute sainye nirutsāhe vimardite. hāhākāro mahān āsīt pāṇḍusainyeṣu bhārata.

ततो भीष्मः शांतनवो नित्यं मण्डलकार्मुकः। मुमोच बाणान् दीप्ताग्रान् अहीन् आशीविषान् इव।

tato bhīṣmaḥ śāṃtanavo nityaṃ maṇḍalakārmukaḥ. mumoca bāṇān dīptāgrān ahīn āśīviṣān iva.

शरैर् एकायनीकुर्वन् दिशः सर्वा यतव्रतः। जघान पाण्डवरथान् आदिश्यादिश्य भारत।

śarair ekāyanīkurvan diśaḥ sarvā yatavrataḥ. jaghāna pāṇḍavarathān ādiśyādiśya bhārata.

ततः सैन्येषु भग्नेषु मथितेषु च सर्वशः। प्राप्ते चास्तं दिनकरे न प्राज्ञायत किं चन।

tataḥ sainyeṣu bhagneṣu mathiteṣu ca sarvaśaḥ. prāpte cāstaṃ dinakare na prājñāyata kiṃ cana.

भीष्मं च समुदीर्यन्तं दृष्ट्वा पार्था महाहवे। अवहारम् अकुर्वन्त सैन्यानां भरतर्षभ।

bhīṣmaṃ ca samudīryantaṃ dṛṣṭvā pārthā mahāhave. avahāram akurvanta sainyānāṃ bharatarṣabha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...