महाभारत 6.44 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 44→

[mh-6-44] • 48 श्लोकाः

संजय उवाच। राजञ् शतसहस्राणि तत्र तत्र तदा तदा। निर्मर्यादं प्रयुद्धानि तत् ते वक्ष्यामि भारत।

saṃjaya uvāca. rājañ śatasahasrāṇi tatra tatra tadā tadā. nirmaryādaṃ prayuddhāni tat te vakṣyāmi bhārata.

न पुत्रः पितरं जज्ञे न पिता पुत्रम् औरसम्। न भ्राता भ्रातरं तत्र स्वस्रीयं न च मातुलः।

na putraḥ pitaraṃ jajñe na pitā putram aurasam. na bhrātā bhrātaraṃ tatra svasrīyaṃ na ca mātulaḥ.

मातुलं न च स्वस्रीयो न सखायं सखा तथा। आविष्टा इव युध्यन्ते पाण्डवाः कुरुभिः सह।

mātulaṃ na ca svasrīyo na sakhāyaṃ sakhā tathā. āviṣṭā iva yudhyante pāṇḍavāḥ kurubhiḥ saha.

रथानीकं नरव्याघ्राः के चिद् अभ्यपतन् रथैः। अभज्यन्त युगैर् एव युगानि भरतर्षभ।

rathānīkaṃ naravyāghrāḥ ke cid abhyapatan rathaiḥ. abhajyanta yugair eva yugāni bharatarṣabha.

रथेषाश् च रथेषाभिः कूबरा रथकूबरैः। संहताः संहतैः के चित् परस्परजिघांसवः।

ratheṣāś ca ratheṣābhiḥ kūbarā rathakūbaraiḥ. saṃhatāḥ saṃhataiḥ ke cit parasparajighāṃsavaḥ.

न शेकुश् चलितुं के चित् संनिपत्य रथा रथैः। प्रभिन्नास् तु महाकायाः संनिपत्य गजा गजैः।

na śekuś calituṃ ke cit saṃnipatya rathā rathaiḥ. prabhinnās tu mahākāyāḥ saṃnipatya gajā gajaiḥ.

बहुधादारयन् क्रुद्धा विषाणैर् इतरेतरम्। सतोमरपताकैश् च वारणाः परवारणैः।

bahudhādārayan kruddhā viṣāṇair itaretaram. satomarapatākaiś ca vāraṇāḥ paravāraṇaiḥ.

अभिसृत्य महाराज वेगवद्भिर् महागजैः। दन्तैर् अभिहतास् तत्र चुक्रुशुः परमातुराः।

abhisṛtya mahārāja vegavadbhir mahāgajaiḥ. dantair abhihatās tatra cukruśuḥ paramāturāḥ.

अभिनीताश् च शिक्षाभिस् तोत्त्राङ्कुशसमाहताः। सुप्रभिन्नाः प्रभिन्नानां संमुखाभिमुखा ययुः।

abhinītāś ca śikṣābhis tottrāṅkuśasamāhatāḥ. suprabhinnāḥ prabhinnānāṃ saṃmukhābhimukhā yayuḥ.

प्रभिन्नैर् अपि संसक्ताः के चित् तत्र महागजाः। क्रौञ्चवन् निनदं मुक्त्वा प्राद्रवन्त ततस् ततः।

prabhinnair api saṃsaktāḥ ke cit tatra mahāgajāḥ. krauñcavan ninadaṃ muktvā prādravanta tatas tataḥ.

सम्यक् प्रणीता नागाश् च प्रभिन्नकरटामुखाः। ऋष्टितोमरनाराचैर् निर्विद्धा वरवारणाः।

samyak praṇītā nāgāś ca prabhinnakaraṭāmukhāḥ. ṛṣṭitomaranārācair nirviddhā varavāraṇāḥ.

विनेदुर् भिन्नमर्माणो निपेतुश् च गतासवः। प्राद्रवन्त दिशः के चिन् नदन्तो भैरवान् रवान्।

vinedur bhinnamarmāṇo nipetuś ca gatāsavaḥ. prādravanta diśaḥ ke cin nadanto bhairavān ravān.

गजानां पादरक्षास् तु व्यूढोरस्काः प्रहारिणः। ऋष्टिभिश् च धनुर्भिश् च विमलैश् च परश्वधैः।

gajānāṃ pādarakṣās tu vyūḍhoraskāḥ prahāriṇaḥ. ṛṣṭibhiś ca dhanurbhiś ca vimalaiś ca paraśvadhaiḥ.

गदाभिर् मुसलैश् चैव भिण्डिपालैः सतोमरैः। आयसैः परिघैश् चैव निस्त्रिंशैर् विमलैः शितैः।

gadābhir musalaiś caiva bhiṇḍipālaiḥ satomaraiḥ. āyasaiḥ parighaiś caiva nistriṃśair vimalaiḥ śitaiḥ.

प्रगृहीतैः सुसंरब्धा धावमानास् ततस् ततः। व्यदृश्यन्त महाराज परस्परजिघांसवः।

pragṛhītaiḥ susaṃrabdhā dhāvamānās tatas tataḥ. vyadṛśyanta mahārāja parasparajighāṃsavaḥ.

राजमानाश् च निस्त्रिंशाः संसिक्ता नरशोणितैः। प्रत्यदृश्यन्त शूराणाम् अन्योन्यम् अभिधावताम्।

rājamānāś ca nistriṃśāḥ saṃsiktā naraśoṇitaiḥ. pratyadṛśyanta śūrāṇām anyonyam abhidhāvatām.

अवक्षिप्तावधूतानाम् असीनां वीरबाहुभिः। संजज्ञे तुमुलः शब्दः पततां परमर्मसु।

avakṣiptāvadhūtānām asīnāṃ vīrabāhubhiḥ. saṃjajñe tumulaḥ śabdaḥ patatāṃ paramarmasu.

गदामुसलरुग्णानां भिन्नानां च वरासिभिः। दन्तिदन्ताव् अभिन्नानां मृदितानां च दन्तिभिः।

gadāmusalarugṇānāṃ bhinnānāṃ ca varāsibhiḥ. dantidantāv abhinnānāṃ mṛditānāṃ ca dantibhiḥ.

तत्र तत्र नरौघाणां क्रोशताम् इतरेतरम्। शुश्रुवुर् दारुणा वाचः प्रेतानाम् इव भारत।

tatra tatra naraughāṇāṃ krośatām itaretaram. śuśruvur dāruṇā vācaḥ pretānām iva bhārata.

हयैर् अपि हयारोहाश् चामरापीडधारिभिः। हंसैर् इव महावेगैर् अन्योन्यम् अभिदुद्रुवुः।

hayair api hayārohāś cāmarāpīḍadhāribhiḥ. haṃsair iva mahāvegair anyonyam abhidudruvuḥ.

तैर् विमुक्ता महाप्रासा जाम्बूनदविभूषणाः। आशुगा विमलास् तीक्ष्णाः संपेतुर् भुजगोपमाः।

tair vimuktā mahāprāsā jāmbūnadavibhūṣaṇāḥ. āśugā vimalās tīkṣṇāḥ saṃpetur bhujagopamāḥ.

अश्वैर् अग्र्यजवैः के चिद् आप्लुत्य महतो रथान्। शिरांस्य् आददिरे वीरा रथिनाम् अश्वसादिनः।

aśvair agryajavaiḥ ke cid āplutya mahato rathān. śirāṃsy ādadire vīrā rathinām aśvasādinaḥ.

बहून् अपि हयारोहान् भल्लैः संनतपर्वभिः। रथी जघान संप्राप्य बाणगोचरम् आगतान्।

bahūn api hayārohān bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ. rathī jaghāna saṃprāpya bāṇagocaram āgatān.

नगमेघप्रतीकाशाश् चाक्षिप्य तुरगान् गजाः। पादैर् एवावमृद्नन्त मत्ताः कनकभूषणाः।

nagameghapratīkāśāś cākṣipya turagān gajāḥ. pādair evāvamṛdnanta mattāḥ kanakabhūṣaṇāḥ.

पाट्यमानेषु कुम्भेषु पार्श्वेष्व् अपि च वारणाः। प्रासैर् विनिहताः के चिद् विनेदुः परमातुराः।

pāṭyamāneṣu kumbheṣu pārśveṣv api ca vāraṇāḥ. prāsair vinihatāḥ ke cid vineduḥ paramāturāḥ.

साश्वारोहान् हयान् के चिद् उन्मथ्य वरवारणाः। सहसा चिक्षिपुस् तत्र संकुले भैरवे सति।

sāśvārohān hayān ke cid unmathya varavāraṇāḥ. sahasā cikṣipus tatra saṃkule bhairave sati.

साश्वारोहान् विषाणाग्रैर् उत्क्षिप्य तुरगान् द्विपाः। रथौघान् अवमृद्नन्तः सध्वजान् परिचक्रमुः।

sāśvārohān viṣāṇāgrair utkṣipya turagān dvipāḥ. rathaughān avamṛdnantaḥ sadhvajān paricakramuḥ.

पुंस्त्वाद् अभिमदत्वाच् च के चिद् अत्र महागजाः। साश्वारोहान् हयाञ् जघ्नुः करैः सचरणैस् तथा। अश्वारोहैश् च समरे हस्तिसादिभिर् एव च।

puṃstvād abhimadatvāc ca ke cid atra mahāgajāḥ. sāśvārohān hayāñ jaghnuḥ karaiḥ sacaraṇais tathā. aśvārohaiś ca samare hastisādibhir eva ca.

के चिद् आक्षिप्य करिणः साश्वान् अपि रथान् करैः। विकर्षन्तो दिशः सर्वाः समीयुः सर्वशब्दगाः। प्रतिमानेषु गात्रेषु पार्श्वेष्व् अभि च वारणान्। मुक्तास् तु रथिभिर् बाणा रुक्मपुङ्खाः सुतेजनाः। ते निपेतुर् अकुण्ठाग्रा नागेषु च हयेषु च।

ke cid ākṣipya kariṇaḥ sāśvān api rathān karaiḥ. vikarṣanto diśaḥ sarvāḥ samīyuḥ sarvaśabdagāḥ. pratimāneṣu gātreṣu pārśveṣv abhi ca vāraṇān. muktās tu rathibhir bāṇā rukmapuṅkhāḥ sutejanāḥ. te nipetur akuṇṭhāgrā nāgeṣu ca hayeṣu ca.

आशुगा विमलास् तीक्ष्णाः संपेतुर् भुजगोपमाः। नराश्वकायान् निर्भिद्य लौहानि कवचानि च।

āśugā vimalās tīkṣṇāḥ saṃpetur bhujagopamāḥ. narāśvakāyān nirbhidya lauhāni kavacāni ca.

निपेतुर् विमलाः शक्त्यो वीरबाहुभिर् अर्पिताः। महोल्काप्रतिमा घोरास् तत्र तत्र विशां पते।

nipetur vimalāḥ śaktyo vīrabāhubhir arpitāḥ. maholkāpratimā ghorās tatra tatra viśāṃ pate.

द्वीपिचर्मावनद्धैश् च व्याघ्रचर्मशयैर् अपि। विकोशैर् विमलैः खड्गैर् अभिजघ्नुः परान् रणे।

dvīpicarmāvanaddhaiś ca vyāghracarmaśayair api. vikośair vimalaiḥ khaḍgair abhijaghnuḥ parān raṇe.

अभिप्लुतम् अभिक्रुद्धम् एकपार्श्वावदारितम्। विदर्शयन्तः संपेतुः खड्गचर्मपरश्वधैः।

abhiplutam abhikruddham ekapārśvāvadāritam. vidarśayantaḥ saṃpetuḥ khaḍgacarmaparaśvadhaiḥ.

शक्तिभिर् दारिताः के चित् संछिन्नाश् च परश्वधैः। हस्तिभिर् मृदिताः के चित् क्षुण्णाश् चान्ये तुरंगमैः।

śaktibhir dāritāḥ ke cit saṃchinnāś ca paraśvadhaiḥ. hastibhir mṛditāḥ ke cit kṣuṇṇāś cānye turaṃgamaiḥ.

रथनेमिनिकृत्ताश् च निकृत्ता निशितैः शरैः। विक्रोशन्ति नरा राजंस् तत्र तत्र स्म बान्धवान्।

rathaneminikṛttāś ca nikṛttā niśitaiḥ śaraiḥ. vikrośanti narā rājaṃs tatra tatra sma bāndhavān.

पुत्रान् अन्ये पितॄन् अन्ये भ्रातॄंश् च सह बान्धवैः। मातुलान् भागिनेयांश् च परान् अपि च संयुगे।

putrān anye pitṝn anye bhrātṝṃś ca saha bāndhavaiḥ. mātulān bhāgineyāṃś ca parān api ca saṃyuge.

विकीर्णान्त्राः सुबहवो भग्नसक्थाश् च भारत। बाहुभिः सुभुजाच्छिन्नैः पार्श्वेषु च विदारिताः। क्रन्दन्तः समदृश्यन्त तृषिता जीवितेप्सवः।

vikīrṇāntrāḥ subahavo bhagnasakthāś ca bhārata. bāhubhiḥ subhujācchinnaiḥ pārśveṣu ca vidāritāḥ. krandantaḥ samadṛśyanta tṛṣitā jīvitepsavaḥ.

तृष्णापरिगताः के चिद् अल्पसत्त्वा विशां पते। भूमौ निपतिताः संख्ये जलम् एव ययाचिरे।

tṛṣṇāparigatāḥ ke cid alpasattvā viśāṃ pate. bhūmau nipatitāḥ saṃkhye jalam eva yayācire.

रुधिरौघपरिक्लिन्नाः क्लिश्यमानाश् च भारत। व्यनिन्दन् भृशम् आत्मानं तव पुत्रांश् च संगतान्।

rudhiraughapariklinnāḥ kliśyamānāś ca bhārata. vyanindan bhṛśam ātmānaṃ tava putrāṃś ca saṃgatān.

अपरे क्षत्रियाः शूराः कृतवैराः परस्परम्। नैव शस्त्रं विमुञ्चन्ति नैव क्रन्दन्ति मारिष। तर्जयन्ति च संहृष्टास् तत्र तत्र परस्परम्।

apare kṣatriyāḥ śūrāḥ kṛtavairāḥ parasparam. naiva śastraṃ vimuñcanti naiva krandanti māriṣa. tarjayanti ca saṃhṛṣṭās tatra tatra parasparam.

निर्दश्य दशनैश् चापि क्रोधात् स्वदशनच् छदान्। भ्रुकुटीकुटिलैर् वक्त्रैः प्रेक्षन्ते च परस्परम्। तर्जयित्वा सुसंहृष्टा यावत् प्राणस्य धारणम्।

nirdaśya daśanaiś cāpi krodhāt svadaśanac chadān. bhrukuṭīkuṭilair vaktraiḥ prekṣante ca parasparam. tarjayitvā susaṃhṛṣṭā yāvat prāṇasya dhāraṇam.

अपरे क्लिश्यमानास् तु व्रणार्ताः शरपीडिताः। निष्कूजाः समपद्यन्त दृढसत्त्वा महाबलाः।

apare kliśyamānās tu vraṇārtāḥ śarapīḍitāḥ. niṣkūjāḥ samapadyanta dṛḍhasattvā mahābalāḥ.

अन्ये तु विरथाः शूरा रथम् अन्यस्य संयुगे। प्रार्थयाना निपतिताः संक्षुण्णा वरवारणैः। अशोभन्त महाराज पुष्पिता इव किंशुकाः।

anye tu virathāḥ śūrā ratham anyasya saṃyuge. prārthayānā nipatitāḥ saṃkṣuṇṇā varavāraṇaiḥ. aśobhanta mahārāja puṣpitā iva kiṃśukāḥ.

संबभूवुर् अनीकेषु बहवो भैरवस्वनाः। वर्तमाने महाभीमे तस्मिन् वीरवरक्षये।

saṃbabhūvur anīkeṣu bahavo bhairavasvanāḥ. vartamāne mahābhīme tasmin vīravarakṣaye.

अहनत् तु पिता पुत्रं पुत्रश् च पितरं रणे। स्वस्रीयो मातुलं चापि स्वस्रीयं चापि मातुलः।

ahanat tu pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ raṇe. svasrīyo mātulaṃ cāpi svasrīyaṃ cāpi mātulaḥ.

सखायं च सखा राजन् संबन्धी बान्धवं तथा। एवं युयुधिरे तत्र कुरवः पाण्डवैः सह।

sakhāyaṃ ca sakhā rājan saṃbandhī bāndhavaṃ tathā. evaṃ yuyudhire tatra kuravaḥ pāṇḍavaiḥ saha.

वर्तमाने भये तस्मिन् निर्मर्यादे महाहवे। भीष्मम् आसाद्य पार्थानां वाहिनी समकम्पत।

vartamāne bhaye tasmin nirmaryāde mahāhave. bhīṣmam āsādya pārthānāṃ vāhinī samakampata.

केतुना पञ्चतारेण तालेन भरतर्षभ। राजतेन महाबाहुर् उच्छ्रितेन महारथे। बभौ भीष्मस् तदा राजंश् चन्द्रमा इव मेरुणा।

ketunā pañcatāreṇa tālena bharatarṣabha. rājatena mahābāhur ucchritena mahārathe. babhau bhīṣmas tadā rājaṃś candramā iva meruṇā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...