महाभारत 6.42 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 42→

[mh-6-42] • 31 श्लोकाः

भगवान् उवाच (सिच्)। कृष्णं कमलपत्राक्षं पुण्यश्रवणकीर्तनम्। वासुदेवं जगद्योनिं नौमि नारायणं हरिम्।

bhagavān uvāca (sic). kṛṣṇaṃ kamalapatrākṣaṃ puṇyaśravaṇakīrtanam. vāsudevaṃ jagadyoniṃ naumi nārāyaṇaṃ harim.

धृतराष्ट्र उवाच। एवं व्यूढेष्व् अनीकेषु मामकेष्व् इतरेषु च। के पूर्वं प्राहरंस् तत्र कुरवः पाण्डवास् तथा।

dhṛtarāṣṭra uvāca. evaṃ vyūḍheṣv anīkeṣu māmakeṣv itareṣu ca. ke pūrvaṃ prāharaṃs tatra kuravaḥ pāṇḍavās tathā.

संजय उवाच। भ्रातृभिः सहितो राजन् पुत्रो दुर्योधनस् तव। भीष्मं प्रमुखतः कृत्वा प्रययौ सह सेनया।

saṃjaya uvāca. bhrātṛbhiḥ sahito rājan putro duryodhanas tava. bhīṣmaṃ pramukhataḥ kṛtvā prayayau saha senayā.

तथैव पाण्डवाः सर्वे भीमसेनपुरोगमाः। भीष्मेण युद्धम् इच्छन्तः प्रययुर् हृष्टमानसाः।

tathaiva pāṇḍavāḥ sarve bhīmasenapurogamāḥ. bhīṣmeṇa yuddham icchantaḥ prayayur hṛṣṭamānasāḥ.

क्ष्वेडाः किलकिलाशब्दाः क्रकचा गोविषाणिकाः। भेरीमृदङ्गमुरजा हयकुञ्जरनिस्वनाः।

kṣveḍāḥ kilakilāśabdāḥ krakacā goviṣāṇikāḥ. bherīmṛdaṅgamurajā hayakuñjaranisvanāḥ.

उभयोः सेनयो राजंस् ततस् ते ऽस्मान् समाद्रवन्। वयं प्रतिनदन्तश् च तदासीत् तुमुलं महत्।

ubhayoḥ senayo rājaṃs tatas te 'smān samādravan. vayaṃ pratinadantaś ca tadāsīt tumulaṃ mahat.

महान्त्य् अनीकानि महासमुच्छ्रये; समागमे पाण्डवधार्तराष्ट्रयोः। चकम्पिरे शङ्खमृदङ्गनिस्वनैः; प्रकम्पितानीव वनानि वायुना।

mahānty anīkāni mahāsamucchraye; samāgame pāṇḍavadhārtarāṣṭrayoḥ. cakampire śaṅkhamṛdaṅganisvanaiḥ; prakampitānīva vanāni vāyunā.

नरेन्द्रनागाश्वरथाकुलानाम्; अभ्यायतीनाम् अशिवे मुहूर्ते। बभूव घोषस् तुमुलश् चमूनां; वातोद्धुतानाम् इव सागराणाम्।

narendranāgāśvarathākulānām; abhyāyatīnām aśive muhūrte. babhūva ghoṣas tumulaś camūnāṃ; vātoddhutānām iva sāgarāṇām.

तस्मिन् समुत्थिते शब्दे तुमुले लोमहर्षणे। भीमसेनो महाबाहुः प्राणदद् गोवृषो यथा।

tasmin samutthite śabde tumule lomaharṣaṇe. bhīmaseno mahābāhuḥ prāṇadad govṛṣo yathā.

शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषं वारणानां च बृंहितम्। सिंहनादं च सैन्यानां भीमसेनरवो ऽभ्यभूत्।

śaṅkhadundubhinirghoṣaṃ vāraṇānāṃ ca bṛṃhitam. siṃhanādaṃ ca sainyānāṃ bhīmasenaravo 'bhyabhūt.

हयानां हेषमाणानाम् अनीकेषु सहस्रशः। सर्वान् अभ्यभवच् छब्दान् भीमसेनस्य निस्वनः।

hayānāṃ heṣamāṇānām anīkeṣu sahasraśaḥ. sarvān abhyabhavac chabdān bhīmasenasya nisvanaḥ.

तं श्रुत्वा निनदं तस्य सैन्यास् तव वितत्रसुः। जीमूतस्येव नदतः शक्राशनिसमस्वनम्।

taṃ śrutvā ninadaṃ tasya sainyās tava vitatrasuḥ. jīmūtasyeva nadataḥ śakrāśanisamasvanam.

वाहनानि च सर्वाणि शकृन्मूत्रं प्रसुस्रुवुः। शब्देन तस्य वीरस्य सिंहस्येवेतरे मृगाः।

vāhanāni ca sarvāṇi śakṛnmūtraṃ prasusruvuḥ. śabdena tasya vīrasya siṃhasyevetare mṛgāḥ.

दर्शयन् घोरम् आत्मानं महाभ्रम् इव नादयन्। विभीषयंस् तव सुतांस् तव सेनां समभ्ययात्।

darśayan ghoram ātmānaṃ mahābhram iva nādayan. vibhīṣayaṃs tava sutāṃs tava senāṃ samabhyayāt.

तम् आयान्तं महेष्वासं सोदर्याः पर्यवारयन्। छादयन्तः शरव्रातैर् मेघा इव दिवाकरम्।

tam āyāntaṃ maheṣvāsaṃ sodaryāḥ paryavārayan. chādayantaḥ śaravrātair meghā iva divākaram.

दुर्योधनश् च पुत्रस् ते दुर्मुखो दुःसहः शलः। दुःशासनश् चातिरथस् तथा दुर्मर्षणो नृप।

duryodhanaś ca putras te durmukho duḥsahaḥ śalaḥ. duḥśāsanaś cātirathas tathā durmarṣaṇo nṛpa.

विविंशतिश् चित्रसेनो विकर्णश् च महारथः। पुरुमित्रो जयो भोजः सौमदत्तिश् च वीर्यवान्।

viviṃśatiś citraseno vikarṇaś ca mahārathaḥ. purumitro jayo bhojaḥ saumadattiś ca vīryavān.

महाचापानि धुन्वन्तो जलदा इव विद्युतः। आददानाश् च नाराचान् निर्मुक्ताशीविषोपमान्।

mahācāpāni dhunvanto jaladā iva vidyutaḥ. ādadānāś ca nārācān nirmuktāśīviṣopamān.

अथ तान् द्रौपदीपुत्राः सौभद्रश् च महारथः। नकुलः सहदेवश् च धृष्टद्युम्नश् च पार्षतः।

atha tān draupadīputrāḥ saubhadraś ca mahārathaḥ. nakulaḥ sahadevaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ.

धार्तराष्ट्रान् प्रतिययुर् अर्दयन्तः शितैः शरैः। वज्रैर् इव महावेगैः शिखराणि धराभृताम्।

dhārtarāṣṭrān pratiyayur ardayantaḥ śitaiḥ śaraiḥ. vajrair iva mahāvegaiḥ śikharāṇi dharābhṛtām.

तस्मिन् प्रथमसंमर्दे भीमज्यातलनिस्वने। तावकानां परेषां च नासीत् कश् चित् पराङ्मुखः।

tasmin prathamasaṃmarde bhīmajyātalanisvane. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nāsīt kaś cit parāṅmukhaḥ.

लाघवं द्रोणशिष्याणाम् अपश्यं भरतर्षभ। निमित्तवेधिनां राजञ् शरान् उत्सृजतां भृशम्।

lāghavaṃ droṇaśiṣyāṇām apaśyaṃ bharatarṣabha. nimittavedhināṃ rājañ śarān utsṛjatāṃ bhṛśam.

नोपशाम्यति निर्घोषो धनुषां कूजतां तथा। विनिश्चेरुः शरा दीप्ता ज्योतींषीव नभस्तलात्।

nopaśāmyati nirghoṣo dhanuṣāṃ kūjatāṃ tathā. viniśceruḥ śarā dīptā jyotīṃṣīva nabhastalāt.

सर्वे त्व् अन्ये महीपालाः प्रेक्षका इव भारत। ददृशुर् दर्शनीयं तं भीमं ज्ञातिसमागमम्।

sarve tv anye mahīpālāḥ prekṣakā iva bhārata. dadṛśur darśanīyaṃ taṃ bhīmaṃ jñātisamāgamam.

ततस् ते जातसंरम्भाः परस्परकृतागसः। अन्योन्यस्पर्धया राजन् व्यायच्छन्त महारथाः।

tatas te jātasaṃrambhāḥ parasparakṛtāgasaḥ. anyonyaspardhayā rājan vyāyacchanta mahārathāḥ.

कुरुपाण्डवसेने ते हस्त्यश्वरथसंकुले। शुशुभाते रणे ऽतीव पटे चित्रगते इव।

kurupāṇḍavasene te hastyaśvarathasaṃkule. śuśubhāte raṇe 'tīva paṭe citragate iva.

ततस् ते पार्थिवाः सर्वे प्रगृहीतशरासनाः। सहसैन्याः समापेतुः पुत्रस्य तव शासनात्। तेषाम् आधावतां तत्र गजाश्वकलिलो महान्। सिंहनादरवोन्मिश्रः शङ्खभेरीसमाकुलः। स घोषवाञ् शरग्राहो धनुर्नागो ऽसिकच्छपः। व्यावल्गितपुरोवात आसीत् क्षुब्धाब्धिवत् स्वनः।

tatas te pārthivāḥ sarve pragṛhītaśarāsanāḥ. sahasainyāḥ samāpetuḥ putrasya tava śāsanāt. teṣām ādhāvatāṃ tatra gajāśvakalilo mahān. siṃhanādaravonmiśraḥ śaṅkhabherīsamākulaḥ. sa ghoṣavāñ śaragrāho dhanurnāgo 'sikacchapaḥ. vyāvalgitapurovāta āsīt kṣubdhābdhivat svanaḥ.

युधिष्ठिरेण चादिष्टाः पार्थिवास् ते सहस्रशः। विनदन्तः समापेतुः पुत्रस्य तव वाहिनीम्।

yudhiṣṭhireṇa cādiṣṭāḥ pārthivās te sahasraśaḥ. vinadantaḥ samāpetuḥ putrasya tava vāhinīm.

उभयोः सेनयोस् तीव्रः सैन्यानां स समागमः। अन्तर्धीयत चादित्यः सैन्येन रजसावृतः।

ubhayoḥ senayos tīvraḥ sainyānāṃ sa samāgamaḥ. antardhīyata cādityaḥ sainyena rajasāvṛtaḥ.

प्रयुद्धानां प्रभग्नानां पुनरावर्तताम् अपि। नात्र स्वेषां परेषां वा विशेषः समजायत।

prayuddhānāṃ prabhagnānāṃ punarāvartatām api. nātra sveṣāṃ pareṣāṃ vā viśeṣaḥ samajāyata.

तस्मिंस् तु तुमुले युद्धे वर्तमाने महाभये। अति सर्वाण्य् अनीकानि पिता ते ऽभिव्यरोचत।

tasmiṃs tu tumule yuddhe vartamāne mahābhaye. ati sarvāṇy anīkāni pitā te 'bhivyarocata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...