महाभारत 6.39 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 39→

[mh-6-39] • 28 श्लोकाः

अर्जुन उवाच। ये शास्त्रविधिम् उत्सृज्य यजन्ते श्रद्धयान्विताः। तेषां निष्ठा तु का कृष्ण सत्त्वम् आहो रजस् तमः।

arjuna uvāca. ye śāstravidhim utsṛjya yajante śraddhayānvitāḥ. teṣāṃ niṣṭhā tu kā kṛṣṇa sattvam āho rajas tamaḥ.

श्रीभगवान् उवाच। त्रिविधा भवति श्रद्धा देहिनां सा स्वभावजा। सात्त्विकी राजसी चैव तामसी चेति तां शृणु।

śrībhagavān uvāca. trividhā bhavati śraddhā dehināṃ sā svabhāvajā. sāttvikī rājasī caiva tāmasī ceti tāṃ śṛṇu.

सत्त्वानुरूपा सर्वस्य श्रद्धा भवति भारत। श्रद्धामयो ऽयं पुरुषो यो यच्छ्रद्धः स एव सः।

sattvānurūpā sarvasya śraddhā bhavati bhārata. śraddhāmayo 'yaṃ puruṣo yo yacchraddhaḥ sa eva saḥ.

यजन्ते सात्त्विका देवान् यक्षरक्षांसि राजसाः। प्रेतान् भूतगणांश् चान्ये यजन्ते तामसा जनाः।

yajante sāttvikā devān yakṣarakṣāṃsi rājasāḥ. pretān bhūtagaṇāṃś cānye yajante tāmasā janāḥ.

अशास्त्रविहितं घोरं तप्यन्ते ये तपो जनाः। दम्भाहंकारसंयुक्ताः कामरागबलान्विताः।

aśāstravihitaṃ ghoraṃ tapyante ye tapo janāḥ. dambhāhaṃkārasaṃyuktāḥ kāmarāgabalānvitāḥ.

कर्शयन्तः शरीरस्थं भूतग्रामम् अचेतसः। मां चैवान्तःशरीरस्थं तान् विद्ध्य् आसुरनिश्चयान्।

karśayantaḥ śarīrasthaṃ bhūtagrāmam acetasaḥ. māṃ caivāntaḥśarīrasthaṃ tān viddhy āsuraniścayān.

आहारस् त्व् अपि सर्वस्य त्रिविधो भवति प्रियः। यज्ञस् तपस् तथा दानं तेषां भेदम् इमं शृणु।

āhāras tv api sarvasya trividho bhavati priyaḥ. yajñas tapas tathā dānaṃ teṣāṃ bhedam imaṃ śṛṇu.

आयुःसत्त्वबलारोग्यसुखप्रीतिविवर्धनाः। रस्याः स्निग्धाः स्थिरा हृद्या आहाराः सात्त्विकप्रियाः।

āyuḥsattvabalārogyasukhaprītivivardhanāḥ. rasyāḥ snigdhāḥ sthirā hṛdyā āhārāḥ sāttvikapriyāḥ.

कट्वम्ललवणात्युष्णतीक्ष्णरूक्षविदाहिनः। आहारा राजसस्येष्टा दुःखशोकामयप्रदाः।

kaṭvamlalavaṇātyuṣṇatīkṣṇarūkṣavidāhinaḥ. āhārā rājasasyeṣṭā duḥkhaśokāmayapradāḥ.

यातयामं गतरसं पूति पर्युषितं च यत्। उच्छिष्टम् अपि चामेध्यं भोजनं तामसप्रियम्।

yātayāmaṃ gatarasaṃ pūti paryuṣitaṃ ca yat. ucchiṣṭam api cāmedhyaṃ bhojanaṃ tāmasapriyam.

अफलाकाङ्क्षिभिर् यज्ञो विधिदृष्टो य इज्यते। यष्टव्यम् एवेति मनः समाधाय स सात्त्विकः।

aphalākāṅkṣibhir yajño vidhidṛṣṭo ya ijyate. yaṣṭavyam eveti manaḥ samādhāya sa sāttvikaḥ.

अभिसंधाय तु फलं दम्भार्थम् अपि चैव यत्। इज्यते भरतश्रेष्ठ तं यज्ञं विद्धि राजसम्।

abhisaṃdhāya tu phalaṃ dambhārtham api caiva yat. ijyate bharataśreṣṭha taṃ yajñaṃ viddhi rājasam.

विधिहीनम् असृष्टान्नं मन्त्रहीनम् अदक्षिणम्। श्रद्धाविरहितं यज्ञं तामसं परिचक्षते।

vidhihīnam asṛṣṭānnaṃ mantrahīnam adakṣiṇam. śraddhāvirahitaṃ yajñaṃ tāmasaṃ paricakṣate.

देवद्विजगुरुप्राज्ञपूजनं शौचम् आर्जवम्। ब्रह्मचर्यम् अहिंसा च शारीरं तप उच्यते।

devadvijaguruprājñapūjanaṃ śaucam ārjavam. brahmacaryam ahiṃsā ca śārīraṃ tapa ucyate.

अनुद्वेगकरं वाक्यं सत्यं प्रियहितं च यत्। स्वाध्यायाभ्यसनं चैव वाङ्मयं तप उच्यते।

anudvegakaraṃ vākyaṃ satyaṃ priyahitaṃ ca yat. svādhyāyābhyasanaṃ caiva vāṅmayaṃ tapa ucyate.

मनःप्रसादः सौम्यत्वं मौनम् आत्मविनिग्रहः। भावसंशुद्धिर् इत्य् एतत् तपो मानसम् उच्यते।

manaḥprasādaḥ saumyatvaṃ maunam ātmavinigrahaḥ. bhāvasaṃśuddhir ity etat tapo mānasam ucyate.

श्रद्धया परया तप्तं तपस् तत् त्रिविधं नरैः। अफलाकाङ्क्षिभिर् युक्तैः सात्त्विकं परिचक्षते।

śraddhayā parayā taptaṃ tapas tat trividhaṃ naraiḥ. aphalākāṅkṣibhir yuktaiḥ sāttvikaṃ paricakṣate.

सत्कारमानपूजार्थं तपो दम्भेन चैव यत्। क्रियते तद् इह प्रोक्तं राजसं चलम् अध्रुवम्।

satkāramānapūjārthaṃ tapo dambhena caiva yat. kriyate tad iha proktaṃ rājasaṃ calam adhruvam.

मूढग्राहेणात्मनो यत् पीडया क्रियते तपः। परस्योत्सादनार्थं वा तत् तामसम् उदाहृतम्।

mūḍhagrāheṇātmano yat pīḍayā kriyate tapaḥ. parasyotsādanārthaṃ vā tat tāmasam udāhṛtam.

दातव्यम् इति यद् दानं दीयते ऽनुपकारिणे। देशे काले च पात्रे च तद् दानं सात्त्विकं स्मृतम्।

dātavyam iti yad dānaṃ dīyate 'nupakāriṇe. deśe kāle ca pātre ca tad dānaṃ sāttvikaṃ smṛtam.

यत् तु प्रत्युपकारार्थं फलम् उद्दिश्य वा पुनः। दीयते च परिक्लिष्टं तद् दानं राजसं स्मृतम्।

yat tu pratyupakārārthaṃ phalam uddiśya vā punaḥ. dīyate ca parikliṣṭaṃ tad dānaṃ rājasaṃ smṛtam.

अदेशकाले यद् दानम् अपात्रेभ्यश् च दीयते। असत्कृतम् अवज्ञातं तत् तामसम् उदाहृतम्।

adeśakāle yad dānam apātrebhyaś ca dīyate. asatkṛtam avajñātaṃ tat tāmasam udāhṛtam.

ॐ तत् सद् इति निर्देशो ब्रह्मणस् त्रिविधः स्मृतः। ब्राह्मणास् तेन वेदाश् च यज्ञाश् च विहिताः पुरा।

oṃ tat sad iti nirdeśo brahmaṇas trividhaḥ smṛtaḥ. brāhmaṇās tena vedāś ca yajñāś ca vihitāḥ purā.

तस्माद् ओम् इत्य् उदाहृत्य यज्ञदानतपःक्रियाः। प्रवर्तन्ते विधानोक्ताः सततं ब्रह्मवादिनाम्।

tasmād om ity udāhṛtya yajñadānatapaḥkriyāḥ. pravartante vidhānoktāḥ satataṃ brahmavādinām.

तद् इत्य् अनभिसंधाय फलं यज्ञतपःक्रियाः। दानक्रियाश् च विविधाः क्रियन्ते मोक्षकाङ्क्षिभिः।

tad ity anabhisaṃdhāya phalaṃ yajñatapaḥkriyāḥ. dānakriyāś ca vividhāḥ kriyante mokṣakāṅkṣibhiḥ.

सद्भावे साधुभावे च सद् इत्य् एतत् प्रयुज्यते। प्रशस्ते कर्मणि तथा सच्छब्दः पार्थ युज्यते।

sadbhāve sādhubhāve ca sad ity etat prayujyate. praśaste karmaṇi tathā sacchabdaḥ pārtha yujyate.

यज्ञे तपसि दाने च स्थितिः सद् इति चोच्यते। कर्म चैव तदर्थीयं सद् इत्य् एवाभिधीयते।

yajñe tapasi dāne ca sthitiḥ sad iti cocyate. karma caiva tadarthīyaṃ sad ity evābhidhīyate.

अश्रद्धया हुतं दत्तं तपस् तप्तं कृतं च यत्। असद् इत्य् उच्यते पार्थ न च तत् प्रेत्य नो इह।

aśraddhayā hutaṃ dattaṃ tapas taptaṃ kṛtaṃ ca yat. asad ity ucyate pārtha na ca tat pretya no iha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...