महाभारत 6.38 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 38→

[mh-6-38] • 24 श्लोकाः

श्रीभगवान् उवाच। अभयं सत्त्वसंशुद्धिर् ज्ञानयोगव्यवस्थितिः। दानं दमश् च यज्ञश् च स्वाध्यायस् तप आर्जवम्।

śrībhagavān uvāca. abhayaṃ sattvasaṃśuddhir jñānayogavyavasthitiḥ. dānaṃ damaś ca yajñaś ca svādhyāyas tapa ārjavam.

अहिंसा सत्यम् अक्रोधस् त्यागः शान्तिर् अपैशुनम्। दया भूतेष्व् अलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीर् अचापलम्।

ahiṃsā satyam akrodhas tyāgaḥ śāntir apaiśunam. dayā bhūteṣv aloluptvaṃ mārdavaṃ hrīr acāpalam.

तेजः क्षमा धृतिः शौचम् अद्रोहो नातिमानिता। भवन्ति संपदं दैवीम् अभिजातस्य भारत।

tejaḥ kṣamā dhṛtiḥ śaucam adroho nātimānitā. bhavanti saṃpadaṃ daivīm abhijātasya bhārata.

दम्भो दर्पो ऽतिमानश् च क्रोधः पारुष्यम् एव च। अज्ञानं चाभिजातस्य पार्थ संपदम् आसुरीम्।

dambho darpo 'timānaś ca krodhaḥ pāruṣyam eva ca. ajñānaṃ cābhijātasya pārtha saṃpadam āsurīm.

दैवी संपद् विमोक्षाय निबन्धायासुरी मता। मा शुचः संपदं दैवीम् अभिजातो ऽसि पाण्डव।

daivī saṃpad vimokṣāya nibandhāyāsurī matā. mā śucaḥ saṃpadaṃ daivīm abhijāto 'si pāṇḍava.

द्वौ भूतसर्गौ लोके ऽस्मिन् दैव आसुर एव च। दैवो विस्तरशः प्रोक्त आसुरं पार्थ मे शृणु।

dvau bhūtasargau loke 'smin daiva āsura eva ca. daivo vistaraśaḥ prokta āsuraṃ pārtha me śṛṇu.

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुर् आसुराः। न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते।

pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca janā na vidur āsurāḥ. na śaucaṃ nāpi cācāro na satyaṃ teṣu vidyate.

असत्यम् अप्रतिष्ठं ते जगद् आहुर् अनीश्वरम्। अपरस्परसंभूतं किम् अन्यत् कामहैतुकम्।

asatyam apratiṣṭhaṃ te jagad āhur anīśvaram. aparasparasaṃbhūtaṃ kim anyat kāmahaitukam.

एतां दृष्टिम् अवष्टभ्य नष्टात्मानो ऽल्पबुद्धयः। प्रभवन्त्य् उग्रकर्माणः क्षयाय जगतो ऽहिताः।

etāṃ dṛṣṭim avaṣṭabhya naṣṭātmāno 'lpabuddhayaḥ. prabhavanty ugrakarmāṇaḥ kṣayāya jagato 'hitāḥ.

कामम् आश्रित्य दुष्पूरं दम्भमानमदान्विताः। मोहाद् गृहीत्वासद्ग्राहान् प्रवर्तन्ते ऽशुचिव्रताः।

kāmam āśritya duṣpūraṃ dambhamānamadānvitāḥ. mohād gṛhītvāsadgrāhān pravartante 'śucivratāḥ.

चिन्ताम् अपरिमेयां च प्रलयान्ताम् उपाश्रिताः। कामोपभोगपरमा एतावद् इति निश्चिताः।

cintām aparimeyāṃ ca pralayāntām upāśritāḥ. kāmopabhogaparamā etāvad iti niścitāḥ.

आशापाशशतैर् बद्धाः कामक्रोधपरायणाः। ईहन्ते कामभोगार्थम् अन्यायेनार्थसंचयान्।

āśāpāśaśatair baddhāḥ kāmakrodhaparāyaṇāḥ. īhante kāmabhogārtham anyāyenārthasaṃcayān.

इदम् अद्य मया लब्धम् इदं प्राप्स्ये मनोरथम्। इदम् अस्तीदम् अपि मे भविष्यति पुनर् धनम्।

idam adya mayā labdham idaṃ prāpsye manoratham. idam astīdam api me bhaviṣyati punar dhanam.

असौ मया हतः शत्रुर् हनिष्ये चापरान् अपि। ईश्वरो ऽहम् अहं भोगी सिद्धो ऽहं बलवान् सुखी।

asau mayā hataḥ śatrur haniṣye cāparān api. īśvaro 'ham ahaṃ bhogī siddho 'haṃ balavān sukhī.

आढ्यो ऽभिजनवान् अस्मि को ऽन्यो ऽस्ति सदृशो मया। यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्य् अज्ञानविमोहिताः।

āḍhyo 'bhijanavān asmi ko 'nyo 'sti sadṛśo mayā. yakṣye dāsyāmi modiṣya ity ajñānavimohitāḥ.

अनेकचित्तविभ्रान्ता मोहजालसमावृताः। प्रसक्ताः कामभोगेषु पतन्ति नरके ऽशुचौ।

anekacittavibhrāntā mohajālasamāvṛtāḥ. prasaktāḥ kāmabhogeṣu patanti narake 'śucau.

आत्मसंभाविताः स्तब्धा धनमानमदान्विताः। यजन्ते नामयज्ञैस् ते दम्भेनाविधिपूर्वकम्।

ātmasaṃbhāvitāḥ stabdhā dhanamānamadānvitāḥ. yajante nāmayajñais te dambhenāvidhipūrvakam.

अहंकारं बलं दर्पं कामं क्रोधं च संश्रिताः। माम् आत्मपरदेहेषु प्रद्विषन्तो ऽभ्यसूयकाः।

ahaṃkāraṃ balaṃ darpaṃ kāmaṃ krodhaṃ ca saṃśritāḥ. mām ātmaparadeheṣu pradviṣanto 'bhyasūyakāḥ.

तान् अहं द्विषतः क्रूरान् संसारेषु नराधमान्। क्षिपाम्य् अजस्रम् अशुभान् आसुरीष्व् एव योनिषु।

tān ahaṃ dviṣataḥ krūrān saṃsāreṣu narādhamān. kṣipāmy ajasram aśubhān āsurīṣv eva yoniṣu.

आसुरीं योनिम् आपन्ना मूढा जन्मनि जन्मनि। माम् अप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्य् अधमां गतिम्।

āsurīṃ yonim āpannā mūḍhā janmani janmani. mām aprāpyaiva kaunteya tato yānty adhamāṃ gatim.

त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनम् आत्मनः। कामः क्रोधस् तथा लोभस् तस्माद् एतत् त्रयं त्यजेत्।

trividhaṃ narakasyedaṃ dvāraṃ nāśanam ātmanaḥ. kāmaḥ krodhas tathā lobhas tasmād etat trayaṃ tyajet.

एतैर् विमुक्तः कौन्तेय तमोद्वारैस् त्रिभिर् नरः। आचरत्य् आत्मनः श्रेयस् ततो याति परां गतिम्।

etair vimuktaḥ kaunteya tamodvārais tribhir naraḥ. ācaraty ātmanaḥ śreyas tato yāti parāṃ gatim.

यः शास्त्रविधिम् उत्सृज्य वर्तते कामकारतः। न स सिद्धिम् अवाप्नोति न सुखं न परां गतिम्।

yaḥ śāstravidhim utsṛjya vartate kāmakārataḥ. na sa siddhim avāpnoti na sukhaṃ na parāṃ gatim.

तस्माच् छास्त्रं प्रमाणं ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ। ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं कर्म कर्तुम् इहार्हसि।

tasmāc chāstraṃ pramāṇaṃ te kāryākāryavyavasthitau. jñātvā śāstravidhānoktaṃ karma kartum ihārhasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...