महाभारत 6.37 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 37→

[mh-6-37] • 20 श्लोकाः

श्रीभगवान् उवाच। ऊर्ध्वमूलम् अधःशाखम् अश्वत्थं प्राहुर् अव्ययम्। छन्दांसि यस्य पर्णानि यस् तं वेद स वेदवित्।

śrībhagavān uvāca. ūrdhvamūlam adhaḥśākham aśvatthaṃ prāhur avyayam. chandāṃsi yasya parṇāni yas taṃ veda sa vedavit.

अधश् चोर्ध्वं प्रसृतास् तस्य शाखा; गुणप्रवृद्धा विषयप्रवालाः। अधश् च मूलान्य् अनुसंततानि; कर्मानुबन्धीनि मनुष्यलोके।

adhaś cordhvaṃ prasṛtās tasya śākhā; guṇapravṛddhā viṣayapravālāḥ. adhaś ca mūlāny anusaṃtatāni; karmānubandhīni manuṣyaloke.

न रूपम् अस्येह तथोपलभ्यते; नान्तो न चादिर् न च संप्रतिष्ठा। अश्वत्थम् एनं सुविरूढमूलम्; असङ्गशस्त्रेण दृढेन छित्त्वा।

na rūpam asyeha tathopalabhyate; nānto na cādir na ca saṃpratiṣṭhā. aśvattham enaṃ suvirūḍhamūlam; asaṅgaśastreṇa dṛḍhena chittvā.

ततः पदं तत्परिमार्गितव्यं; यस्मिन् गता न निवर्तन्ति भूयः। तम् एव चाद्यं पुरुषं प्रपद्ये; यतः प्रवृत्तिः प्रसृता पुराणी।

tataḥ padaṃ tatparimārgitavyaṃ; yasmin gatā na nivartanti bhūyaḥ. tam eva cādyaṃ puruṣaṃ prapadye; yataḥ pravṛttiḥ prasṛtā purāṇī.

निर्मानमोहा जितसङ्गदोषा; अध्यात्मनित्या विनिवृत्तकामाः। द्वंद्वैर् विमुक्ताः सुखदुःखसंज्ञैर्; गच्छन्त्य् अमूढाः पदम् अव्ययं तत्।

nirmānamohā jitasaṅgadoṣā; adhyātmanityā vinivṛttakāmāḥ. dvaṃdvair vimuktāḥ sukhaduḥkhasaṃjñair; gacchanty amūḍhāḥ padam avyayaṃ tat.

न तद् भासयते सूर्यो न शशाङ्को न पावकः। यद् गत्वा न निवर्तन्ते तद् धाम परमं मम।

na tad bhāsayate sūryo na śaśāṅko na pāvakaḥ. yad gatvā na nivartante tad dhāma paramaṃ mama.

ममैवांशो जीवलोके जीवभूतः सनातनः। मनःषष्ठानीन्द्रियाणि प्रकृतिस्थानि कर्षति।

mamaivāṃśo jīvaloke jīvabhūtaḥ sanātanaḥ. manaḥṣaṣṭhānīndriyāṇi prakṛtisthāni karṣati.

शरीरं यद् अवाप्नोति यच् चाप्य् उत्क्रामतीश्वरः। गृहीत्वैतानि संयाति वायुर् गन्धान् इवाशयात्।

śarīraṃ yad avāpnoti yac cāpy utkrāmatīśvaraḥ. gṛhītvaitāni saṃyāti vāyur gandhān ivāśayāt.

श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणम् एव च। अधिष्ठाय मनश् चायं विषयान् उपसेवते।

śrotraṃ cakṣuḥ sparśanaṃ ca rasanaṃ ghrāṇam eva ca. adhiṣṭhāya manaś cāyaṃ viṣayān upasevate.

उत्क्रामन्तं स्थितं वापि भुञ्जानं वा गुणान्वितम्। विमूढा नानुपश्यन्ति पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषः।

utkrāmantaṃ sthitaṃ vāpi bhuñjānaṃ vā guṇānvitam. vimūḍhā nānupaśyanti paśyanti jñānacakṣuṣaḥ.

यतन्तो योगिनश् चैनं पश्यन्त्य् आत्मन्य् अवस्थितम्। यतन्तो ऽप्य् अकृतात्मानो नैनं पश्यन्त्य् अचेतसः।

yatanto yoginaś cainaṃ paśyanty ātmany avasthitam. yatanto 'py akṛtātmāno nainaṃ paśyanty acetasaḥ.

यद् आदित्यगतं तेजो जगद् भासयते ऽखिलम्। यच् चन्द्रमसि यच् चाग्नौ तत् तेजो विद्धि मामकम्।

yad ādityagataṃ tejo jagad bhāsayate 'khilam. yac candramasi yac cāgnau tat tejo viddhi māmakam.

गाम् आविश्य च भूतानि धारयाम्य् अहम् ओजसा। पुष्णामि चौषधीः सर्वाः सोमो भूत्वा रसात्मकः।

gām āviśya ca bhūtāni dhārayāmy aham ojasā. puṣṇāmi cauṣadhīḥ sarvāḥ somo bhūtvā rasātmakaḥ.

अहं वैश्वानरो भूत्वा प्राणिनां देहम् आश्रितः। प्राणापानसमायुक्तः पचाम्य् अन्नं चतुर्विधम्।

ahaṃ vaiśvānaro bhūtvā prāṇināṃ deham āśritaḥ. prāṇāpānasamāyuktaḥ pacāmy annaṃ caturvidham.

सर्वस्य चाहं हृदि संनिविष्टो; मत्तः स्मृतिर् ज्ञानम् अपोहनं च। वेदैश् च सर्वैर् अहम् एव वेद्यो; वेदान्तकृद् वेदविद् एव चाहम्।

sarvasya cāhaṃ hṛdi saṃniviṣṭo; mattaḥ smṛtir jñānam apohanaṃ ca. vedaiś ca sarvair aham eva vedyo; vedāntakṛd vedavid eva cāham.

द्वाव् इमौ पुरुषौ लोके क्षरश् चाक्षर एव च। क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थो ऽक्षर उच्यते।

dvāv imau puruṣau loke kṣaraś cākṣara eva ca. kṣaraḥ sarvāṇi bhūtāni kūṭastho 'kṣara ucyate.

उत्तमः पुरुषस् त्व् अन्यः परमात्मेत्य् उदाहृतः। यो लोकत्रयम् आविश्य बिभर्त्य् अव्यय ईश्वरः।

uttamaḥ puruṣas tv anyaḥ paramātmety udāhṛtaḥ. yo lokatrayam āviśya bibharty avyaya īśvaraḥ.

यस्मात् क्षरम् अतीतो ऽहम् अक्षराद् अपि चोत्तमः। अतो ऽस्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः।

yasmāt kṣaram atīto 'ham akṣarād api cottamaḥ. ato 'smi loke vede ca prathitaḥ puruṣottamaḥ.

यो माम् एवम् असंमूढो जानाति पुरुषोत्तमम्। स सर्वविद् भजति मां सर्वभावेन भारत।

yo mām evam asaṃmūḍho jānāti puruṣottamam. sa sarvavid bhajati māṃ sarvabhāvena bhārata.

इति गुह्यतमं शास्त्रम् इदम् उक्तं मयानघ। एतद् बुद्ध्वा बुद्धिमान् स्यात् कृतकृत्यश् च भारत।

iti guhyatamaṃ śāstram idam uktaṃ mayānagha. etad buddhvā buddhimān syāt kṛtakṛtyaś ca bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents