महाभारत 6.32 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 32→

[mh-6-32] • 42 श्लोकाः

श्रीभगवान् उवाच। भूय एव महाबाहो शृणु मे परमं वचः। यत् ते ऽहं प्रीयमाणाय वक्ष्यामि हितकाम्यया।

śrībhagavān uvāca. bhūya eva mahābāho śṛṇu me paramaṃ vacaḥ. yat te 'haṃ prīyamāṇāya vakṣyāmi hitakāmyayā.

न मे विदुः सुरगणाः प्रभवं न महर्षयः। अहम् आदिर् हि देवानां महर्षीणां च सर्वशः।

na me viduḥ suragaṇāḥ prabhavaṃ na maharṣayaḥ. aham ādir hi devānāṃ maharṣīṇāṃ ca sarvaśaḥ.

यो माम् अजम् अनादिं च वेत्ति लोकमहेश्वरम्। असंमूढः स मर्त्येषु सर्वपापैः प्रमुच्यते।

yo mām ajam anādiṃ ca vetti lokamaheśvaram. asaṃmūḍhaḥ sa martyeṣu sarvapāpaiḥ pramucyate.

बुद्धिर् ज्ञानम् असंमोहः क्षमा सत्यं दमः शमः। सुखं दुःखं भवो ऽभावो भयं चाभयम् एव च।

buddhir jñānam asaṃmohaḥ kṣamā satyaṃ damaḥ śamaḥ. sukhaṃ duḥkhaṃ bhavo 'bhāvo bhayaṃ cābhayam eva ca.

अहिंसा समता तुष्टिस् तपो दानं यशो ऽयशः। भवन्ति भावा भूतानां मत्त एव पृथग्विधाः।

ahiṃsā samatā tuṣṭis tapo dānaṃ yaśo 'yaśaḥ. bhavanti bhāvā bhūtānāṃ matta eva pṛthagvidhāḥ.

महर्षयः सप्त पूर्वे चत्वारो मनवस् तथा। मद्भावा मानसा जाता येषां लोक इमाः प्रजाः।

maharṣayaḥ sapta pūrve catvāro manavas tathā. madbhāvā mānasā jātā yeṣāṃ loka imāḥ prajāḥ.

एतां विभूतिं योगं च मम यो वेत्ति तत्त्वतः। सो ऽविकम्पेन योगेन युज्यते नात्र संशयः।

etāṃ vibhūtiṃ yogaṃ ca mama yo vetti tattvataḥ. so 'vikampena yogena yujyate nātra saṃśayaḥ.

अहं सर्वस्य प्रभवो मत्तः सर्वं प्रवर्तते। इति मत्वा भजन्ते मां बुधा भावसमन्विताः।

ahaṃ sarvasya prabhavo mattaḥ sarvaṃ pravartate. iti matvā bhajante māṃ budhā bhāvasamanvitāḥ.

मच्चित्ता मद्गतप्राणा बोधयन्तः परस्परम्। कथयन्तश् च मां नित्यं तुष्यन्ति च रमन्ति च।

maccittā madgataprāṇā bodhayantaḥ parasparam. kathayantaś ca māṃ nityaṃ tuṣyanti ca ramanti ca.

तेषां सततयुक्तानां भजतां प्रीतिपूर्वकम्। ददामि बुद्धियोगं तं येन माम् उपयान्ति ते।

teṣāṃ satatayuktānāṃ bhajatāṃ prītipūrvakam. dadāmi buddhiyogaṃ taṃ yena mām upayānti te.

तेषाम् एवानुकम्पार्थम् अहम् अज्ञानजं तमः। नाशयाम्य् आत्मभावस्थो ज्ञानदीपेन भास्वता।

teṣām evānukampārtham aham ajñānajaṃ tamaḥ. nāśayāmy ātmabhāvastho jñānadīpena bhāsvatā.

अर्जुन उवाच। परं ब्रह्म परं धाम पवित्रं परमं भवान्। पुरुषं शाश्वतं दिव्यम् आदिदेवम् अजं विभुम्।

arjuna uvāca. paraṃ brahma paraṃ dhāma pavitraṃ paramaṃ bhavān. puruṣaṃ śāśvataṃ divyam ādidevam ajaṃ vibhum.

आहुस् त्वाम् ऋषयः सर्वे देवर्षिर् नारदस् तथा। असितो देवलो व्यासः स्वयं चैव ब्रवीषि मे।

āhus tvām ṛṣayaḥ sarve devarṣir nāradas tathā. asito devalo vyāsaḥ svayaṃ caiva bravīṣi me.

सर्वम् एतद् ऋतं मन्ये यन् मां वदसि केशव। न हि ते भगवन् व्यक्तिं विदुर् देवा न दानवाः।

sarvam etad ṛtaṃ manye yan māṃ vadasi keśava. na hi te bhagavan vyaktiṃ vidur devā na dānavāḥ.

स्वयम् एवात्मनात्मानं वेत्थ त्वं पुरुषोत्तम। भूतभावन भूतेश देवदेव जगत्पते।

svayam evātmanātmānaṃ vettha tvaṃ puruṣottama. bhūtabhāvana bhūteśa devadeva jagatpate.

वक्तुम् अर्हस्य् अशेषेण दिव्या ह्य् आत्मविभूतयः। याभिर् विभूतिभिर् लोकान् इमांस् त्वं व्याप्य तिष्ठसि।

vaktum arhasy aśeṣeṇa divyā hy ātmavibhūtayaḥ. yābhir vibhūtibhir lokān imāṃs tvaṃ vyāpya tiṣṭhasi.

कथं विद्याम् अहं योगिंस् त्वां सदा परिचिन्तयन्। केषु केषु च भावेषु चिन्त्यो ऽसि भगवन् मया।

kathaṃ vidyām ahaṃ yogiṃs tvāṃ sadā paricintayan. keṣu keṣu ca bhāveṣu cintyo 'si bhagavan mayā.

विस्तरेणात्मनो योगं विभूतिं च जनार्दन। भूयः कथय तृप्तिर् हि शृण्वतो नास्ति मे ऽमृतम्।

vistareṇātmano yogaṃ vibhūtiṃ ca janārdana. bhūyaḥ kathaya tṛptir hi śṛṇvato nāsti me 'mṛtam.

श्रीभगवान् उवाच। हन्त ते कथयिष्यामि दिव्या ह्य् आत्मविभूतयः। प्राधान्यतः कुरुश्रेष्ठ नास्त्य् अन्तो विस्तरस्य मे।

śrībhagavān uvāca. hanta te kathayiṣyāmi divyā hy ātmavibhūtayaḥ. prādhānyataḥ kuruśreṣṭha nāsty anto vistarasya me.

अहम् आत्मा गुडाकेश सर्वभूताशयस्थितः। अहम् आदिश् च मध्यं च भूतानाम् अन्त एव च।

aham ātmā guḍākeśa sarvabhūtāśayasthitaḥ. aham ādiś ca madhyaṃ ca bhūtānām anta eva ca.

आदित्यानाम् अहं विष्णुर् ज्योतिषां रविर् अंशुमान्। मरीचिर् मरुताम् अस्मि नक्षत्राणाम् अहं शशी।

ādityānām ahaṃ viṣṇur jyotiṣāṃ ravir aṃśumān. marīcir marutām asmi nakṣatrāṇām ahaṃ śaśī.

वेदानां सामवेदो ऽस्मि देवानाम् अस्मि वासवः। इन्द्रियाणां मनश् चास्मि भूतानाम् अस्मि चेतना।

vedānāṃ sāmavedo 'smi devānām asmi vāsavaḥ. indriyāṇāṃ manaś cāsmi bhūtānām asmi cetanā.

रुद्राणां शंकरश् चास्मि वित्तेशो यक्षरक्षसाम्। वसूनां पावकश् चास्मि मेरुः शिखरिणाम् अहम्।

rudrāṇāṃ śaṃkaraś cāsmi vitteśo yakṣarakṣasām. vasūnāṃ pāvakaś cāsmi meruḥ śikhariṇām aham.

पुरोधसां च मुख्यं मां विद्धि पार्थ बृहस्पतिम्। सेनानीनाम् अहं स्कन्दः सरसाम् अस्मि सागरः।

purodhasāṃ ca mukhyaṃ māṃ viddhi pārtha bṛhaspatim. senānīnām ahaṃ skandaḥ sarasām asmi sāgaraḥ.

महर्षीणां भृगुर् अहं गिराम् अस्म्य् एकम् अक्षरम्। यज्ञानां जपयज्ञो ऽस्मि स्थावराणां हिमालयः।

maharṣīṇāṃ bhṛgur ahaṃ girām asmy ekam akṣaram. yajñānāṃ japayajño 'smi sthāvarāṇāṃ himālayaḥ.

अश्वत्थः सर्ववृक्षाणां देवर्षीणां च नारदः। गन्धर्वाणां चित्ररथः सिद्धानां कपिलो मुनिः।

aśvatthaḥ sarvavṛkṣāṇāṃ devarṣīṇāṃ ca nāradaḥ. gandharvāṇāṃ citrarathaḥ siddhānāṃ kapilo muniḥ.

उच्चैःश्रवसम् अश्वानां विद्धि माम् अमृतोद्भवम्। ऐरावतं गजेन्द्राणां नराणां च नराधिपम्।

uccaiḥśravasam aśvānāṃ viddhi mām amṛtodbhavam. airāvataṃ gajendrāṇāṃ narāṇāṃ ca narādhipam.

आयुधानाम् अहं वज्रं धेनूनाम् अस्मि कामधुक्। प्रजनश् चास्मि कन्दर्पः सर्पाणाम् अस्मि वासुकिः।

āyudhānām ahaṃ vajraṃ dhenūnām asmi kāmadhuk. prajanaś cāsmi kandarpaḥ sarpāṇām asmi vāsukiḥ.

अनन्तश् चास्मि नागानां वरुणो यादसाम् अहम्। पितॄणाम् अर्यमा चास्मि यमः संयमताम् अहम्।

anantaś cāsmi nāgānāṃ varuṇo yādasām aham. pitṝṇām aryamā cāsmi yamaḥ saṃyamatām aham.

प्रह्लादश् चास्मि दैत्यानां कालः कलयताम् अहम्। मृगाणां च मृगेन्द्रो ऽहं वैनतेयश् च पक्षिणाम्।

prahlādaś cāsmi daityānāṃ kālaḥ kalayatām aham. mṛgāṇāṃ ca mṛgendro 'haṃ vainateyaś ca pakṣiṇām.

पवनः पवताम् अस्मि रामः शस्त्रभृताम् अहम्। झषाणां मकरश् चास्मि स्रोतसाम् अस्मि जाह्नवी।

pavanaḥ pavatām asmi rāmaḥ śastrabhṛtām aham. jhaṣāṇāṃ makaraś cāsmi srotasām asmi jāhnavī.

सर्गाणाम् आदिर् अन्तश् च मध्यं चैवाहम् अर्जुन। अध्यात्मविद्या विद्यानां वादः प्रवदताम् अहम्।

sargāṇām ādir antaś ca madhyaṃ caivāham arjuna. adhyātmavidyā vidyānāṃ vādaḥ pravadatām aham.

अक्षराणाम् अकारो ऽस्मि द्वंद्वः सामासिकस्य च। अहम् एवाक्षयः कालो धाताहं विश्वतोमुखः।

akṣarāṇām akāro 'smi dvaṃdvaḥ sāmāsikasya ca. aham evākṣayaḥ kālo dhātāhaṃ viśvatomukhaḥ.

मृत्युः सर्वहरश् चाहम् उद्भवश् च भविष्यताम्। कीर्तिः श्रीर् वाक् च नारीणां स्मृतिर् मेधा धृतिः क्षमा।

mṛtyuḥ sarvaharaś cāham udbhavaś ca bhaviṣyatām. kīrtiḥ śrīr vāk ca nārīṇāṃ smṛtir medhā dhṛtiḥ kṣamā.

बृहत्साम तथा साम्नां गायत्री छन्दसाम् अहम्। मासानां मार्गशीर्षो ऽहम् ऋतूनां कुसुमाकरः। ओषधीनां यवश् चास्मि धातूनाम् अस्मि काञ्चनम्। सौरभेयो गवाम् अस्मि स्नेहानां सर्पिर् अप्य् अहम्। सर्वासां तृणजातीनां दर्भो ऽहं पाण्डुनन्दन।

bṛhatsāma tathā sāmnāṃ gāyatrī chandasām aham. māsānāṃ mārgaśīrṣo 'ham ṛtūnāṃ kusumākaraḥ. oṣadhīnāṃ yavaś cāsmi dhātūnām asmi kāñcanam. saurabheyo gavām asmi snehānāṃ sarpir apy aham. sarvāsāṃ tṛṇajātīnāṃ darbho 'haṃ pāṇḍunandana.

द्यूतं छलयताम् अस्मि तेजस् तेजस्विनाम् अहम्। जयो ऽस्मि व्यवसायो ऽस्मि सत्त्वं सत्त्ववताम् अहम्।

dyūtaṃ chalayatām asmi tejas tejasvinām aham. jayo 'smi vyavasāyo 'smi sattvaṃ sattvavatām aham.

वृष्णीनां वासुदेवो ऽस्मि पाण्डवानां धनंजयः। मुनीनाम् अप्य् अहं व्यासः कवीनाम् उशना कविः।

vṛṣṇīnāṃ vāsudevo 'smi pāṇḍavānāṃ dhanaṃjayaḥ. munīnām apy ahaṃ vyāsaḥ kavīnām uśanā kaviḥ.

दण्डो दमयताम् अस्मि नीतिर् अस्मि जिगीषताम्। मौनं चैवास्मि गुह्यानां ज्ञानं ज्ञानवताम् अहम्।

daṇḍo damayatām asmi nītir asmi jigīṣatām. maunaṃ caivāsmi guhyānāṃ jñānaṃ jñānavatām aham.

यच् चापि सर्वभूतानां बीजं तद् अहम् अर्जुन। न तद् अस्ति विना यत् स्यान् मया भूतं चराचरम्।

yac cāpi sarvabhūtānāṃ bījaṃ tad aham arjuna. na tad asti vinā yat syān mayā bhūtaṃ carācaram.

नान्तो ऽस्ति मम दिव्यानां विभूतीनां परंतप। एष तूद्देशतः प्रोक्तो विभूतेर् विस्तरो मया।

nānto 'sti mama divyānāṃ vibhūtīnāṃ paraṃtapa. eṣa tūddeśataḥ prokto vibhūter vistaro mayā.

यद् यद् विभूतिमत् सत्त्वं श्रीमद् ऊर्जितम् एव वा। तत् तद् एवावगच्छ त्वं मम तेज्ॐशसंभवम्।

yad yad vibhūtimat sattvaṃ śrīmad ūrjitam eva vā. tat tad evāvagaccha tvaṃ mama tejoṃśasaṃbhavam.

अथ वा बहुनैतेन किं ज्ञातेन तवार्जुन। विष्टभ्याहम् इदं कृत्स्नम् एकांशेन स्थितो जगत्।

atha vā bahunaitena kiṃ jñātena tavārjuna. viṣṭabhyāham idaṃ kṛtsnam ekāṃśena sthito jagat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...