महाभारत 6.31 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 31→

[mh-6-31] • 34 श्लोकाः

श्रीभगवान् उवाच। इदं तु ते गुह्यतमं प्रवक्ष्याम्य् अनसूयवे। ज्ञानं विज्ञानसहितं यज् ज्ञात्वा मोक्ष्यसे ऽशुभात्।

śrībhagavān uvāca. idaṃ tu te guhyatamaṃ pravakṣyāmy anasūyave. jñānaṃ vijñānasahitaṃ yaj jñātvā mokṣyase 'śubhāt.

राजविद्या राजगुह्यं पवित्रम् इदम् उत्तमम्। प्रत्यक्षावगमं धर्म्यं सुसुखं कर्तुम् अव्ययम्।

rājavidyā rājaguhyaṃ pavitram idam uttamam. pratyakṣāvagamaṃ dharmyaṃ susukhaṃ kartum avyayam.

अश्रद्दधानाः पुरुषा धर्मस्यास्य परंतप। अप्राप्य मां निवर्तन्ते मृत्युसंसारवर्त्मनि।

aśraddadhānāḥ puruṣā dharmasyāsya paraṃtapa. aprāpya māṃ nivartante mṛtyusaṃsāravartmani.

मया ततम् इदं सर्वं जगद् अव्यक्तमूर्तिना। मत्स्थानि सर्वभूतानि न चाहं तेष्व् अवस्थितः।

mayā tatam idaṃ sarvaṃ jagad avyaktamūrtinā. matsthāni sarvabhūtāni na cāhaṃ teṣv avasthitaḥ.

न च मत्स्थानि भूतानि पश्य मे योगम् ऐश्वरम्। भूतभृन् न च भूतस्थो ममात्मा भूतभावनः। सर्वगः सर्ववश् चाद्यः सर्वकृत् सर्वदर्शनः। सर्वज्ञः सर्वदर्शी च सर्वात्मा सर्वतोमुखः।

na ca matsthāni bhūtāni paśya me yogam aiśvaram. bhūtabhṛn na ca bhūtastho mamātmā bhūtabhāvanaḥ. sarvagaḥ sarvavaś cādyaḥ sarvakṛt sarvadarśanaḥ. sarvajñaḥ sarvadarśī ca sarvātmā sarvatomukhaḥ.

यथाकाशस्थितो नित्यं वायुः सर्वत्रगो महान्। तथा सर्वाणि भूतानि मत्स्थानीत्य् उपधारय। एवं हि सर्वभूतेषु चराम्य् अनभिलक्षितः। भूतप्रकृतिम् आस्थाय सहैव च विनैव च।

yathākāśasthito nityaṃ vāyuḥ sarvatrago mahān. tathā sarvāṇi bhūtāni matsthānīty upadhāraya. evaṃ hi sarvabhūteṣu carāmy anabhilakṣitaḥ. bhūtaprakṛtim āsthāya sahaiva ca vinaiva ca.

सर्वभूतानि कौन्तेय प्रकृतिं यान्ति मामिकाम्। कल्पक्षये पुनस् तानि कल्पादौ विसृजाम्य् अहम्।

sarvabhūtāni kaunteya prakṛtiṃ yānti māmikām. kalpakṣaye punas tāni kalpādau visṛjāmy aham.

प्रकृतिं स्वाम् अवष्टभ्य विसृजामि पुनः पुनः। भूतग्रामम् इमं कृत्स्नम् अवशं प्रकृतेर् वशात्।

prakṛtiṃ svām avaṣṭabhya visṛjāmi punaḥ punaḥ. bhūtagrāmam imaṃ kṛtsnam avaśaṃ prakṛter vaśāt.

न च मां तानि कर्माणि निबध्नन्ति धनंजय। उदासीनवद् आसीनम् असक्तं तेषु कर्मसु।

na ca māṃ tāni karmāṇi nibadhnanti dhanaṃjaya. udāsīnavad āsīnam asaktaṃ teṣu karmasu.

मयाध्यक्षेण प्रकृतिः सूयते सचराचरम्। हेतुनानेन कौन्तेय जगद् विपरिवर्तते।

mayādhyakṣeṇa prakṛtiḥ sūyate sacarācaram. hetunānena kaunteya jagad viparivartate.

अवजानन्ति मां मूढा मानुषीं तनुम् आश्रितम्। परं भावम् अजानन्तो मम भूतमहेश्वरम्।

avajānanti māṃ mūḍhā mānuṣīṃ tanum āśritam. paraṃ bhāvam ajānanto mama bhūtamaheśvaram.

मोघाशा मोघकर्माणो मोघज्ञाना विचेतसः। राक्षसीम् आसुरीं चैव प्रकृतिं मोहिनीं श्रिताः।

moghāśā moghakarmāṇo moghajñānā vicetasaḥ. rākṣasīm āsurīṃ caiva prakṛtiṃ mohinīṃ śritāḥ.

महात्मानस् तु मां पार्थ दैवीं प्रकृतिम् आश्रिताः। भजन्त्य् अनन्यमनसो ज्ञात्वा भूतादिम् अव्ययम्।

mahātmānas tu māṃ pārtha daivīṃ prakṛtim āśritāḥ. bhajanty ananyamanaso jñātvā bhūtādim avyayam.

सततं कीर्तयन्तो मां यतन्तश् च दृढव्रताः। नमस्यन्तश् च मां भक्त्या नित्ययुक्ता उपासते।

satataṃ kīrtayanto māṃ yatantaś ca dṛḍhavratāḥ. namasyantaś ca māṃ bhaktyā nityayuktā upāsate.

ज्ञानयज्ञेन चाप्य् अन्ये यजन्तो माम् उपासते। एकत्वेन पृथक्त्वेन बहुधा विश्वतोमुखम्।

jñānayajñena cāpy anye yajanto mām upāsate. ekatvena pṛthaktvena bahudhā viśvatomukham.

अहं क्रतुर् अहं यज्ञः स्वधाहम् अहम् औषधम्। मन्त्रो ऽहम् अहम् एवाज्यम् अहम् अग्निर् अहं हुतम्।

ahaṃ kratur ahaṃ yajñaḥ svadhāham aham auṣadham. mantro 'ham aham evājyam aham agnir ahaṃ hutam.

पिताहम् अस्य जगतो माता धाता पितामहः। वेद्यं पवित्रम् ॐकार ऋक् साम यजुर् एव च।

pitāham asya jagato mātā dhātā pitāmahaḥ. vedyaṃ pavitram oṃkāra ṛk sāma yajur eva ca.

गतिर् भर्ता प्रभुः साक्षी निवासः शरणं सुहृत्। प्रभवः प्रलयः स्थानं निधानं बीजम् अव्ययम्।

gatir bhartā prabhuḥ sākṣī nivāsaḥ śaraṇaṃ suhṛt. prabhavaḥ pralayaḥ sthānaṃ nidhānaṃ bījam avyayam.

तपाम्य् अहम् अहं वर्षं निगृह्णाम्य् उत्सृजामि च। अमृतं चैव मृत्युश् च सद् असच् चाहम् अर्जुन।

tapāmy aham ahaṃ varṣaṃ nigṛhṇāmy utsṛjāmi ca. amṛtaṃ caiva mṛtyuś ca sad asac cāham arjuna.

त्रैविद्या मां सोमपाः पूतपापा; यज्ञैर् इष्ट्वा स्वर्गतिं प्रार्थयन्ते। ते पुण्यम् आसाद्य सुरेन्द्रलोकम्; अश्नन्ति दिव्यान् दिवि देवभोगान्।

traividyā māṃ somapāḥ pūtapāpā; yajñair iṣṭvā svargatiṃ prārthayante. te puṇyam āsādya surendralokam; aśnanti divyān divi devabhogān.

ते तं भुक्त्वा स्वर्गलोकं विशालं; क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति। एवं त्रयीधर्मम् अनुप्रपन्ना; गतागतं कामकामा लभन्ते।

te taṃ bhuktvā svargalokaṃ viśālaṃ; kṣīṇe puṇye martyalokaṃ viśanti. evaṃ trayīdharmam anuprapannā; gatāgataṃ kāmakāmā labhante.

अनन्याश् चिन्तयन्तो मां ये जनाः पर्युपासते। तेषां नित्याभियुक्तानां योगक्षेमं वहाम्य् अहम्।

ananyāś cintayanto māṃ ye janāḥ paryupāsate. teṣāṃ nityābhiyuktānāṃ yogakṣemaṃ vahāmy aham.

ये ऽप्य् अन्यदेवता भक्ता यजन्ते श्रद्धयान्विताः। ते ऽपि माम् एव कौन्तेय यजन्त्य् अविधिपूर्वकम्।

ye 'py anyadevatā bhaktā yajante śraddhayānvitāḥ. te 'pi mām eva kaunteya yajanty avidhipūrvakam.

अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुर् एव च। न तु माम् अभिजानन्ति तत्त्वेनातश् च्यवन्ति ते।

ahaṃ hi sarvayajñānāṃ bhoktā ca prabhur eva ca. na tu mām abhijānanti tattvenātaś cyavanti te.

यान्ति देवव्रता देवान् पितॄन् यान्ति पितृव्रताः। भूतानि यान्ति भूतेज्या यान्ति मद्याजिनो ऽपि माम्।

yānti devavratā devān pitṝn yānti pitṛvratāḥ. bhūtāni yānti bhūtejyā yānti madyājino 'pi mām.

पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति। तद् अहं भक्त्युपहृतम् अश्नामि प्रयतात्मनः।

patraṃ puṣpaṃ phalaṃ toyaṃ yo me bhaktyā prayacchati. tad ahaṃ bhaktyupahṛtam aśnāmi prayatātmanaḥ.

यत् करोषि यद् अश्नासि यज् जुहोषि ददासि यत्। यत् तपस्यसि कौन्तेय तत् कुरुष्व मदर्पणम्।

yat karoṣi yad aśnāsi yaj juhoṣi dadāsi yat. yat tapasyasi kaunteya tat kuruṣva madarpaṇam.

शुभाशुभफलैर् एवं मोक्ष्यसे कर्मबन्धनैः। संन्यासयोगयुक्तात्मा विमुक्तो माम् उपैष्यसि।

śubhāśubhaphalair evaṃ mokṣyase karmabandhanaiḥ. saṃnyāsayogayuktātmā vimukto mām upaiṣyasi.

समो ऽहं सर्वभूतेषु न मे द्वेष्यो ऽस्ति न प्रियः। ये भजन्ति तु मां भक्त्या मयि ते तेषु चाप्य् अहम्।

samo 'haṃ sarvabhūteṣu na me dveṣyo 'sti na priyaḥ. ye bhajanti tu māṃ bhaktyā mayi te teṣu cāpy aham.

अपि चेत् सुदुराचारो भजते माम् अनन्यभाक्। साधुर् एव स मन्तव्यः सम्यग् व्यवसितो हि सः।

api cet sudurācāro bhajate mām ananyabhāk. sādhur eva sa mantavyaḥ samyag vyavasito hi saḥ.

क्षिप्रं भवति धर्मात्मा शश्वच्छान्तिं निगच्छति। कौन्तेय प्रतिजानीहि न मे भक्तः प्रणश्यति।

kṣipraṃ bhavati dharmātmā śaśvacchāntiṃ nigacchati. kaunteya pratijānīhi na me bhaktaḥ praṇaśyati.

मां हि पार्थ व्यपाश्रित्य ये ऽपि स्युः पापयोनयः। स्त्रियो वैश्यास् तथा शूद्रास् ते ऽपि यान्ति परां गतिम्।

māṃ hi pārtha vyapāśritya ye 'pi syuḥ pāpayonayaḥ. striyo vaiśyās tathā śūdrās te 'pi yānti parāṃ gatim.

किं पुनर् ब्राह्मणाः पुण्या भक्ता राजर्षयस् तथा। अनित्यम् असुखं लोकम् इमं प्राप्य भजस्व माम्।

kiṃ punar brāhmaṇāḥ puṇyā bhaktā rājarṣayas tathā. anityam asukhaṃ lokam imaṃ prāpya bhajasva mām.

मन्मना भव मद्भक्तो मद्याजी मां नमस्कुरु। माम् एवैष्यसि युक्त्वैवम् आत्मानं मत्परायणः।

manmanā bhava madbhakto madyājī māṃ namaskuru. mām evaiṣyasi yuktvaivam ātmānaṃ matparāyaṇaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...