महाभारत 6.30 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 30→

[mh-6-30] • 28 श्लोकाः

अर्जुन उवाच। किं तद् ब्रह्म किम् अध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम। अधिभूतं च किं प्रोक्तम् अधिदैवं किम् उच्यते।

arjuna uvāca. kiṃ tad brahma kim adhyātmaṃ kiṃ karma puruṣottama. adhibhūtaṃ ca kiṃ proktam adhidaivaṃ kim ucyate.

अधियज्ञः कथं को ऽत्र देहे ऽस्मिन् मधुसूदन। प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयो ऽसि नियतात्मभिः।

adhiyajñaḥ kathaṃ ko 'tra dehe 'smin madhusūdana. prayāṇakāle ca kathaṃ jñeyo 'si niyatātmabhiḥ.

श्रीभगवान् उवाच। अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावो ऽध्यात्मम् उच्यते। भूतभावोद्भवकरो विसर्गः कर्मसंज्ञितः।

śrībhagavān uvāca. akṣaraṃ brahma paramaṃ svabhāvo 'dhyātmam ucyate. bhūtabhāvodbhavakaro visargaḥ karmasaṃjñitaḥ.

अधिभूतं क्षरो भावः पुरुषश् चाधिदैवतम्। अधियज्ञो ऽहम् एवात्र देहे देहभृतां वर।

adhibhūtaṃ kṣaro bhāvaḥ puruṣaś cādhidaivatam. adhiyajño 'ham evātra dehe dehabhṛtāṃ vara.

अन्तकाले च माम् एव स्मरन् मुक्त्वा कलेवरम्। यः प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्य् अत्र संशयः।

antakāle ca mām eva smaran muktvā kalevaram. yaḥ prayāti sa madbhāvaṃ yāti nāsty atra saṃśayaḥ.

यं यं वापि स्मरन् भावं त्यजत्य् अन्ते कलेवरम्। तं तम् एवैति कौन्तेय सदा तद्भावभावितः।

yaṃ yaṃ vāpi smaran bhāvaṃ tyajaty ante kalevaram. taṃ tam evaiti kaunteya sadā tadbhāvabhāvitaḥ.

तस्मात् सर्वेषु कालेषु माम् अनुस्मर युध्य च। मय्य् अर्पितमनोबुद्धिर् माम् एवैष्यस्य् असंशयः।

tasmāt sarveṣu kāleṣu mām anusmara yudhya ca. mayy arpitamanobuddhir mām evaiṣyasy asaṃśayaḥ.

अभ्यासयोगयुक्तेन चेतसा नान्यगामिना। परमं पुरुषं दिव्यं याति पार्थानुचिन्तयन्।

abhyāsayogayuktena cetasā nānyagāminā. paramaṃ puruṣaṃ divyaṃ yāti pārthānucintayan.

कविं पुराणम् अनुशासितारम्; अणोर् अणीयांसम् अनुस्मरेद् यः। सर्वस्य धातारम् अचिन्त्यरूपम्; आदित्यवर्णं तमसः परस्तात्।

kaviṃ purāṇam anuśāsitāram; aṇor aṇīyāṃsam anusmared yaḥ. sarvasya dhātāram acintyarūpam; ādityavarṇaṃ tamasaḥ parastāt.

प्रयाणकाले मनसाचलेन; भक्त्या युक्तो योगबलेन चैव। भ्रुवोर् मध्ये प्राणम् आवेश्य सम्यक्; स तं परं पुरुषम् उपैति दिव्यम्।

prayāṇakāle manasācalena; bhaktyā yukto yogabalena caiva. bhruvor madhye prāṇam āveśya samyak; sa taṃ paraṃ puruṣam upaiti divyam.

यद् अक्षरं वेदविदो वदन्ति; विशन्ति यद् यतयो वीतरागाः। यद् इच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति; तत् ते पदं संग्रहेण प्रवक्ष्ये। सर्वे वेदा यत् पदम् आमनन्ति। तपांसि सर्वाणि च यद् वदन्ति। यद् इच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति। तत् ते पदं संग्रहेण ब्रवीमि।

yad akṣaraṃ vedavido vadanti; viśanti yad yatayo vītarāgāḥ. yad icchanto brahmacaryaṃ caranti; tat te padaṃ saṃgraheṇa pravakṣye. sarve vedā yat padam āmananti. tapāṃsi sarvāṇi ca yad vadanti. yad icchanto brahmacaryaṃ caranti. tat te padaṃ saṃgraheṇa bravīmi.

सर्वद्वाराणि संयम्य मनो हृदि निरुध्य च। मूर्ध्न्य् आधायात्मनः प्राणम् आस्थितो योगधारणाम्।

sarvadvārāṇi saṃyamya mano hṛdi nirudhya ca. mūrdhny ādhāyātmanaḥ prāṇam āsthito yogadhāraṇām.

ओम् इत्य् एकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन् माम् अनुस्मरन्। यः प्रयाति त्यजन् देहं स याति परमां गतिम्।

om ity ekākṣaraṃ brahma vyāharan mām anusmaran. yaḥ prayāti tyajan dehaṃ sa yāti paramāṃ gatim.

अनन्यचेताः सततं यो मां स्मरति नित्यशः। तस्याहं सुलभः पार्थ नित्ययुक्तस्य योगिनः।

ananyacetāḥ satataṃ yo māṃ smarati nityaśaḥ. tasyāhaṃ sulabhaḥ pārtha nityayuktasya yoginaḥ.

माम् उपेत्य पुनर्जन्म दुःखालयम् अशाश्वतम्। नाप्नुवन्ति महात्मानः संसिद्धिं परमां गताः।

mām upetya punarjanma duḥkhālayam aśāśvatam. nāpnuvanti mahātmānaḥ saṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ.

आ ब्रह्मभुवनाल् लोकाः पुनरावर्तिनो ऽर्जुन। माम् उपेत्य तु कौन्तेय पुनर्जन्म न विद्यते।

ā brahmabhuvanāl lokāḥ punarāvartino 'rjuna. mām upetya tu kaunteya punarjanma na vidyate.

सहस्रयुगपर्यन्तम् अहर् यद् ब्रह्मणो विदुः। रात्रिं युगसहस्रान्तां ते ऽहोरात्रविदो जनाः।

sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaṇo viduḥ. rātriṃ yugasahasrāntāṃ te 'horātravido janāḥ.

अव्यक्ताद् व्यक्तयः सर्वाः प्रभवन्त्य् अहरागमे। रात्र्यागमे प्रलीयन्ते तत्रैवाव्यक्तसंज्ञके।

avyaktād vyaktayaḥ sarvāḥ prabhavanty aharāgame. rātryāgame pralīyante tatraivāvyaktasaṃjñake.

भूतग्रामः स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते। रात्र्यागमे ऽवशः पार्थ प्रभवत्य् अहरागमे।

bhūtagrāmaḥ sa evāyaṃ bhūtvā bhūtvā pralīyate. rātryāgame 'vaśaḥ pārtha prabhavaty aharāgame.

परस् तस्मात् तु भावो ऽन्यो ऽव्यक्तो ऽव्यक्तात् सनातनः। यः स सर्वेषु भूतेषु नश्यत्सु न विनश्यति।

paras tasmāt tu bhāvo 'nyo 'vyakto 'vyaktāt sanātanaḥ. yaḥ sa sarveṣu bhūteṣu naśyatsu na vinaśyati.

अव्यक्तो ऽक्षर इत्य् उक्तस् तम् आहुः परमां गतिम्। यं प्राप्य न निवर्तन्ते तद् धाम परमं मम।

avyakto 'kṣara ity uktas tam āhuḥ paramāṃ gatim. yaṃ prāpya na nivartante tad dhāma paramaṃ mama.

पुरुषः स परः पार्थ भक्त्या लभ्यस् त्व् अनन्यया। यं प्राप्य न पुनर्जन्म लभन्ते योगिनो ऽर्जुन। यस्यान्तःस्थानि भूतानि येन सर्वम् इदं ततम्।

puruṣaḥ sa paraḥ pārtha bhaktyā labhyas tv ananyayā. yaṃ prāpya na punarjanma labhante yogino 'rjuna. yasyāntaḥsthāni bhūtāni yena sarvam idaṃ tatam.

यत्र काले त्व् अनावृत्तिम् आवृत्तिं चैव योगिनः। प्रयाता यान्ति तं कालं वक्ष्यामि भरतर्षभ।

yatra kāle tv anāvṛttim āvṛttiṃ caiva yoginaḥ. prayātā yānti taṃ kālaṃ vakṣyāmi bharatarṣabha.

अग्निर् ज्योतिर् अहः शुक्लः षण्मासा उत्तरायणम्। तत्र प्रयाता गच्छन्ति ब्रह्म ब्रह्मविदो जनाः।

agnir jyotir ahaḥ śuklaḥ ṣaṇmāsā uttarāyaṇam. tatra prayātā gacchanti brahma brahmavido janāḥ.

धूमो रात्रिस् तथा कृष्णः षण्मासा दक्षिणायनम्। तत्र चान्द्रमसं ज्योतिर् योगी प्राप्य निवर्तते।

dhūmo rātris tathā kṛṣṇaḥ ṣaṇmāsā dakṣiṇāyanam. tatra cāndramasaṃ jyotir yogī prāpya nivartate.

शुक्लकृष्णे गती ह्य् एते जगतः शाश्वते मते। एकया यात्य् अनावृत्तिम् अन्ययावर्तते पुनः।

śuklakṛṣṇe gatī hy ete jagataḥ śāśvate mate. ekayā yāty anāvṛttim anyayāvartate punaḥ.

नैते सृती पार्थ जानन् योगी मुह्यति कश् चन। तस्मात् सर्वेषु कालेषु योगयुक्तो भवार्जुन।

naite sṛtī pārtha jānan yogī muhyati kaś cana. tasmāt sarveṣu kāleṣu yogayukto bhavārjuna.

वेदेषु यज्ञेषु तपःसु चैव; दानेषु यत् पुण्यफलं प्रदिष्टम्। अत्येति तत् सर्वम् इदं विदित्वा; योगी परं स्थानम् उपैति चाद्यम्। सर्वतत्त्वगतत्वेन विज्ञाते परमेश्वरे। अन्तर् बहिर् न सावस्था न यस्यां भासते विभुः।

vedeṣu yajñeṣu tapaḥsu caiva; dāneṣu yat puṇyaphalaṃ pradiṣṭam. atyeti tat sarvam idaṃ viditvā; yogī paraṃ sthānam upaiti cādyam. sarvatattvagatatvena vijñāte parameśvare. antar bahir na sāvasthā na yasyāṃ bhāsate vibhuḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...