महाभारत 6.3 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 3→

[mh-6-3] • 46 श्लोकाः

व्यास उवाच। खरा गोषु प्रजायन्ते रमन्ते मातृभिः सुताः। अनार्तवं पुष्पफलं दर्शयन्ति वने द्रुमाः।

vyāsa uvāca. kharā goṣu prajāyante ramante mātṛbhiḥ sutāḥ. anārtavaṃ puṣpaphalaṃ darśayanti vane drumāḥ.

गर्भिण्यो राजपुत्र्यश् च जनयन्ति विभीषणान्। क्रव्यादान् पक्षिणश् चैव गोमायून् अपरान् मृगान्।

garbhiṇyo rājaputryaś ca janayanti vibhīṣaṇān. kravyādān pakṣiṇaś caiva gomāyūn aparān mṛgān.

त्रिविषाणाश् चतुर्नेत्राः पञ्चपादा द्विमेहनाः। द्विशीर्षाश् च द्विपुच्छाश् च दंष्ट्रिणः पशवो ऽशिवाः।

triviṣāṇāś caturnetrāḥ pañcapādā dvimehanāḥ. dviśīrṣāś ca dvipucchāś ca daṃṣṭriṇaḥ paśavo 'śivāḥ.

जायन्ते विवृतास्याश् च व्याहरन्तो ऽशिवा गिरः। त्रिपदाः शिखिनस् तार्क्ष्याश् चतुर्दंष्ट्रा विषाणिनः।

jāyante vivṛtāsyāś ca vyāharanto 'śivā giraḥ. tripadāḥ śikhinas tārkṣyāś caturdaṃṣṭrā viṣāṇinaḥ.

तथैवान्याश् च दृश्यन्ते स्त्रियश् च ब्रह्मवादिनाम्। वैनतेयान् मयूरांश् च जनयन्त्यः पुरे तव।

tathaivānyāś ca dṛśyante striyaś ca brahmavādinām. vainateyān mayūrāṃś ca janayantyaḥ pure tava.

गोवत्सं वडवा सूते श्वा सृगालं महीपते। क्रकराञ् शारिकाश् चैव शुकांश् चाशुभवादिनः।

govatsaṃ vaḍavā sūte śvā sṛgālaṃ mahīpate. krakarāñ śārikāś caiva śukāṃś cāśubhavādinaḥ.

स्त्रियः काश् चित् प्रजायन्ते चतस्रः पञ्च कन्यकाः। ता जातमात्रा नृत्यन्ति गायन्ति च हसन्ति च।

striyaḥ kāś cit prajāyante catasraḥ pañca kanyakāḥ. tā jātamātrā nṛtyanti gāyanti ca hasanti ca.

पृथग्जनस्य कुडकाः स्तनपाः स्तेनवेश्मनि। नृत्यन्ति परिगायन्ति वेदयन्तो महद् भयम्।

pṛthagjanasya kuḍakāḥ stanapāḥ stenaveśmani. nṛtyanti parigāyanti vedayanto mahad bhayam.

प्रतिमाश् चालिखन्त्य् अन्ये सशस्त्राः कालचोदिताः। अन्योन्यम् अभिधावन्ति शिशवो दण्डपाणयः। उपरुन्धन्ति कृत्वा च नगराणि युयुत्सवः।

pratimāś cālikhanty anye saśastrāḥ kālacoditāḥ. anyonyam abhidhāvanti śiśavo daṇḍapāṇayaḥ. uparundhanti kṛtvā ca nagarāṇi yuyutsavaḥ.

पद्मोत्पलानि वृक्षेषु जायन्ते कुमुदानि च। विष्वग्वाताश् च वान्त्य् उग्रा रजो न व्युपशाम्यति।

padmotpalāni vṛkṣeṣu jāyante kumudāni ca. viṣvagvātāś ca vānty ugrā rajo na vyupaśāmyati.

अभीक्ष्णं कम्पते भूमिर् अर्कं राहुस् तथाग्रसत्। श्वेतो ग्रहस् तथा चित्रां समतिक्रम्य तिष्ठति।

abhīkṣṇaṃ kampate bhūmir arkaṃ rāhus tathāgrasat. śveto grahas tathā citrāṃ samatikramya tiṣṭhati.

अभावं हि विशेषेण कुरूणां प्रतिपश्यति। धूमकेतुर् महाघोरः पुष्यम् आक्रम्य तिष्ठति।

abhāvaṃ hi viśeṣeṇa kurūṇāṃ pratipaśyati. dhūmaketur mahāghoraḥ puṣyam ākramya tiṣṭhati.

सेनयोर् अशिवं घोरं करिष्यति महाग्रहः। मघास्व् अङ्गारको वक्रः श्रवणे च बृहस्पतिः।

senayor aśivaṃ ghoraṃ kariṣyati mahāgrahaḥ. maghāsv aṅgārako vakraḥ śravaṇe ca bṛhaspatiḥ.

भाग्यं नक्षत्रम् आक्रम्य सूर्यपुत्रेण पीड्यते। शुक्रः प्रोष्ठपदे पूर्वे समारुह्य विशां पते। उत्तरे तु परिक्रम्य सहितः प्रत्युदीक्षते।

bhāgyaṃ nakṣatram ākramya sūryaputreṇa pīḍyate. śukraḥ proṣṭhapade pūrve samāruhya viśāṃ pate. uttare tu parikramya sahitaḥ pratyudīkṣate.

श्यामो ग्रहः प्रज्वलितः सधूमः सहपावकः। ऐन्द्रं तेजस्वि नक्षत्रं ज्येष्ठाम् आक्रम्य तिष्ठति।

śyāmo grahaḥ prajvalitaḥ sadhūmaḥ sahapāvakaḥ. aindraṃ tejasvi nakṣatraṃ jyeṣṭhām ākramya tiṣṭhati.

ध्रुवः प्रज्वलितो घोरम् अपसव्यं प्रवर्तते। रोहिणीं पीडयत्य् एवम् उभौ च शशिभास्करौ। चित्रास्वात्यन्तरे चैव धिष्ठितः परुषो ग्रहः।

dhruvaḥ prajvalito ghoram apasavyaṃ pravartate. rohiṇīṃ pīḍayaty evam ubhau ca śaśibhāskarau. citrāsvātyantare caiva dhiṣṭhitaḥ paruṣo grahaḥ.

वक्रानुवक्रं कृत्वा च श्रवणे पावकप्रभः। ब्रह्मराशिं समावृत्य लोहिताङ्गो व्यवस्थितः।

vakrānuvakraṃ kṛtvā ca śravaṇe pāvakaprabhaḥ. brahmarāśiṃ samāvṛtya lohitāṅgo vyavasthitaḥ.

सर्वसस्यप्रतिच्छन्ना पृथिवी फलमालिनी। पञ्चशीर्षा यवाश् चैव शतशीर्षाश् च शालयः।

sarvasasyapraticchannā pṛthivī phalamālinī. pañcaśīrṣā yavāś caiva śataśīrṣāś ca śālayaḥ.

प्रधानाः सर्वलोकस्य यास्व् आयत्तम् इदं जगत्। ता गावः प्रस्नुता वत्सैः शोणितं प्रक्षरन्त्य् उत।

pradhānāḥ sarvalokasya yāsv āyattam idaṃ jagat. tā gāvaḥ prasnutā vatsaiḥ śoṇitaṃ prakṣaranty uta.

निश्चेरुर् अपिधानेभ्यः खड्गाः प्रज्वलिता भृशम्। व्यक्तं पश्यन्ति शस्त्राणि संग्रामं समुपस्थितम्।

niścerur apidhānebhyaḥ khaḍgāḥ prajvalitā bhṛśam. vyaktaṃ paśyanti śastrāṇi saṃgrāmaṃ samupasthitam.

अग्निवर्णा यथा भासः शस्त्राणाम् उदकस्य च। कवचानां ध्वजानां च भविष्यति महान् क्षयः। पृथिवी शोणितावर्ता ध्वजोडुपसमाकुला। कुरूणां वैशसे राजन् पाण्डवैः सह भारत।

agnivarṇā yathā bhāsaḥ śastrāṇām udakasya ca. kavacānāṃ dhvajānāṃ ca bhaviṣyati mahān kṣayaḥ. pṛthivī śoṇitāvartā dhvajoḍupasamākulā. kurūṇāṃ vaiśase rājan pāṇḍavaiḥ saha bhārata.

दिक्षु प्रज्वलितास्याश् च व्याहरन्ति मृगद्विजाः। अत्याहितं दर्शयन्तो वेदयन्ति महद् भयम्।

dikṣu prajvalitāsyāś ca vyāharanti mṛgadvijāḥ. atyāhitaṃ darśayanto vedayanti mahad bhayam.

एकपक्षाक्षिचरणः शकुनिः खचरो निशि। रौद्रं वदति संरब्धः शोणितं छर्दयन् मुहुः।

ekapakṣākṣicaraṇaḥ śakuniḥ khacaro niśi. raudraṃ vadati saṃrabdhaḥ śoṇitaṃ chardayan muhuḥ.

ग्रहौ ताम्रारुणशिखौ प्रज्वलन्ताव् इव स्थितौ। सप्तर्षीणाम् उदाराणां समवच्छाद्य वै प्रभाम्।

grahau tāmrāruṇaśikhau prajvalantāv iva sthitau. saptarṣīṇām udārāṇāṃ samavacchādya vai prabhām.

संवत्सरस्थायिनौ च ग्रहौ प्रज्वलिताव् उभौ। विशाखयोः समीपस्थौ बृहस्पतिशनैश्चरौ।

saṃvatsarasthāyinau ca grahau prajvalitāv ubhau. viśākhayoḥ samīpasthau bṛhaspatiśanaiścarau.

कृत्तिकासु ग्रहस् तीव्रो नक्षत्रे प्रथमे ज्वलन्। वपूंष्य् अपहरन् भासा धूमकेतुर् इव स्थितः। विषमं वेदयन्त्य् एत आक्रन्दजननं महत्।

kṛttikāsu grahas tīvro nakṣatre prathame jvalan. vapūṃṣy apaharan bhāsā dhūmaketur iva sthitaḥ. viṣamaṃ vedayanty eta ākrandajananaṃ mahat.

त्रिषु पूर्वेषु सर्वेषु नक्षत्रेषु विशां पते। बुधः संपतते ऽभीक्ष्णं जनयन् सुमहद् भयम्।

triṣu pūrveṣu sarveṣu nakṣatreṣu viśāṃ pate. budhaḥ saṃpatate 'bhīkṣṇaṃ janayan sumahad bhayam.

चतुर्दशीं पञ्चदशीं भूतपूर्वां च षोडशीम्। इमां तु नाभिजानामि अमावास्यां त्रयोदशीम्।

caturdaśīṃ pañcadaśīṃ bhūtapūrvāṃ ca ṣoḍaśīm. imāṃ tu nābhijānāmi amāvāsyāṃ trayodaśīm.

चन्द्रसूर्याव् उभौ ग्रस्ताव् एकमासे त्रयोदशीम्। अपर्वणि ग्रहाव् एतौ प्रजाः संक्षपयिष्यतः।

candrasūryāv ubhau grastāv ekamāse trayodaśīm. aparvaṇi grahāv etau prajāḥ saṃkṣapayiṣyataḥ.

रजोवृता दिशः सर्वाः पांसुवर्षैः समन्ततः। उत्पातमेघा रौद्राश् च रात्रौ वर्षन्ति शोणितम्।

rajovṛtā diśaḥ sarvāḥ pāṃsuvarṣaiḥ samantataḥ. utpātameghā raudrāś ca rātrau varṣanti śoṇitam.

मांसवर्षं पुनस् तीव्रम् आसीत् कृष्णचतुर्दशीम्। अर्धरात्रे महाघोरम् अतृप्यंस् तत्र राक्षसाः।

māṃsavarṣaṃ punas tīvram āsīt kṛṣṇacaturdaśīm. ardharātre mahāghoram atṛpyaṃs tatra rākṣasāḥ.

प्रतिस्रोतो ऽवहन् नद्यः सरितः शोणितोदकाः। फेनायमानाः कूपाश् च नर्दन्ति वृषभा इव। पतन्त्य् उल्काः सनिर्घाताः शुष्काशनिविमिश्रिताः।

pratisroto 'vahan nadyaḥ saritaḥ śoṇitodakāḥ. phenāyamānāḥ kūpāś ca nardanti vṛṣabhā iva. patanty ulkāḥ sanirghātāḥ śuṣkāśanivimiśritāḥ.

अद्य चैव निशां व्युष्टाम् उदये भानुर् आहतः। ज्वलन्तीभिर् महोल्काभिश् चतुर्भिः सर्वतोदिशम्।

adya caiva niśāṃ vyuṣṭām udaye bhānur āhataḥ. jvalantībhir maholkābhiś caturbhiḥ sarvatodiśam.

आदित्यम् उपतिष्ठद्भिस् तत्र चोक्तं महर्षिभिः। भूमिपालसहस्राणां भूमिः पास्यति शोणितम्।

ādityam upatiṣṭhadbhis tatra coktaṃ maharṣibhiḥ. bhūmipālasahasrāṇāṃ bhūmiḥ pāsyati śoṇitam.

कैलासमन्दराभ्यां तु तथा हिमवतो गिरेः। सहस्रशो महाशब्दं शिखराणि पतन्ति च।

kailāsamandarābhyāṃ tu tathā himavato gireḥ. sahasraśo mahāśabdaṃ śikharāṇi patanti ca.

महाभूता भूमिकम्पे चतुरः सागरान् पृथक्। वेलाम् उद्वर्तयन्ति स्म क्षोभयन्तः पुनः पुनः।

mahābhūtā bhūmikampe caturaḥ sāgarān pṛthak. velām udvartayanti sma kṣobhayantaḥ punaḥ punaḥ.

वृक्षान् उन्मथ्य वान्त्य् उग्रा वाताः शर्करकर्षिणः। आभग्नाः सुमहावातैर् अशनीभिः समाहताः। पतन्ति चैत्यवृक्षाश् च ग्रामेषु नगरेषु च।

vṛkṣān unmathya vānty ugrā vātāḥ śarkarakarṣiṇaḥ. ābhagnāḥ sumahāvātair aśanībhiḥ samāhatāḥ. patanti caityavṛkṣāś ca grāmeṣu nagareṣu ca.

पीतलोहितनीलश् च ज्वलत्य् अग्निर् हुतो द्विजैः। वामार्चिः शावगन्धी च धूमप्रायः खरस्वनः। स्पर्शा गन्धा रसाश् चैव विपरीता महीपते।

pītalohitanīlaś ca jvalaty agnir huto dvijaiḥ. vāmārciḥ śāvagandhī ca dhūmaprāyaḥ kharasvanaḥ. sparśā gandhā rasāś caiva viparītā mahīpate.

धूमायन्ते ध्वजा राज्ञां कम्पमाना मुहुर् मुहुः। मुञ्चन्त्य् अङ्गारवर्षाणि भेर्यो ऽथ पटहास् तथा।

dhūmāyante dhvajā rājñāṃ kampamānā muhur muhuḥ. muñcanty aṅgāravarṣāṇi bheryo 'tha paṭahās tathā.

प्रासादशिखराग्रेषु पुरद्वारेषु चैव हि। गृध्राः परिपतन्त्य् उग्रा वामं मण्डलम् आश्रिताः।

prāsādaśikharāgreṣu puradvāreṣu caiva hi. gṛdhrāḥ paripatanty ugrā vāmaṃ maṇḍalam āśritāḥ.

पक्वापक्वेति सुभृशं वावाश्यन्ते वयांसि च। निलीयन्ते ध्वजाग्रेषु क्षयाय पृथिवीक्षिताम्।

pakvāpakveti subhṛśaṃ vāvāśyante vayāṃsi ca. nilīyante dhvajāgreṣu kṣayāya pṛthivīkṣitām.

ध्यायन्तः प्रकिरन्तश् च वालान् वेपथुसंयुताः। रुदन्ति दीनास् तुरगा मातङ्गाश् च सहस्रशः। गृहक्ष[?क्षे]त्रखलाद्येषु वल्मीका मधुकानि च। हस्त्यश्वरथशालास् तु [?सु] कपोताश् चाश्रितास् तथा। एते चान्ये च बहव उत्पाता घोरदर्शनाः। पृथिवीपाललोकानां सर्वे वै नाशकारकाः। एवंविधं दुर्निमित्तं क्षयाय पृथिवीक्षिताम्। भौमं दिव्यं चान्तरिक्षं त्रिविधं जायते ऽनिशम्।

dhyāyantaḥ prakirantaś ca vālān vepathusaṃyutāḥ. rudanti dīnās turagā mātaṅgāś ca sahasraśaḥ. gṛhakṣa[?kṣe]trakhalādyeṣu valmīkā madhukāni ca. hastyaśvarathaśālās tu [?su] kapotāś cāśritās tathā. ete cānye ca bahava utpātā ghoradarśanāḥ. pṛthivīpālalokānāṃ sarve vai nāśakārakāḥ. evaṃvidhaṃ durnimittaṃ kṣayāya pṛthivīkṣitām. bhaumaṃ divyaṃ cāntarikṣaṃ trividhaṃ jāyate 'niśam.

एतच् छ्रुत्वा भवान् अत्र प्राप्तकालं व्यवस्यताम्। यथा लोकः समुच्छेदं नायं गच्छेत भारत।

etac chrutvā bhavān atra prāptakālaṃ vyavasyatām. yathā lokaḥ samucchedaṃ nāyaṃ gaccheta bhārata.

वैशंपायन उवाच। पितुर् वचो निशम्यैतद् धृतराष्ट्रो ऽब्रवीद् इदम्। दिष्टम् एतत् पुरा मन्ये भविष्यति न संशयः।

vaiśaṃpāyana uvāca. pitur vaco niśamyaitad dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam. diṣṭam etat purā manye bhaviṣyati na saṃśayaḥ.

क्षत्रियाः क्षत्रधर्मेण वध्यन्ते यदि संयुगे। वीरलोकं समासाद्य सुखं प्राप्स्यन्ति केवलम्।

kṣatriyāḥ kṣatradharmeṇa vadhyante yadi saṃyuge. vīralokaṃ samāsādya sukhaṃ prāpsyanti kevalam.

इह कीर्तिं परे लोके दीर्घकालं महत् सुखम्। प्राप्स्यन्ति पुरुषव्याघ्राः प्राणांस् त्यक्त्वा महाहवे।

iha kīrtiṃ pare loke dīrghakālaṃ mahat sukham. prāpsyanti puruṣavyāghrāḥ prāṇāṃs tyaktvā mahāhave.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...