महाभारत 6.27 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 27→

[mh-6-27] • 29 श्लोकाः

अर्जुन उवाच। संन्यासं कर्मणां कृष्ण पुनर् योगं च शंससि। यच् छ्रेय एतयोर् एकं तन् मे ब्रूहि सुनिश्चितम्।

arjuna uvāca. saṃnyāsaṃ karmaṇāṃ kṛṣṇa punar yogaṃ ca śaṃsasi. yac chreya etayor ekaṃ tan me brūhi suniścitam.

श्रीभगवान् उवाच। संन्यासः कर्मयोगश् च निःश्रेयसकराव् उभौ। तयोस् तु कर्मसंन्यासात् कर्मयोगो विशिष्यते।

śrībhagavān uvāca. saṃnyāsaḥ karmayogaś ca niḥśreyasakarāv ubhau. tayos tu karmasaṃnyāsāt karmayogo viśiṣyate.

ज्ञेयः स नित्यसंन्यासी यो न द्वेष्टि न काङ्क्षति। निर्द्वंद्वो हि महाबाहो सुखं बन्धात् प्रमुच्यते।

jñeyaḥ sa nityasaṃnyāsī yo na dveṣṭi na kāṅkṣati. nirdvaṃdvo hi mahābāho sukhaṃ bandhāt pramucyate.

सांख्ययोगौ पृथग् बालाः प्रवदन्ति न पण्डिताः। एकम् अप्य् आस्थितः सम्यग् उभयोर् विन्दते फलम्।

sāṃkhyayogau pṛthag bālāḥ pravadanti na paṇḍitāḥ. ekam apy āsthitaḥ samyag ubhayor vindate phalam.

यत् सांख्यैः प्राप्यते स्थानं तद् योगैर् अपि गम्यते। एकं सांख्यं च योगं च यः पश्यति स पश्यति।

yat sāṃkhyaiḥ prāpyate sthānaṃ tad yogair api gamyate. ekaṃ sāṃkhyaṃ ca yogaṃ ca yaḥ paśyati sa paśyati.

संन्यासस् तु महाबाहो दुःखम् आप्तुम् अयोगतः। योगयुक्तो मुनिर् ब्रह्म नचिरेणाधिगच्छति।

saṃnyāsas tu mahābāho duḥkham āptum ayogataḥ. yogayukto munir brahma nacireṇādhigacchati.

योगयुक्तो विशुद्धात्मा विजितात्मा जितेन्द्रियः। सर्वभूतात्मभूतात्मा कुर्वन्न् अपि न लिप्यते।

yogayukto viśuddhātmā vijitātmā jitendriyaḥ. sarvabhūtātmabhūtātmā kurvann api na lipyate.

नैव किं चित् करोमीति युक्तो मन्येत तत्त्ववित्। पश्यञ् शृण्वन् स्पृशञ् जिघ्रन्न् अश्नन् गच्छन् स्वपञ् श्वसन्।

naiva kiṃ cit karomīti yukto manyeta tattvavit. paśyañ śṛṇvan spṛśañ jighrann aśnan gacchan svapañ śvasan.

प्रलपन् विसृजन् गृह्णन्न् उन्मिषन् निमिषन्न् अपि। इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु वर्तन्त इति धारयन्।

pralapan visṛjan gṛhṇann unmiṣan nimiṣann api. indriyāṇīndriyārtheṣu vartanta iti dhārayan.

ब्रह्मण्य् आधाय कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा करोति यः। लिप्यते न स पापेन पद्मपत्रम् इवाम्भसा।

brahmaṇy ādhāya karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā karoti yaḥ. lipyate na sa pāpena padmapatram ivāmbhasā.

कायेन मनसा बुद्ध्या केवलैर् इन्द्रियैर् अपि। योगिनः कर्म कुर्वन्ति सङ्गं त्यक्त्वात्मशुद्धये।

kāyena manasā buddhyā kevalair indriyair api. yoginaḥ karma kurvanti saṅgaṃ tyaktvātmaśuddhaye.

युक्तः कर्मफलं त्यक्त्वा शान्तिम् आप्नोति नैष्ठिकीम्। अयुक्तः कामकारेण फले सक्तो निबध्यते।

yuktaḥ karmaphalaṃ tyaktvā śāntim āpnoti naiṣṭhikīm. ayuktaḥ kāmakāreṇa phale sakto nibadhyate.

सर्वकर्माणि मनसा संन्यस्यास्ते सुखं वशी। नवद्वारे पुरे देही नैव कुर्वन् न कारयन्।

sarvakarmāṇi manasā saṃnyasyāste sukhaṃ vaśī. navadvāre pure dehī naiva kurvan na kārayan.

न कर्तृत्वं न कर्माणि लोकस्य सृजति प्रभुः। न कर्मफलसंयोगं स्वभावस् तु प्रवर्तते।

na kartṛtvaṃ na karmāṇi lokasya sṛjati prabhuḥ. na karmaphalasaṃyogaṃ svabhāvas tu pravartate.

नादत्ते कस्य चित् पापं न चैव सुकृतं विभुः। अज्ञानेनावृतं ज्ञानं तेन मुह्यन्ति जन्तवः।

nādatte kasya cit pāpaṃ na caiva sukṛtaṃ vibhuḥ. ajñānenāvṛtaṃ jñānaṃ tena muhyanti jantavaḥ.

ज्ञानेन तु तद् अज्ञानं येषां नाशितम् आत्मनः। तेषाम् आदित्यवज् ज्ञानं प्रकाशयति तत्परम्।

jñānena tu tad ajñānaṃ yeṣāṃ nāśitam ātmanaḥ. teṣām ādityavaj jñānaṃ prakāśayati tatparam.

तद्बुद्धयस् तदात्मानस् तन्निष्ठास् तत्परायणाः। गच्छन्त्य् अपुनरावृत्तिं ज्ञाननिर्धूतकल्मषाः। स्मरन्तो ऽपि मुहुस् त्व् एतत् स्पृशन्तो ऽपि स्वकर्मणि। सक्ता अपि न सज्जन्ति पङ्के रविकरा इव।

tadbuddhayas tadātmānas tanniṣṭhās tatparāyaṇāḥ. gacchanty apunarāvṛttiṃ jñānanirdhūtakalmaṣāḥ. smaranto 'pi muhus tv etat spṛśanto 'pi svakarmaṇi. saktā api na sajjanti paṅke ravikarā iva.

विद्याविनयसंपन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि। शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः।

vidyāvinayasaṃpanne brāhmaṇe gavi hastini. śuni caiva śvapāke ca paṇḍitāḥ samadarśinaḥ.

इहैव तैर् जितः सर्गो येषां साम्ये स्थितं मनः। निर्दोषं हि समं ब्रह्म तस्माद् ब्रह्मणि ते स्थिताः।

ihaiva tair jitaḥ sargo yeṣāṃ sāmye sthitaṃ manaḥ. nirdoṣaṃ hi samaṃ brahma tasmād brahmaṇi te sthitāḥ.

न प्रहृष्येत् प्रियं प्राप्य नोद्विजेत् प्राप्य चाप्रियम्। स्थिरबुद्धिर् असंमूढो ब्रह्मविद् ब्रह्मणि स्थितः।

na prahṛṣyet priyaṃ prāpya nodvijet prāpya cāpriyam. sthirabuddhir asaṃmūḍho brahmavid brahmaṇi sthitaḥ.

बाह्यस्पर्शेष्व् असक्तात्मा विन्दत्य् आत्मनि यत् सुखम्। स ब्रह्मयोगयुक्तात्मा सुखम् अक्षयम् अश्नुते।

bāhyasparśeṣv asaktātmā vindaty ātmani yat sukham. sa brahmayogayuktātmā sukham akṣayam aśnute.

ये हि संस्पर्शजा भोगा दुःखयोनय एव ते। आद्यन्तवन्तः कौन्तेय न तेषु रमते बुधः।

ye hi saṃsparśajā bhogā duḥkhayonaya eva te. ādyantavantaḥ kaunteya na teṣu ramate budhaḥ.

शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक् शरीरविमोक्षणात्। कामक्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः।

śaknotīhaiva yaḥ soḍhuṃ prāk śarīravimokṣaṇāt. kāmakrodhodbhavaṃ vegaṃ sa yuktaḥ sa sukhī naraḥ.

यो ऽन्तःसुखो ऽन्तरारामस् तथान्तर्ज्योतिर् एव यः। स योगी ब्रह्मनिर्वाणं ब्रह्मभूतो ऽधिगच्छति।

yo 'ntaḥsukho 'ntarārāmas tathāntarjyotir eva yaḥ. sa yogī brahmanirvāṇaṃ brahmabhūto 'dhigacchati.

लभन्ते ब्रह्मनिर्वाणम् ऋषयः क्षीणकल्मषाः। छिन्नद्वैधा यतात्मानः सर्वभूतहिते रताः।

labhante brahmanirvāṇam ṛṣayaḥ kṣīṇakalmaṣāḥ. chinnadvaidhā yatātmānaḥ sarvabhūtahite ratāḥ.

कामक्रोधवियुक्तानां यतीनां यतचेतसाम्। अभितो ब्रह्मनिर्वाणं वर्तते विदितात्मनाम्।

kāmakrodhaviyuktānāṃ yatīnāṃ yatacetasām. abhito brahmanirvāṇaṃ vartate viditātmanām.

स्पर्शान् कृत्वा बहिर् बाह्यांश् चक्षुश् चैवान्तरे भ्रुवोः। प्राणापानौ समौ कृत्वा नासाभ्यन्तरचारिणौ।

sparśān kṛtvā bahir bāhyāṃś cakṣuś caivāntare bhruvoḥ. prāṇāpānau samau kṛtvā nāsābhyantaracāriṇau.

यतेन्द्रियमनोबुद्धिर् मुनिर् मोक्षपरायणः। विगतेच्छाभयक्रोधो यः सदा मुक्त एव सः।

yatendriyamanobuddhir munir mokṣaparāyaṇaḥ. vigatecchābhayakrodho yaḥ sadā mukta eva saḥ.

भोक्तारं यज्ञतपसां सर्वलोकमहेश्वरम्। सुहृदं सर्वभूतानां ज्ञात्वा मां शान्तिम् ऋच्छति।

bhoktāraṃ yajñatapasāṃ sarvalokamaheśvaram. suhṛdaṃ sarvabhūtānāṃ jñātvā māṃ śāntim ṛcchati.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...