महाभारत 6.26 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 26→

[mh-6-26] • 42 श्लोकाः

श्रीभगवान् उवाच। इमं विवस्वते योगं प्रोक्तवान् अहम् अव्ययम्। विवस्वान् मनवे प्राह मनुर् इक्ष्वाकवे ऽब्रवीत्।

śrībhagavān uvāca. imaṃ vivasvate yogaṃ proktavān aham avyayam. vivasvān manave prāha manur ikṣvākave 'bravīt.

एवं परंपराप्राप्तम् इमं राजर्षयो विदुः। स कालेनेह महता योगो नष्टः परंतप।

evaṃ paraṃparāprāptam imaṃ rājarṣayo viduḥ. sa kāleneha mahatā yogo naṣṭaḥ paraṃtapa.

स एवायं मया ते ऽद्य योगः प्रोक्तः पुरातनः। भक्तो ऽसि मे सखा चेति रहस्यं ह्य् एतद् उत्तमम्।

sa evāyaṃ mayā te 'dya yogaḥ proktaḥ purātanaḥ. bhakto 'si me sakhā ceti rahasyaṃ hy etad uttamam.

अर्जुन उवाच। अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः। कथम् एतद् विजानीयां त्वम् आदौ प्रोक्तवान् इति।

arjuna uvāca. aparaṃ bhavato janma paraṃ janma vivasvataḥ. katham etad vijānīyāṃ tvam ādau proktavān iti.

श्रीभगवान् उवाच। बहूनि मे व्यतीतानि जन्मानि तव चार्जुन। तान्य् अहं वेद सर्वाणि न त्वं वेत्थ परंतप।

śrībhagavān uvāca. bahūni me vyatītāni janmāni tava cārjuna. tāny ahaṃ veda sarvāṇi na tvaṃ vettha paraṃtapa.

अजो ऽपि सन्न् अव्ययात्मा भूतानाम् ईश्वरो ऽपि सन्। प्रकृतिं स्वाम् अधिष्ठाय संभवाम्य् आत्ममायया।

ajo 'pi sann avyayātmā bhūtānām īśvaro 'pi san. prakṛtiṃ svām adhiṣṭhāya saṃbhavāmy ātmamāyayā.

यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर् भवति भारत। अभ्युत्थानम् अधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्य् अहम्।

yadā yadā hi dharmasya glānir bhavati bhārata. abhyutthānam adharmasya tadātmānaṃ sṛjāmy aham.

परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम्। धर्मसंस्थापनार्थाय संभवामि युगे युगे।

paritrāṇāya sādhūnāṃ vināśāya ca duṣkṛtām. dharmasaṃsthāpanārthāya saṃbhavāmi yuge yuge.

जन्म कर्म च मे दिव्यम् एवं यो वेत्ति तत्त्वतः। त्यक्त्वा देहं पुनर्जन्म नैति माम् एति सो ऽर्जुन।

janma karma ca me divyam evaṃ yo vetti tattvataḥ. tyaktvā dehaṃ punarjanma naiti mām eti so 'rjuna.

वीतरागभयक्रोधा मन्मया माम् उपाश्रिताः। बहवो ज्ञानतपसा पूता मद्भावम् आगताः।

vītarāgabhayakrodhā manmayā mām upāśritāḥ. bahavo jñānatapasā pūtā madbhāvam āgatāḥ.

ये यथा मां प्रपद्यन्ते तांस् तथैव भजाम्य् अहम्। मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः।

ye yathā māṃ prapadyante tāṃs tathaiva bhajāmy aham. mama vartmānuvartante manuṣyāḥ pārtha sarvaśaḥ.

काङ्क्षन्तः कर्मणां सिद्धिं यजन्त इह देवताः। क्षिप्रं हि मानुषे लोके सिद्धिर् भवति कर्मजा।

kāṅkṣantaḥ karmaṇāṃ siddhiṃ yajanta iha devatāḥ. kṣipraṃ hi mānuṣe loke siddhir bhavati karmajā.

चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः। तस्य कर्तारम् अपि मां विद्ध्य् अकर्तारम् अव्ययम्।

cāturvarṇyaṃ mayā sṛṣṭaṃ guṇakarmavibhāgaśaḥ. tasya kartāram api māṃ viddhy akartāram avyayam.

न मां कर्माणि लिम्पन्ति न मे कर्मफले स्पृहा। इति मां यो ऽभिजानाति कर्मभिर् न स बध्यते।

na māṃ karmāṇi limpanti na me karmaphale spṛhā. iti māṃ yo 'bhijānāti karmabhir na sa badhyate.

एवं ज्ञात्वा कृतं कर्म पूर्वैर् अपि मुमुक्षुभिः। कुरु कर्मैव तस्मात् त्वं पूर्वैः पूर्वतरं कृतम्।

evaṃ jñātvā kṛtaṃ karma pūrvair api mumukṣubhiḥ. kuru karmaiva tasmāt tvaṃ pūrvaiḥ pūrvataraṃ kṛtam.

किं कर्म किम् अकर्मेति कवयो ऽप्य् अत्र मोहिताः। तत् ते कर्म प्रवक्ष्यामि यज् ज्ञात्वा मोक्ष्यसे ऽशुभात्।

kiṃ karma kim akarmeti kavayo 'py atra mohitāḥ. tat te karma pravakṣyāmi yaj jñātvā mokṣyase 'śubhāt.

कर्मणो ह्य् अपि बोद्धव्यं बोद्धव्यं च विकर्मणः। अकर्मणश् च बोद्धव्यं गहना कर्मणो गतिः।

karmaṇo hy api boddhavyaṃ boddhavyaṃ ca vikarmaṇaḥ. akarmaṇaś ca boddhavyaṃ gahanā karmaṇo gatiḥ.

कर्मण्य् अकर्म यः पश्येद् अकर्मणि च कर्म यः। स बुद्धिमान् मनुष्येषु स युक्तः कृत्स्नकर्मकृत्।

karmaṇy akarma yaḥ paśyed akarmaṇi ca karma yaḥ. sa buddhimān manuṣyeṣu sa yuktaḥ kṛtsnakarmakṛt.

यस्य सर्वे समारम्भाः कामसंकल्पवर्जिताः। ज्ञानाग्निदग्धकर्माणं तम् आहुः पण्डितं बुधाः।

yasya sarve samārambhāḥ kāmasaṃkalpavarjitāḥ. jñānāgnidagdhakarmāṇaṃ tam āhuḥ paṇḍitaṃ budhāḥ.

त्यक्त्वा कर्मफलासङ्गं नित्यतृप्तो निराश्रयः। कर्मण्य् अभिप्रवृत्तो ऽपि नैव किं चित् करोति सः।

tyaktvā karmaphalāsaṅgaṃ nityatṛpto nirāśrayaḥ. karmaṇy abhipravṛtto 'pi naiva kiṃ cit karoti saḥ.

निराशीर् यतचित्तात्मा त्यक्तसर्वपरिग्रहः। शारीरं केवलं कर्म कुर्वन् नाप्नोति किल्बिषम्।

nirāśīr yatacittātmā tyaktasarvaparigrahaḥ. śārīraṃ kevalaṃ karma kurvan nāpnoti kilbiṣam.

यदृच्छालाभसंतुष्टो द्वंद्वातीतो विमत्सरः। समः सिद्धाव् असिद्धौ च कृत्वापि न निबध्यते।

yadṛcchālābhasaṃtuṣṭo dvaṃdvātīto vimatsaraḥ. samaḥ siddhāv asiddhau ca kṛtvāpi na nibadhyate.

गतसङ्गस्य मुक्तस्य ज्ञानावस्थितचेतसः। यज्ञायाचरतः कर्म समग्रं प्रविलीयते।

gatasaṅgasya muktasya jñānāvasthitacetasaḥ. yajñāyācarataḥ karma samagraṃ pravilīyate.

ब्रह्मार्पणं ब्रह्महविर् ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतम्। ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं ब्रह्मकर्मसमाधिना।

brahmārpaṇaṃ brahmahavir brahmāgnau brahmaṇā hutam. brahmaiva tena gantavyaṃ brahmakarmasamādhinā.

दैवम् एवापरे यज्ञं योगिनः पर्युपासते। ब्रह्माग्नाव् अपरे यज्ञं यज्ञेनैवोपजुह्वति।

daivam evāpare yajñaṃ yoginaḥ paryupāsate. brahmāgnāv apare yajñaṃ yajñenaivopajuhvati.

श्रोत्रादीनीन्द्रियाण्य् अन्ये संयमाग्निषु जुह्वति। शब्दादीन् विषयान् अन्य इन्द्रियाग्निषु जुह्वति।

śrotrādīnīndriyāṇy anye saṃyamāgniṣu juhvati. śabdādīn viṣayān anya indriyāgniṣu juhvati.

सर्वाणीन्द्रियकर्माणि प्राणकर्माणि चापरे। आत्मसंयमयोगाग्नौ जुह्वति ज्ञानदीपिते।

sarvāṇīndriyakarmāṇi prāṇakarmāṇi cāpare. ātmasaṃyamayogāgnau juhvati jñānadīpite.

द्रव्ययज्ञास् तपोयज्ञा योगयज्ञास् तथापरे। स्वाध्यायज्ञानयज्ञाश् च यतयः संशितव्रताः।

dravyayajñās tapoyajñā yogayajñās tathāpare. svādhyāyajñānayajñāś ca yatayaḥ saṃśitavratāḥ.

अपाने जुह्वति प्राणं प्राणे ऽपानं तथापरे। प्राणापानगती रुद्ध्वा प्राणायामपरायणाः।

apāne juhvati prāṇaṃ prāṇe 'pānaṃ tathāpare. prāṇāpānagatī ruddhvā prāṇāyāmaparāyaṇāḥ.

अपरे नियताहाराः प्राणान् प्राणेषु जुह्वति। सर्वे ऽप्य् एते यज्ञविदो यज्ञक्षपितकल्मषाः।

apare niyatāhārāḥ prāṇān prāṇeṣu juhvati. sarve 'py ete yajñavido yajñakṣapitakalmaṣāḥ.

यज्ञशिष्टामृतभुजो यान्ति ब्रह्म सनातनम्। नायं लोको ऽस्त्य् अयज्ञस्य कुतो ऽन्यः कुरुसत्तम।

yajñaśiṣṭāmṛtabhujo yānti brahma sanātanam. nāyaṃ loko 'sty ayajñasya kuto 'nyaḥ kurusattama.

एवं बहुविधा यज्ञा वितता ब्रह्मणो मुखे। कर्मजान् विद्धि तान् सर्वान् एवं ज्ञात्वा विमोक्ष्यसे।

evaṃ bahuvidhā yajñā vitatā brahmaṇo mukhe. karmajān viddhi tān sarvān evaṃ jñātvā vimokṣyase.

श्रेयान् द्रव्यमयाद् यज्ञाज् ज्ञानयज्ञः परंतप। सर्वं कर्माखिलं पार्थ ज्ञाने परिसमाप्यते।

śreyān dravyamayād yajñāj jñānayajñaḥ paraṃtapa. sarvaṃ karmākhilaṃ pārtha jñāne parisamāpyate.

तद् विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया। उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं ज्ञानिनस् तत्त्वदर्शिनः।

tad viddhi praṇipātena paripraśnena sevayā. upadekṣyanti te jñānaṃ jñāninas tattvadarśinaḥ.

यज् ज्ञात्वा न पुनर् मोहम् एवं यास्यसि पाण्डव। येन भूतान्य् अशेषेण द्रक्ष्यस्य् आत्मन्य् अथो मयि।

yaj jñātvā na punar moham evaṃ yāsyasi pāṇḍava. yena bhūtāny aśeṣeṇa drakṣyasy ātmany atho mayi.

अपि चेद् असि पापेभ्यः सर्वेभ्यः पापकृत्तमः। सर्वं ज्ञानप्लवेनैव वृजिनं संतरिष्यसि।

api ced asi pāpebhyaḥ sarvebhyaḥ pāpakṛttamaḥ. sarvaṃ jñānaplavenaiva vṛjinaṃ saṃtariṣyasi.

यथैधांसि समिद्धो ऽग्निर् भस्मसात् कुरुते ऽर्जुन। ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात् कुरुते तथा।

yathaidhāṃsi samiddho 'gnir bhasmasāt kurute 'rjuna. jñānāgniḥ sarvakarmāṇi bhasmasāt kurute tathā.

न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रम् इह विद्यते। तत् स्वयं योगसंसिद्धः कालेनात्मनि विन्दति।

na hi jñānena sadṛśaṃ pavitram iha vidyate. tat svayaṃ yogasaṃsiddhaḥ kālenātmani vindati.

श्रद्धावांल् लभते ज्ञानं तत्परः संयतेन्द्रियः। ज्ञानं लब्ध्वा परां शान्तिम् अचिरेणाधिगच्छति।

śraddhāvāṃl labhate jñānaṃ tatparaḥ saṃyatendriyaḥ. jñānaṃ labdhvā parāṃ śāntim acireṇādhigacchati.

अज्ञश् चाश्रद्दधानश् च संशयात्मा विनश्यति। नायं लोको ऽस्ति न परो न सुखं संशयात्मनः।

ajñaś cāśraddadhānaś ca saṃśayātmā vinaśyati. nāyaṃ loko 'sti na paro na sukhaṃ saṃśayātmanaḥ.

योगसंन्यस्तकर्माणं ज्ञानसंछिन्नसंशयम्। आत्मवन्तं न कर्माणि निबध्नन्ति धनंजय।

yogasaṃnyastakarmāṇaṃ jñānasaṃchinnasaṃśayam. ātmavantaṃ na karmāṇi nibadhnanti dhanaṃjaya.

तस्माद् अज्ञानसंभूतं हृत्स्थं ज्ञानासिनात्मनः। छित्त्वैनं संशयं योगम् आतिष्ठोत्तिष्ठ भारत।

tasmād ajñānasaṃbhūtaṃ hṛtsthaṃ jñānāsinātmanaḥ. chittvainaṃ saṃśayaṃ yogam ātiṣṭhottiṣṭha bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...