महाभारत 6.16 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 16→

[mh-6-16] • 46 श्लोकाः

संजय उवाच। त्वद्युक्तो ऽयम् अनुप्रश्नो महाराज यथार्हसि। न तु दुर्योधने दोषम् इमम् आसक्तुम् अर्हसि।

saṃjaya uvāca. tvadyukto 'yam anupraśno mahārāja yathārhasi. na tu duryodhane doṣam imam āsaktum arhasi.

य आत्मनो दुश्चरिताद् अशुभं प्राप्नुयान् नरः। एनसा तेन नान्यं स उपाशङ्कितुम् अर्हति।

ya ātmano duścaritād aśubhaṃ prāpnuyān naraḥ. enasā tena nānyaṃ sa upāśaṅkitum arhati.

महाराज मनुष्येषु निन्द्यं यः सर्वम् आचरेत्। स वध्यः सर्वलोकस्य निन्दितानि समाचरन्।

mahārāja manuṣyeṣu nindyaṃ yaḥ sarvam ācaret. sa vadhyaḥ sarvalokasya ninditāni samācaran.

निकारो निकृतिप्रज्ञैः पाण्डवैस् त्वत्प्रतीक्षया। अनुभूतः सहामात्यैः क्षान्तं च सुचिरं वने।

nikāro nikṛtiprajñaiḥ pāṇḍavais tvatpratīkṣayā. anubhūtaḥ sahāmātyaiḥ kṣāntaṃ ca suciraṃ vane.

हयानां च गजानां च शूराणां चामितौजसाम्। प्रत्यक्षं यन् मया दृष्टं दृष्टं योगबलेन च।

hayānāṃ ca gajānāṃ ca śūrāṇāṃ cāmitaujasām. pratyakṣaṃ yan mayā dṛṣṭaṃ dṛṣṭaṃ yogabalena ca.

शृणु तत् पृथिवीपाल मा च शोके मनः कृथाः। दिष्टम् एतत् पुरा नूनम् एवंभावि नराधिप।

śṛṇu tat pṛthivīpāla mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ. diṣṭam etat purā nūnam evaṃbhāvi narādhipa.

नमस्कृत्वा पितुस् ते ऽहं पाराशर्याय धीमते। यस्य प्रसादाद् दिव्यं मे प्राप्तं ज्ञानम् अनुत्तमम्।

namaskṛtvā pitus te 'haṃ pārāśaryāya dhīmate. yasya prasādād divyaṃ me prāptaṃ jñānam anuttamam.

दृष्टिश् चातीन्द्रिया राजन् दूराच् छ्रवणम् एव च। परचित्तस्य विज्ञानम् अतीतानागतस्य च।

dṛṣṭiś cātīndriyā rājan dūrāc chravaṇam eva ca. paracittasya vijñānam atītānāgatasya ca.

व्युत्थितोत्पत्तिविज्ञानम् आकाशे च गतिः सदा। शस्त्रैर् असङ्गो युद्धेषु वरदानान् महात्मनः।

vyutthitotpattivijñānam ākāśe ca gatiḥ sadā. śastrair asaṅgo yuddheṣu varadānān mahātmanaḥ.

शृणु मे विस्तरेणेदं विचित्रं परमाद्भुतम्। भारतानां महद् युद्धं यथाभूल् लोमहर्षणम्।

śṛṇu me vistareṇedaṃ vicitraṃ paramādbhutam. bhāratānāṃ mahad yuddhaṃ yathābhūl lomaharṣaṇam.

तेष्व् अनीकेषु यत् तेषु व्यूढेषु च विधानतः। दुर्योधनो महाराज दुःशासनम् अथाब्रवीत्।

teṣv anīkeṣu yat teṣu vyūḍheṣu ca vidhānataḥ. duryodhano mahārāja duḥśāsanam athābravīt.

दुःशासन रथास् तूर्णं युज्यन्तां भीष्मरक्षिणः। अनीकानि च सर्वाणि शीघ्रं त्वम् अनुचोदय।

duḥśāsana rathās tūrṇaṃ yujyantāṃ bhīṣmarakṣiṇaḥ. anīkāni ca sarvāṇi śīghraṃ tvam anucodaya.

अयं मा समनुप्राप्तो वर्षपूगाभिचिन्तितः। पाण्डवानां ससैन्यानां कुरूणां च समागमः।

ayaṃ mā samanuprāpto varṣapūgābhicintitaḥ. pāṇḍavānāṃ sasainyānāṃ kurūṇāṃ ca samāgamaḥ.

नातः कार्यतमं मन्ये रणे भीष्मस्य रक्षणात्। हन्याद् गुप्तो ह्य् असौ पार्थान् सोमकांश् च ससृञ्जयान्।

nātaḥ kāryatamaṃ manye raṇe bhīṣmasya rakṣaṇāt. hanyād gupto hy asau pārthān somakāṃś ca sasṛñjayān.

अब्रवीच् च विशुद्धात्मा नाहं हन्यां शिखण्डिनम्। श्रूयते स्त्री ह्य् असौ पूर्वं तस्माद् वर्ज्यो रणे मम।

abravīc ca viśuddhātmā nāhaṃ hanyāṃ śikhaṇḍinam. śrūyate strī hy asau pūrvaṃ tasmād varjyo raṇe mama.

तस्माद् भीष्मो रक्षितव्यो विशेषेणेति मे मतिः। शिखण्डिनो वधे यत्ताः सर्वे तिष्ठन्तु मामकाः।

tasmād bhīṣmo rakṣitavyo viśeṣeṇeti me matiḥ. śikhaṇḍino vadhe yattāḥ sarve tiṣṭhantu māmakāḥ.

तथा प्राच्याः प्रतीच्याश् च दाक्षिणात्योत्तरापथाः। सर्वशस्त्रास्त्रकुशलास् ते रक्षन्तु पितामहम्।

tathā prācyāḥ pratīcyāś ca dākṣiṇātyottarāpathāḥ. sarvaśastrāstrakuśalās te rakṣantu pitāmaham.

अरक्ष्यमाणं हि वृको हन्यात् सिंहं महाबलम्। मा सिंहं जम्बुकेनेव घातयामः शिखण्डिना।

arakṣyamāṇaṃ hi vṛko hanyāt siṃhaṃ mahābalam. mā siṃhaṃ jambukeneva ghātayāmaḥ śikhaṇḍinā.

वामं चक्रं युधामन्युर् उत्तमौजाश् च दक्षिणम्। गोप्तारौ फल्गुनस्यैतौ फल्गुनो ऽपि शिखण्डिनः।

vāmaṃ cakraṃ yudhāmanyur uttamaujāś ca dakṣiṇam. goptārau phalgunasyaitau phalguno 'pi śikhaṇḍinaḥ.

संरक्ष्यमाणः पार्थेन भीष्मेण च विवर्जितः। यथा न हन्याद् गाङ्गेयं दुःशासन तथा कुरु।

saṃrakṣyamāṇaḥ pārthena bhīṣmeṇa ca vivarjitaḥ. yathā na hanyād gāṅgeyaṃ duḥśāsana tathā kuru.

ततो रजन्यां व्युष्टायां शब्दः समभवन् महान्। क्रोशतां भूमिपालानां युज्यतां युज्यताम् इति।

tato rajanyāṃ vyuṣṭāyāṃ śabdaḥ samabhavan mahān. krośatāṃ bhūmipālānāṃ yujyatāṃ yujyatām iti.

शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषैः सिंहनादैश् च भारत। हयहेषितशब्दैश् च रथनेमिस्वनैस् तथा।

śaṅkhadundubhinirghoṣaiḥ siṃhanādaiś ca bhārata. hayaheṣitaśabdaiś ca rathanemisvanais tathā.

गजानां बृंहतां चैव योधानां चाभिगर्जताम्। क्ष्वेडितास्फोटितोत्क्रुष्टैस् तुमुलं सर्वतो ऽभवत्।

gajānāṃ bṛṃhatāṃ caiva yodhānāṃ cābhigarjatām. kṣveḍitāsphoṭitotkruṣṭais tumulaṃ sarvato 'bhavat.

उदतिष्ठन् महाराज सर्वं युक्तम् अशेषतः। सूर्योदये महत् सैन्यं कुरुपाण्डवसेनयोः। तव राजेन्द्र पुत्राणां पाण्डवानां तथैव च। दुष्प्रधृष्याणि चास्त्राणि सशस्त्रकवचानि च। ततः प्रकाशे सैन्यानि समदृश्यन्त भारत। त्वदीयानां परेषां च शस्त्रवन्ति महान्ति च।

udatiṣṭhan mahārāja sarvaṃ yuktam aśeṣataḥ. sūryodaye mahat sainyaṃ kurupāṇḍavasenayoḥ. tava rājendra putrāṇāṃ pāṇḍavānāṃ tathaiva ca. duṣpradhṛṣyāṇi cāstrāṇi saśastrakavacāni ca. tataḥ prakāśe sainyāni samadṛśyanta bhārata. tvadīyānāṃ pareṣāṃ ca śastravanti mahānti ca.

तत्र नागा रथाश् चैव जाम्बूनदपरिष्कृताः। विभ्राजमाना दृश्यन्ते मेघा इव सविद्युतः। संनाहाः समदृश्यन्त स्वेष्व् अनीकेष्व् अवस्थिताः।

tatra nāgā rathāś caiva jāmbūnadapariṣkṛtāḥ. vibhrājamānā dṛśyante meghā iva savidyutaḥ. saṃnāhāḥ samadṛśyanta sveṣv anīkeṣv avasthitāḥ.

रथानीकान्य् अदृश्यन्त नगराणीव भूरिशः। अतीव शुशुभे तत्र पिता ते पूर्णचन्द्रवत्।

rathānīkāny adṛśyanta nagarāṇīva bhūriśaḥ. atīva śuśubhe tatra pitā te pūrṇacandravat.

धनुर्भिर् ऋष्टिभिः खड्गैर् गदाभिः शक्तितोमरैः। योधाः प्रहरणैः शुभ्रैः स्वेष्व् अनीकेष्व् अवस्थिताः।

dhanurbhir ṛṣṭibhiḥ khaḍgair gadābhiḥ śaktitomaraiḥ. yodhāḥ praharaṇaiḥ śubhraiḥ sveṣv anīkeṣv avasthitāḥ.

गजा रथाः पदाताश् च तुरगाश् च विशां पते। व्यतिष्ठन् वागुराकाराः शतशो ऽथ सहस्रशः।

gajā rathāḥ padātāś ca turagāś ca viśāṃ pate. vyatiṣṭhan vāgurākārāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

ध्वजा बहुविधाकारा व्यदृश्यन्त समुच्छ्रिताः। स्वेषां चैव परेषां च द्युतिमन्तः सहस्रशः।

dhvajā bahuvidhākārā vyadṛśyanta samucchritāḥ. sveṣāṃ caiva pareṣāṃ ca dyutimantaḥ sahasraśaḥ.

काञ्चना मणिचित्राङ्गा ज्वलन्त इव पावकाः। अर्चिष्मन्तो व्यरोचन्त ध्वजा राज्ञां सहस्रशः।

kāñcanā maṇicitrāṅgā jvalanta iva pāvakāḥ. arciṣmanto vyarocanta dhvajā rājñāṃ sahasraśaḥ.

महेन्द्रकेतवः शुभ्रा महेन्द्रसदनेष्व् इव। संनद्धास् तेषु ते वीरा ददृशुर् युद्धकाङ्क्षिणः।

mahendraketavaḥ śubhrā mahendrasadaneṣv iva. saṃnaddhās teṣu te vīrā dadṛśur yuddhakāṅkṣiṇaḥ.

उद्यतैर् आयुधैश् चित्रास् तलबद्धाः कलापिनः। ऋषभाक्षा मनुष्येन्द्राश् चमूमुखगता बभुः।

udyatair āyudhaiś citrās talabaddhāḥ kalāpinaḥ. ṛṣabhākṣā manuṣyendrāś camūmukhagatā babhuḥ.

शकुनिः सौबलः शल्यः सैन्धवो ऽथ जयद्रथः। विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ काम्बोजश् च सुदक्षिणः। भगदत्तो महावीर्यः कौसल्यश् च बृहद्रथः।

śakuniḥ saubalaḥ śalyaḥ saindhavo 'tha jayadrathaḥ. vindānuvindāv āvantyau kāmbojaś ca sudakṣiṇaḥ. bhagadatto mahāvīryaḥ kausalyaś ca bṛhadrathaḥ.

श्रुतायुधश् च कालिङ्गो जयत्सेनश् च पार्थिवः। बृहद्बलश् च कौशल्यः कृतवर्मा च सात्वतः।

śrutāyudhaś ca kāliṅgo jayatsenaś ca pārthivaḥ. bṛhadbalaś ca kauśalyaḥ kṛtavarmā ca sātvataḥ.

दशैते पुरुषव्याघ्राः शूराः परिघबाहवः। अक्षौहिणीनां पतयो यज्वानो भूरिदक्षिणाः।

daśaite puruṣavyāghrāḥ śūrāḥ parighabāhavaḥ. akṣauhiṇīnāṃ patayo yajvāno bhūridakṣiṇāḥ.

एते चान्ये च बहवो दुर्योधनवशानुगाः। राजानो राजपुत्राश् च नीतिमन्तो महाबलाः।

ete cānye ca bahavo duryodhanavaśānugāḥ. rājāno rājaputrāś ca nītimanto mahābalāḥ.

संनद्धाः समदृश्यन्त स्वेष्व् अनीकेष्व् अवस्थिताः। बद्धकृष्णाजिनाः सर्वे ध्वजिनो मुञ्जमालिनः।

saṃnaddhāḥ samadṛśyanta sveṣv anīkeṣv avasthitāḥ. baddhakṛṣṇājināḥ sarve dhvajino muñjamālinaḥ.

सृष्टा दुर्योधनस्यार्थे ब्रह्मलोकाय दीक्षिताः। समृद्धा दश वाहिन्यः परिगृह्य व्यवस्थिताः।

sṛṣṭā duryodhanasyārthe brahmalokāya dīkṣitāḥ. samṛddhā daśa vāhinyaḥ parigṛhya vyavasthitāḥ.

एकादशी धार्तराष्ट्री कौरवाणां महाचमूः। अग्रतः सर्वसैन्यानां यत्र शांतनवो ऽग्रणीः।

ekādaśī dhārtarāṣṭrī kauravāṇāṃ mahācamūḥ. agrataḥ sarvasainyānāṃ yatra śāṃtanavo 'graṇīḥ.

श्वेतोष्णीषं श्वेतहयं श्वेतवर्माणम् अच्युतम्। अपश्याम महाराज भीष्मं चन्द्रम् इवोदितम्।

śvetoṣṇīṣaṃ śvetahayaṃ śvetavarmāṇam acyutam. apaśyāma mahārāja bhīṣmaṃ candram ivoditam.

हेमतालध्वजं भीष्मं राजते स्यन्दने स्थितम्। श्वेताभ्र इव तीक्ष्णांशुं ददृशुः कुरुपाण्डवाः।

hematāladhvajaṃ bhīṣmaṃ rājate syandane sthitam. śvetābhra iva tīkṣṇāṃśuṃ dadṛśuḥ kurupāṇḍavāḥ.

दृष्ट्वा चमूमुखे भीष्मं समकम्पन्त पाण्डवाः। सृञ्जयाश् च महेष्वासा धृष्टद्युम्नपुरोगमाः।

dṛṣṭvā camūmukhe bhīṣmaṃ samakampanta pāṇḍavāḥ. sṛñjayāś ca maheṣvāsā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ.

जृम्भमाणं महासिंहं दृष्ट्वा क्षुद्रमृगा यथा। धृष्टद्युम्नमुखाः सर्वे समुद्विविजिरे मुहुः।

jṛmbhamāṇaṃ mahāsiṃhaṃ dṛṣṭvā kṣudramṛgā yathā. dhṛṣṭadyumnamukhāḥ sarve samudvivijire muhuḥ.

एकादशैताः श्रीजुष्टा वाहिन्यस् तव भारत। पाण्डवानां तथा सप्त महापुरुषपालिताः।

ekādaśaitāḥ śrījuṣṭā vāhinyas tava bhārata. pāṇḍavānāṃ tathā sapta mahāpuruṣapālitāḥ.

उन्मत्तमकरावर्तौ महाग्राहसमाकुलौ। युगान्ते समुपेतौ द्वौ दृश्येते सागराव् इव।

unmattamakarāvartau mahāgrāhasamākulau. yugānte samupetau dvau dṛśyete sāgarāv iva.

नैव नस् तादृशो राजन् दृष्टपूर्वो न च श्रुतः। अनीकानां समेतानां समवायस् तथाविधः।

naiva nas tādṛśo rājan dṛṣṭapūrvo na ca śrutaḥ. anīkānāṃ sametānāṃ samavāyas tathāvidhaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...