महाभारत 6.111 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 111→

[mh-6-111] • 43 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। कथं शांतनवो भीष्मो दशमे ऽहनि संजय। अयुध्यत महावीर्यैः पाण्डवैः सहसृञ्जयैः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. kathaṃ śāṃtanavo bhīṣmo daśame 'hani saṃjaya. ayudhyata mahāvīryaiḥ pāṇḍavaiḥ sahasṛñjayaiḥ.

कुरवश् च कथं युद्धे पाण्डवान् प्रत्यवारयन्। आचक्ष्व मे महायुद्धं भीष्मस्याहवशोभिनः।

kuravaś ca kathaṃ yuddhe pāṇḍavān pratyavārayan. ācakṣva me mahāyuddhaṃ bhīṣmasyāhavaśobhinaḥ.

संजय उवाच। कुरवः पाण्डवैः सार्धं यथायुध्यन्त भारत। यथा च तद् अभूद् युद्धं तत् ते वक्ष्यामि शृण्वतः।

saṃjaya uvāca. kuravaḥ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ yathāyudhyanta bhārata. yathā ca tad abhūd yuddhaṃ tat te vakṣyāmi śṛṇvataḥ.

प्रेषिताः परलोकाय परमास्त्रैः किरीटिना। अहन्य् अहनि संप्राप्तास् तावकानां रथव्रजाः।

preṣitāḥ paralokāya paramāstraiḥ kirīṭinā. ahany ahani saṃprāptās tāvakānāṃ rathavrajāḥ.

यथाप्रतिज्ञं कौरव्यः स चापि समितिंजयः। पार्थानाम् अकरोद् भीष्मः सततं समितिक्षयम्।

yathāpratijñaṃ kauravyaḥ sa cāpi samitiṃjayaḥ. pārthānām akarod bhīṣmaḥ satataṃ samitikṣayam.

कुरुभिः सहितं भीष्मं युध्यमानं महारथम्। अर्जुनं च सपाञ्चाल्यं दृष्ट्वा संशयिता जनाः।

kurubhiḥ sahitaṃ bhīṣmaṃ yudhyamānaṃ mahāratham. arjunaṃ ca sapāñcālyaṃ dṛṣṭvā saṃśayitā janāḥ.

दशमे ऽहनि तस्मिंस् तु भीष्मार्जुनसमागमे। अवर्तत महारौद्रः सततं समितिक्षयः।

daśame 'hani tasmiṃs tu bhīṣmārjunasamāgame. avartata mahāraudraḥ satataṃ samitikṣayaḥ.

तस्मिन्न् अयुतशो राजन् भूयश् च स परंतपः। भीष्मः शांतनवो योधाञ् जघान परमास्त्रवित्।

tasminn ayutaśo rājan bhūyaś ca sa paraṃtapaḥ. bhīṣmaḥ śāṃtanavo yodhāñ jaghāna paramāstravit.

येषाम् अज्ञातकल्पानि नामगोत्राणि पार्थिव। ते हतास् तत्र भीष्मेण शूराः सर्वे ऽनिवर्तिनः।

yeṣām ajñātakalpāni nāmagotrāṇi pārthiva. te hatās tatra bhīṣmeṇa śūrāḥ sarve 'nivartinaḥ.

दशाहानि ततस् तप्त्वा भीष्मः पाण्डववाहिनीम्। निरविद्यत धर्मात्मा जीवितेन परंतपः।

daśāhāni tatas taptvā bhīṣmaḥ pāṇḍavavāhinīm. niravidyata dharmātmā jīvitena paraṃtapaḥ.

स क्षिप्रं वधम् अन्विच्छन्न् आत्मनो ऽभिमुखं रणे। न हन्यां मानवश्रेष्ठान् संग्रामे ऽभिमुखान् इति।

sa kṣipraṃ vadham anvicchann ātmano 'bhimukhaṃ raṇe. na hanyāṃ mānavaśreṣṭhān saṃgrāme 'bhimukhān iti.

चिन्तयित्वा महाबाहुः पिता देवव्रतस् तव। अभ्याशस्थं महाराज पाण्डवं वाक्यम् अब्रवीत्।

cintayitvā mahābāhuḥ pitā devavratas tava. abhyāśasthaṃ mahārāja pāṇḍavaṃ vākyam abravīt.

युधिष्ठिर महाप्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारद। शृणु मे वचनं तात धर्म्यं स्वर्ग्यं च जल्पतः।

yudhiṣṭhira mahāprājña sarvaśāstraviśārada. śṛṇu me vacanaṃ tāta dharmyaṃ svargyaṃ ca jalpataḥ.

निर्विण्णो ऽस्मि भृशं तात देहेनानेन भारत। घ्नतश् च मे गतः कालः सुबहून् प्राणिनो रणे।

nirviṇṇo 'smi bhṛśaṃ tāta dehenānena bhārata. ghnataś ca me gataḥ kālaḥ subahūn prāṇino raṇe.

तस्मात् पार्थं पुरोधाय पाञ्चालान् सृञ्जयांस् तथा। मद्वधे क्रियतां यत्नो मम चेद् इच्छसि प्रियम्।

tasmāt pārthaṃ purodhāya pāñcālān sṛñjayāṃs tathā. madvadhe kriyatāṃ yatno mama ced icchasi priyam.

तस्य तन् मतम् आज्ञाय पाण्डवः सत्यदर्शनः। भीष्मं प्रतिययौ यत्तः संग्रामे सह सृञ्जयैः।

tasya tan matam ājñāya pāṇḍavaḥ satyadarśanaḥ. bhīṣmaṃ pratiyayau yattaḥ saṃgrāme saha sṛñjayaiḥ.

धृष्टद्युम्नस् ततो राजन् पाण्डवश् च युधिष्ठिरः। श्रुत्वा भीष्मस्य तां वाचं चोदयाम् आसतुर् बलम्।

dhṛṣṭadyumnas tato rājan pāṇḍavaś ca yudhiṣṭhiraḥ. śrutvā bhīṣmasya tāṃ vācaṃ codayām āsatur balam.

अभिद्रवत युध्यध्वं भीष्मं जयत संयुगे। रक्षिताः सत्यसंधेन जिष्णुना रिपुजिष्णुना।

abhidravata yudhyadhvaṃ bhīṣmaṃ jayata saṃyuge. rakṣitāḥ satyasaṃdhena jiṣṇunā ripujiṣṇunā.

अयं चापि महेष्वासः पार्षतो वाहिनीपतिः। भीमसेनश् च समरे पालयिष्यति वो ध्रुवम्।

ayaṃ cāpi maheṣvāsaḥ pārṣato vāhinīpatiḥ. bhīmasenaś ca samare pālayiṣyati vo dhruvam.

न वै भीष्माद् भयं किं चित् कर्तव्यं युधि सृञ्जयाः। ध्रुवं भीष्मं विजेष्यामः पुरस्कृत्य शिखण्डिनम्। ते तथेति प्रतिज्ञाय पुरस्कृत्य शिखण्डिनम्।

na vai bhīṣmād bhayaṃ kiṃ cit kartavyaṃ yudhi sṛñjayāḥ. dhruvaṃ bhīṣmaṃ vijeṣyāmaḥ puraskṛtya śikhaṇḍinam. te tatheti pratijñāya puraskṛtya śikhaṇḍinam.

तथा तु समयं कृत्वा दशमे ऽहनि पाण्डवाः। ब्रह्मलोकपरा भूत्वा संजग्मुः क्रोधमूर्छिताः।

tathā tu samayaṃ kṛtvā daśame 'hani pāṇḍavāḥ. brahmalokaparā bhūtvā saṃjagmuḥ krodhamūrchitāḥ.

शिखण्डिनं पुरस्कृत्य पाण्डवं च धनंजयम्। भीष्मस्य पातने यत्नं परमं ते समास्थिताः।

śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam. bhīṣmasya pātane yatnaṃ paramaṃ te samāsthitāḥ.

ततस् तव सुतादिष्टा नानाजनपदेश्वराः। द्रोणेन सहपुत्रेण सहसेना महाबलाः।

tatas tava sutādiṣṭā nānājanapadeśvarāḥ. droṇena sahaputreṇa sahasenā mahābalāḥ.

दुःशासनश् च बलवान् सह सर्वैः सहोदरैः। भीष्मं समरमध्यस्थं पालयां चक्रिरे तदा।

duḥśāsanaś ca balavān saha sarvaiḥ sahodaraiḥ. bhīṣmaṃ samaramadhyasthaṃ pālayāṃ cakrire tadā.

ततस् तु तावकाः शूराः पुरस्कृत्य यतव्रतम्। शिखण्डिप्रमुखान् पार्थान् योधयन्ति स्म संयुगे।

tatas tu tāvakāḥ śūrāḥ puraskṛtya yatavratam. śikhaṇḍipramukhān pārthān yodhayanti sma saṃyuge.

चेदिभिश् च सपाञ्चालैः सहितो वानरध्वजः। ययौ शांतनवं भीष्मं पुरस्कृत्य शिखण्डिनम्।

cedibhiś ca sapāñcālaiḥ sahito vānaradhvajaḥ. yayau śāṃtanavaṃ bhīṣmaṃ puraskṛtya śikhaṇḍinam.

द्रोणपुत्रं शिनेर् नप्ता धृष्टकेतुस् तु पौरवम्। युधामन्युः सहामात्यं दुर्योधनम् अयोधयत्।

droṇaputraṃ śiner naptā dhṛṣṭaketus tu pauravam. yudhāmanyuḥ sahāmātyaṃ duryodhanam ayodhayat.

विराटस् तु सहानीकः सहसेनं जयद्रथम्। वृद्धक्षत्रस्य दायादम् आससाद परंतपः। चित्रसेनस् तव सुतं विचित्रशरकार्मुकम्।

virāṭas tu sahānīkaḥ sahasenaṃ jayadratham. vṛddhakṣatrasya dāyādam āsasāda paraṃtapaḥ. citrasenas tava sutaṃ vicitraśarakārmukam.

मद्रराजं महेष्वासं सहसैन्यं युधिष्ठिरः। भीमसेनाभिगुप्तश् च नागानीकम् उपाद्रवत्।

madrarājaṃ maheṣvāsaṃ sahasainyaṃ yudhiṣṭhiraḥ. bhīmasenābhiguptaś ca nāgānīkam upādravat.

अप्रधृष्यम् अनावार्यं सर्वशस्त्रभृतां वरम्। द्रोणं प्रति ययौ यत्तः पाञ्चाल्यः सह सोमकैः।

apradhṛṣyam anāvāryaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam. droṇaṃ prati yayau yattaḥ pāñcālyaḥ saha somakaiḥ.

कर्णिकारध्वजं चापि सिंहकेतुर् अरिंदमः। प्रत्युज्जगाम सौभद्रं राजपुत्रो बृहद्बलः।

karṇikāradhvajaṃ cāpi siṃhaketur ariṃdamaḥ. pratyujjagāma saubhadraṃ rājaputro bṛhadbalaḥ.

शिखण्डिनं च पुत्रास् ते पाण्डवं च धनंजयम्। राजभिः समरे सार्धम् अभिपेतुर् जिघांसवः।

śikhaṇḍinaṃ ca putrās te pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam. rājabhiḥ samare sārdham abhipetur jighāṃsavaḥ.

तस्मिन्न् अतिमहाभीमे सेनयोर् वै पराक्रमे। संप्रधावत्स्व् अनीकेषु मेदिनी समकम्पत।

tasminn atimahābhīme senayor vai parākrame. saṃpradhāvatsv anīkeṣu medinī samakampata.

तान्य् अनीकान्य् अनीकेषु समसज्जन्त भारत। तावकानां परेषां च दृष्ट्वा शांतनवं रणे।

tāny anīkāny anīkeṣu samasajjanta bhārata. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca dṛṣṭvā śāṃtanavaṃ raṇe.

ततस् तेषां प्रयतताम् अन्योन्यम् अभिधावताम्। प्रादुरासीन् महाञ् शब्दो दिक्षु सर्वासु भारत।

tatas teṣāṃ prayatatām anyonyam abhidhāvatām. prādurāsīn mahāñ śabdo dikṣu sarvāsu bhārata.

शङ्खदुन्दुभिघोषैश् च वारणानां च बृंहितैः। सिंहनादैश् च सैन्यानां दारुणः समपद्यत।

śaṅkhadundubhighoṣaiś ca vāraṇānāṃ ca bṛṃhitaiḥ. siṃhanādaiś ca sainyānāṃ dāruṇaḥ samapadyata.

सा च सर्वनरेन्द्राणां चन्द्रार्कसदृशी प्रभा। वीराङ्गदकिरीटेषु निष्प्रभा समपद्यत।

sā ca sarvanarendrāṇāṃ candrārkasadṛśī prabhā. vīrāṅgadakirīṭeṣu niṣprabhā samapadyata.

रजोमेघाश् च संजज्ञुः शस्त्रविद्युद्भिर् आवृताः। धनुषां चैव निर्घोषो दारुणः समपद्यत।

rajomeghāś ca saṃjajñuḥ śastravidyudbhir āvṛtāḥ. dhanuṣāṃ caiva nirghoṣo dāruṇaḥ samapadyata.

बाणशङ्खप्रणादाश् च भेरीणां च महास्वनाः। रथगोषश् च संजग्मुः सेनयोर् उभयोर् अपि।

bāṇaśaṅkhapraṇādāś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanāḥ. rathagoṣaś ca saṃjagmuḥ senayor ubhayor api.

प्रासशक्त्यृष्टिसंघैश् च बाणौघैश् च समाकुलम्। निष्प्रकाशम् इवाकाशं सेनयोः समपद्यत।

prāsaśaktyṛṣṭisaṃghaiś ca bāṇaughaiś ca samākulam. niṣprakāśam ivākāśaṃ senayoḥ samapadyata.

अन्योन्यं रथिनः पेतुर् वाजिनश् च महाहवे। कुञ्जराः कुञ्जराञ् जघ्नुः पदातींश् च पदातयः।

anyonyaṃ rathinaḥ petur vājinaś ca mahāhave. kuñjarāḥ kuñjarāñ jaghnuḥ padātīṃś ca padātayaḥ.

तद् आसीत् सुमहद् युद्धं कुरूणां पाण्डवैः सह। भीष्महेतोर् नरव्याघ्र श्येनयोर् आमिषे यथा।

tad āsīt sumahad yuddhaṃ kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ saha. bhīṣmahetor naravyāghra śyenayor āmiṣe yathā.

तयोः समागमो घोरो बभूव युधि भारत। अन्योन्यस्य वधार्थाय जिगीषूणां रणाजिरे।

tayoḥ samāgamo ghoro babhūva yudhi bhārata. anyonyasya vadhārthāya jigīṣūṇāṃ raṇājire.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...