महाभारत 6.109 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 109→

[mh-6-109] • 49 श्लोकाः

एतच् छ्रुत्वा वचस् तस्य द्रोणस्य च महात्मनः।

etac chrutvā vacas tasya droṇasya ca mahātmanaḥ.

संजय उवाच। भगदत्तः कृपः शल्यः कृतवर्मा च सात्वतः। विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ सैन्धवश् च जयद्रथः।

saṃjaya uvāca. bhagadattaḥ kṛpaḥ śalyaḥ kṛtavarmā ca sātvataḥ. vindānuvindāv āvantyau saindhavaś ca jayadrathaḥ.

चित्रसेनो विकर्णश् च तथा दुर्मर्षणो युवा। दशैते तावका योधा भीमसेनम् अयोधयन्।

citraseno vikarṇaś ca tathā durmarṣaṇo yuvā. daśaite tāvakā yodhā bhīmasenam ayodhayan.

महत्या सेनया युक्ता नानादेशसमुत्थया। भीष्मस्य समरे राजन् प्रार्थयाना महद् यशः।

mahatyā senayā yuktā nānādeśasamutthayā. bhīṣmasya samare rājan prārthayānā mahad yaśaḥ.

शल्यस् तु नवभिर् बाणैर् भीमसेनम् अताडयत्। कृतवर्मा त्रिभिर् बाणैः कृपश् च नवभिः शरैः।

śalyas tu navabhir bāṇair bhīmasenam atāḍayat. kṛtavarmā tribhir bāṇaiḥ kṛpaś ca navabhiḥ śaraiḥ.

चित्रसेनो विकर्णश् च भगदत्तश् च मारिष। दशभिर् दशभिर् भल्लैर् भीमसेनम् अताडयन्।

citraseno vikarṇaś ca bhagadattaś ca māriṣa. daśabhir daśabhir bhallair bhīmasenam atāḍayan.

सैन्धवश् च त्रिभिर् बाणैर् जत्रुदेशे ऽभ्यताडयत्। विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः। दुर्मर्षणश् च विंशत्या पाण्डवं निशितैः शरैः।

saindhavaś ca tribhir bāṇair jatrudeśe 'bhyatāḍayat. vindānuvindāv āvantyau pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ. durmarṣaṇaś ca viṃśatyā pāṇḍavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ.

स तान् सर्वान् महाराज भ्राजमानान् पृथक् पृथक्। प्रवीरान् सर्वलोकस्य धार्तराष्ट्रान् महारथान्। विव्याध बहुभिर् बाणैर् भीमसेनो महाबलः।

sa tān sarvān mahārāja bhrājamānān pṛthak pṛthak. pravīrān sarvalokasya dhārtarāṣṭrān mahārathān. vivyādha bahubhir bāṇair bhīmaseno mahābalaḥ.

शल्यं पञ्चाशता विद्ध्वा कृतवर्माणम् अष्टभिः। कृपस्य सशरं चापं मध्ये चिच्छेद भारत। अथैनं छिन्नधन्वानं पुनर् विव्याध पञ्चभिः।

śalyaṃ pañcāśatā viddhvā kṛtavarmāṇam aṣṭabhiḥ. kṛpasya saśaraṃ cāpaṃ madhye ciccheda bhārata. athainaṃ chinnadhanvānaṃ punar vivyādha pañcabhiḥ.

विन्दानुविन्दौ च तथा त्रिभिस् त्रिभिर् अताडयत्। दुर्मर्षणं च विंशत्या चित्रसेनं च पञ्चभिः।

vindānuvindau ca tathā tribhis tribhir atāḍayat. durmarṣaṇaṃ ca viṃśatyā citrasenaṃ ca pañcabhiḥ.

विकर्णं दशभिर् बाणैः पञ्चभिश् च जयद्रथम्। विद्ध्वा भीमो ऽनदद् धृष्टः सैन्धवं च पुनस् त्रिभिः। द्रोणस्य च धनुर् भीमस् त्रिभिर् बाणैर् अचिच्छिदे।

vikarṇaṃ daśabhir bāṇaiḥ pañcabhiś ca jayadratham. viddhvā bhīmo 'nadad dhṛṣṭaḥ saindhavaṃ ca punas tribhiḥ. droṇasya ca dhanur bhīmas tribhir bāṇair acicchide.

अथान्यद् धनुर् आदाय गौतमो रथिनां वरः। भीमं विव्याध संरब्धो दशभिर् निशितैः शरैः।

athānyad dhanur ādāya gautamo rathināṃ varaḥ. bhīmaṃ vivyādha saṃrabdho daśabhir niśitaiḥ śaraiḥ.

स विद्धो बहुभिर् बाणैस् तोत्त्रैर् इव महाद्विपः। ततः क्रुद्धो महाबाहुर् भीमसेनः प्रतापवान्। गौतमं ताडयाम् आस शरैर् बहुभिर् आहवे।

sa viddho bahubhir bāṇais tottrair iva mahādvipaḥ. tataḥ kruddho mahābāhur bhīmasenaḥ pratāpavān. gautamaṃ tāḍayām āsa śarair bahubhir āhave.

सैन्धवस्य तथाश्वांश् च सारथिं च त्रिभिः शरैः। प्राहिणोन् मृत्युलोकाय कालान्तकसमद्युतिः।

saindhavasya tathāśvāṃś ca sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ. prāhiṇon mṛtyulokāya kālāntakasamadyutiḥ.

हताश्वात् तु रथात् तूर्णम् अवप्लुत्य महारथः। शरांश् चिक्षेप निशितान् भीमसेनस्य संयुगे।

hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya mahārathaḥ. śarāṃś cikṣepa niśitān bhīmasenasya saṃyuge.

तस्य भीमो धनुर्मध्ये द्वाभ्यां चिच्छेद भारत। भल्लाभ्यां भरतश्रेष्ठ सैन्धवस्य महात्मनः।

tasya bhīmo dhanurmadhye dvābhyāṃ ciccheda bhārata. bhallābhyāṃ bharataśreṣṭha saindhavasya mahātmanaḥ.

स च्छिन्नधन्वा विरथो हताश्वो हतसारथिः। चित्रसेनरथं राजन्न् आरुरोह त्वरान्वितः।

sa cchinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ. citrasenarathaṃ rājann āruroha tvarānvitaḥ.

अत्यद्भुतं रणे कर्म कृतवांस् तत्र पाण्डवः। महारथाञ् शरैर् विद्ध्वा वारयित्वा महारथः। विरथं सैन्धवं चक्रे सर्वलोकस्य पश्यतः।

atyadbhutaṃ raṇe karma kṛtavāṃs tatra pāṇḍavaḥ. mahārathāñ śarair viddhvā vārayitvā mahārathaḥ. virathaṃ saindhavaṃ cakre sarvalokasya paśyataḥ.

नातीव ममृषे शल्यो भीमसेनस्य विक्रमम्। स संधाय शरांस् तीक्ष्णान् कर्मारपरिमार्जितान्। भीमं विव्याध सप्तत्या तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

nātīva mamṛṣe śalyo bhīmasenasya vikramam. sa saṃdhāya śarāṃs tīkṣṇān karmāraparimārjitān. bhīmaṃ vivyādha saptatyā tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

कृपश् च कृतवर्मा च भगदत्तश् च मारिष। विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ चित्रसेनश् च संयुगे।

kṛpaś ca kṛtavarmā ca bhagadattaś ca māriṣa. vindānuvindāv āvantyau citrasenaś ca saṃyuge.

दुर्मर्षणो विकर्णश् च सिन्धुराजश् च वीर्यवान्। भीमं ते विव्यधुस् तूर्णं शल्यहेतोर् अरिंदमाः।

durmarṣaṇo vikarṇaś ca sindhurājaś ca vīryavān. bhīmaṃ te vivyadhus tūrṇaṃ śalyahetor ariṃdamāḥ.

स तु तान् प्रतिविव्याध पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः। शल्यं विव्याध सप्तत्या पुनश् च दशभिः शरैः।

sa tu tān prativivyādha pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ. śalyaṃ vivyādha saptatyā punaś ca daśabhiḥ śaraiḥ.

तं शल्यो नवभिर् विद्ध्वा पुनर् विव्याध पञ्चभिः। सारथिं चास्य भल्लेन गाढं विव्याध मर्मणि।

taṃ śalyo navabhir viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ. sārathiṃ cāsya bhallena gāḍhaṃ vivyādha marmaṇi.

विशोकं वीक्ष्य निर्भिन्नं भीमसेनः प्रतापवान्। मद्रराजं त्रिभिर् बाणैर् बाह्वोर् उरसि चार्पयत्।

viśokaṃ vīkṣya nirbhinnaṃ bhīmasenaḥ pratāpavān. madrarājaṃ tribhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat.

तथेतरान् महेष्वासांस् त्रिभिस् त्रिभिर् अजिह्मगैः। ताडयाम् आस समरे सिंहवच् च ननाद च।

tathetarān maheṣvāsāṃs tribhis tribhir ajihmagaiḥ. tāḍayām āsa samare siṃhavac ca nanāda ca.

ते हि यत्ता महेष्वासाः पाण्डवं युद्धदुर्मदम्। त्रिभिस् त्रिभिर् अकुण्ठाग्रैर् भृशं मर्मस्व् अताडयन्।

te hi yattā maheṣvāsāḥ pāṇḍavaṃ yuddhadurmadam. tribhis tribhir akuṇṭhāgrair bhṛśaṃ marmasv atāḍayan.

सो ऽतिविद्धो महेष्वासो भीमसेनो न विव्यथे। पर्वतो वारिधाराभिर् वर्षमाणैर् इवाम्बुदैः। स तु क्रोधसमाविष्टो भीमसेनो महाबलः। मद्रेश्वरं त्रिभिर् बाणैर् भृशं विद्ध्वा महायशाः।

so 'tividdho maheṣvāso bhīmaseno na vivyathe. parvato vāridhārābhir varṣamāṇair ivāmbudaiḥ. sa tu krodhasamāviṣṭo bhīmaseno mahābalaḥ. madreśvaraṃ tribhir bāṇair bhṛśaṃ viddhvā mahāyaśāḥ.

शल्यं च नवभिर् बाणैर् भृशं विद्ध्वा महायशाः। प्राग्ज्योतिषं शतेनाजौ राजन् विव्याध वै दृढम्।

śalyaṃ ca navabhir bāṇair bhṛśaṃ viddhvā mahāyaśāḥ. prāgjyotiṣaṃ śatenājau rājan vivyādha vai dṛḍham.

ततस् तु सशरं चापं सात्वतस्य महात्मनः। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन चिच्छेद कृतहस्तवत्।

tatas tu saśaraṃ cāpaṃ sātvatasya mahātmanaḥ. kṣurapreṇa sutīkṣṇena ciccheda kṛtahastavat.

अथान्यद् धनुर् आदाय कृतवर्मा वृकोदरम्। आजघान भ्रुवोर् मध्ये नाराचेन परंतप। विरराज महाबाहुर् ललाटस्थेन पत्रिणा। एकशृङ्गो महाराज यथा पर्वतसत्तमः। अथ भीमो महाबाहुः क्रुद्धः सर्वान् महारथान्। विमुखीकृत्य बाणौघैस् तस्थौ गिरिर् इवाचलः।

athānyad dhanur ādāya kṛtavarmā vṛkodaram. ājaghāna bhruvor madhye nārācena paraṃtapa. virarāja mahābāhur lalāṭasthena patriṇā. ekaśṛṅgo mahārāja yathā parvatasattamaḥ. atha bhīmo mahābāhuḥ kruddhaḥ sarvān mahārathān. vimukhīkṛtya bāṇaughais tasthau girir ivācalaḥ.

भीमस् तु समरे विद्ध्वा शल्यं नवभिर् आयसैः। भगदत्तं त्रिभिश् चैव कृतवर्माणम् अष्टभिः।

bhīmas tu samare viddhvā śalyaṃ navabhir āyasaiḥ. bhagadattaṃ tribhiś caiva kṛtavarmāṇam aṣṭabhiḥ.

द्वाभ्यां द्वाभ्यां च विव्याध गौतमप्रभृतीन् रथान्। ते तु तं समरे राजन् विव्यधुर् निशितैः शरैः।

dvābhyāṃ dvābhyāṃ ca vivyādha gautamaprabhṛtīn rathān. te tu taṃ samare rājan vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ.

स तथा पीड्यमानो ऽपि सर्वतस् तैर् महारथैः। मत्वा तृणेन तांस् तुल्यान् विचचार गतव्यथः।

sa tathā pīḍyamāno 'pi sarvatas tair mahārathaiḥ. matvā tṛṇena tāṃs tulyān vicacāra gatavyathaḥ.

ते चापि रथिनां श्रेष्ठा भीमाय निशिताञ् शरान्। प्रेषयाम् आसुर् अव्यग्राः शतशो ऽथ सहस्रशः।

te cāpi rathināṃ śreṣṭhā bhīmāya niśitāñ śarān. preṣayām āsur avyagrāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

तस्य शक्तिं महावेगां भगदत्तो महारथः। चिक्षेप समरे वीरः स्वर्णदण्डां महाधनाम्।

tasya śaktiṃ mahāvegāṃ bhagadatto mahārathaḥ. cikṣepa samare vīraḥ svarṇadaṇḍāṃ mahādhanām.

तोमरं सैन्धवो राजा पट्टिशं च महाभुजः। शतघ्नीं च कृपो राजञ् शरं शल्यश् च संयुगे।

tomaraṃ saindhavo rājā paṭṭiśaṃ ca mahābhujaḥ. śataghnīṃ ca kṛpo rājañ śaraṃ śalyaś ca saṃyuge.

अथेतरे महेष्वासाः पञ्च पञ्च शिलीमुखान्। भीमसेनं समुद्दिश्य प्रेषयाम् आसुर् ओजसा। ततः क्रुद्धो महाबाहुर् भीमो भीमपराक्रमः। विव्याध समरे वीरस् त्रिभिस् त्रिभिर् अजिह्मगैः। गौतमप्रेरितं चापि तोमरं त्व् अनिलात्मजः। क्षुरप्रेण द्विधा चक्रे प्रहसन्न् इव भारत। हार्दिक्यप्रहितं चापि पट्टसं तिलकाण्डवत्। चिच्छेद समरे वीरो ह्य् असंभ्रान्तरथः शरैः। स चिच्छेद शतघ्नीं च सैन्धवेनेरितां भृशम्। भीमसेनो रणश्लाघी नवभिः कङ्कपत्रिभिः।

athetare maheṣvāsāḥ pañca pañca śilīmukhān. bhīmasenaṃ samuddiśya preṣayām āsur ojasā. tataḥ kruddho mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ. vivyādha samare vīras tribhis tribhir ajihmagaiḥ. gautamapreritaṃ cāpi tomaraṃ tv anilātmajaḥ. kṣurapreṇa dvidhā cakre prahasann iva bhārata. hārdikyaprahitaṃ cāpi paṭṭasaṃ tilakāṇḍavat. ciccheda samare vīro hy asaṃbhrāntarathaḥ śaraiḥ. sa ciccheda śataghnīṃ ca saindhaveneritāṃ bhṛśam. bhīmaseno raṇaślāghī navabhiḥ kaṅkapatribhiḥ.

तोमरं स द्विधा चक्रे क्षुरप्रेणानिलात्मजः। पट्टिशं च त्रिभिर् बाणैश् चिच्छेद तिलकाण्डवत्।

tomaraṃ sa dvidhā cakre kṣurapreṇānilātmajaḥ. paṭṭiśaṃ ca tribhir bāṇaiś ciccheda tilakāṇḍavat.

स बिभेद शतघ्नीं च नवभिः कङ्कपत्रिभिः। मद्रराजप्रयुक्तं च शरं छित्त्वा महाबलः।

sa bibheda śataghnīṃ ca navabhiḥ kaṅkapatribhiḥ. madrarājaprayuktaṃ ca śaraṃ chittvā mahābalaḥ.

शक्तिं चिच्छेद सहसा भगदत्तेरितां रणे। तथेतराञ् शरान् घोराञ् शरैः संनतपर्वभिः।

śaktiṃ ciccheda sahasā bhagadatteritāṃ raṇe. tathetarāñ śarān ghorāñ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ.

भीमसेनो रणश्लाघी त्रिधैकैकं समाच्छिनत्। तांश् च सर्वान् महेष्वासांस् त्रिभिस् त्रिभिर् अताडयत्।

bhīmaseno raṇaślāghī tridhaikaikaṃ samācchinat. tāṃś ca sarvān maheṣvāsāṃs tribhis tribhir atāḍayat.

ततो धनंजयस् तत्र वर्तमाने महारणे। जगाम स रथेनाजौ भीमं दृष्ट्वा महारथम्। निघ्नन्तं समरे शत्रून् योधयानं च सायकैः।

tato dhanaṃjayas tatra vartamāne mahāraṇe. jagāma sa rathenājau bhīmaṃ dṛṣṭvā mahāratham. nighnantaṃ samare śatrūn yodhayānaṃ ca sāyakaiḥ.

तौ तु तत्र महात्मानौ समेतौ वीक्ष्य पाण्डवौ। नाशशंसुर् जयं तत्र तावकाः पुरुषर्षभ।

tau tu tatra mahātmānau sametau vīkṣya pāṇḍavau. nāśaśaṃsur jayaṃ tatra tāvakāḥ puruṣarṣabha.

अथार्जुनो रणे भीष्मं योधयन् वै महारथम्। भीष्मस्य निधनाकाङ्क्षी पुरस्कृत्य शिखण्डिनम्।

athārjuno raṇe bhīṣmaṃ yodhayan vai mahāratham. bhīṣmasya nidhanākāṅkṣī puraskṛtya śikhaṇḍinam.

आससाद रणे योधांस् तावकान् दश भारत। ये स्म भीमं रणे राजन् योधयन्तो व्यवस्थिताः। बीभत्सुस् तान् अथाविध्यद् भीमस्य प्रियकाम्यया।

āsasāda raṇe yodhāṃs tāvakān daśa bhārata. ye sma bhīmaṃ raṇe rājan yodhayanto vyavasthitāḥ. bībhatsus tān athāvidhyad bhīmasya priyakāmyayā.

ततो दुर्योधनो राजा सुशर्माणम् अचोदयत्। अर्जुनस्य वधार्थाय भीमसेनस्य चोभयोः।

tato duryodhano rājā suśarmāṇam acodayat. arjunasya vadhārthāya bhīmasenasya cobhayoḥ.

सुशर्मन् गच्छ शीघ्रं त्वं बलौघैः परिवारितः। जहि पाण्डुसुताव् एतौ धनंजयवृकोदरौ।

suśarman gaccha śīghraṃ tvaṃ balaughaiḥ parivāritaḥ. jahi pāṇḍusutāv etau dhanaṃjayavṛkodarau.

तच् छ्रुत्वा शासनं तस्य त्रिगर्तः प्रस्थलाधिपः। अभिद्रुत्य रणे भीमम् अर्जुनं चैव धन्विनौ।

tac chrutvā śāsanaṃ tasya trigartaḥ prasthalādhipaḥ. abhidrutya raṇe bhīmam arjunaṃ caiva dhanvinau.

रथैर् अनेकसाहस्रैः परिवव्रे समन्ततः। ततः प्रववृते युद्धम् अर्जुनस्य परैः सह।

rathair anekasāhasraiḥ parivavre samantataḥ. tataḥ pravavṛte yuddham arjunasya paraiḥ saha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...