महाभारत 6.107 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 107→

[mh-6-107] • 55 श्लोकाः

संजय उवाच। सात्यकिं दंशितं युद्धे भीष्मायाभ्युद्यतं तदा। आर्श्यशृङ्गिर् महेष्वासो वारयाम् आस संयुगे।

saṃjaya uvāca. sātyakiṃ daṃśitaṃ yuddhe bhīṣmāyābhyudyataṃ tadā. ārśyaśṛṅgir maheṣvāso vārayām āsa saṃyuge.

माधवस् तु सुसंक्रुद्धो राक्षसं नवभिः शरैः। आजघान रणे राजन् प्रहसन्न् इव भारत।

mādhavas tu susaṃkruddho rākṣasaṃ navabhiḥ śaraiḥ. ājaghāna raṇe rājan prahasann iva bhārata.

तथैव राक्षसो राजन् माधवं निशितैः शरैः। अर्दयाम् आस राजेन्द्र संक्रुद्धः शिनिपुंगवम्।

tathaiva rākṣaso rājan mādhavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ. ardayām āsa rājendra saṃkruddhaḥ śinipuṃgavam.

शैनेयः शरसंघं तु प्रेषयाम् आस संयुगे। राक्षसाय सुसंक्रुद्धो माधवः परवीरहा।

śaineyaḥ śarasaṃghaṃ tu preṣayām āsa saṃyuge. rākṣasāya susaṃkruddho mādhavaḥ paravīrahā.

ततो रक्षो महाबाहुं सात्यकिं सत्यविक्रमम्। विव्याध विशिखैस् तीक्ष्णैः सिंहनादं ननाद च।

tato rakṣo mahābāhuṃ sātyakiṃ satyavikramam. vivyādha viśikhais tīkṣṇaiḥ siṃhanādaṃ nanāda ca.

माधवस् तु भृशं विद्धो राक्षसेन रणे तदा। धैर्यम् आलम्ब्य तेजस्वी जहास च ननाद च।

mādhavas tu bhṛśaṃ viddho rākṣasena raṇe tadā. dhairyam ālambya tejasvī jahāsa ca nanāda ca.

भगदत्तस् ततः क्रुद्धो माधवं निशितैः शरैः। ताडयाम् आस समरे तोत्त्रैर् इव महागजम्।

bhagadattas tataḥ kruddho mādhavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ. tāḍayām āsa samare tottrair iva mahāgajam.

विहाय राक्षसं युद्धे शैनेयो रथिनां वरः। प्राग्ज्योतिषाय चिक्षेप शरान् संनतपर्वणः।

vihāya rākṣasaṃ yuddhe śaineyo rathināṃ varaḥ. prāgjyotiṣāya cikṣepa śarān saṃnataparvaṇaḥ.

तस्य प्राग्ज्योतिषो राजा माधवस्य महद् धनुः। चिच्छेद शितधारेण भल्लेन कृतहस्तवत्।

tasya prāgjyotiṣo rājā mādhavasya mahad dhanuḥ. ciccheda śitadhāreṇa bhallena kṛtahastavat.

अथान्यद् धनुर् आदाय वेगवत् परवीरहा। भगदत्तं रणे क्रुद्धो विव्याध निशितैः शरैः।

athānyad dhanur ādāya vegavat paravīrahā. bhagadattaṃ raṇe kruddho vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ.

सो ऽतिविद्धो महेष्वासः सृक्किणी संलिहन् मुहुः। शक्तिं कनकवैडूर्यभूषिताम् आयसीं दृढाम्। यमदण्डोपमां घोरां प्राहिणोत् सात्यकाय वै।

so 'tividdho maheṣvāsaḥ sṛkkiṇī saṃlihan muhuḥ. śaktiṃ kanakavaiḍūryabhūṣitām āyasīṃ dṛḍhām. yamadaṇḍopamāṃ ghorāṃ prāhiṇot sātyakāya vai.

ताम् आपतन्तीं सहसा तस्य बाहोर् बलेरिताम्। सात्यकिः समरे राजंस् त्रिधा चिच्छेद सायकैः। सा हेमविकृता शक्तिर् माधवस्य भुजच्युतैः। सा पपात तदा भूमौ महोल्केव हतप्रभा।

tām āpatantīṃ sahasā tasya bāhor baleritām. sātyakiḥ samare rājaṃs tridhā ciccheda sāyakaiḥ. sā hemavikṛtā śaktir mādhavasya bhujacyutaiḥ. sā papāta tadā bhūmau maholkeva hataprabhā.

शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा पुत्रस् तव विशां पते। महता रथवंशेन वारयाम् आस माधवम्।

śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā putras tava viśāṃ pate. mahatā rathavaṃśena vārayām āsa mādhavam.

तथा परिवृतं दृष्ट्वा वार्ष्णेयानां महारथम्। दुर्योधनो भृशं हृष्टो भ्रातॄन् सर्वान् उवाच ह।

tathā parivṛtaṃ dṛṣṭvā vārṣṇeyānāṃ mahāratham. duryodhano bhṛśaṃ hṛṣṭo bhrātṝn sarvān uvāca ha.

तथा कुरुत कौरव्या यथा वः सात्यको युधि। न जीवन् प्रतिनिर्याति महतो ऽस्माद् रथव्रजात्। अस्मिन् हते हतं मन्ये पाण्डवानां महद् बलम्।

tathā kuruta kauravyā yathā vaḥ sātyako yudhi. na jīvan pratiniryāti mahato 'smād rathavrajāt. asmin hate hataṃ manye pāṇḍavānāṃ mahad balam.

तत् तथेति वचस् तस्य परिगृह्य महारथाः। शैनेयं योधयाम् आसुर् भीष्मस्य प्रमुखे तदा।

tat tatheti vacas tasya parigṛhya mahārathāḥ. śaineyaṃ yodhayām āsur bhīṣmasya pramukhe tadā.

अभिमन्युं तदायान्तं भीष्मायाभ्युद्यतं मृधे। काम्बोजराजो बलवान् वारयाम् आस संयुगे।

abhimanyuṃ tadāyāntaṃ bhīṣmāyābhyudyataṃ mṛdhe. kāmbojarājo balavān vārayām āsa saṃyuge.

आर्जुनिर् नृपतिं विद्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः। पुनर् एव चतुःषष्ट्या राजन् विव्याध तं नृपम्।

ārjunir nṛpatiṃ viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. punar eva catuḥṣaṣṭyā rājan vivyādha taṃ nṛpam.

सुदक्षिणस् तु समरे कार्ष्णिं विव्याध पञ्चभिः। सारथिं चास्य नवभिर् इच्छन् भीष्मस्य जीवितम्।

sudakṣiṇas tu samare kārṣṇiṃ vivyādha pañcabhiḥ. sārathiṃ cāsya navabhir icchan bhīṣmasya jīvitam.

तद् युद्धम् आसीत् सुमहत् तयोस् तत्र पराक्रमे। यद् अभ्यधावद् गाङ्गेयं शिखण्डी शत्रुतापनः।

tad yuddham āsīt sumahat tayos tatra parākrame. yad abhyadhāvad gāṅgeyaṃ śikhaṇḍī śatrutāpanaḥ.

विराटद्रुपदौ वृद्धौ वारयन्तौ महाचमूम्। भीष्मं च युधि संरब्धाव् आद्रवन्तौ महारथौ।

virāṭadrupadau vṛddhau vārayantau mahācamūm. bhīṣmaṃ ca yudhi saṃrabdhāv ādravantau mahārathau.

अश्वत्थामा ततः क्रुद्धः समायाद् रथसत्तमः। ततः प्रववृते युद्धं तव तेषां च भारत।

aśvatthāmā tataḥ kruddhaḥ samāyād rathasattamaḥ. tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tava teṣāṃ ca bhārata.

विराटो दशभिर् भल्लैर् आजघान परंतप। ततो द्रोणसुतं योधान् द्रवमाणं महारणे। यतमानं महेष्वासं द्रौणिम् आहवशोभिनम्। विसृजन्तं शरान् दृष्ट्वा।

virāṭo daśabhir bhallair ājaghāna paraṃtapa. tato droṇasutaṃ yodhān dravamāṇaṃ mahāraṇe. yatamānaṃ maheṣvāsaṃ drauṇim āhavaśobhinam. visṛjantaṃ śarān dṛṣṭvā.

द्रुपदश् च त्रिभिर् बाणैर् विव्याध निशितैस् तथा। गुरुपुत्रं समासाद्य भीष्मस्य पुरतः स्थितम्।

drupadaś ca tribhir bāṇair vivyādha niśitais tathā. guruputraṃ samāsādya bhīṣmasya purataḥ sthitam.

अश्वत्थामा ततस् तौ तु विव्याध दशभिः शरैः। विराटद्रुपदौ वृद्धौ भीष्मं प्रति समुद्यतौ।

aśvatthāmā tatas tau tu vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ. virāṭadrupadau vṛddhau bhīṣmaṃ prati samudyatau.

तत्राद्भुतम् अपश्याम वृद्धयोश् चरितं महत्। यद् द्रौणेः सायकान् घोरान् प्रत्यवारयतां युधि।

tatrādbhutam apaśyāma vṛddhayoś caritaṃ mahat. yad drauṇeḥ sāyakān ghorān pratyavārayatāṃ yudhi.

सहदेवं तथा यान्तं कृपः शारद्वतो ऽभ्ययात्। यथा नागो वने नागं मत्तो मत्तम् उपाद्रवत्।

sahadevaṃ tathā yāntaṃ kṛpaḥ śāradvato 'bhyayāt. yathā nāgo vane nāgaṃ matto mattam upādravat.

कृपश् च समरे राजन् माद्रीपुत्रं महारथम्। आजघान शरैस् तूर्णं सप्तत्या रुक्मभूषणैः।

kṛpaś ca samare rājan mādrīputraṃ mahāratham. ājaghāna śarais tūrṇaṃ saptatyā rukmabhūṣaṇaiḥ.

तस्य माद्रीसुतश् चापं द्विधा चिच्छेद सायकैः। अथैनं छिन्नधन्वानं विव्याध नवभिः शरैः।

tasya mādrīsutaś cāpaṃ dvidhā ciccheda sāyakaiḥ. athainaṃ chinnadhanvānaṃ vivyādha navabhiḥ śaraiḥ.

सो ऽन्यत् कार्मुकम् आदाय समरे भारसाधनम्। माद्रीपुत्रं सुसंहृष्टो दशभिर् निशितैः शरैः। आजघानोरसि क्रुद्ध इच्छन् भीष्मस्य जीवितम्।

so 'nyat kārmukam ādāya samare bhārasādhanam. mādrīputraṃ susaṃhṛṣṭo daśabhir niśitaiḥ śaraiḥ. ājaghānorasi kruddha icchan bhīṣmasya jīvitam.

तथैव पाण्डवो राजञ् शारद्वतम् अमर्षणम्। आजघानोरसि क्रुद्धो भीष्मस्य वधकाङ्क्षया। तयोर् युद्धं समभवद् घोररूपं भयावहम्।

tathaiva pāṇḍavo rājañ śāradvatam amarṣaṇam. ājaghānorasi kruddho bhīṣmasya vadhakāṅkṣayā. tayor yuddhaṃ samabhavad ghorarūpaṃ bhayāvaham.

नकुलं तु रणे क्रुद्धं विकर्णः शत्रुतापनः। विव्याध सायकैः षष्ट्या रक्षन् भीष्मस्य जीवितम्।

nakulaṃ tu raṇe kruddhaṃ vikarṇaḥ śatrutāpanaḥ. vivyādha sāyakaiḥ ṣaṣṭyā rakṣan bhīṣmasya jīvitam.

नकुलो ऽपि भृशं विद्धस् तव पुत्रेण धन्विना। तयोः समभवद् युद्धं तुमुलं रोमहर्षणम्। विकर्णं सप्तसप्तत्या निर्बिभेद शिलीमुखैः।

nakulo 'pi bhṛśaṃ viddhas tava putreṇa dhanvinā. tayoḥ samabhavad yuddhaṃ tumulaṃ romaharṣaṇam. vikarṇaṃ saptasaptatyā nirbibheda śilīmukhaiḥ.

तत्र तौ नरशार्दूलौ भीष्महेतोः परंतपौ। अन्योन्यं जघ्नतुर् वीरौ गोष्ठे गोवृषभाव् इव।

tatra tau naraśārdūlau bhīṣmahetoḥ paraṃtapau. anyonyaṃ jaghnatur vīrau goṣṭhe govṛṣabhāv iva.

घटोत्कचं रणे यत्तं निघ्नन्तं तव वाहिनीम्। दुर्मुखः समरे प्रायाद् भीष्महेतोः पराक्रमी।

ghaṭotkacaṃ raṇe yattaṃ nighnantaṃ tava vāhinīm. durmukhaḥ samare prāyād bhīṣmahetoḥ parākramī.

हैडिम्बस् तु ततो राजन् दुर्मुखं शत्रुतापनम्। आजघानोरसि क्रुद्धो नवत्या निशितैः शरैः।

haiḍimbas tu tato rājan durmukhaṃ śatrutāpanam. ājaghānorasi kruddho navatyā niśitaiḥ śaraiḥ.

भीमसेनसुतं चापि दुर्मुखः सुमुखैः शरैः। षष्ट्या वीरो नदन् हृष्टो विव्याध रणमूर्धनि।

bhīmasenasutaṃ cāpi durmukhaḥ sumukhaiḥ śaraiḥ. ṣaṣṭyā vīro nadan hṛṣṭo vivyādha raṇamūrdhani.

धृष्टद्युम्नं रणे यान्तं भीष्मस्य वधकाङ्क्षिणम्। हार्दिक्यो वारयाम् आस रक्षन् भीष्मस्य जीवितम्।

dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe yāntaṃ bhīṣmasya vadhakāṅkṣiṇam. hārdikyo vārayām āsa rakṣan bhīṣmasya jīvitam.

वार्ष्णेयः पार्षतं शूरं विद्ध्वा पञ्चभिर् आयसैः। पुनः पञ्चाशता तूर्णम् आजघान स्तनान्तरे। तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्। आजघान महाबाहुः पार्षतं तं महारथम्।

vārṣṇeyaḥ pārṣataṃ śūraṃ viddhvā pañcabhir āyasaiḥ. punaḥ pañcāśatā tūrṇam ājaghāna stanāntare. tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt. ājaghāna mahābāhuḥ pārṣataṃ taṃ mahāratham.

तथैव पार्षतो राजन् हार्दिक्यं नवभिः शरैः। विव्याध निशितैस् तीक्ष्णैः कङ्कपत्रपरिच्छदैः।

tathaiva pārṣato rājan hārdikyaṃ navabhiḥ śaraiḥ. vivyādha niśitais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatraparicchadaiḥ.

तयोः समभवद् युद्धं भीष्महेतोर् महारणे। अन्योन्यातिशयैर् युक्तं यथा वृत्रमहेन्द्रयोः।

tayoḥ samabhavad yuddhaṃ bhīṣmahetor mahāraṇe. anyonyātiśayair yuktaṃ yathā vṛtramahendrayoḥ.

भीमसेनम् अथायान्तं भीष्मं प्रति महाबलम्। भूरिश्रवाभ्ययात् तूर्णं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

bhīmasenam athāyāntaṃ bhīṣmaṃ prati mahābalam. bhūriśravābhyayāt tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

सौमदत्तिर् अथो भीमम् आजघान स्तनान्तरे। नाराचेन सुतीक्ष्णेन रुक्मपुङ्खेन संयुगे।

saumadattir atho bhīmam ājaghāna stanāntare. nārācena sutīkṣṇena rukmapuṅkhena saṃyuge.

उरःस्थेन बभौ तेन भीमसेनः प्रतापवान्। स्कन्दशक्त्या यथा क्रौञ्चः पुरा नृपतिसत्तम।

uraḥsthena babhau tena bhīmasenaḥ pratāpavān. skandaśaktyā yathā krauñcaḥ purā nṛpatisattama.

तौ शरान् सूर्यसंकाशान् कर्मारपरिमार्जितान्। अन्योन्यस्य रणे क्रुद्धौ चिक्षिपाते मुहुर् मुहुः।

tau śarān sūryasaṃkāśān karmāraparimārjitān. anyonyasya raṇe kruddhau cikṣipāte muhur muhuḥ.

भीमो भीष्मवधाकान्ष्की सौमदत्तिं महारथम्। तथा भीष्मजये गृध्नुः सौमदत्तिश् च पाण्डवम्। अयोधयेतां समरे तुल्यवेगौ नरोत्तमौ। कृतप्रतिकृते यत्तौ योधयाम् आसतू रणे।

bhīmo bhīṣmavadhākānṣkī saumadattiṃ mahāratham. tathā bhīṣmajaye gṛdhnuḥ saumadattiś ca pāṇḍavam. ayodhayetāṃ samare tulyavegau narottamau. kṛtapratikṛte yattau yodhayām āsatū raṇe.

युधिष्ठिरं महाराज महत्या सेनया वृतम्। भीष्मायाभिमुखं यान्तं भारद्वाजो न्यवारयत्। तत्र युद्धम् अभूद् घोरं तयोः पुरुषसिंहयोः।

yudhiṣṭhiraṃ mahārāja mahatyā senayā vṛtam. bhīṣmāyābhimukhaṃ yāntaṃ bhāradvājo nyavārayat. tatra yuddham abhūd ghoraṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ.

द्रोणस्य रथनिर्घोषं पर्जन्यनिनदोपमम्। श्रुत्वा प्रभद्रका राजन् समकम्पन्त मारिष।

droṇasya rathanirghoṣaṃ parjanyaninadopamam. śrutvā prabhadrakā rājan samakampanta māriṣa.

सा सेना महती राजन् पाण्डुपुत्रस्य संयुगे। द्रोणेन वारिता यत्ता न चचाल पदात् पदम्।

sā senā mahatī rājan pāṇḍuputrasya saṃyuge. droṇena vāritā yattā na cacāla padāt padam.

चेकितानं रणे क्रुद्धं भीष्मं प्रति जनेश्वर। चित्रसेनस् तव सुतः क्रुद्धरूपम् अवारयत्।

cekitānaṃ raṇe kruddhaṃ bhīṣmaṃ prati janeśvara. citrasenas tava sutaḥ kruddharūpam avārayat.

भीष्महेतोः पराक्रान्तश् चित्रसेनो महारथः। चेकितानं परं शक्त्या योधयाम् आस भारत।

bhīṣmahetoḥ parākrāntaś citraseno mahārathaḥ. cekitānaṃ paraṃ śaktyā yodhayām āsa bhārata.

तथैव चेकितानो ऽपि चित्रसेनम् अयोधयत्। तद् युद्धम् आसीत् सुमहत् तयोस् तत्र पराक्रमे।

tathaiva cekitāno 'pi citrasenam ayodhayat. tad yuddham āsīt sumahat tayos tatra parākrame.

अर्जुनो वार्यमाणस् तु बहुशस् तनयेन ते। विमुखीकृत्य पुत्रं ते तव सेनां ममर्द ह।

arjuno vāryamāṇas tu bahuśas tanayena te. vimukhīkṛtya putraṃ te tava senāṃ mamarda ha.

दुःशासनो ऽपि परया शक्त्या पार्थम् अवारयत्। कथं भीष्मं परो हन्याद् इति निश्चित्य भारत।

duḥśāsano 'pi parayā śaktyā pārtham avārayat. kathaṃ bhīṣmaṃ paro hanyād iti niścitya bhārata.

सा वध्यमाना समरे पुत्रस्य तव वाहिनी। लोड्यते रथिभिः श्रेष्ठैस् तत्र तत्रैव भारत।

sā vadhyamānā samare putrasya tava vāhinī. loḍyate rathibhiḥ śreṣṭhais tatra tatraiva bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...