महाभारत 6.102 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 102→

[mh-6-102] • 78 श्लोकाः

संजय उवाच। ततः पिता तव क्रुद्धो निशितैः सायकोत्तमैः। आजघान रणे पार्थान् सहसेनान् समन्ततः।

saṃjaya uvāca. tataḥ pitā tava kruddho niśitaiḥ sāyakottamaiḥ. ājaghāna raṇe pārthān sahasenān samantataḥ.

भीमं द्वादशभिर् विद्ध्वा सात्यकिं नवभिः शरैः। नकुलं च त्रिभिर् बाणैः सहदेवं च सप्तभिः।

bhīmaṃ dvādaśabhir viddhvā sātyakiṃ navabhiḥ śaraiḥ. nakulaṃ ca tribhir bāṇaiḥ sahadevaṃ ca saptabhiḥ.

युधिष्ठिरं द्वादशभिर् बाह्वोर् उरसि चार्पयत्। धृष्टद्युम्नं ततो विद्ध्वा विननाद महाबलः।

yudhiṣṭhiraṃ dvādaśabhir bāhvor urasi cārpayat. dhṛṣṭadyumnaṃ tato viddhvā vinanāda mahābalaḥ.

तं द्वादशार्धैर् नकुलो माधवश् च त्रिभिः शरैः। सहदेवश् च सप्तत्या पार्थश् च नवभिः शरैः। धृष्टद्युम्नश् च सप्तत्या भीमसेनश् च पञ्चभिः। युधिष्ठिरो द्वादशभिः प्रत्यविध्यत् पितामहम्।

taṃ dvādaśārdhair nakulo mādhavaś ca tribhiḥ śaraiḥ. sahadevaś ca saptatyā pārthaś ca navabhiḥ śaraiḥ. dhṛṣṭadyumnaś ca saptatyā bhīmasenaś ca pañcabhiḥ. yudhiṣṭhiro dvādaśabhiḥ pratyavidhyat pitāmaham.

द्रोणस् तु सात्यकिं विद्ध्वा भीमसेनम् अविध्यत। निशितैर् नवभिः शरैः। नकुलं च त्रिभिर् विद्ध्वा। एकैकं पञ्चभिर् बाणैर् यमदण्डोपमैः शितैः।

droṇas tu sātyakiṃ viddhvā bhīmasenam avidhyata. niśitair navabhiḥ śaraiḥ. nakulaṃ ca tribhir viddhvā. ekaikaṃ pañcabhir bāṇair yamadaṇḍopamaiḥ śitaiḥ.

तौ च तं प्रत्यविध्येतां त्रिभिस् त्रिभिर् अजिह्मगैः। तोत्त्रैर् इव महानागं द्रोणं ब्राह्मणपुंगवम्।

tau ca taṃ pratyavidhyetāṃ tribhis tribhir ajihmagaiḥ. tottrair iva mahānāgaṃ droṇaṃ brāhmaṇapuṃgavam.

सौवीराः कितवाः प्राच्याः प्रतीच्योदीच्यमालवाः। अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयो ऽथ वसातयः। संग्रामे नाजहुर् भीष्मं वध्यमानाः शितैः शरैः।

sauvīrāḥ kitavāḥ prācyāḥ pratīcyodīcyamālavāḥ. abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ. saṃgrāme nājahur bhīṣmaṃ vadhyamānāḥ śitaiḥ śaraiḥ.

तथैवान्ये वध्यमानाः पाण्डवेयैर् महात्मभिः। पाण्डवान् अभ्यवर्तन्त विविधायुधपाणयः। तथैव पाण्डवा राजन् परिवव्रुः पितामहम्।

tathaivānye vadhyamānāḥ pāṇḍaveyair mahātmabhiḥ. pāṇḍavān abhyavartanta vividhāyudhapāṇayaḥ. tathaiva pāṇḍavā rājan parivavruḥ pitāmaham.

स समन्तात् परिवृतो रथौघैर् अपराजितः। गहने ऽग्निर् इवोत्सृष्टः प्रजज्वाल दहन् परान्।

sa samantāt parivṛto rathaughair aparājitaḥ. gahane 'gnir ivotsṛṣṭaḥ prajajvāla dahan parān.

रथाग्न्यगारश् चापार्चिर् असिशक्तिगदेन्धनः। शरस्फुलिङ्गो भीष्माग्निर् ददाह क्षत्रियर्षभान्। यथा हि सुमहान् अग्निः कक्षे चरति सानिलः। तथा भीष्मो महाराज दिव्यम् अस्त्रम् उदीरयन्।

rathāgnyagāraś cāpārcir asiśaktigadendhanaḥ. śarasphuliṅgo bhīṣmāgnir dadāha kṣatriyarṣabhān. yathā hi sumahān agniḥ kakṣe carati sānilaḥ. tathā bhīṣmo mahārāja divyam astram udīrayan.

सुवर्णपुङ्खैर् इषुभिर् गार्ध्रपक्षैः सुतेजनैः। कर्णिनालीकनाराचैश् छादयाम् आस तद् बलम्।

suvarṇapuṅkhair iṣubhir gārdhrapakṣaiḥ sutejanaiḥ. karṇinālīkanārācaiś chādayām āsa tad balam.

अपातयद् ध्वजांश् चैव रथिनश् च शितैः शरैः। मुण्डतालवनानीव चकार स रथव्रजान्।

apātayad dhvajāṃś caiva rathinaś ca śitaiḥ śaraiḥ. muṇḍatālavanānīva cakāra sa rathavrajān.

निर्मनुष्यान् रथान् राजन् गजान् अश्वांश् च संयुगे। अकरोत् स महाबाहुः सर्वशस्त्रभृतां वरः।

nirmanuṣyān rathān rājan gajān aśvāṃś ca saṃyuge. akarot sa mahābāhuḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ.

तस्य ज्यातलनिर्घोषं विस्फूर्जितम् इवाशनेः। निशम्य सर्वभूतानि समकम्पन्त भारत।

tasya jyātalanirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ. niśamya sarvabhūtāni samakampanta bhārata.

अमोघा ह्य् अपतन् बाणाः पितुस् ते भरतर्षभ। नासज्जन्त तनुत्रेषु भीष्मचापच्युताः शराः।

amoghā hy apatan bāṇāḥ pitus te bharatarṣabha. nāsajjanta tanutreṣu bhīṣmacāpacyutāḥ śarāḥ.

हतवीरान् रथान् राजन् संयुक्ताञ् जवनैर् हयैः। अपश्याम महाराज ह्रियमाणान् रणाजिरे। मत्स्यपाञ्चालकैकेयान् पातयाम् आस संयुगे।

hatavīrān rathān rājan saṃyuktāñ javanair hayaiḥ. apaśyāma mahārāja hriyamāṇān raṇājire. matsyapāñcālakaikeyān pātayām āsa saṃyuge.

चेदिकाशिकरूषाणां सहस्राणि चतुर्दश। महारथाः समाख्याताः कुलपुत्रास् तनुत्यजः। अपरावर्तिनः सर्वे सुवर्णविकृतध्वजाः।

cedikāśikarūṣāṇāṃ sahasrāṇi caturdaśa. mahārathāḥ samākhyātāḥ kulaputrās tanutyajaḥ. aparāvartinaḥ sarve suvarṇavikṛtadhvajāḥ.

संग्रामे भीष्मम् आसाद्य व्यादितास्यम् इवान्तकम्। निमग्नाः परलोकाय सवाजिरथकुञ्जराः।

saṃgrāme bhīṣmam āsādya vyāditāsyam ivāntakam. nimagnāḥ paralokāya savājirathakuñjarāḥ.

भग्नाक्षोपस्करान् कांश् चिद् भग्नचक्रांश् च सर्वशः। अपश्याम रथान् राजञ् शतशो ऽथ सहस्रशः।

bhagnākṣopaskarān kāṃś cid bhagnacakrāṃś ca sarvaśaḥ. apaśyāma rathān rājañ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

सवरूथै रथैर् भग्नै रथिभिश् च निपातितैः। शरैः सुकवचैश् छिन्नैः पट्टिशैश् च विशां पते।

savarūthai rathair bhagnai rathibhiś ca nipātitaiḥ. śaraiḥ sukavacaiś chinnaiḥ paṭṭiśaiś ca viśāṃ pate.

गदाभिर् मुसलैश् चैव निस्त्रिंशैश् च शिलीमुखैः। अनुकर्षैर् उपासङ्गैश् चक्रैर् भग्नैश् च मारिष।

gadābhir musalaiś caiva nistriṃśaiś ca śilīmukhaiḥ. anukarṣair upāsaṅgaiś cakrair bhagnaiś ca māriṣa.

बाहुभिः कार्मुकैः खड्गैः शिरोभिश् च सकुण्डलैः। तलत्रैर् अङ्गुलित्रैश् च ध्वजैश् च विनिपातितैः। चापैश् च बहुधा छिन्नैः समास्तीर्यत मेदिनी।

bāhubhiḥ kārmukaiḥ khaḍgaiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ. talatrair aṅgulitraiś ca dhvajaiś ca vinipātitaiḥ. cāpaiś ca bahudhā chinnaiḥ samāstīryata medinī.

हतारोहा गजा राजन् हयाश् च हतसादिनः। परिपेतुर् द्रुतं तत्र शतशो ऽथ सहस्रशः।

hatārohā gajā rājan hayāś ca hatasādinaḥ. paripetur drutaṃ tatra śataśo 'tha sahasraśaḥ.

यतमानाश् च ते वीरा द्रवमाणान् महारथान्। नाशक्नुवन् वारयितुं भीष्मबाणप्रपीडितान्।

yatamānāś ca te vīrā dravamāṇān mahārathān. nāśaknuvan vārayituṃ bhīṣmabāṇaprapīḍitān.

महेन्द्रसमवीर्येण वध्यमाना महाचमूः। अभज्यत महाराज न च द्वौ सह धावतः।

mahendrasamavīryeṇa vadhyamānā mahācamūḥ. abhajyata mahārāja na ca dvau saha dhāvataḥ.

आविद्धरथनागाश्वं पतितध्वजकूबरम्। अनीकं पाण्डुपुत्राणां हाहाभूतम् अचेतनम्।

āviddharathanāgāśvaṃ patitadhvajakūbaram. anīkaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ hāhābhūtam acetanam.

जघानात्र पिता पुत्रं पुत्रश् च पितरं तथा। प्रियं सखायं चाक्रन्दे सखा दैवबलात्कृतः।

jaghānātra pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ tathā. priyaṃ sakhāyaṃ cākrande sakhā daivabalātkṛtaḥ.

विमुच्य कवचान् अन्ये पाण्डुपुत्रस्य सैनिकाः। प्रकीर्य केशान् धावन्तः प्रत्यदृश्यन्त भारत।

vimucya kavacān anye pāṇḍuputrasya sainikāḥ. prakīrya keśān dhāvantaḥ pratyadṛśyanta bhārata.

तद् गोकुलम् इवोद्भ्रान्तम् उद्भ्रान्तरथकुञ्जरम्। ददृशे पाण्डुपुत्रस्य सैन्यम् आर्तस्वरं तदा।

tad gokulam ivodbhrāntam udbhrāntarathakuñjaram. dadṛśe pāṇḍuputrasya sainyam ārtasvaraṃ tadā.

प्रभज्यमानं सैन्यं तु दृष्ट्वा यादवनन्दनः। उवाच पार्थं बीभत्सुं निगृह्य रथम् उत्तमम्।

prabhajyamānaṃ sainyaṃ tu dṛṣṭvā yādavanandanaḥ. uvāca pārthaṃ bībhatsuṃ nigṛhya ratham uttamam.

अयं स कालः संप्राप्तः पार्थ यः काङ्क्षितस् तव। प्रहरास्मै नरव्याघ्र न चेन् मोहात् प्रमुह्यसे।

ayaṃ sa kālaḥ saṃprāptaḥ pārtha yaḥ kāṅkṣitas tava. praharāsmai naravyāghra na cen mohāt pramuhyase.

यत् पुरा कथितं वीर त्वया राज्ञां समागमे। विराटनगरे पार्थ संजयस्य समीपतः।

yat purā kathitaṃ vīra tvayā rājñāṃ samāgame. virāṭanagare pārtha saṃjayasya samīpataḥ.

भीष्मद्रोणमुखान् सर्वान् धार्तराष्ट्रस्य सैनिकान्। सानुबन्धान् हनिष्यामि ये मां योत्स्यन्ति संयुगे।

bhīṣmadroṇamukhān sarvān dhārtarāṣṭrasya sainikān. sānubandhān haniṣyāmi ye māṃ yotsyanti saṃyuge.

इति तत् कुरु कौन्तेय सत्यं वाक्यम् अरिंदम। क्षत्रधर्मम् अनुस्मृत्य युध्यस्व भरतर्षभ।

iti tat kuru kaunteya satyaṃ vākyam ariṃdama. kṣatradharmam anusmṛtya yudhyasva bharatarṣabha.

इत्य् उक्तो वासुदेवेन तिर्यग्दृष्टिर् अधोमुखः। अकाम इव बीभत्सुर् इदं वचनम् अब्रवीत्।

ity ukto vāsudevena tiryagdṛṣṭir adhomukhaḥ. akāma iva bībhatsur idaṃ vacanam abravīt.

अवध्यानां वधं कृत्वा राज्यं वा नरकोत्तरम्। दुःखानि वनवासे वा किं नु मे सुकृतं भवेत्।

avadhyānāṃ vadhaṃ kṛtvā rājyaṃ vā narakottaram. duḥkhāni vanavāse vā kiṃ nu me sukṛtaṃ bhavet.

चोदयाश्वान् यतो भीष्मः करिष्ये वचनं तव। पातयिष्यामि दुर्धर्षं वृद्धं कुरुपितामहम्।

codayāśvān yato bhīṣmaḥ kariṣye vacanaṃ tava. pātayiṣyāmi durdharṣaṃ vṛddhaṃ kurupitāmaham.

ततो ऽश्वान् रजतप्रख्यांश् चोदयाम् आस माधवः। यतो भीष्मस् ततो राजन् दुष्प्रेक्ष्यो रश्मिवान् इव।

tato 'śvān rajataprakhyāṃś codayām āsa mādhavaḥ. yato bhīṣmas tato rājan duṣprekṣyo raśmivān iva.

ततस् तत् पुनर् आवृत्तं युधिष्ठिरबलं महत्। दृष्ट्वा पार्थं महाबाहुं भीष्मायोद्यन्तम् आहवे।

tatas tat punar āvṛttaṃ yudhiṣṭhirabalaṃ mahat. dṛṣṭvā pārthaṃ mahābāhuṃ bhīṣmāyodyantam āhave.

ततो भीष्मः कुरुश्रेष्ठः सिंहवद् विनदन् मुहुः। धनंजयरथं शीघ्रं शरवर्षैर् अवाकिरत्।

tato bhīṣmaḥ kuruśreṣṭhaḥ siṃhavad vinadan muhuḥ. dhanaṃjayarathaṃ śīghraṃ śaravarṣair avākirat.

क्षणेन स रथस् तस्य सहयः सहसारथिः। शरवर्षेण महता न प्राज्ञायत किं चन।

kṣaṇena sa rathas tasya sahayaḥ sahasārathiḥ. śaravarṣeṇa mahatā na prājñāyata kiṃ cana.

वासुदेवस् त्व् असंभ्रान्तो धैर्यम् आस्थाय सात्वतः। चोदयाम् आस तान् अश्वान् वितुन्नान् भीष्मसायकैः।

vāsudevas tv asaṃbhrānto dhairyam āsthāya sātvataḥ. codayām āsa tān aśvān vitunnān bhīṣmasāyakaiḥ.

ततः पार्थो धनुर् गृह्य दिव्यं जलदनिस्वनम्। पातयाम् आस भीष्मस्य धनुश् छित्त्वा शितैः शरैः।

tataḥ pārtho dhanur gṛhya divyaṃ jaladanisvanam. pātayām āsa bhīṣmasya dhanuś chittvā śitaiḥ śaraiḥ.

स च्छिन्नधन्वा कौरव्यः पुनर् अन्यन् महद् धनुः। निमेषान्तरमात्रेण सज्यं चक्रे पिता तव।

sa cchinnadhanvā kauravyaḥ punar anyan mahad dhanuḥ. nimeṣāntaramātreṇa sajyaṃ cakre pitā tava.

विचकर्ष ततो दोर्भ्यां धनुर् जलदनिस्वनम्। अथास्य तद् अपि क्रुद्धश् चिच्छेद धनुर् अर्जुनः।

vicakarṣa tato dorbhyāṃ dhanur jaladanisvanam. athāsya tad api kruddhaś ciccheda dhanur arjunaḥ.

तस्य तत् पूजयाम् आस लाघवं शंतनोः सुतः। साधु पार्थ महाबाहो साधु कुन्तीसुतेति च।

tasya tat pūjayām āsa lāghavaṃ śaṃtanoḥ sutaḥ. sādhu pārtha mahābāho sādhu kuntīsuteti ca.

समाभाष्यैनम् अपरं प्रगृह्य रुचिरं धनुः। मुमोच समरे भीष्मः शरान् पार्थरथं प्रति।

samābhāṣyainam aparaṃ pragṛhya ruciraṃ dhanuḥ. mumoca samare bhīṣmaḥ śarān pārtharathaṃ prati.

अदर्शयद् वासुदेवो हययाने परं बलम्। मोघान् कुर्वञ् शरांस् तस्य मण्डलानि विदर्शयन्।

adarśayad vāsudevo hayayāne paraṃ balam. moghān kurvañ śarāṃs tasya maṇḍalāni vidarśayan.

शुशुभाते नरव्याघ्रौ भीष्मपार्थौ शरक्षतौ। गोवृषाव् इव संरब्धौ विषाणोल्लिखिताङ्कितौ। ततः प्रववृते रौद्रः संग्रामो लोमहर्षणः। पाण्डवानां च मुख्यस्य कुरूणां प्रवरस्य च। तालमात्रे विकर्षन्तौ ताव् उभौ रणकर्कशौ। धनुषी दृढमुष्टी ताव् उभौ पौत्रपितामहौ। श्यामस्य पलितेनासौ संगमः प्रत्यशोभत। गङ्गायमुनयोर् यद्वज् जलयोः प्रतिसंचरः। पार्थनामाङ्किता बाणाः पेतुर् भीष्मस्य वक्षसि। निर्गुणानां कृतघ्नानां मनांसीव हि साधुषु। भीष्मस्यापि ततो बाणाः पेतुर् अर्जुनवक्षसि। महादेवपरिप्राप्तधनुर्विद्यां जिगीषवः।

śuśubhāte naravyāghrau bhīṣmapārthau śarakṣatau. govṛṣāv iva saṃrabdhau viṣāṇollikhitāṅkitau. tataḥ pravavṛte raudraḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ. pāṇḍavānāṃ ca mukhyasya kurūṇāṃ pravarasya ca. tālamātre vikarṣantau tāv ubhau raṇakarkaśau. dhanuṣī dṛḍhamuṣṭī tāv ubhau pautrapitāmahau. śyāmasya palitenāsau saṃgamaḥ pratyaśobhata. gaṅgāyamunayor yadvaj jalayoḥ pratisaṃcaraḥ. pārthanāmāṅkitā bāṇāḥ petur bhīṣmasya vakṣasi. nirguṇānāṃ kṛtaghnānāṃ manāṃsīva hi sādhuṣu. bhīṣmasyāpi tato bāṇāḥ petur arjunavakṣasi. mahādevapariprāptadhanurvidyāṃ jigīṣavaḥ.

वासुदेवस् तु संप्रेक्ष्य पार्थस्य मृदुयुद्धताम्। भीष्मं च शरवर्षाणि सृजन्तम् अनिशं युधि।

vāsudevas tu saṃprekṣya pārthasya mṛduyuddhatām. bhīṣmaṃ ca śaravarṣāṇi sṛjantam aniśaṃ yudhi.

प्रतपन्तम् इवादित्यं मध्यम् आसाद्य सेनयोः। वरान् वरान् विनिघ्नन्तं पाण्डुपुत्रस्य सैनिकान्।

pratapantam ivādityaṃ madhyam āsādya senayoḥ. varān varān vinighnantaṃ pāṇḍuputrasya sainikān.

युगान्तम् इव कुर्वाणं भीष्मं यौधिष्ठिरे बले। नामृष्यत महाबाहुर् माधवः परवीरहा। वासुदेवस् तु संक्रुद्धो रोषाज् जज्वाल संयुगे।

yugāntam iva kurvāṇaṃ bhīṣmaṃ yaudhiṣṭhire bale. nāmṛṣyata mahābāhur mādhavaḥ paravīrahā. vāsudevas tu saṃkruddho roṣāj jajvāla saṃyuge.

उत्सृज्य रजतप्रख्यान् हयान् पार्थस्य मारिष। क्रुद्धो नाम महायोगी प्रचस्कन्द महारथात्। अभिदुद्राव भीष्मं स भुजप्रहरणो बली।

utsṛjya rajataprakhyān hayān pārthasya māriṣa. kruddho nāma mahāyogī pracaskanda mahārathāt. abhidudrāva bhīṣmaṃ sa bhujapraharaṇo balī.

प्रतोदपाणिस् तेजस्वी सिंहवद् विनदन् मुहुः। दारयन्न् इव पद्भ्यां स जगतीं जगतीश्वरः।

pratodapāṇis tejasvī siṃhavad vinadan muhuḥ. dārayann iva padbhyāṃ sa jagatīṃ jagatīśvaraḥ.

क्रोधताम्रेक्षणः कृष्णो जिघांसुर् अमितद्युतिः। ग्रसन्न् इव च चेतांसि तावकानां महाहवे।

krodhatāmrekṣaṇaḥ kṛṣṇo jighāṃsur amitadyutiḥ. grasann iva ca cetāṃsi tāvakānāṃ mahāhave.

दृष्ट्वा माधवम् आक्रन्दे भीष्मायोद्यन्तम् आहवे। हतो भीष्मो हतो भीष्म इति तत्र स्म सैनिकाः। क्रोशन्तः प्राद्रवन् सर्वे वासुदेवभयान् नराः।

dṛṣṭvā mādhavam ākrande bhīṣmāyodyantam āhave. hato bhīṣmo hato bhīṣma iti tatra sma sainikāḥ. krośantaḥ prādravan sarve vāsudevabhayān narāḥ.

पीतकौशेयसंवीतो मणिश्यामो जनार्दनः। शुशुभे विद्रवन् भीष्मं विद्युन्माली यथाम्बुदः।

pītakauśeyasaṃvīto maṇiśyāmo janārdanaḥ. śuśubhe vidravan bhīṣmaṃ vidyunmālī yathāmbudaḥ.

स सिंह इव मातङ्गं यूथर्षभ इवर्षभम्। अभिदुद्राव तेजस्वी विनदन् यादवर्षभः। प्रतोदपाणिर् भगवाञ् शुशुभे यादवर्षभः। यथांशुनार्दयच् चन्द्रम् अमावास्यां दिवाकरः।

sa siṃha iva mātaṅgaṃ yūtharṣabha ivarṣabham. abhidudrāva tejasvī vinadan yādavarṣabhaḥ. pratodapāṇir bhagavāñ śuśubhe yādavarṣabhaḥ. yathāṃśunārdayac candram amāvāsyāṃ divākaraḥ.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य पुण्डरीकाक्षम् आहवे। असंभ्रमं रणे भीष्मो विचकर्ष महद् धनुः। उवाच चैनं गोविन्दम् असंभ्रान्तेन चेतसा।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya puṇḍarīkākṣam āhave. asaṃbhramaṃ raṇe bhīṣmo vicakarṣa mahad dhanuḥ. uvāca cainaṃ govindam asaṃbhrāntena cetasā.

एह्य् एहि पुण्डरीकाक्ष देवदेव नमो ऽस्तु ते। माम् अद्य सात्वतश्रेष्ठ पातयस्व महाहवे।

ehy ehi puṇḍarīkākṣa devadeva namo 'stu te. mām adya sātvataśreṣṭha pātayasva mahāhave.

त्वया हि देव संग्रामे हतस्यापि ममानघ। श्रेय एव परं कृष्ण लोके ऽमुष्मिन्न् इहैव च। संभावितो ऽस्मि गोविन्द त्रैलोक्येनाद्य संयुगे। प्रहरस्व यथेष्टं वै दासो ऽस्मि तव चानघ। निर्गुणेनापि तोत्त्रेण वासुदेव कृतं मम। यो योगिभिश् च दुष्प्राप्यः स घातार्थम् इहागतः।

tvayā hi deva saṃgrāme hatasyāpi mamānagha. śreya eva paraṃ kṛṣṇa loke 'muṣminn ihaiva ca. saṃbhāvito 'smi govinda trailokyenādya saṃyuge. praharasva yatheṣṭaṃ vai dāso 'smi tava cānagha. nirguṇenāpi tottreṇa vāsudeva kṛtaṃ mama. yo yogibhiś ca duṣprāpyaḥ sa ghātārtham ihāgataḥ.

अन्वग् एव ततः पार्थस् तम् अनुद्रुत्य केशवम्। निजग्राह महाबाहुर् बाहुभ्यां परिगृह्य वै।

anvag eva tataḥ pārthas tam anudrutya keśavam. nijagrāha mahābāhur bāhubhyāṃ parigṛhya vai.

निगृह्यमाणः पार्थेन कृष्णो राजीवलोचनः। जगाम चैनम् आदाय वेगेन पुरुषोत्तमः।

nigṛhyamāṇaḥ pārthena kṛṣṇo rājīvalocanaḥ. jagāma cainam ādāya vegena puruṣottamaḥ.

पार्थस् तु विष्टभ्य बलाच् चरणौ परवीरहा। निजघ्राह हृषीकेशं कथं चिद् दशमे पदे।

pārthas tu viṣṭabhya balāc caraṇau paravīrahā. nijaghrāha hṛṣīkeśaṃ kathaṃ cid daśame pade.

तत एनम् उवाचार्तः क्रोधपर्याकुलेक्षणम्। निःश्वसन्तं यथा नागम् अर्जुनः परवीरहा।

tata enam uvācārtaḥ krodhaparyākulekṣaṇam. niḥśvasantaṃ yathā nāgam arjunaḥ paravīrahā.

निवर्तस्व महाबाहो नानृतं कर्तुम् अर्हसि। यत् त्वया कथितं पूर्वं न योत्स्यामीति केशव।

nivartasva mahābāho nānṛtaṃ kartum arhasi. yat tvayā kathitaṃ pūrvaṃ na yotsyāmīti keśava.

मिथ्यावादीति लोकस् त्वां कथयिष्यति माधव। ममैष भारः सर्वो हि हनिष्यामि यतव्रतम्।

mithyāvādīti lokas tvāṃ kathayiṣyati mādhava. mamaiṣa bhāraḥ sarvo hi haniṣyāmi yatavratam.

शपे माधव सख्येन सत्येन सुकृतेन च। अन्तं यथा गमिष्यामि शत्रूणां शत्रुकर्शन।

śape mādhava sakhyena satyena sukṛtena ca. antaṃ yathā gamiṣyāmi śatrūṇāṃ śatrukarśana.

अद्यैव पश्य दुर्धर्षं पात्यमानं महाव्रतम्। तारापतिम् इवापूर्णम् अन्तकाले यदृच्छया।

adyaiva paśya durdharṣaṃ pātyamānaṃ mahāvratam. tārāpatim ivāpūrṇam antakāle yadṛcchayā.

माधवस् तु वचः श्रुत्वा फल्गुनस्य महात्मनः। अभवत् परमप्रीतो ज्ञात्वा पार्थस्य विक्रमम्। नकिंचिद् उक्त्वा सक्रोध आरुरोह रथं पुनः।

mādhavas tu vacaḥ śrutvā phalgunasya mahātmanaḥ. abhavat paramaprīto jñātvā pārthasya vikramam. nakiṃcid uktvā sakrodha āruroha rathaṃ punaḥ.

तौ रथस्थौ नरव्याघ्रौ भीष्मः शांतनवः पुनः। ववर्ष शरवर्षेण मेघो वृष्ट्या यथाचलौ।

tau rathasthau naravyāghrau bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ punaḥ. vavarṣa śaravarṣeṇa megho vṛṣṭyā yathācalau.

प्राणांश् चादत्त योधानां पिता देवव्रतस् तव। गभस्तिभिर् इवादित्यस् तेजांसि शिशिरात्यये।

prāṇāṃś cādatta yodhānāṃ pitā devavratas tava. gabhastibhir ivādityas tejāṃsi śiśirātyaye.

यथा कुरूणां सैन्यानि बभञ्ज युधि पाण्डवः। तथा पाण्डवसैन्यानि बभञ्ज युधि ते पिता।

yathā kurūṇāṃ sainyāni babhañja yudhi pāṇḍavaḥ. tathā pāṇḍavasainyāni babhañja yudhi te pitā.

हतविद्रुतसैन्यास् तु निरुत्साहा विचेतसः। निरीक्षितुं न शेकुस् ते भीष्मम् अप्रतिमं रणे। कुर्वाणं समरे कर्माण्य् अतिमानुषविक्रमम्। मध्यं गतम् इवादित्यं प्रतपन्तं स्वतेजसा।

hatavidrutasainyās tu nirutsāhā vicetasaḥ. nirīkṣituṃ na śekus te bhīṣmam apratimaṃ raṇe. kurvāṇaṃ samare karmāṇy atimānuṣavikramam. madhyaṃ gatam ivādityaṃ pratapantaṃ svatejasā.

ते वध्यमाना भीष्मेण कालेनेव युगक्षये। वीक्षां चक्रुर् महाराज पाण्डवा भयपीडिताः। तथा पाण्डवसैन्यानि द्राव्यमाणानि भारत। वध्यमाना रणे चापि भीष्मेणामित्रकर्शिना।

te vadhyamānā bhīṣmeṇa kāleneva yugakṣaye. vīkṣāṃ cakrur mahārāja pāṇḍavā bhayapīḍitāḥ. tathā pāṇḍavasainyāni drāvyamāṇāni bhārata. vadhyamānā raṇe cāpi bhīṣmeṇāmitrakarśinā.

त्रातारं नाध्यगच्छन्त गावः पङ्कगता इव। पिपीलिका इव क्षुण्णा दुर्बला बलिना रणे। तथैव योधा राजेन्द्र भीष्मेणामित्रघातिना। समरे मृदिताः सर्वे पाण्डवाः सह सृञ्जयैः।

trātāraṃ nādhyagacchanta gāvaḥ paṅkagatā iva. pipīlikā iva kṣuṇṇā durbalā balinā raṇe. tathaiva yodhā rājendra bhīṣmeṇāmitraghātinā. samare mṛditāḥ sarve pāṇḍavāḥ saha sṛñjayaiḥ.

महारथं भारत दुष्प्रधर्षं; शरौघिणं प्रतपन्तं नरेन्द्रान्। भीष्मं न शेकुः प्रतिवीक्षितुं ते; शरार्चिषं सूर्यम् इवातपन्तम्।

mahārathaṃ bhārata duṣpradharṣaṃ; śaraughiṇaṃ pratapantaṃ narendrān. bhīṣmaṃ na śekuḥ prativīkṣituṃ te; śarārciṣaṃ sūryam ivātapantam.

विमृद्नतस् तस्य तु पाण्डुसेनाम्; अस्तं जगामाथ सहस्ररश्मिः। ततो ऽपि भीष्मः सबलः ससैन्यान्। न्यवारयत् पाण्डुसुताञ् शरौघैः। जघान चैतान् सुभृशं महाबलो। महाव्रतः पाण्डुसुतान् महात्मा। रणे करूशाधिपचेदिपैर् बलैर्। वृतान् सदा चक्रधरस्य पश्यतः। ततो बलानां श्रमकर्शितानां; मनो ऽवहारं प्रति संबभूव। उदयगिरितटस्थः पद्मिनीं बोधयित्वा। मृदुतरकिरणाग्रैस् ताः स्वयं चोपभुज्य। मलिनमधुपसङ्गात् तासु संजातकोपः। कृतरुचिरविरोचिर् भानुम् अस्तं प्रयातः।

vimṛdnatas tasya tu pāṇḍusenām; astaṃ jagāmātha sahasraraśmiḥ. tato 'pi bhīṣmaḥ sabalaḥ sasainyān. nyavārayat pāṇḍusutāñ śaraughaiḥ. jaghāna caitān subhṛśaṃ mahābalo. mahāvrataḥ pāṇḍusutān mahātmā. raṇe karūśādhipacedipair balair. vṛtān sadā cakradharasya paśyataḥ. tato balānāṃ śramakarśitānāṃ; mano 'vahāraṃ prati saṃbabhūva. udayagiritaṭasthaḥ padminīṃ bodhayitvā. mṛdutarakiraṇāgrais tāḥ svayaṃ copabhujya. malinamadhupasaṅgāt tāsu saṃjātakopaḥ. kṛtaruciravirocir bhānum astaṃ prayātaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...