महाभारत 6.101 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 101→

[mh-6-101] • 33 श्लोकाः

संजय उवाच। दृष्ट्वा भीष्मं रणे क्रुद्धं पाण्डवैर् अभिसंवृतम्। यथा मेघैर् महाराज तपान्ते दिवि भास्करम्।

saṃjaya uvāca. dṛṣṭvā bhīṣmaṃ raṇe kruddhaṃ pāṇḍavair abhisaṃvṛtam. yathā meghair mahārāja tapānte divi bhāskaram.

दुर्योधनो महाराज दुःशासनम् अभाषत। एष शूरो महेष्वासो भीष्मः शत्रुनिषूदनः।

duryodhano mahārāja duḥśāsanam abhāṣata. eṣa śūro maheṣvāso bhīṣmaḥ śatruniṣūdanaḥ.

छादितः पाण्डवैः शूरैः समन्ताद् भरतर्षभ। तस्य कार्यं त्वया वीर रक्षणं सुमहात्मनः।

chāditaḥ pāṇḍavaiḥ śūraiḥ samantād bharatarṣabha. tasya kāryaṃ tvayā vīra rakṣaṇaṃ sumahātmanaḥ.

रक्ष्यमाणो हि समरे भीष्मो ऽस्माकं पितामहः। निहन्यात् समरे यत्तान् पाञ्चालान् पाण्डवैः सह।

rakṣyamāṇo hi samare bhīṣmo 'smākaṃ pitāmahaḥ. nihanyāt samare yattān pāñcālān pāṇḍavaiḥ saha.

तत्र कार्यम् अहं मन्ये भीष्मस्यैवाभिरक्षणम्। गोप्ता ह्य् एष महेष्वासो भीष्मो ऽस्माकं पितामहः।

tatra kāryam ahaṃ manye bhīṣmasyaivābhirakṣaṇam. goptā hy eṣa maheṣvāso bhīṣmo 'smākaṃ pitāmahaḥ.

स भवान् सर्वसैन्येन परिवार्य पितामहम्। समरे दुष्करं कर्म कुर्वाणं परिरक्षतु।

sa bhavān sarvasainyena parivārya pitāmaham. samare duṣkaraṃ karma kurvāṇaṃ parirakṣatu.

एवम् उक्तस् तु समरे पुत्रो दुःशासनस् तव। परिवार्य स्थितो भीष्मं सैन्येन महता वृतः।

evam uktas tu samare putro duḥśāsanas tava. parivārya sthito bhīṣmaṃ sainyena mahatā vṛtaḥ.

ततः शतसहस्रेण हयानां सुबलात्मजः। विमलप्रासहस्तानाम् ऋष्टितोमरधारिणाम्।

tataḥ śatasahasreṇa hayānāṃ subalātmajaḥ. vimalaprāsahastānām ṛṣṭitomaradhāriṇām.

दर्पितानां सुवेगानां बलस्थानां पताकिनाम्। शिक्षितैर् युद्धकुशलैर् उपेतानां नरोत्तमैः। नानाशस्त्रसमाकीर्णो युद्धायैवाभिदंशितः।

darpitānāṃ suvegānāṃ balasthānāṃ patākinām. śikṣitair yuddhakuśalair upetānāṃ narottamaiḥ. nānāśastrasamākīrṇo yuddhāyaivābhidaṃśitaḥ.

नकुलं सहदेवं च धर्मराजं च पाण्डवम्। न्यवारयन् नरश्रेष्ठं परिवार्य समन्ततः।

nakulaṃ sahadevaṃ ca dharmarājaṃ ca pāṇḍavam. nyavārayan naraśreṣṭhaṃ parivārya samantataḥ.

ततो दुर्योधनो राजा शूराणां हयसादिनाम्। अयुतं प्रेषयाम् आस पाण्डवानां निवारणे।

tato duryodhano rājā śūrāṇāṃ hayasādinām. ayutaṃ preṣayām āsa pāṇḍavānāṃ nivāraṇe.

तैः प्रविष्टैर् महावेगैर् गरुत्मद्भिर् इवाहवे। खुराहता धरा राजंश् चकम्पे च ननाद च।

taiḥ praviṣṭair mahāvegair garutmadbhir ivāhave. khurāhatā dharā rājaṃś cakampe ca nanāda ca.

खुरशब्दश् च सुमहान् वाजिनां शुश्रुवे तदा। महावंशवनस्येव दह्यमानस्य पर्वते।

khuraśabdaś ca sumahān vājināṃ śuśruve tadā. mahāvaṃśavanasyeva dahyamānasya parvate.

उत्पतद्भिश् च तैस् तत्र समुद्धूतं महद् रजः। दिवाकरपथं प्राप्य छादयाम् आस भास्करम्।

utpatadbhiś ca tais tatra samuddhūtaṃ mahad rajaḥ. divākarapathaṃ prāpya chādayām āsa bhāskaram.

वेगवद्भिर् हयैस् तैस् तु क्षोभितं पाण्डवं बलम्। निपतद्भिर् महावेगैर् हंसैर् इव महत् सरः। हेषतां चैव शब्देन न प्राज्ञायत किं चन। अन्तर्दधे महाञ् शब्दस् तेन शब्देन मोहितः।

vegavadbhir hayais tais tu kṣobhitaṃ pāṇḍavaṃ balam. nipatadbhir mahāvegair haṃsair iva mahat saraḥ. heṣatāṃ caiva śabdena na prājñāyata kiṃ cana. antardadhe mahāñ śabdas tena śabdena mohitaḥ.

ततो युधिष्ठिरो राजा माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ। प्रत्यघ्नंस् तरसा वेगं समरे हयसादिनाम्।

tato yudhiṣṭhiro rājā mādrīputrau ca pāṇḍavau. pratyaghnaṃs tarasā vegaṃ samare hayasādinām.

उद्वृत्तस्य महाराज प्रावृट्कालेन पूर्यतः। पौर्णमास्याम् अम्बुवेगं यथा वेला महोदधेः।

udvṛttasya mahārāja prāvṛṭkālena pūryataḥ. paurṇamāsyām ambuvegaṃ yathā velā mahodadheḥ.

ततस् ते रथिनो राजञ् शरैः संनतपर्वभिः। न्यकृन्तन्न् उत्तमाङ्गानि कायेभ्यो हयसादिनाम्।

tatas te rathino rājañ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. nyakṛntann uttamāṅgāni kāyebhyo hayasādinām.

ते निपेतुर् महाराज निहता दृढधन्विभिः। नागैर् इव महानागा यथा स्युर् गिरिगह्वरे।

te nipetur mahārāja nihatā dṛḍhadhanvibhiḥ. nāgair iva mahānāgā yathā syur girigahvare.

ते ऽपि प्रासैः सुनिशितैः शरैः संनतपर्वभिः। न्यकृन्तन्न् उत्तमाङ्गानि विचरन्तो दिशो दश।

te 'pi prāsaiḥ suniśitaiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. nyakṛntann uttamāṅgāni vicaranto diśo daśa.

अत्यासन्ना हयारोहा ऋष्टिभिर् भरतर्षभ। अच्छिनन्न् उत्तमाङ्गानि फलानीव महाद्रुमात्।

atyāsannā hayārohā ṛṣṭibhir bharatarṣabha. acchinann uttamāṅgāni phalānīva mahādrumāt.

ससादिनो हया राजंस् तत्र तत्र निषूदिताः। पतिताः पात्यमानाश् च शतशो ऽथ सहस्रशः।

sasādino hayā rājaṃs tatra tatra niṣūditāḥ. patitāḥ pātyamānāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ.

वध्यमाना हयास् ते तु प्राद्रवन्त भयार्दिताः। यथा सिंहान् समासाद्य मृगाः प्राणपरायणाः। एवं तु सौबलं सैन्यं प्रभग्नं सर्वतोदिशम्।

vadhyamānā hayās te tu prādravanta bhayārditāḥ. yathā siṃhān samāsādya mṛgāḥ prāṇaparāyaṇāḥ. evaṃ tu saubalaṃ sainyaṃ prabhagnaṃ sarvatodiśam.

पाण्डवास् तु महाराज जित्वा शत्रून् महाहवे। दध्मुः शङ्खांश् च भेरीश् च ताडयाम् आसुर् आहवे।

pāṇḍavās tu mahārāja jitvā śatrūn mahāhave. dadhmuḥ śaṅkhāṃś ca bherīś ca tāḍayām āsur āhave.

ततो दुर्योधनो दृष्ट्वा दीनं सैन्यम् अवस्थितम्। अब्रवीद् भरतश्रेष्ठ मद्रराजम् इदं वचः। उवाच मद्राधिपतिं राजा दुर्योधनस् तदा।

tato duryodhano dṛṣṭvā dīnaṃ sainyam avasthitam. abravīd bharataśreṣṭha madrarājam idaṃ vacaḥ. uvāca madrādhipatiṃ rājā duryodhanas tadā.

एष पाण्डुसुतो ज्येष्ठो जित्वा मातुल मामकान्। पश्यतां नो महाबाहो सेनां द्रावयते बली।

eṣa pāṇḍusuto jyeṣṭho jitvā mātula māmakān. paśyatāṃ no mahābāho senāṃ drāvayate balī.

तं वारय महाबाहो वेलेव मकरालयम्। त्वं हि संश्रूयसे ऽत्यर्थम् असह्यबलविक्रमः।

taṃ vāraya mahābāho veleva makarālayam. tvaṃ hi saṃśrūyase 'tyartham asahyabalavikramaḥ.

पुत्रस्य तव तद् वाक्यं श्रुत्वा शल्यः प्रतापवान्। प्रययौ रथवंशेन यत्र राजा युधिष्ठिरः।

putrasya tava tad vākyaṃ śrutvā śalyaḥ pratāpavān. prayayau rathavaṃśena yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ.

तद् आपतद् वै सहसा शल्यस्य सुमहद् बलम्। महौघवेगं समरे वारयाम् आस पाण्डवः।

tad āpatad vai sahasā śalyasya sumahad balam. mahaughavegaṃ samare vārayām āsa pāṇḍavaḥ.

मद्रराजं च समरे धर्मराजो महारथः। दशभिः सायकैस् तूर्णम् आजघान स्तनान्तरे। नकुलः सहदेवश् च त्रिभिस् त्रिभिर् अजिह्मगैः।

madrarājaṃ ca samare dharmarājo mahārathaḥ. daśabhiḥ sāyakais tūrṇam ājaghāna stanāntare. nakulaḥ sahadevaś ca tribhis tribhir ajihmagaiḥ.

मद्रराजो ऽपि तान् सर्वान् आजघान त्रिभिस् त्रिभिः। युधिष्ठिरं पुनः षष्ट्या विव्याध निशितैः शरैः। माद्रीपुत्रौ च संरब्धौ द्वाभ्यां द्वाभ्याम् अताडयत्।

madrarājo 'pi tān sarvān ājaghāna tribhis tribhiḥ. yudhiṣṭhiraṃ punaḥ ṣaṣṭyā vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ. mādrīputrau ca saṃrabdhau dvābhyāṃ dvābhyām atāḍayat.

ततो भीमो महाबाहुर् दृष्ट्वा राजानम् आहवे। मद्रराजवशं प्राप्तं मृत्योर् आस्यगतं यथा। अभ्यद्रवत संग्रामे युधिष्ठिरम् अमित्रजित्। आपतन्न् एव भीमस् तु मद्रराजम् अताडयत्। सर्वपारशवैस् तीक्ष्णैर् नाराचैर् मर्मभेदिभिः। ततो भीष्मश् च द्रोणश् च सैन्येन महता वृतौ। राजानम् अभ्यपद्येताम् अञ्जसा शरवर्षिणौ। धृष्टद्युम्नस् त्रिभिर् विद्ध्वा राजानम् अभ्यपद्यत।

tato bhīmo mahābāhur dṛṣṭvā rājānam āhave. madrarājavaśaṃ prāptaṃ mṛtyor āsyagataṃ yathā. abhyadravata saṃgrāme yudhiṣṭhiram amitrajit. āpatann eva bhīmas tu madrarājam atāḍayat. sarvapāraśavais tīkṣṇair nārācair marmabhedibhiḥ. tato bhīṣmaś ca droṇaś ca sainyena mahatā vṛtau. rājānam abhyapadyetām añjasā śaravarṣiṇau. dhṛṣṭadyumnas tribhir viddhvā rājānam abhyapadyata.

ततो युद्धं महाघोरं प्रावर्तत सुदारुणम्। अपरां दिशम् आस्थाय द्योतमाने दिवाकरे।

tato yuddhaṃ mahāghoraṃ prāvartata sudāruṇam. aparāṃ diśam āsthāya dyotamāne divākare.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...