महाभारत 4.57 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 57→

[mh-4-57] • 19 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। अथ संगम्य सर्वे तु कौरवाणां महारथाः। अर्जुनं सहिता यत्ताः प्रत्ययुध्यन्त भारत। एतस्मिन्न् अन्तरे क्रुद्धो भीष्मो द्रोणम् अथाब्रवीत्। दृष्ट्वा कृपं फल्गुनेन पीडितं च जितं रणे। एकैकम् अस्मान् संग्रामे पराजयति फल्गुनः। अहं द्रोणश् च कर्णश् च द्रौणिर् गौतम एव च। अन्ये च बहवः शूरा वयं जेष्याम वासविम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. atha saṃgamya sarve tu kauravāṇāṃ mahārathāḥ. arjunaṃ sahitā yattāḥ pratyayudhyanta bhārata. etasminn antare kruddho bhīṣmo droṇam athābravīt. dṛṣṭvā kṛpaṃ phalgunena pīḍitaṃ ca jitaṃ raṇe. ekaikam asmān saṃgrāme parājayati phalgunaḥ. ahaṃ droṇaś ca karṇaś ca drauṇir gautama eva ca. anye ca bahavaḥ śūrā vayaṃ jeṣyāma vāsavim.

स सायकमयैर् जालैः सर्वतस् तान् महारथान्। प्राच्छादयद् अमेयात्मा नीहार इव पर्वतान्।

sa sāyakamayair jālaiḥ sarvatas tān mahārathān. prācchādayad ameyātmā nīhāra iva parvatān.

नदद्भिश् च महानागैर् हेषमाणैश् च वाजिभिः। भेरीशङ्खनिनादैश् च स शब्दस् तुमुलो ऽभवत्।

nadadbhiś ca mahānāgair heṣamāṇaiś ca vājibhiḥ. bherīśaṅkhaninādaiś ca sa śabdas tumulo 'bhavat.

नराश्वकायान् निर्भिद्य लोहानि कवचानि च। पार्थस्य शरजालानि विनिष्पेतुः सहस्रशः।

narāśvakāyān nirbhidya lohāni kavacāni ca. pārthasya śarajālāni viniṣpetuḥ sahasraśaḥ.

त्वरमाणः शरान् अस्यन् पाण्डवः स बभौ रणे। मध्यंदिनगतो ऽर्चिष्माञ् शरदीव दिवाकरः। अविषह्य शरान् सर्वे पार्थचापच्युतान् रणे।

tvaramāṇaḥ śarān asyan pāṇḍavaḥ sa babhau raṇe. madhyaṃdinagato 'rciṣmāñ śaradīva divākaraḥ. aviṣahya śarān sarve pārthacāpacyutān raṇe.

उपप्लवन्त वित्रस्ता रथेभ्यो रथिनस् तदा। सादिनश् चाश्वपृष्ठेभ्यो भूमौ चापि पदातयः।

upaplavanta vitrastā rathebhyo rathinas tadā. sādinaś cāśvapṛṣṭhebhyo bhūmau cāpi padātayaḥ.

शरैः संताड्यमानानां कवचानां महात्मनाम्। ताम्रराजतलोहानां प्रादुरासीन् महास्वनः।

śaraiḥ saṃtāḍyamānānāṃ kavacānāṃ mahātmanām. tāmrarājatalohānāṃ prādurāsīn mahāsvanaḥ.

छन्नम् आयोधनं सर्वं शरीरैर् गतचेतसाम्। गजाश्वसादिभिस् तत्र शितबाणात्तजीवितैः। श्रान्त्या गलितशस्त्राणां पतताम् अश्वसादिनाम्।

channam āyodhanaṃ sarvaṃ śarīrair gatacetasām. gajāśvasādibhis tatra śitabāṇāttajīvitaiḥ. śrāntyā galitaśastrāṇāṃ patatām aśvasādinām.

रथोपस्थाभिपतितैर् आस्तृता मानवैर् मही। प्रनृत्यद् इव संग्रामे चापहस्तो धनंजयः। शिरांस्य् अपातयत् संख्ये क्षत्रियाणां नरर्षभः।

rathopasthābhipatitair āstṛtā mānavair mahī. pranṛtyad iva saṃgrāme cāpahasto dhanaṃjayaḥ. śirāṃsy apātayat saṃkhye kṣatriyāṇāṃ nararṣabhaḥ.

श्रुत्वा गाण्डीवनिर्घोषं विस्फूर्जितम् इवाशनेः। त्रस्तानि सर्वभूतानि व्यगच्छन्त महाहवात्।

śrutvā gāṇḍīvanirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ. trastāni sarvabhūtāni vyagacchanta mahāhavāt.

कुण्डलोष्णीषधारीणि जातरूपस्रजानि च। पतितानि स्म दृश्यन्ते शिरांसि रणमूर्धनि।

kuṇḍaloṣṇīṣadhārīṇi jātarūpasrajāni ca. patitāni sma dṛśyante śirāṃsi raṇamūrdhani.

विशिखोन्मथितैर् गात्रैर् बाहुभिश् च सकार्मुकैः। सहस्ताभरणैश् चान्यैः प्रच्छन्ना भाति मेदिनी।

viśikhonmathitair gātrair bāhubhiś ca sakārmukaiḥ. sahastābharaṇaiś cānyaiḥ pracchannā bhāti medinī.

शिरसां पात्यमानानाम् अन्तरा निशितैः शरैः। अश्मवृष्टिर् इवाकाशाद् अभवद् भरतर्षभ।

śirasāṃ pātyamānānām antarā niśitaiḥ śaraiḥ. aśmavṛṣṭir ivākāśād abhavad bharatarṣabha.

दर्शयित्वा तथात्मानं रौद्रं रुद्रपराक्रमः। जघान समरे योधाञ् शतशो ऽथ सहस्रशः। अवरुद्धश् चरन् पार्थो दशवर्षाणि त्रीणि च। क्रोधाग्निम् उत्सृजद् घोरं धार्तराष्ट्रेषु पाण्डवः।

darśayitvā tathātmānaṃ raudraṃ rudraparākramaḥ. jaghāna samare yodhāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ. avaruddhaś caran pārtho daśavarṣāṇi trīṇi ca. krodhāgnim utsṛjad ghoraṃ dhārtarāṣṭreṣu pāṇḍavaḥ.

तस्य तद् दहतः सैन्यं दृष्ट्वा चैव पराक्रमम्। सर्वे शान्तिपरा योधा धार्तराष्ट्रस्य पश्यतः। यथा नलवनं नागः प्रभिन्नः षष्टिहायनः। परं सर्वान् अपामृद्नाद् अर्जुनः शस्त्रतेजसा।

tasya tad dahataḥ sainyaṃ dṛṣṭvā caiva parākramam. sarve śāntiparā yodhā dhārtarāṣṭrasya paśyataḥ. yathā nalavanaṃ nāgaḥ prabhinnaḥ ṣaṣṭihāyanaḥ. paraṃ sarvān apāmṛdnād arjunaḥ śastratejasā.

वित्रासयित्वा तत् सैन्यं द्रावयित्वा महारथान्। अर्जुनो जयतां श्रेष्ठः पर्यवर्तत भारत। तस्य मार्गान् विचरतो निघ्नतश् च रणाजिरे।

vitrāsayitvā tat sainyaṃ drāvayitvā mahārathān. arjuno jayatāṃ śreṣṭhaḥ paryavartata bhārata. tasya mārgān vicarato nighnataś ca raṇājire.

प्रावर्तयन् नदीं घोरां शोणितौघतरङ्गिणीम्। अस्थिशैवलसंबाधां युगान्ते कालनिर्मिताम्।

prāvartayan nadīṃ ghorāṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm. asthiśaivalasaṃbādhāṃ yugānte kālanirmitām.

शरचापप्लवां घोरां मांसशोणितकर्दमाम्। तनुत्रोष्णीषसंबाधां नागकूर्ममहाद्विपाम्। मेदोवसासृक् प्रवहां महाभयविवर्धिनीम्। रौद्ररूपां महाभीमां श्वापदैर् अभिनादिताम्। तीक्ष्णशस्त्रमहाग्राहां क्रव्यादगणसेविताम्। मुक्ताहारोर्मिकलिलां चित्रालंकारभूषिताम्। शरसंघमहावर्तां नागनक्रां दुरत्ययाम्। रौद्ररूपां महाभीमां शरदुन्दुभिनिःस्वनाम्। प्रावर्तयन् नदीं घोरां पिशाचगणसेविताम्। करवालासिपाठीनां चामरोष्णीषफेनिलाम्। अश्वग्रीवमहावर्तां कबन्धजलमानुषाम्। काककङ्करुतां तीव्रां सारसक्रौञ्चनादिताम्। महारथमहाद्वीपां शङ्खदुन्दुभिनिस्वनाम्। सिंहनादमहानादां शङ्खकम्बुकसंकुलाम्। वीरोत्तमाङ्गपद्माढ्यां शरचापमहानलाम्। पदातिमत्स्यकलिलां गजशीर्षककच्छपाम्। गोमायुमृगसंघुष्टां मांसशोणितकर्दमाम्। प्रावर्तयन् नदीं घोरां पिशाचगणसेविताम्। अपाराम् अनपारां च रक्तोदां सर्वतो वृताम्। चकार महतीं पार्थो नदीम् उत्तरशोणिताम्। गजवर्ष्ममहाद्वीपाम् अश्वदेहमहाशिलाम्। पदातिदेहसंघाटां रथावलिमहातरुम्। केशशाड्वलसंच्छन्नां सुतरां भीतिदां नृणाम्। अगाधरक्तोदवहां यमसागरगामिनीम्। दुस्तरां भीरुमर्त्यानां शूराणां सुतरां नृप। प्रावर्तयन् नदीम् एवं भीषणां पाकशासनिः।

śaracāpaplavāṃ ghorāṃ māṃsaśoṇitakardamām. tanutroṣṇīṣasaṃbādhāṃ nāgakūrmamahādvipām. medovasāsṛk pravahāṃ mahābhayavivardhinīm. raudrarūpāṃ mahābhīmāṃ śvāpadair abhināditām. tīkṣṇaśastramahāgrāhāṃ kravyādagaṇasevitām. muktāhārormikalilāṃ citrālaṃkārabhūṣitām. śarasaṃghamahāvartāṃ nāganakrāṃ duratyayām. raudrarūpāṃ mahābhīmāṃ śaradundubhiniḥsvanām. prāvartayan nadīṃ ghorāṃ piśācagaṇasevitām. karavālāsipāṭhīnāṃ cāmaroṣṇīṣaphenilām. aśvagrīvamahāvartāṃ kabandhajalamānuṣām. kākakaṅkarutāṃ tīvrāṃ sārasakrauñcanāditām. mahārathamahādvīpāṃ śaṅkhadundubhinisvanām. siṃhanādamahānādāṃ śaṅkhakambukasaṃkulām. vīrottamāṅgapadmāḍhyāṃ śaracāpamahānalām. padātimatsyakalilāṃ gajaśīrṣakakacchapām. gomāyumṛgasaṃghuṣṭāṃ māṃsaśoṇitakardamām. prāvartayan nadīṃ ghorāṃ piśācagaṇasevitām. apārām anapārāṃ ca raktodāṃ sarvato vṛtām. cakāra mahatīṃ pārtho nadīm uttaraśoṇitām. gajavarṣmamahādvīpām aśvadehamahāśilām. padātidehasaṃghāṭāṃ rathāvalimahātarum. keśaśāḍvalasaṃcchannāṃ sutarāṃ bhītidāṃ nṛṇām. agādharaktodavahāṃ yamasāgaragāminīm. dustarāṃ bhīrumartyānāṃ śūrāṇāṃ sutarāṃ nṛpa. prāvartayan nadīm evaṃ bhīṣaṇāṃ pākaśāsaniḥ.

आददानस्य हि शरान् संधाय च विमुञ्चतः। विकर्षतश् च गाण्डीवं न किं चिद् दृश्यते ऽन्तरम्।

ādadānasya hi śarān saṃdhāya ca vimuñcataḥ. vikarṣataś ca gāṇḍīvaṃ na kiṃ cid dṛśyate 'ntaram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents