महाभारत 4.55 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 55→

[mh-4-55] • 25 श्लोकाः

अर्जुन उवाच। कर्ण यत् ते सभामध्ये बहु वाचा विकत्थितम्। न मे युधि समो ऽस्तीति तद् इदं प्रत्युपस्थितम्। सो ऽद्य कर्ण मया सार्धं व्यवहृत्य महामृधे। ज्ञास्यस्य् अवरम् आत्मानं न चान्यान् अवमन्यसे।

arjuna uvāca. karṇa yat te sabhāmadhye bahu vācā vikatthitam. na me yudhi samo 'stīti tad idaṃ pratyupasthitam. so 'dya karṇa mayā sārdhaṃ vyavahṛtya mahāmṛdhe. jñāsyasy avaram ātmānaṃ na cānyān avamanyase.

अवोचः परुषा वाचो धर्मम् उत्सृज्य केवलम्। इदं तु दुष्करं मन्ये यद् इदं ते चिकीर्षितम्।

avocaḥ paruṣā vāco dharmam utsṛjya kevalam. idaṃ tu duṣkaraṃ manye yad idaṃ te cikīrṣitam.

यत् त्वया कथितं पूर्वं माम् अनासाद्य किं चन। तद् अद्य कुरु राधेय कुरुमध्ये मया सह।

yat tvayā kathitaṃ pūrvaṃ mām anāsādya kiṃ cana. tad adya kuru rādheya kurumadhye mayā saha.

यत् सभायां स्म पाञ्चालीं क्लिश्यमानां दुरात्मभिः। दृष्टवान् असि तस्याद्य फलम् आप्नुहि केवलम्।

yat sabhāyāṃ sma pāñcālīṃ kliśyamānāṃ durātmabhiḥ. dṛṣṭavān asi tasyādya phalam āpnuhi kevalam.

धर्मपाशनिबद्धेन यन् मया मर्षितं पुरा। तस्य राधेय कोपस्य विजयं पश्य मे मृधे। वने द्वादश वर्षाणि यानि सोढानि दुर्मते। तस्याद्य प्रतिकोपस्य फलं प्राप्नुहि संप्रति।

dharmapāśanibaddhena yan mayā marṣitaṃ purā. tasya rādheya kopasya vijayaṃ paśya me mṛdhe. vane dvādaśa varṣāṇi yāni soḍhāni durmate. tasyādya pratikopasya phalaṃ prāpnuhi saṃprati.

एहि कर्ण मया सार्धं प्रतिपद्यस्व संगरम्। प्रेक्षकाः कुरवः सर्वे भवन्तु सहसैनिकाः।

ehi karṇa mayā sārdhaṃ pratipadyasva saṃgaram. prekṣakāḥ kuravaḥ sarve bhavantu sahasainikāḥ.

कर्ण उवाच। ब्रवीषि वाचा यत् पार्थ कर्मणा तत् समाचर। अतिशेते हि वै वाचं कर्मेति प्रथितं भुवि।

karṇa uvāca. bravīṣi vācā yat pārtha karmaṇā tat samācara. atiśete hi vai vācaṃ karmeti prathitaṃ bhuvi.

यत् त्वया मर्षितं पूर्वं तद् अशक्तेन मर्षितम्। इति गृह्णामि तत् पार्थ तव दृष्ट्वापराक्रमम्।

yat tvayā marṣitaṃ pūrvaṃ tad aśaktena marṣitam. iti gṛhṇāmi tat pārtha tava dṛṣṭvāparākramam.

धर्मपाशनिबद्धेन यदि ते मर्षितं पुरा। तथैव बद्धम् आत्मानम् अबद्धम् इव मन्यसे।

dharmapāśanibaddhena yadi te marṣitaṃ purā. tathaiva baddham ātmānam abaddham iva manyase.

यदि तावद् वने वासो यथोक्तश् चरितस् त्वया। तत् त्वं धर्मार्थवित् क्लिष्टः समयं भेत्तुम् इच्छसि।

yadi tāvad vane vāso yathoktaś caritas tvayā. tat tvaṃ dharmārthavit kliṣṭaḥ samayaṃ bhettum icchasi.

यदि शक्रः स्वयं पार्थ युध्यते तव कारणात्। तथापि न व्यथा का चिन् मम स्याद् विक्रमिष्यतः।

yadi śakraḥ svayaṃ pārtha yudhyate tava kāraṇāt. tathāpi na vyathā kā cin mama syād vikramiṣyataḥ.

अयं कौन्तेय कामस् ते नचिरात् समुपस्थितः। योत्स्यसे त्वं मया सार्धम् अद्य द्रक्ष्यसि मे बलम्।

ayaṃ kaunteya kāmas te nacirāt samupasthitaḥ. yotsyase tvaṃ mayā sārdham adya drakṣyasi me balam.

अर्जुन उवाच। इदानीम् एव तावत् त्वम् अपयातो रणान् मम। तेन जीवसि राधेय निहतस् त्व् अनुजस् तव। खद्योतो द्योतते तावद् यावन् नोदयते शशी। उदिते च सहस्रांशौ न खद्योतो न चन्द्रमाः। प्राकृतान् पुरुषाञ् जित्वा वृथा ते कर्ण गर्जितम्।

arjuna uvāca. idānīm eva tāvat tvam apayāto raṇān mama. tena jīvasi rādheya nihatas tv anujas tava. khadyoto dyotate tāvad yāvan nodayate śaśī. udite ca sahasrāṃśau na khadyoto na candramāḥ. prākṛtān puruṣāñ jitvā vṛthā te karṇa garjitam.

भ्रातरं घातयित्वा च त्यक्त्वा रणशिरश् च कः। त्वद् अन्यः पुरुषः सत्सु ब्रूयाद् एवं व्यवस्थितः।

bhrātaraṃ ghātayitvā ca tyaktvā raṇaśiraś ca kaḥ. tvad anyaḥ puruṣaḥ satsu brūyād evaṃ vyavasthitaḥ.

वैशंपायन उवाच। इति कर्णं ब्रुवन्न् एव बीभत्सुर् अपराजितः। अभ्ययाद् विसृजन् बाणान् कायावरणभेदिनः।

vaiśaṃpāyana uvāca. iti karṇaṃ bruvann eva bībhatsur aparājitaḥ. abhyayād visṛjan bāṇān kāyāvaraṇabhedinaḥ.

प्रतिजग्राह तान् कर्णः शरान् अग्निशिखोपमान्। शरवर्षेण महता वर्षमाण इवाम्बुदः। अभियाय हि बीभत्सुर् गाण्डीवं विक्षिपन् धनुः। जिघांसुः समरे कर्णं विससर्ज शरान् बहून्। (च्फ़् १६अ) तं कर्णः प्रतिजग्राह वायुवेगम् इवाचलः। (च्फ़् १६च्द्) शरजालेन महता वर्षमाणम् इवाम्बुदम्। तयोर् देवासुरसमः संनिपातो ऽभवन् महान्। किरतोः शरजालानि निराकाशम् अनन्तरम्।

pratijagrāha tān karṇaḥ śarān agniśikhopamān. śaravarṣeṇa mahatā varṣamāṇa ivāmbudaḥ. abhiyāya hi bībhatsur gāṇḍīvaṃ vikṣipan dhanuḥ. jighāṃsuḥ samare karṇaṃ visasarja śarān bahūn. (cf 16a) taṃ karṇaḥ pratijagrāha vāyuvegam ivācalaḥ. (cf 16cd) śarajālena mahatā varṣamāṇam ivāmbudam. tayor devāsurasamaḥ saṃnipāto 'bhavan mahān. kiratoḥ śarajālāni nirākāśam anantaram.

उत्पेतुः शरजालानि घोररूपाणि सर्वशः। ववर्ष च रजो भौमं कर्णपार्थसमागमे। न स्म सूर्यः प्रतपति न च वाति समीरणः। शरप्रच्छादितं व्योम छायाभूतम् इवाभवत्। गाण्डीवस्य च निर्घोषः कर्णस्य धनुषस् तथा। दह्यताम् इव वेणूनाम् आसीत् परमदारुणः। अर्जुनस् तु हयान् नागान् रथांश् च विनिपातयन्। क्षोभयाम् आस तत् सैन्यं कर्णं विव्याध चासकृत्। अविध्यद् अश्वान् बाह्वोश् च हस्तावापं पृथक् पृथक्।

utpetuḥ śarajālāni ghorarūpāṇi sarvaśaḥ. vavarṣa ca rajo bhaumaṃ karṇapārthasamāgame. na sma sūryaḥ pratapati na ca vāti samīraṇaḥ. śarapracchāditaṃ vyoma chāyābhūtam ivābhavat. gāṇḍīvasya ca nirghoṣaḥ karṇasya dhanuṣas tathā. dahyatām iva veṇūnām āsīt paramadāruṇaḥ. arjunas tu hayān nāgān rathāṃś ca vinipātayan. kṣobhayām āsa tat sainyaṃ karṇaṃ vivyādha cāsakṛt. avidhyad aśvān bāhvoś ca hastāvāpaṃ pṛthak pṛthak.

सो ऽमृष्यमाणः कर्णस्य निषङ्गस्यावलम्बनम्। चिच्छेद निशिताग्रेण शरेण नतपर्वणा।

so 'mṛṣyamāṇaḥ karṇasya niṣaṅgasyāvalambanam. ciccheda niśitāgreṇa śareṇa nataparvaṇā.

उपासङ्गाद् उपादाय कर्णो बाणान् अथापरान्। विव्याध पाण्डवं हस्ते तस्य मुष्टिर् अशीर्यत।

upāsaṅgād upādāya karṇo bāṇān athāparān. vivyādha pāṇḍavaṃ haste tasya muṣṭir aśīryata.

ततः पार्थो महाबाहुः कर्णस्य धनुर् अच्छिनत्। स शक्तिं प्राहिणोत् तस्मै तां पार्थो व्यधमच् छरैः। छिन्नधन्वा ततः कर्णः शक्तिं चिक्षेप वेगवान्। तां शक्तिं समरे पार्थश् चिच्छेद निशितैः शरैः।

tataḥ pārtho mahābāhuḥ karṇasya dhanur acchinat. sa śaktiṃ prāhiṇot tasmai tāṃ pārtho vyadhamac charaiḥ. chinnadhanvā tataḥ karṇaḥ śaktiṃ cikṣepa vegavān. tāṃ śaktiṃ samare pārthaś ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ.

ततो ऽभिपेतुर् बहवो राधेयस्य पदानुगाः। तांश् च गाण्डीवनिर्मुक्तैः प्राहिणोद् यमसादनम्। अशेरतावृत्य महीं समग्रां। पार्थेषुमार्गेषु महाद्विपेन्द्राः। हिरण्यकक्ष्याः शरजालचित्रा। यथा नगाः पावकजालनद्धाः। तं शत्रुसेनाङ्गनिबर्हणानि। कर्माणि कुर्वन्तम् अमानुषाणि। वैकर्तनः पूर्वम् अमृष्यमाणः। समर्पयल् लक्षम् इवाशु दूरात्।

tato 'bhipetur bahavo rādheyasya padānugāḥ. tāṃś ca gāṇḍīvanirmuktaiḥ prāhiṇod yamasādanam. aśeratāvṛtya mahīṃ samagrāṃ. pārtheṣumārgeṣu mahādvipendrāḥ. hiraṇyakakṣyāḥ śarajālacitrā. yathā nagāḥ pāvakajālanaddhāḥ. taṃ śatrusenāṅganibarhaṇāni. karmāṇi kurvantam amānuṣāṇi. vaikartanaḥ pūrvam amṛṣyamāṇaḥ. samarpayal lakṣam ivāśu dūrāt.

ततो ऽस्याश्वाञ् शरैस् तीक्ष्णैर् बीभत्सुर् भारसाधनैः। आकर्णमुक्तैर् अभ्यघ्नंस् ते हताः प्रापतन् भुवि।

tato 'syāśvāñ śarais tīkṣṇair bībhatsur bhārasādhanaiḥ. ākarṇamuktair abhyaghnaṃs te hatāḥ prāpatan bhuvi.

अथापरेण बाणेन ज्वलितेन महाभुजः। विव्याध कर्णं कौन्तेयस् तीक्ष्णेनोरसि वीर्यवान्।

athāpareṇa bāṇena jvalitena mahābhujaḥ. vivyādha karṇaṃ kaunteyas tīkṣṇenorasi vīryavān.

तस्य भित्त्वा तनुत्राणं कायम् अभ्यपतच् छरः। ततः स तमसाविष्टो न स्म किं चित् प्रजज्ञिवान्।

tasya bhittvā tanutrāṇaṃ kāyam abhyapatac charaḥ. tataḥ sa tamasāviṣṭo na sma kiṃ cit prajajñivān.

स गाढवेदनो हित्वा रणं प्रायाद् उदङ्मुखः। ततो ऽर्जुन उपाक्रोशद् उत्तरश् च महारथः। दृष्ट्वा कर्णं तदा राजन्न् अपयान्तं रणाजिरात्।

sa gāḍhavedano hitvā raṇaṃ prāyād udaṅmukhaḥ. tato 'rjuna upākrośad uttaraś ca mahārathaḥ. dṛṣṭvā karṇaṃ tadā rājann apayāntaṃ raṇājirāt.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents