महाभारत 4.53 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 53→

[mh-4-53] • 70 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। कृपे ऽपनीते द्रोणस् तु प्रगृह्य सुमहद् धनुः। अभ्यद्रवद् अनाधृष्यः शोणाश्वः श्वेतवाहनम्। स तु रुक्मरथं दृष्ट्वा गुरुम् आयान्तम् अन्तिकात्। अर्जुनो रथिनां श्रेष्ठ उत्तरं वाक्यम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. kṛpe 'panīte droṇas tu pragṛhya sumahad dhanuḥ. abhyadravad anādhṛṣyaḥ śoṇāśvaḥ śvetavāhanam. sa tu rukmarathaṃ dṛṣṭvā gurum āyāntam antikāt. arjuno rathināṃ śreṣṭha uttaraṃ vākyam abravīt.

अर्जुन उवाच। यत्रैषा काञ्चनी वेदी प्रदीप्ताग्निशिखोपमा। उच्छ्रिता काञ्चने दण्डे पताकाभिर् अलंकृता। तत्र मां वह भद्रं ते द्रोणानीकाय मारिष। भारद्वाजेन योत्स्ये ऽहम् आचार्येण महात्मना। वैशंपायनः। जितं वैकर्तनं दृष्ट्वा पार्थो वैराटिम् अब्रवीत्। स्थिरो भव त्वं संग्रामे जयो ऽस्माकं नृपात्मज। यावच् छङ्खम् उपाध्मास्ये द्विषतां रोमहर्षणम्। अविक्लवम् असंभ्रान्तम् अव्यग्रहृदयेक्षणम्। याहि शीघ्रं यतो द्रोणो ममाचार्यो महारथः। तथा संक्रीडमानस्य अर्जुनस्य रणाजिरे। बलं सत्त्वं च तेजश् च लाघवं चाप्य् अवर्धत। उत्तरः। तच् चाद्भुतम् अभिप्रेक्ष्य भयम् उत्तरम् आविशत्। अस्त्राणां तव दिव्यानां शरौघान् क्षिपतश् च ते। मनो मे मुह्यते ऽत्यर्थं तव दृष्ट्वा पराक्रमम्। द्वैधीभूतं मनो मह्यं भयाद् भरतसत्तम। अदृष्टपूर्वं पश्यामि तव गाण्डीवनिस्वनम्। तव बाहुबलं चैव धनुः प्राकर्षतो बहु। वैशंपायनः। तव तेजो दुराधर्षं यथा विष्णोस् त्रिविक्रमे। तम् उत्तरश् चित्रम् अवेक्ष्य गाण्डिवं। शरांश् च मुक्तान् सहसा किरीटिना। भीतो ऽब्रवीद् अर्जुनम् आजिमध्ये। नाहं तवाश्वान् विषहे नियन्तुम्। तम् अब्रवीद् ईषद् इव प्रहस्य। गाण्डीवधन्वा द्विषतां निहन्ता। मया सहायेन कुतो ऽस्ति ते भयं। प्रैह्य् उत्तराश्वान् उपमन्त्र्य वाहय। आश्वासितस् तेन धनंजयेन। वैराटिर् अश्वान् प्रतुतोद शीघ्रम्। धनंजयश् चापि निकृष्य चापं। विष्फारयाम् आस महेन्द्रकल्पः। उत्तरं चैव बीभत्सुर् अब्रवीत् पुनर् अर्जुनः। न भेतव्यं मया सार्धं तात संग्राममूर्धनि। राजपुत्रो ऽसि भद्रं ते कुले महति मात्स्यके। जातस् त्वं क्षत्रियकुले न विषीदितुम् अर्हसि। धृतिं कृत्वा सुविपुलां राजपुत्र रथं मम। युध्यमानस्य समरे शत्रुभिः सह वाहय। उक्त्वा तम् एवं बीभत्सुर् अर्जुनः पुनर् अब्रवीत्। पाण्डवो रथिनां श्रेष्ठो भारद्वाजं समीक्ष्य तु।

arjuna uvāca. yatraiṣā kāñcanī vedī pradīptāgniśikhopamā. ucchritā kāñcane daṇḍe patākābhir alaṃkṛtā. tatra māṃ vaha bhadraṃ te droṇānīkāya māriṣa. bhāradvājena yotsye 'ham ācāryeṇa mahātmanā. vaiśaṃpāyanaḥ. jitaṃ vaikartanaṃ dṛṣṭvā pārtho vairāṭim abravīt. sthiro bhava tvaṃ saṃgrāme jayo 'smākaṃ nṛpātmaja. yāvac chaṅkham upādhmāsye dviṣatāṃ romaharṣaṇam. aviklavam asaṃbhrāntam avyagrahṛdayekṣaṇam. yāhi śīghraṃ yato droṇo mamācāryo mahārathaḥ. tathā saṃkrīḍamānasya arjunasya raṇājire. balaṃ sattvaṃ ca tejaś ca lāghavaṃ cāpy avardhata. uttaraḥ. tac cādbhutam abhiprekṣya bhayam uttaram āviśat. astrāṇāṃ tava divyānāṃ śaraughān kṣipataś ca te. mano me muhyate 'tyarthaṃ tava dṛṣṭvā parākramam. dvaidhībhūtaṃ mano mahyaṃ bhayād bharatasattama. adṛṣṭapūrvaṃ paśyāmi tava gāṇḍīvanisvanam. tava bāhubalaṃ caiva dhanuḥ prākarṣato bahu. vaiśaṃpāyanaḥ. tava tejo durādharṣaṃ yathā viṣṇos trivikrame. tam uttaraś citram avekṣya gāṇḍivaṃ. śarāṃś ca muktān sahasā kirīṭinā. bhīto 'bravīd arjunam ājimadhye. nāhaṃ tavāśvān viṣahe niyantum. tam abravīd īṣad iva prahasya. gāṇḍīvadhanvā dviṣatāṃ nihantā. mayā sahāyena kuto 'sti te bhayaṃ. praihy uttarāśvān upamantrya vāhaya. āśvāsitas tena dhanaṃjayena. vairāṭir aśvān pratutoda śīghram. dhanaṃjayaś cāpi nikṛṣya cāpaṃ. viṣphārayām āsa mahendrakalpaḥ. uttaraṃ caiva bībhatsur abravīt punar arjunaḥ. na bhetavyaṃ mayā sārdhaṃ tāta saṃgrāmamūrdhani. rājaputro 'si bhadraṃ te kule mahati mātsyake. jātas tvaṃ kṣatriyakule na viṣīditum arhasi. dhṛtiṃ kṛtvā suvipulāṃ rājaputra rathaṃ mama. yudhyamānasya samare śatrubhiḥ saha vāhaya. uktvā tam evaṃ bībhatsur arjunaḥ punar abravīt. pāṇḍavo rathināṃ śreṣṭho bhāradvājaṃ samīkṣya tu.

अश्वाः शोणाः प्रकाशन्ते बृहन्तश् चारुवाहिनः। स्निग्धविद्रुमसंकाशास् ताम्रास्याः प्रियदर्शनाः। युक्ता रथवरे यस्य सर्वशिक्षाविशारदाः। यत्तो रथवरे शूरः सर्वशस्त्रभृतां वरः।

aśvāḥ śoṇāḥ prakāśante bṛhantaś cāruvāhinaḥ. snigdhavidrumasaṃkāśās tāmrāsyāḥ priyadarśanāḥ. yuktā rathavare yasya sarvaśikṣāviśāradāḥ. yatto rathavare śūraḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ.

दीर्घबाहुर् महातेजा बलरूपसमन्वितः। सर्वलोकेषु विख्यातो भारद्वाजः प्रतापवान्।

dīrghabāhur mahātejā balarūpasamanvitaḥ. sarvalokeṣu vikhyāto bhāradvājaḥ pratāpavān.

बुद्ध्या तुल्यो ह्य् उशनसा बृहस्पतिसमो नये। वेदास् तथैव चत्वारो ब्रह्मचर्यं तथैव च।

buddhyā tulyo hy uśanasā bṛhaspatisamo naye. vedās tathaiva catvāro brahmacaryaṃ tathaiva ca.

ससंहाराणि दिव्यानि सर्वाण्य् अस्त्राणि मारिष। धनुर्वेदश् च कार्त्स्न्येन यस्मिन् नित्यं प्रतिष्ठितः। पुराणम् इतिहासं च अर्थविद्या च मानवी।

sasaṃhārāṇi divyāni sarvāṇy astrāṇi māriṣa. dhanurvedaś ca kārtsnyena yasmin nityaṃ pratiṣṭhitaḥ. purāṇam itihāsaṃ ca arthavidyā ca mānavī.

क्षमा दमश् च सत्यं च आनृशंस्यम् अथार्जवम्। एते चान्ये च बहवो गुणा यस्मिन् द्विजोत्तमे। यस्याहम् इष्टः सततं मम चेष्टः सदा च यः।

kṣamā damaś ca satyaṃ ca ānṛśaṃsyam athārjavam. ete cānye ca bahavo guṇā yasmin dvijottame. yasyāham iṣṭaḥ satataṃ mama ceṣṭaḥ sadā ca yaḥ.

तेनाहं योद्धुम् इच्छामि महाभागेन संयुगे। तस्मात् त्वं प्रापयाचार्यं क्षिप्रम् उत्तर वाहय। अपरं पश्य संग्रामम् अद्भुतं मम तस्य च।

tenāhaṃ yoddhum icchāmi mahābhāgena saṃyuge. tasmāt tvaṃ prāpayācāryaṃ kṣipram uttara vāhaya. aparaṃ paśya saṃgrāmam adbhutaṃ mama tasya ca.

वैशंपायन उवाच। अर्जुनेनैवम् उक्तस् तु वैराटिर् हेमभूषितान्। चोदयाम् आस तान् अश्वान् भारद्वाजरथं प्रति।

vaiśaṃpāyana uvāca. arjunenaivam uktas tu vairāṭir hemabhūṣitān. codayām āsa tān aśvān bhāradvājarathaṃ prati.

तम् आपतन्तं वेगेन पाण्डवं रथिनां वरम्। द्रोणः प्रत्युद्ययौ पार्थं मत्तो मत्तम् इव द्विपम्। स तु रुक्मरथं दृष्ट्वा कौन्तेयं समभिद्रुतम्। आचार्यं तं महाबाहुः प्राञ्जलिर् वाक्यम् अब्रवीत्।

tam āpatantaṃ vegena pāṇḍavaṃ rathināṃ varam. droṇaḥ pratyudyayau pārthaṃ matto mattam iva dvipam. sa tu rukmarathaṃ dṛṣṭvā kaunteyaṃ samabhidrutam. ācāryaṃ taṃ mahābāhuḥ prāñjalir vākyam abravīt.

ततः प्राध्मापयच् छङ्खं भेरीशतनिनादितम्। प्रचुक्षुभे बलं सर्वम् उद्धूत इव सागरः।

tataḥ prādhmāpayac chaṅkhaṃ bherīśatanināditam. pracukṣubhe balaṃ sarvam uddhūta iva sāgaraḥ.

अथ शोणान् सदश्वांस् तान् हंसवर्णैर् मनोजवैः। मिश्रितान् समरे दृष्ट्वा व्यस्मयन्त रणे जनाः।

atha śoṇān sadaśvāṃs tān haṃsavarṇair manojavaiḥ. miśritān samare dṛṣṭvā vyasmayanta raṇe janāḥ.

तौ रथौ वीर्यसंपन्नौ दृष्ट्वा संग्राममूर्धनि। आचार्यशिष्याव् अजितौ कृतविद्यौ मनस्विनौ।

tau rathau vīryasaṃpannau dṛṣṭvā saṃgrāmamūrdhani. ācāryaśiṣyāv ajitau kṛtavidyau manasvinau.

समाश्लिष्टौ तदान्योन्यं द्रोणपार्थौ महाबलौ। दृष्ट्वा प्राकम्पत मुहुर् भरतानां महद् बलम्।

samāśliṣṭau tadānyonyaṃ droṇapārthau mahābalau. dṛṣṭvā prākampata muhur bharatānāṃ mahad balam.

हर्षयुक्तस् तथा पार्थः प्रहसन्न् इव वीर्यवान्। रथं रथेन द्रोणस्य समासाद्य महारथः।

harṣayuktas tathā pārthaḥ prahasann iva vīryavān. rathaṃ rathena droṇasya samāsādya mahārathaḥ.

अभिवाद्य महाबाहुः सान्त्वपूर्वम् इदं वचः। उवाच श्लक्ष्णया वाचा कौन्तेयः परवीरहा।

abhivādya mahābāhuḥ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ. uvāca ślakṣṇayā vācā kaunteyaḥ paravīrahā.

उषिताः स्म वने वासं प्रतिकर्म चिकीर्षवः। कोपं नार्हसि नः कर्तुं सदा समरदुर्जय।

uṣitāḥ sma vane vāsaṃ pratikarma cikīrṣavaḥ. kopaṃ nārhasi naḥ kartuṃ sadā samaradurjaya.

अहं तु प्रहृते पूर्वं प्रहरिष्यामि ते ऽनघ। इति मे वर्तते बुद्धिस् तद् भवान् कर्तुम् अर्हति।

ahaṃ tu prahṛte pūrvaṃ prahariṣyāmi te 'nagha. iti me vartate buddhis tad bhavān kartum arhati.

ततो ऽस्मै प्राहिणोद् द्रोणः शरान् अधिकविंशतिम्। अप्राप्तांश् चैव तान् पार्थश् चिच्छेद कृतहस्तवत्।

tato 'smai prāhiṇod droṇaḥ śarān adhikaviṃśatim. aprāptāṃś caiva tān pārthaś ciccheda kṛtahastavat.

ततः शरसहस्रेण रथं पार्थस्य वीर्यवान्। अवाकिरत् ततो द्रोणः शीघ्रम् अस्त्रं विदर्शयन्। हयांश् च रजतप्रख्यान् कङ्कपत्रैः शिलाशितैः। अवाकिरद् अमेयात्मा पार्थं संकोपयन्न् इव।

tataḥ śarasahasreṇa rathaṃ pārthasya vīryavān. avākirat tato droṇaḥ śīghram astraṃ vidarśayan. hayāṃś ca rajataprakhyān kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ. avākirad ameyātmā pārthaṃ saṃkopayann iva.

एवं प्रववृते युद्धं भारद्वाजकिरीटिनोः। समं विमुञ्चतोः संख्ये विशिखान् दीप्ततेजसः।

evaṃ pravavṛte yuddhaṃ bhāradvājakirīṭinoḥ. samaṃ vimuñcatoḥ saṃkhye viśikhān dīptatejasaḥ.

ताव् उभौ ख्यातकर्माणाव् उभौ वायुसमौ जवे। उभौ दिव्यास्त्रविदुषाव् उभाव् उत्तमतेजसौ। क्षिपन्तौ शरजालानि मोहयाम् आसतुर् नृपान्। अर्जुनं वा विना द्रोणात् को ऽन्यो योद्धुं रणे ऽर्हति।

tāv ubhau khyātakarmāṇāv ubhau vāyusamau jave. ubhau divyāstraviduṣāv ubhāv uttamatejasau. kṣipantau śarajālāni mohayām āsatur nṛpān. arjunaṃ vā vinā droṇāt ko 'nyo yoddhuṃ raṇe 'rhati.

व्यस्मयन्त ततो योधाः सर्वे तत्र समागताः। शरान् विसृजतोस् तूर्णं साधु साध्व् इति पूजयन्।

vyasmayanta tato yodhāḥ sarve tatra samāgatāḥ. śarān visṛjatos tūrṇaṃ sādhu sādhv iti pūjayan.

द्रोणं हि समरे को ऽन्यो योद्धुम् अर्हति फल्गुनात्। रौद्रः क्षत्रियधर्मो ऽयं गुरुणा यद् अयुध्यत। इत्य् अब्रुवञ् जनास् तत्र संग्रामशिरसि स्थिताः।

droṇaṃ hi samare ko 'nyo yoddhum arhati phalgunāt. raudraḥ kṣatriyadharmo 'yaṃ guruṇā yad ayudhyata. ity abruvañ janās tatra saṃgrāmaśirasi sthitāḥ.

वीरौ ताव् अपि संरब्धौ संनिकृष्टौ महारथौ। छादयेतां शरव्रातैर् अन्योन्यम् अपराजितौ। संयुगे संचकाशेतां कालसूर्याव् इवोदितौ।

vīrau tāv api saṃrabdhau saṃnikṛṣṭau mahārathau. chādayetāṃ śaravrātair anyonyam aparājitau. saṃyuge saṃcakāśetāṃ kālasūryāv ivoditau.

विस्फार्य सुमहच् चापं हेमपृष्ठं दुरासदम्। संरब्धो ऽथ भरद्वाजः फल्गुनं प्रत्ययुध्यत।

visphārya sumahac cāpaṃ hemapṛṣṭhaṃ durāsadam. saṃrabdho 'tha bharadvājaḥ phalgunaṃ pratyayudhyata.

स सायकमयैर् जालैर् अर्जुनस्य रथं प्रति। भानुमद्भिः शिलाधौतैर् भानोः प्रच्छादयत् प्रभाम्।

sa sāyakamayair jālair arjunasya rathaṃ prati. bhānumadbhiḥ śilādhautair bhānoḥ pracchādayat prabhām.

पार्थं च स महाबाहुर् महावेगैर् महारथः। विव्याध निशितैर् बाणैर् मेघो वृष्ट्येव पर्वतम्। कालमेघ इवोष्णान्ते फल्गुनः समवाकिरत्। तस्य जाम्बूनदमयैः शितैश् चापच्युतैः शरैः। प्रच्छादयद् रथश्रेष्ठं भारद्वाजो ऽर्जुनस्य वै।

pārthaṃ ca sa mahābāhur mahāvegair mahārathaḥ. vivyādha niśitair bāṇair megho vṛṣṭyeva parvatam. kālamegha ivoṣṇānte phalgunaḥ samavākirat. tasya jāmbūnadamayaiḥ śitaiś cāpacyutaiḥ śaraiḥ. pracchādayad rathaśreṣṭhaṃ bhāradvājo 'rjunasya vai.

तथैव दिव्यं गाण्डीवं धनुर् आदाय पाण्डवः। शत्रुघ्नं वेगवद् धृष्टो भारसाधनम् उत्तमम्। शोभते स्म महाबाहुर् गाण्डीवं विक्षिपन् धनुः। विससर्ज शरांश् चित्रान् सुवर्णविकृतान् बहून्।

tathaiva divyaṃ gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya pāṇḍavaḥ. śatrughnaṃ vegavad dhṛṣṭo bhārasādhanam uttamam. śobhate sma mahābāhur gāṇḍīvaṃ vikṣipan dhanuḥ. visasarja śarāṃś citrān suvarṇavikṛtān bahūn.

नाशयञ् शरवर्षाणि भारद्वाजस्य वीर्यवान्। तूर्णं चापविनिर्मुक्तैस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

nāśayañ śaravarṣāṇi bhāradvājasya vīryavān. tūrṇaṃ cāpavinirmuktais tad adbhutam ivābhavat.

स रथेन चरन् पार्थः प्रेक्षणीयो धनंजयः। युगपद् दिक्षु सर्वासु सर्वशस्त्राण्य् अदर्शयत्। आददानं शरान् घोरान् संदधानं च पाण्डवम्। विसृजन्तं च कौन्तेयं न स्म पश्यन्ति लाघवात्।

sa rathena caran pārthaḥ prekṣaṇīyo dhanaṃjayaḥ. yugapad dikṣu sarvāsu sarvaśastrāṇy adarśayat. ādadānaṃ śarān ghorān saṃdadhānaṃ ca pāṇḍavam. visṛjantaṃ ca kaunteyaṃ na sma paśyanti lāghavāt.

एकच्छायम् इवाकाशं बाणैश् चक्रे समन्ततः। नादृश्यत तदा द्रोणो नीहारेणेव संवृतः। मरीचिविकचस्येव राजन् भानुमतो वपुः। आसीत् पार्थस्य सुमहद् वपुः शरशतार्चिषः। क्षिपतः शरजालानि कौन्तेयस्य महात्मनः।

ekacchāyam ivākāśaṃ bāṇaiś cakre samantataḥ. nādṛśyata tadā droṇo nīhāreṇeva saṃvṛtaḥ. marīcivikacasyeva rājan bhānumato vapuḥ. āsīt pārthasya sumahad vapuḥ śaraśatārciṣaḥ. kṣipataḥ śarajālāni kaunteyasya mahātmanaḥ.

तस्याभवत् तदा रूपं संवृतस्य शरोत्तमैः। जाज्वल्यमानस्य यथा पर्वतस्येव सर्वतः।

tasyābhavat tadā rūpaṃ saṃvṛtasya śarottamaiḥ. jājvalyamānasya yathā parvatasyeva sarvataḥ.

दृष्ट्वा तु पार्थस्य रणे शरैः स्वरथम् आवृतम्। स विस्फार्य धनुश् चित्रं मेघस्तनितनिस्वनम्। असकृन् मुञ्चतो बाणान् ददृशुः कुरवो युधि। दिक्षु सर्वासु विपुलः शुश्रुवे चरतस् तदा। द्रोणस्यापि धनुर् घोषो विद्युत्स्तनितनिस्वनः। अभवद् विस्मयकरः सैन्यानां भरतर्षभ।

dṛṣṭvā tu pārthasya raṇe śaraiḥ svaratham āvṛtam. sa visphārya dhanuś citraṃ meghastanitanisvanam. asakṛn muñcato bāṇān dadṛśuḥ kuravo yudhi. dikṣu sarvāsu vipulaḥ śuśruve caratas tadā. droṇasyāpi dhanur ghoṣo vidyutstanitanisvanaḥ. abhavad vismayakaraḥ sainyānāṃ bharatarṣabha.

अग्निचक्रोपमं घोरं विकर्षन् परमायुधम्। व्यशातयच् छरांस् तांस् तु द्रोणः समितिशोभनः। बभासे तिमिरं व्योम्नि विधूय सविता यथा। महान् अभूत् ततः शब्दो वंशानाम् इव दह्यताम्।

agnicakropamaṃ ghoraṃ vikarṣan paramāyudham. vyaśātayac charāṃs tāṃs tu droṇaḥ samitiśobhanaḥ. babhāse timiraṃ vyomni vidhūya savitā yathā. mahān abhūt tataḥ śabdo vaṃśānām iva dahyatām.

जाम्बूनदमयैः पुङ्खैश् चित्रचापवरातिगैः। प्राच्छादयद् अमेयात्मा दिशः सूर्यस्य च प्रभाम्।

jāmbūnadamayaiḥ puṅkhaiś citracāpavarātigaiḥ. prācchādayad ameyātmā diśaḥ sūryasya ca prabhām.

ततः कनकपुङ्खानां शराणां नतपर्वणाम्। वियच्चराणां वियति दृश्यन्ते बहुशः प्रजाः।

tataḥ kanakapuṅkhānāṃ śarāṇāṃ nataparvaṇām. viyaccarāṇāṃ viyati dṛśyante bahuśaḥ prajāḥ.

द्रोणस्य पुङ्खसक्ताश् च प्रभवन्तः शरासनात्। एको दीर्घ इवादृश्यद् आकाशे संहतः शरः। आकाशे समदृश्यन्त हंसानाम् इव पङ्क्तयः।

droṇasya puṅkhasaktāś ca prabhavantaḥ śarāsanāt. eko dīrgha ivādṛśyad ākāśe saṃhataḥ śaraḥ. ākāśe samadṛśyanta haṃsānām iva paṅktayaḥ.

एवं तौ स्वर्णविकृतान् विमुञ्चन्तौ महाशरान्। आकाशं संवृतं वीराव् उल्काभिर् इव चक्रतुः।

evaṃ tau svarṇavikṛtān vimuñcantau mahāśarān. ākāśaṃ saṃvṛtaṃ vīrāv ulkābhir iva cakratuḥ.

शरास् तयोश् च विबभुः कङ्कबर्हिणवाससः। पङ्क्त्यः शरदि खस्थानां हंसानां चरताम् इव।

śarās tayoś ca vibabhuḥ kaṅkabarhiṇavāsasaḥ. paṅktyaḥ śaradi khasthānāṃ haṃsānāṃ caratām iva.

युद्धं समभवत् तत्र सुसंरब्धं महात्मनोः। द्रोणपाण्डवयोर् घोरं वृत्रवासवयोर् इव।

yuddhaṃ samabhavat tatra susaṃrabdhaṃ mahātmanoḥ. droṇapāṇḍavayor ghoraṃ vṛtravāsavayor iva.

तौ गजाव् इव चासाद्य विषाणाग्रैः परस्परम्। शरैः पूर्णायतोत्सृष्टैर् अन्योन्यम् अभिजघ्नतुः।

tau gajāv iva cāsādya viṣāṇāgraiḥ parasparam. śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ.

तौ व्यवाहरतां शूरौ संरब्धौ रणशोभिनौ। उदीरयन्तौ समरे दिव्यान्य् अस्त्राणि भागशः। पार्थस् तु समरे शूरो दर्शयन् वीर्यम् आत्मनः। स महास्त्रैर् महात्मानं द्रोणं प्राच्छादयच् छरैः।

tau vyavāharatāṃ śūrau saṃrabdhau raṇaśobhinau. udīrayantau samare divyāny astrāṇi bhāgaśaḥ. pārthas tu samare śūro darśayan vīryam ātmanaḥ. sa mahāstrair mahātmānaṃ droṇaṃ prācchādayac charaiḥ.

अथ त्व् आचार्यमुख्येन शरान् सृष्टाञ् शिलाशितान्। न्यवारयच् छितैर् बाणैर् अर्जुनो जयतां वरः।

atha tv ācāryamukhyena śarān sṛṣṭāñ śilāśitān. nyavārayac chitair bāṇair arjuno jayatāṃ varaḥ.

दर्शयन्न् ऐन्द्रिर् आत्मानम् उग्रम् उग्रपराक्रमः। इषुभिस् तूर्णम् आकाशं बहुभिश् च समावृणोत्।

darśayann aindrir ātmānam ugram ugraparākramaḥ. iṣubhis tūrṇam ākāśaṃ bahubhiś ca samāvṛṇot.

जिघांसन्तं नरव्याघ्रम् अर्जुनं तिग्मतेजसम्। विव्याध निशितैर् द्रोणः शरैः संनतपर्वभिः। हृष्टः समभवद् द्रोणो रणशौण्डः प्रतापवान्। आचार्यमुख्यः समरे द्रोणः शस्त्रभृतां वरः। अर्जुनेन सहाक्रीडच् छरैः संनतपर्वभिः।

jighāṃsantaṃ naravyāghram arjunaṃ tigmatejasam. vivyādha niśitair droṇaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. hṛṣṭaḥ samabhavad droṇo raṇaśauṇḍaḥ pratāpavān. ācāryamukhyaḥ samare droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ. arjunena sahākrīḍac charaiḥ saṃnataparvabhiḥ.

दिव्यान्य् अस्त्राणि मुञ्चन्तं भारद्वाजं महारणे। अस्त्रैर् अस्त्राणि संवार्य फल्गुनः समयोधयत्।

divyāny astrāṇi muñcantaṃ bhāradvājaṃ mahāraṇe. astrair astrāṇi saṃvārya phalgunaḥ samayodhayat.

तयोर् आसीत् संप्रहारः क्रुद्धयोर् नरसिंहयोः। अमर्षिणोस् तदान्योन्यं देवदानवयोर् इव। दर्शयेतां महास्त्राणि भारद्वाजार्जुनौ रणे।

tayor āsīt saṃprahāraḥ kruddhayor narasiṃhayoḥ. amarṣiṇos tadānyonyaṃ devadānavayor iva. darśayetāṃ mahāstrāṇi bhāradvājārjunau raṇe.

ऐन्द्रं वायव्यम् आग्नेयम् अस्त्रम् अस्त्रेण पाण्डवः। द्रोणेन मुक्तं मुक्तं तु ग्रसते स्म पुनः पुनः।

aindraṃ vāyavyam āgneyam astram astreṇa pāṇḍavaḥ. droṇena muktaṃ muktaṃ tu grasate sma punaḥ punaḥ.

एवं शूरौ महेष्वासौ विसृजन्तौ शिताञ् शरान्। एकच्छायं चक्रतुस् ताव् आकाशं शरवृष्टिभिः।

evaṃ śūrau maheṣvāsau visṛjantau śitāñ śarān. ekacchāyaṃ cakratus tāv ākāśaṃ śaravṛṣṭibhiḥ.

ततो ऽर्जुनेन मुक्तानां पततां च शरीरिषु। पर्वतेष्व् इव वज्राणां शराणां श्रूयते स्वनः।

tato 'rjunena muktānāṃ patatāṃ ca śarīriṣu. parvateṣv iva vajrāṇāṃ śarāṇāṃ śrūyate svanaḥ.

ततो नागा रथाश् चैव सादिनश् च विशां पते। शोणिताक्ता व्यदृश्यन्त पुष्पिता इव किंशुकाः। अशोकानां वनानीव छन्नानि कुसुमैर् नवैः। रेजुः पार्थशरैस् तत्र तदा सैन्यानि भारत।

tato nāgā rathāś caiva sādinaś ca viśāṃ pate. śoṇitāktā vyadṛśyanta puṣpitā iva kiṃśukāḥ. aśokānāṃ vanānīva channāni kusumair navaiḥ. rejuḥ pārthaśarais tatra tadā sainyāni bhārata.

बाहुभिश् च सकेयूरैर् विचित्रैश् च महारथैः। सुवर्णचित्रैः कवचैर् ध्वजैश् च विनिपातितैः।

bāhubhiś ca sakeyūrair vicitraiś ca mahārathaiḥ. suvarṇacitraiḥ kavacair dhvajaiś ca vinipātitaiḥ.

योधैश् च निहतैस् तत्र पार्थबाणप्रपीडितैः। बलम् आसीत् समुद्भ्रान्तं द्रोणार्जुनसमागमे।

yodhaiś ca nihatais tatra pārthabāṇaprapīḍitaiḥ. balam āsīt samudbhrāntaṃ droṇārjunasamāgame.

विधुन्वानौ तु तौ वीरौ धनुषी भारसाधने। आच्छादयेताम् अन्योन्यं तितक्षन्तौ रणेषुभिः। तयोः समभवद् युद्धं तुमुलं भरतर्षभ। द्रोणकौन्तेययोस् तत्र बलिवासवयोर् इव। अथ पूर्णायतोत्सृष्टैः शरैः संनतपर्वभिः। व्यदारयेताम् अन्योन्यं प्राणद्यूते प्रवर्तिते।

vidhunvānau tu tau vīrau dhanuṣī bhārasādhane. ācchādayetām anyonyaṃ titakṣantau raṇeṣubhiḥ. tayoḥ samabhavad yuddhaṃ tumulaṃ bharatarṣabha. droṇakaunteyayos tatra balivāsavayor iva. atha pūrṇāyatotsṛṣṭaiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. vyadārayetām anyonyaṃ prāṇadyūte pravartite.

अथान्तरिक्षे नादो ऽभूद् द्रोणं तत्र प्रशंसताम्। दुष्करं कृतवान् द्रोणो यद् अर्जुनम् अयोधयत्।

athāntarikṣe nādo 'bhūd droṇaṃ tatra praśaṃsatām. duṣkaraṃ kṛtavān droṇo yad arjunam ayodhayat.

प्रमाथिनं महावीर्यं दृढमुष्टिं दुरासदम्। जेतारं देवदैत्यानां सर्पाणां च महारथम्।

pramāthinaṃ mahāvīryaṃ dṛḍhamuṣṭiṃ durāsadam. jetāraṃ devadaityānāṃ sarpāṇāṃ ca mahāratham.

अविश्रमं च शिक्षां च लाघवं दूरपातिताम्। पार्थस्य समरे दृष्ट्वा द्रोणस्याभूच् च विस्मयः। तत्प्रवृत्तं चिरं घोरं तयोर् युद्धं महात्मनोः। अवर्तत महारौद्रं लोकसंक्षोभकारकम्।

aviśramaṃ ca śikṣāṃ ca lāghavaṃ dūrapātitām. pārthasya samare dṛṣṭvā droṇasyābhūc ca vismayaḥ. tatpravṛttaṃ ciraṃ ghoraṃ tayor yuddhaṃ mahātmanoḥ. avartata mahāraudraṃ lokasaṃkṣobhakārakam.

अथ गाण्डीवम् उद्यम्य दिव्यं धनुर् अमर्षणः। विचकर्ष रणे पार्थो बाहुभ्यां भरतर्षभ।

atha gāṇḍīvam udyamya divyaṃ dhanur amarṣaṇaḥ. vicakarṣa raṇe pārtho bāhubhyāṃ bharatarṣabha.

तस्य बाणमयं वर्षं शलभानाम् इवायतम्। दृष्ट्वा ते विस्मिताः सर्वे साधु साध्व् इत्य् अपूजयन्। न च बाणान्तरे वायुर् अस्य शक्नोति सर्पितुम्।

tasya bāṇamayaṃ varṣaṃ śalabhānām ivāyatam. dṛṣṭvā te vismitāḥ sarve sādhu sādhv ity apūjayan. na ca bāṇāntare vāyur asya śaknoti sarpitum.

अनिशं संदधानस्य शरान् उत्सृजतस् तदा। ददृशे नान्तरं किं चित् पार्थस्याददतो ऽपि च।

aniśaṃ saṃdadhānasya śarān utsṛjatas tadā. dadṛśe nāntaraṃ kiṃ cit pārthasyādadato 'pi ca.

तथा शीघ्रास्त्रयुद्धे तु वर्तमाने सुदारुणे। शीघ्राच् छीघ्रतरं पार्थः शरान् अन्यान् उदीरयत्।

tathā śīghrāstrayuddhe tu vartamāne sudāruṇe. śīghrāc chīghrataraṃ pārthaḥ śarān anyān udīrayat.

ततः शतसहस्राणि शराणां नतपर्वणाम्। युगपत् प्रापतंस् तत्र द्रोणस्य रथम् अन्तिकात्।

tataḥ śatasahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām. yugapat prāpataṃs tatra droṇasya ratham antikāt.

अवकीर्यमाणे द्रोणे तु शरैर् गाण्डीवधन्वना। हाहाकारो महान् आसीत् सैन्यानां भरतर्षभ।

avakīryamāṇe droṇe tu śarair gāṇḍīvadhanvanā. hāhākāro mahān āsīt sainyānāṃ bharatarṣabha.

पाण्डवस्य तु शीघ्रास्त्रं मघवान् समपूजयत्। गन्धर्वाप्सरसश् चैव ये च तत्र समागताः। द्रोणं युद्धार्णवे मग्नं दृष्ट्वा पुत्रः प्रतापवान्।

pāṇḍavasya tu śīghrāstraṃ maghavān samapūjayat. gandharvāpsarasaś caiva ye ca tatra samāgatāḥ. droṇaṃ yuddhārṇave magnaṃ dṛṣṭvā putraḥ pratāpavān.

ततो वृन्देन महता रथानां रथयूथपः। आचार्यपुत्रः सहसा पाण्डवं प्रत्यवारयत्।

tato vṛndena mahatā rathānāṃ rathayūthapaḥ. ācāryaputraḥ sahasā pāṇḍavaṃ pratyavārayat.

अश्वत्थामा तु तत् कर्म हृदयेन महात्मनः। पूजयाम् आस पार्थस्य कोपं चास्याकरोद् भृशम्।

aśvatthāmā tu tat karma hṛdayena mahātmanaḥ. pūjayām āsa pārthasya kopaṃ cāsyākarod bhṛśam.

स मन्युवशम् आपन्नः पार्थम् अभ्यद्रवद् रणे। किरञ् शरसहस्राणि पर्जन्य इव वृष्टिमान्।

sa manyuvaśam āpannaḥ pārtham abhyadravad raṇe. kirañ śarasahasrāṇi parjanya iva vṛṣṭimān.

आवृत्य तु महाबाहुर् यतो द्रौणिस् ततो हयान्। अन्तरं प्रददौ पार्थो द्रोणस्य व्यपसर्पितुम्।

āvṛtya tu mahābāhur yato drauṇis tato hayān. antaraṃ pradadau pārtho droṇasya vyapasarpitum.

स तु लब्ध्वान्तरं तूर्णम् अपायाज् जवनैर् हयैः। छिन्नवर्मध्वजः शूरो निकृत्तः परमेषुभिः। पराजिते रणे द्रोणे द्रोणपुत्रः समागतः। सदण्ड इव रक्ताक्षः कृतान्तः समरे स्थितः।

sa tu labdhvāntaraṃ tūrṇam apāyāj javanair hayaiḥ. chinnavarmadhvajaḥ śūro nikṛttaḥ parameṣubhiḥ. parājite raṇe droṇe droṇaputraḥ samāgataḥ. sadaṇḍa iva raktākṣaḥ kṛtāntaḥ samare sthitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents