महाभारत 4.30 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 30→

[mh-4-30] • 30 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततस् तेषां महाराज तत्रैवामिततेजसाम्। छद्मलिङ्गप्रविष्टानां पाण्डवानां महात्मनाम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas teṣāṃ mahārāja tatraivāmitatejasām. chadmaliṅgapraviṣṭānāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām.

व्यतीतः समयः सम्यग् वसतां वै पुरोत्तमे। कुर्वतां तस्य कर्माणि विराटस्य महीपतेः। कीचके तु हते राजा विराटः परवीरहा। आसां चक्रे सहामात्यः कुन्तीपुत्रश् च वीर्यवान्।

vyatītaḥ samayaḥ samyag vasatāṃ vai purottame. kurvatāṃ tasya karmāṇi virāṭasya mahīpateḥ. kīcake tu hate rājā virāṭaḥ paravīrahā. āsāṃ cakre sahāmātyaḥ kuntīputraś ca vīryavān.

ततस् त्रयोदशस्यान्ते तस्य वर्षस्य भारत। सुशर्मणा गृहीतं तु गोधनं तरसा बहु। ततः शब्दो महान् आसीद् रेणुश् च दिवम् अस्पृशत्। शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषो भेरीणां च महास्वनः। गवाश्वरथनागानां नराणां च पदातिनाम्। एवं तैस् त्व् अभिनिर्याय मत्स्यराजस्य गोधने। त्रिगर्तैर् गृह्यमाणे तु गोपालाः प्रत्यषेधयन्। अथ त्रिगर्ता बहवः परिगृह्य धनं बहु। परिक्षिप्य हयैः शीघ्रै रथव्रातैश् च भारत। गोपालान् प्रत्ययुध्यन्त रणे कृत्वा जये धृतिम्। ते हन्यमाना बहुभिः प्रासतोमरपाणिभिः। गोपाला गोकुले भक्ता वारयाम् आसुर् ओजसा। परश्वधैश् च मुसलैर् भिण्डिपालैश् च मुद्गरैः। गोपालाः कर्पणैश् चित्रैर् जघ्नुर् अश्वान् समन्ततः। ते हन्यमानाः संक्रुद्धास् त्रिगर्ता रथयोधिनः। विसृज्य शरवर्षाणि गोपान् व्यद्रावयन् रणे। ततो युवानः संभीताः श्वसन्तो रेणुगुण्ठिताः।

tatas trayodaśasyānte tasya varṣasya bhārata. suśarmaṇā gṛhītaṃ tu godhanaṃ tarasā bahu. tataḥ śabdo mahān āsīd reṇuś ca divam aspṛśat. śaṅkhadundubhinirghoṣo bherīṇāṃ ca mahāsvanaḥ. gavāśvarathanāgānāṃ narāṇāṃ ca padātinām. evaṃ tais tv abhiniryāya matsyarājasya godhane. trigartair gṛhyamāṇe tu gopālāḥ pratyaṣedhayan. atha trigartā bahavaḥ parigṛhya dhanaṃ bahu. parikṣipya hayaiḥ śīghrai rathavrātaiś ca bhārata. gopālān pratyayudhyanta raṇe kṛtvā jaye dhṛtim. te hanyamānā bahubhiḥ prāsatomarapāṇibhiḥ. gopālā gokule bhaktā vārayām āsur ojasā. paraśvadhaiś ca musalair bhiṇḍipālaiś ca mudgaraiḥ. gopālāḥ karpaṇaiś citrair jaghnur aśvān samantataḥ. te hanyamānāḥ saṃkruddhās trigartā rathayodhinaḥ. visṛjya śaravarṣāṇi gopān vyadrāvayan raṇe. tato yuvānaḥ saṃbhītāḥ śvasanto reṇuguṇṭhitāḥ.

ततो जवेन महता गोपाः पुरम् अथाव्रजत्। अपश्यन् मत्स्यराजं च रथात् प्रस्कन्द्य कुण्डली। विराटनगरं प्राप्य नरा राजानम् अब्रुवन्।

tato javena mahatā gopāḥ puram athāvrajat. apaśyan matsyarājaṃ ca rathāt praskandya kuṇḍalī. virāṭanagaraṃ prāpya narā rājānam abruvan.

शूरैः परिवृतं योधैः कुण्डलाङ्गदधारिभिः। सद्भिश् च मन्त्रिभिः सार्धं पाण्डवैश् च नरर्षभैः।

śūraiḥ parivṛtaṃ yodhaiḥ kuṇḍalāṅgadadhāribhiḥ. sadbhiś ca mantribhiḥ sārdhaṃ pāṇḍavaiś ca nararṣabhaiḥ.

तं सभायां महाराजम् आसीनं राष्ट्रवर्धनम्। सो ऽब्रवीद् उपसंगम्य विराटं प्रणतस् तदा।

taṃ sabhāyāṃ mahārājam āsīnaṃ rāṣṭravardhanam. so 'bravīd upasaṃgamya virāṭaṃ praṇatas tadā.

अस्मान् युधि विनिर्जित्य परिभूय सबान्धवान्। गवां शतसहस्राणि त्रिगर्ताः कालयन्ति ते। तान् परीप्स मनुष्येन्द्र मा नेशुः पशवस् तव। वैशंपायनः। श्रुत्वा तु वचनं तेषां गोपालानाम् अरिंदमः।

asmān yudhi vinirjitya paribhūya sabāndhavān. gavāṃ śatasahasrāṇi trigartāḥ kālayanti te. tān parīpsa manuṣyendra mā neśuḥ paśavas tava. vaiśaṃpāyanaḥ. śrutvā tu vacanaṃ teṣāṃ gopālānām ariṃdamaḥ.

तच् छ्रुत्वा नृपतिः सेनां मत्स्यानां समयोजयत्। रथनागाश्वकलिलां पत्तिध्वजसमाकुलाम्। समादिश्य तदा राजा मत्स्यानां परवीरहा।

tac chrutvā nṛpatiḥ senāṃ matsyānāṃ samayojayat. rathanāgāśvakalilāṃ pattidhvajasamākulām. samādiśya tadā rājā matsyānāṃ paravīrahā.

राजानो राजपुत्राश् च तनुत्राण्य् अत्र भेजिरे। भानुमन्ति विचित्राणि सूपसेव्यानि भागशः। पृथक् काञ्चनसंनाहान् रथेष्व् अश्वान् अयोजयन्। उत्कृष्य पाशान् मौर्वीणां वीराश् चापेष्व् अयोजयन्।

rājāno rājaputrāś ca tanutrāṇy atra bhejire. bhānumanti vicitrāṇi sūpasevyāni bhāgaśaḥ. pṛthak kāñcanasaṃnāhān ratheṣv aśvān ayojayan. utkṛṣya pāśān maurvīṇāṃ vīrāś cāpeṣv ayojayan.

सवज्रायसगर्भं तु कवचं तप्तकाञ्चनम्। विराटस्य प्रियो भ्राता शतानीको ऽभ्यहारयत्।

savajrāyasagarbhaṃ tu kavacaṃ taptakāñcanam. virāṭasya priyo bhrātā śatānīko 'bhyahārayat.

सर्वपारसवं वर्म कल्याणपटलं दृढम्। शतानीकाद् अवरजो मदिराश्वो ऽभ्यहारयत्।

sarvapārasavaṃ varma kalyāṇapaṭalaṃ dṛḍham. śatānīkād avarajo madirāśvo 'bhyahārayat.

शतसूर्यं शतावर्तं शतबिन्दु शताक्षिमत्। अभेद्यकल्पं मत्स्यानां राजा कवचम् आहरत्।

śatasūryaṃ śatāvartaṃ śatabindu śatākṣimat. abhedyakalpaṃ matsyānāṃ rājā kavacam āharat.

उत्सेधे यस्य पद्मानि शतं सौगन्धिकानि च। सुवर्णपृष्ठं सूर्याभं सूर्यदत्तो ऽभ्यहारयत्।

utsedhe yasya padmāni śataṃ saugandhikāni ca. suvarṇapṛṣṭhaṃ sūryābhaṃ sūryadatto 'bhyahārayat.

दृढम् आयसगर्भं तु श्वेतं वर्म शताक्षिमत्। विराटस्य सुतो ज्येष्ठो वीरः शङ्खो ऽभ्यहारयत्।

dṛḍham āyasagarbhaṃ tu śvetaṃ varma śatākṣimat. virāṭasya suto jyeṣṭho vīraḥ śaṅkho 'bhyahārayat.

शतशश् च तनुत्राणि यथास्वानि महारथाः। योत्स्यमानाभ्यनह्यन्त देवरूपाः प्रहारिणः।

śataśaś ca tanutrāṇi yathāsvāni mahārathāḥ. yotsyamānābhyanahyanta devarūpāḥ prahāriṇaḥ.

सूपस्करेषु शुभ्रेषु महत्सु च महारथाः। पृथक् काञ्चनसंनाहान् रथेष्व् अश्वान् अयोजयन्।

sūpaskareṣu śubhreṣu mahatsu ca mahārathāḥ. pṛthak kāñcanasaṃnāhān ratheṣv aśvān ayojayan.

सूर्यचन्द्रप्रतीकाशो रथे दिव्ये हिरण्मयः। महानुभावो मत्स्यस्य ध्वज उच्छिश्रिये तदा।

sūryacandrapratīkāśo rathe divye hiraṇmayaḥ. mahānubhāvo matsyasya dhvaja ucchiśriye tadā.

अथान्यान् विविधाकारान् ध्वजान् हेमविभूषितान्। वाजिनो विविधांश् चैव तप्तकाञ्चनभूषणान्। यथास्वं क्षत्रियाः शूरा रथेषु समयोजयन्। रथेषु युज्यमानेषु कङ्को राजानम् अब्रवीत्। मयाप्य् अस्त्रं चतुर्मार्गम् अवाप्तम् ऋषिसत्तमात्। दंशितो रथम् आस्थाय पदं निर्याम्य् अहं गवाम्। अयं च बलवाञ् छूरो वललो दृश्यते ऽनघ। गोसंख्यम् अश्वबन्धं च रथेषु समयोजय। नैते न जातु युध्येयुर् गवार्थम् इति मे मतिः।

athānyān vividhākārān dhvajān hemavibhūṣitān. vājino vividhāṃś caiva taptakāñcanabhūṣaṇān. yathāsvaṃ kṣatriyāḥ śūrā ratheṣu samayojayan. ratheṣu yujyamāneṣu kaṅko rājānam abravīt. mayāpy astraṃ caturmārgam avāptam ṛṣisattamāt. daṃśito ratham āsthāya padaṃ niryāmy ahaṃ gavām. ayaṃ ca balavāñ chūro valalo dṛśyate 'nagha. gosaṃkhyam aśvabandhaṃ ca ratheṣu samayojaya. naite na jātu yudhyeyur gavārtham iti me matiḥ.

अथ मत्स्यो ऽब्रवीद् राजा शतानीकं जघन्यजम्। कङ्कबल्लवगोपाला दामग्रन्थिश् च वीर्यवान्। तन्तिपालश् च गोसंख्यो य एतत् पुरुषर्षभाः। युध्येयुर् इति मे बुद्धिर् वर्तते नात्र संशयः।

atha matsyo 'bravīd rājā śatānīkaṃ jaghanyajam. kaṅkaballavagopālā dāmagranthiś ca vīryavān. tantipālaś ca gosaṃkhyo ya etat puruṣarṣabhāḥ. yudhyeyur iti me buddhir vartate nātra saṃśayaḥ.

एतेषाम् अपि दीयन्तां रथा ध्वजपताकिनः। कवचानि विचित्राणि दृढानि च मृदूनि च। प्रतिमुञ्चन्तु गात्रेषु दीयन्ताम् आयुधानि च।

eteṣām api dīyantāṃ rathā dhvajapatākinaḥ. kavacāni vicitrāṇi dṛḍhāni ca mṛdūni ca. pratimuñcantu gātreṣu dīyantām āyudhāni ca.

वीराङ्गरूपाः पुरुषा नागराजकरोपमाः। नेमे जातु न युध्येरन्न् इति मे धीयते मतिः।

vīrāṅgarūpāḥ puruṣā nāgarājakaropamāḥ. neme jātu na yudhyerann iti me dhīyate matiḥ.

एतच् छ्रुत्वा तु नृपतेर् वाक्यं त्वरितमानसः। शतानीकस् तु पार्थेभ्यो रथान् राजन् समादिशत्। सहदेवाय राज्ञे च भीमाय नकुलाय च।

etac chrutvā tu nṛpater vākyaṃ tvaritamānasaḥ. śatānīkas tu pārthebhyo rathān rājan samādiśat. sahadevāya rājñe ca bhīmāya nakulāya ca.

तान् प्रहृष्टास् ततः सूता राजभक्तिपुरस्कृताः। निर्दिष्टान् नरदेवेन रथाञ् शीघ्रम् अयोजयन्।

tān prahṛṣṭās tataḥ sūtā rājabhaktipuraskṛtāḥ. nirdiṣṭān naradevena rathāñ śīghram ayojayan.

कवचानि विचित्राणि दृढानि च मृदूनि च। विराटः प्रादिशद् यानि तेषाम् अक्लिष्टकर्मणाम्। तानि ते प्रतिगृह्याशु समनह्यन्त पाण्डवाः। वीराश् च सिंहविक्रान्ता बलवन्तो मनस्विनः। तान्य् आमुच्य शरीरेषु दंशितास् ते परंतपाः। रथान् हयैः सुसंपन्नान् आस्थाय च नरोत्तमाः। निर्युयुर् मुदिताः पार्थाः शत्रुसंघावमर्दिनः।

kavacāni vicitrāṇi dṛḍhāni ca mṛdūni ca. virāṭaḥ prādiśad yāni teṣām akliṣṭakarmaṇām. tāni te pratigṛhyāśu samanahyanta pāṇḍavāḥ. vīrāś ca siṃhavikrāntā balavanto manasvinaḥ. tāny āmucya śarīreṣu daṃśitās te paraṃtapāḥ. rathān hayaiḥ susaṃpannān āsthāya ca narottamāḥ. niryuyur muditāḥ pārthāḥ śatrusaṃghāvamardinaḥ.

तरस्विनश् छन्नरूपाः सर्वे युद्धविशारदाः। रथान् हेमपरिच्छिन्नान् आस्थाय च महारथाः। पाण्डवा निर्ययुर् हृष्टा दंशिता राजसत्तमाः। विराटम् अन्वयुः पश्चात् सहिताः कुरुपुंगवाः। चत्वारो भ्रातरः शूराः पाण्डवाः सत्यविक्रमाः। दीर्घाणां च दृढानां च धनुषां ते यथाबलम्। उत्कृष्य पाशान् मौर्वीणां वीराश् चापेष्व् अयोजयन्। ततः सुवाससः सर्वे ते वीराश् चन्दनोक्षिताः। चोदिता नरदेवेन क्षिप्रम् अश्वान् अचोदयन्। ते हया हेमसंछन्ना बृहन्तः साधुवाहिनः। चोदिताः प्रत्यदृश्यन्त पक्षिणाम् इव पङ्क्तयः।

tarasvinaś channarūpāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ. rathān hemaparicchinnān āsthāya ca mahārathāḥ. pāṇḍavā niryayur hṛṣṭā daṃśitā rājasattamāḥ. virāṭam anvayuḥ paścāt sahitāḥ kurupuṃgavāḥ. catvāro bhrātaraḥ śūrāḥ pāṇḍavāḥ satyavikramāḥ. dīrghāṇāṃ ca dṛḍhānāṃ ca dhanuṣāṃ te yathābalam. utkṛṣya pāśān maurvīṇāṃ vīrāś cāpeṣv ayojayan. tataḥ suvāsasaḥ sarve te vīrāś candanokṣitāḥ. coditā naradevena kṣipram aśvān acodayan. te hayā hemasaṃchannā bṛhantaḥ sādhuvāhinaḥ. coditāḥ pratyadṛśyanta pakṣiṇām iva paṅktayaḥ.

भीमाश् च मत्तमातङ्गाः प्रभिन्नकरटामुखाः। क्षरन्त इव जीमूताः सुदन्ताः षष्टिहायनाः।

bhīmāś ca mattamātaṅgāḥ prabhinnakaraṭāmukhāḥ. kṣaranta iva jīmūtāḥ sudantāḥ ṣaṣṭihāyanāḥ.

स्वारूढा युद्धकुशलैः शिक्षितैर् हस्तिसादिभिः। राजानम् अन्वयुः पश्चाच् चलन्त इव पर्वताः।

svārūḍhā yuddhakuśalaiḥ śikṣitair hastisādibhiḥ. rājānam anvayuḥ paścāc calanta iva parvatāḥ.

विशारदानां वश्यानां हृष्टानां चानुयायिनाम्। विंशतिस् तु सहस्राणि नराणाम् अनुयायिनाम्। अष्टौ रथसहस्राणि दश नागशतानि च। षष्टिश् चाश्वसहस्राणि मत्स्यानाम् अभिनिर्ययुः। पूर्णे शतसहस्रे द्वे पदातीनां च भारत। एतद् बलम् अपर्यन्तं मत्स्यानाम् अभिनिर्ययौ।

viśāradānāṃ vaśyānāṃ hṛṣṭānāṃ cānuyāyinām. viṃśatis tu sahasrāṇi narāṇām anuyāyinām. aṣṭau rathasahasrāṇi daśa nāgaśatāni ca. ṣaṣṭiś cāśvasahasrāṇi matsyānām abhiniryayuḥ. pūrṇe śatasahasre dve padātīnāṃ ca bhārata. etad balam aparyantaṃ matsyānām abhiniryayau.

तद् अनीकं विराटस्य शुशुभे भरतर्षभ। वसन्ते बहुपुष्पाढ्यं काननं चित्रितं यथा। संप्रयातं महाराज निनीषन्तं गवां पदम्।

tad anīkaṃ virāṭasya śuśubhe bharatarṣabha. vasante bahupuṣpāḍhyaṃ kānanaṃ citritaṃ yathā. saṃprayātaṃ mahārāja ninīṣantaṃ gavāṃ padam.

तद् बलाग्र्यं विराटस्य संप्रस्थितम् अशोभत। दृढायुधजनाकीर्णं गजाश्वरथसंकुलम्।

tad balāgryaṃ virāṭasya saṃprasthitam aśobhata. dṛḍhāyudhajanākīrṇaṃ gajāśvarathasaṃkulam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents