महाभारत 3.5 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 5→

[mh-3-5] • 20 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। वनं प्रविष्टेष्व् अथ पाण्डवेषु; प्रज्ञाचक्षुस् तप्यमानो ऽम्बिकेयः। धर्मात्मानं विदुरम् अगाधबुद्धिं; सुखासीनो वाक्यम् उवाच राजा।

vaiśaṃpāyana uvāca. vanaṃ praviṣṭeṣv atha pāṇḍaveṣu; prajñācakṣus tapyamāno 'mbikeyaḥ. dharmātmānaṃ viduram agādhabuddhiṃ; sukhāsīno vākyam uvāca rājā.

प्रज्ञा च ते भार्गवस्येव शुद्धा; धर्मं च त्वं परमं वेत्थ सूक्ष्मम्। समश् च त्वं संमतः कौरवाणां; पथ्यं चैषां मम चैव ब्रवीहि।

prajñā ca te bhārgavasyeva śuddhā; dharmaṃ ca tvaṃ paramaṃ vettha sūkṣmam. samaś ca tvaṃ saṃmataḥ kauravāṇāṃ; pathyaṃ caiṣāṃ mama caiva bravīhi.

एवं गते विदुर यद् अद्य कार्यं; पौराश् चेमे कथम् अस्मान् भजेरन्। ते चाप्य् अस्मान् नोद्धरेयुः समूलान्; न कामये तांश् च विनश्यमानान्। सौबलेनैव पापेन दुर्योधनहितैषिणा। क्रूरम् आचरितं कर्म न मे प्रियम् अनुष्ठितम्। तथैवं हि कृते तत्र तद् भवान् वक्तुम् अर्हति। उत्तरं प्राप्तकालं च किम् अन्यन् मन्यते क्षमम्। नास्ति धर्मे सहायत्वम् इति मे दीर्यते मनः। यत्र पाण्डुसुताः सर्वे क्लिश्यन्ति वनम् आगताः।

evaṃ gate vidura yad adya kāryaṃ; paurāś ceme katham asmān bhajeran. te cāpy asmān noddhareyuḥ samūlān; na kāmaye tāṃś ca vinaśyamānān. saubalenaiva pāpena duryodhanahitaiṣiṇā. krūram ācaritaṃ karma na me priyam anuṣṭhitam. tathaivaṃ hi kṛte tatra tad bhavān vaktum arhati. uttaraṃ prāptakālaṃ ca kim anyan manyate kṣamam. nāsti dharme sahāyatvam iti me dīryate manaḥ. yatra pāṇḍusutāḥ sarve kliśyanti vanam āgatāḥ.

विदुर उवाच। त्रिवर्गो ऽयं धर्ममूलो नरेन्द्र; राज्यं चेदं धर्ममूलं वदन्ति। धर्मे राजन् वर्तमानः स्वशक्त्या; पुत्रान् सर्वान् पाहि कुन्तीसुतांश् च।

vidura uvāca. trivargo 'yaṃ dharmamūlo narendra; rājyaṃ cedaṃ dharmamūlaṃ vadanti. dharme rājan vartamānaḥ svaśaktyā; putrān sarvān pāhi kuntīsutāṃś ca.

स वै धर्मो विप्रलुप्तः सभायां; पापात्मभिः सौबलेयप्रधानैः। आहूय कुन्तीसुतम् अक्षवत्यां; पराजैषीत् सत्यसंधं सुतस् ते।

sa vai dharmo vipraluptaḥ sabhāyāṃ; pāpātmabhiḥ saubaleyapradhānaiḥ. āhūya kuntīsutam akṣavatyāṃ; parājaiṣīt satyasaṃdhaṃ sutas te.

एतस्य ते दुष्प्रणीतस्य राजञ्; शेषस्याहं परिपश्याम्य् उपायम्। यथा पुत्रस् तव कौरव्य पापान्; मुक्तो लोके प्रतितिष्ठेत साधु।

etasya te duṣpraṇītasya rājañ; śeṣasyāhaṃ paripaśyāmy upāyam. yathā putras tava kauravya pāpān; mukto loke pratitiṣṭheta sādhu.

तद् वै सर्वं पाण्डुपुत्रा लभन्तां; यत् तद् राजन्न् अतिसृष्टं त्वयासीत्। एष धर्मः परमो यत् स्वकेन; राजा तुष्येन् न परस्वेषु गृध्येत्। यशो न नश्येज् ज्ञातिभेदश् च न स्याद्। धर्मो न स्यान् नैव चैवं कृते त्वाम्।

tad vai sarvaṃ pāṇḍuputrā labhantāṃ; yat tad rājann atisṛṣṭaṃ tvayāsīt. eṣa dharmaḥ paramo yat svakena; rājā tuṣyen na parasveṣu gṛdhyet. yaśo na naśyej jñātibhedaś ca na syād. dharmo na syān naiva caivaṃ kṛte tvām.

एतत् कार्यं तव सर्वप्रधानं; तेषां तुष्टिः शकुनेश् चावमानः। एवं शेषं यदि पुत्रेषु ते स्याद्; एतद् राजंस् त्वरमाणः कुरुष्व।

etat kāryaṃ tava sarvapradhānaṃ; teṣāṃ tuṣṭiḥ śakuneś cāvamānaḥ. evaṃ śeṣaṃ yadi putreṣu te syād; etad rājaṃs tvaramāṇaḥ kuruṣva.

अथैतद् एवं न करोषि राजन्; ध्रुवं कुरूणां भविता विनाशः। न हि क्रुद्धो भीमसेनो ऽर्जुनो वा; शेषं कुर्याच् छात्रवाणाम् अनीके।

athaitad evaṃ na karoṣi rājan; dhruvaṃ kurūṇāṃ bhavitā vināśaḥ. na hi kruddho bhīmaseno 'rjuno vā; śeṣaṃ kuryāc chātravāṇām anīke.

येषां योद्धा सव्यसाची कृतास्त्रो; धनुर् येषां गाण्डिवं लोकसारम्। येषां भीमो बाहुशाली च योद्धा; तेषां लोके किं नु न प्राप्यम् अस्ति। येषां राजा धर्मपुत्रो महात्मा। तेषां लोके किं नु दुष्प्रापम् अस्ति।

yeṣāṃ yoddhā savyasācī kṛtāstro; dhanur yeṣāṃ gāṇḍivaṃ lokasāram. yeṣāṃ bhīmo bāhuśālī ca yoddhā; teṣāṃ loke kiṃ nu na prāpyam asti. yeṣāṃ rājā dharmaputro mahātmā. teṣāṃ loke kiṃ nu duṣprāpam asti.

उक्तं पूर्वं जातमात्रे सुते ते; मया यत् ते हितम् आसीत् तदानीम्। पुत्रं त्यजेमम् अहितं कुलस्येत्य्; एतद् राजन् न च तत् त्वं चकर्थ। इदानीं ते हितम् उक्तं न चेत् त्वं; कर्तासि राजन् परितप्तासि पश्चात्।

uktaṃ pūrvaṃ jātamātre sute te; mayā yat te hitam āsīt tadānīm. putraṃ tyajemam ahitaṃ kulasyety; etad rājan na ca tat tvaṃ cakartha. idānīṃ te hitam uktaṃ na cet tvaṃ; kartāsi rājan paritaptāsi paścāt.

यद्य् एतद् एवम् अनुमन्ता सुतस् ते; संप्रीयमाणः पाण्डवैर् एकराज्यम्। तापो न ते वै भविता प्रीतियोगात्; त्वं चेन् न गृह्णासि सुतं सहायैः। अथापरो भवति हि तं निगृह्य; पाण्डोः पुत्रं प्रकुरुष्वाधिपत्ये। ध्रुवं विनाशस् तव पुत्रेण धीमन्। सबन्धुवर्गेण सहैव राजभिः। चतुर्दशे चैव वर्षे नरेन्द्र। कुलक्षयं प्राप्स्यसि राजसिंह। तस्मात् कुरुष्वाधिपत्ये नरेन्द्र। युधिष्ठिरं धर्मवतां वरिष्ठम्।

yady etad evam anumantā sutas te; saṃprīyamāṇaḥ pāṇḍavair ekarājyam. tāpo na te vai bhavitā prītiyogāt; tvaṃ cen na gṛhṇāsi sutaṃ sahāyaiḥ. athāparo bhavati hi taṃ nigṛhya; pāṇḍoḥ putraṃ prakuruṣvādhipatye. dhruvaṃ vināśas tava putreṇa dhīman. sabandhuvargeṇa sahaiva rājabhiḥ. caturdaśe caiva varṣe narendra. kulakṣayaṃ prāpsyasi rājasiṃha. tasmāt kuruṣvādhipatye narendra. yudhiṣṭhiraṃ dharmavatāṃ variṣṭham.

अजातशत्रुर् हि विमुक्तरागो; धर्मेणेमां पृथिवीं शास्तु राजन्। ततो राजन् पार्थिवाः सर्व एव; वैश्या इवास्मान् उपतिष्ठन्तु सद्यः।

ajātaśatrur hi vimuktarāgo; dharmeṇemāṃ pṛthivīṃ śāstu rājan. tato rājan pārthivāḥ sarva eva; vaiśyā ivāsmān upatiṣṭhantu sadyaḥ.

दुर्योधनः शकुनिः सूतपुत्रः; प्रीत्या राजन् पाण्डुपुत्रान् भजन्ताम्। दुःशासनो याचतु भीमसेनं; सभामध्ये द्रुपदस्यात्मजां च।

duryodhanaḥ śakuniḥ sūtaputraḥ; prītyā rājan pāṇḍuputrān bhajantām. duḥśāsano yācatu bhīmasenaṃ; sabhāmadhye drupadasyātmajāṃ ca.

युधिष्ठिरं त्वं परिसान्त्वयस्व; राज्ये चैनं स्थापयस्वाभिपूज्य। त्वया पृष्टः किम् अहम् अन्यद् वदेयम्; एतत् कृत्वा कृतकृत्यो ऽसि राजन्।

yudhiṣṭhiraṃ tvaṃ parisāntvayasva; rājye cainaṃ sthāpayasvābhipūjya. tvayā pṛṣṭaḥ kim aham anyad vadeyam; etat kṛtvā kṛtakṛtyo 'si rājan.

धृतराष्ट्र उवाच। एतद् वाक्यं विदुर यत् ते सभायाम्; इह प्रोक्तं पाण्डवान् प्राप्य मां च। हितं तेषाम् अहितं मामकानाम्; एतत् सर्वं मम नोपैति चेतः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. etad vākyaṃ vidura yat te sabhāyām; iha proktaṃ pāṇḍavān prāpya māṃ ca. hitaṃ teṣām ahitaṃ māmakānām; etat sarvaṃ mama nopaiti cetaḥ.

इदं त्व् इदानीं कुत एव निश्चितं; तेषाम् अर्थे पाण्डवानां यद् आत्थ। तेनाद्य मन्ये नासि हितो ममेति; कथं हि पुत्रं पाण्डवार्थे त्यजेयम्।

idaṃ tv idānīṃ kuta eva niścitaṃ; teṣām arthe pāṇḍavānāṃ yad āttha. tenādya manye nāsi hito mameti; kathaṃ hi putraṃ pāṇḍavārthe tyajeyam.

असंशयं ते ऽपि ममैव पुत्रा; दुर्योधनस् तु मम देहात् प्रसूतः। स्वं वै देहं परहेतोस् त्यजेति; को नु ब्रूयात् समताम् अन्ववेक्षन्।

asaṃśayaṃ te 'pi mamaiva putrā; duryodhanas tu mama dehāt prasūtaḥ. svaṃ vai dehaṃ parahetos tyajeti; ko nu brūyāt samatām anvavekṣan.

स मा जिह्मं विदुर सर्वं ब्रवीषि; मानं च ते ऽहम् अधिकं धारयामि। यथेच्छकं गच्छ वा तिष्ठ वा त्वं; सुसान्त्व्यमानाप्य् असती स्त्री जहाति।

sa mā jihmaṃ vidura sarvaṃ bravīṣi; mānaṃ ca te 'ham adhikaṃ dhārayāmi. yathecchakaṃ gaccha vā tiṣṭha vā tvaṃ; susāntvyamānāpy asatī strī jahāti.

वैशंपायन उवाच। एतावद् उक्त्वा धृतराष्ट्रो ऽन्वपद्यद्; अन्तर्वेश्म सहसोत्थाय राजन्। नेदम् अस्तीत्य् अथ विदुरो भाषमाणः; संप्राद्रवद् यत्र पार्था बभूवुः।

vaiśaṃpāyana uvāca. etāvad uktvā dhṛtarāṣṭro 'nvapadyad; antarveśma sahasotthāya rājan. nedam astīty atha viduro bhāṣamāṇaḥ; saṃprādravad yatra pārthā babhūvuḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents