महाभारत 3.48 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 48→

[mh-3-48] • 41 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। सुदीर्घम् उष्णं निःश्वस्य धृतराष्ट्रो ऽम्बिकासुतः। अब्रवीत् संजयं सूतम् आमन्त्र्य भरतर्षभ। तेषां तच् चरितं श्रुत्वा मनुष्यातीतम् अद्भुतम्। चिन्ताशोकपरीतात्मा मन्युनाभिपरिप्लुतः। न रात्रौ न दिवा सूत शान्तिं प्राप्नोमि वै क्षणम्। संचिन्त्य दुर्नयं घोरम् अतीतं द्यूतजं हि तत्। तेषाम् असह्यवीर्याणां शौर्यं धैर्यं धृतिं पराम्। अन्योन्यम् अनुरागं च भ्रातॄणाम् अतिमानुषम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. sudīrgham uṣṇaṃ niḥśvasya dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ. abravīt saṃjayaṃ sūtam āmantrya bharatarṣabha. teṣāṃ tac caritaṃ śrutvā manuṣyātītam adbhutam. cintāśokaparītātmā manyunābhipariplutaḥ. na rātrau na divā sūta śāntiṃ prāpnomi vai kṣaṇam. saṃcintya durnayaṃ ghoram atītaṃ dyūtajaṃ hi tat. teṣām asahyavīryāṇāṃ śauryaṃ dhairyaṃ dhṛtiṃ parām. anyonyam anurāgaṃ ca bhrātṝṇām atimānuṣam.

देवपुत्रौ महाभागौ देवराजसमद्युती। नकुलः सहदेवश् च पाण्डवौ युद्धदुर्मदौ।

devaputrau mahābhāgau devarājasamadyutī. nakulaḥ sahadevaś ca pāṇḍavau yuddhadurmadau.

दृढायुधौ दूरपातौ युद्धे च कृतनिश्चयौ। शीघ्रहस्तौ दृढक्रोधौ नित्ययुक्तौ तरस्विनौ।

dṛḍhāyudhau dūrapātau yuddhe ca kṛtaniścayau. śīghrahastau dṛḍhakrodhau nityayuktau tarasvinau.

भीमार्जुनौ पुरोधाय यदा तौ रणमूर्धनि। स्थास्येते सिंहविक्रान्ताव् अश्विनाव् इव दुःसहौ। न शेषम् इह पश्यामि तदा सैन्यस्य संजय।

bhīmārjunau purodhāya yadā tau raṇamūrdhani. sthāsyete siṃhavikrāntāv aśvināv iva duḥsahau. na śeṣam iha paśyāmi tadā sainyasya saṃjaya.

तौ ह्य् अप्रतिरथौ युद्धे देवपुत्रौ महारथौ। द्रौपद्यास् तं परिक्लेशं न क्षंस्येते त्व् अमर्षिणौ।

tau hy apratirathau yuddhe devaputrau mahārathau. draupadyās taṃ parikleśaṃ na kṣaṃsyete tv amarṣiṇau.

वृष्णयो वा महेष्वासा पाञ्चाला वा महौजसः। युधि सत्याभिसंधेन वासुदेवेन रक्षिताः। प्रधक्ष्यन्ति रणे पार्थाः पुत्राणां मम वाहिनीम्।

vṛṣṇayo vā maheṣvāsā pāñcālā vā mahaujasaḥ. yudhi satyābhisaṃdhena vāsudevena rakṣitāḥ. pradhakṣyanti raṇe pārthāḥ putrāṇāṃ mama vāhinīm.

रामकृष्णप्रणीतानां वृष्णीनां सूतनन्दन। न शक्यः सहितुं वेगः पर्वतैर् अपि संयुगे।

rāmakṛṣṇapraṇītānāṃ vṛṣṇīnāṃ sūtanandana. na śakyaḥ sahituṃ vegaḥ parvatair api saṃyuge.

तेषां मध्ये महेष्वासो भीमो भीमपराक्रमः। शैक्यया वीरघातिन्या गदया विचरिष्यति।

teṣāṃ madhye maheṣvāso bhīmo bhīmaparākramaḥ. śaikyayā vīraghātinyā gadayā vicariṣyati.

तथा गाण्डीवनिर्घोषं विस्फूर्जितम् इवाशनेः। गदावेगं च भीमस्य नालं सोढुं नराधिपाः।

tathā gāṇḍīvanirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ. gadāvegaṃ ca bhīmasya nālaṃ soḍhuṃ narādhipāḥ.

ततो ऽहं सुहृदां वाचो दुर्योधनवशानुगः। स्मरणीयाः स्मरिष्यामि मया या न कृताः पुरा।

tato 'haṃ suhṛdāṃ vāco duryodhanavaśānugaḥ. smaraṇīyāḥ smariṣyāmi mayā yā na kṛtāḥ purā.

संजय उवाच। व्यतिक्रमो ऽयं सुमहांस् त्वया राजन्न् उपेक्षितः। समर्थेनापि यन् मोहात् पुत्रस् ते न निवारितः।

saṃjaya uvāca. vyatikramo 'yaṃ sumahāṃs tvayā rājann upekṣitaḥ. samarthenāpi yan mohāt putras te na nivāritaḥ.

श्रुत्वा हि निर्जितान् द्यूते पाण्डवान् मधुसूदनः। त्वरितः काम्यके पार्थान् समभावयद् अच्युतः।

śrutvā hi nirjitān dyūte pāṇḍavān madhusūdanaḥ. tvaritaḥ kāmyake pārthān samabhāvayad acyutaḥ.

द्रुपदस्य तथा पुत्रा धृष्टद्युम्नपुरोगमाः। विराटो धृष्टकेतुश् च केकयाश् च महारथाः।

drupadasya tathā putrā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ. virāṭo dhṛṣṭaketuś ca kekayāś ca mahārathāḥ.

तैश् च यत् कथितं तत्र दृष्ट्वा पार्थान् पराजितान्। चारेण विदितं सर्वं तन् मया वेदितं च ते।

taiś ca yat kathitaṃ tatra dṛṣṭvā pārthān parājitān. cāreṇa viditaṃ sarvaṃ tan mayā veditaṃ ca te.

समागम्य वृतस् तत्र पाण्डवैर् मधुसूदनः। सारथ्ये फल्गुनस्याजौ तथेत्य् आह च तान् हरिः।

samāgamya vṛtas tatra pāṇḍavair madhusūdanaḥ. sārathye phalgunasyājau tathety āha ca tān hariḥ.

अमर्षितो हि कृष्णो ऽपि दृष्ट्वा पार्थांस् तथागतान्। कृष्णाजिनोत्तरासङ्गान् अब्रवीच् च युधिष्ठिरम्।

amarṣito hi kṛṣṇo 'pi dṛṣṭvā pārthāṃs tathāgatān. kṛṣṇājinottarāsaṅgān abravīc ca yudhiṣṭhiram.

या सा समृद्धिः पार्थानाम् इन्द्रप्रस्थे बभूव ह। राजसूये मया दृष्टा नृपैर् अन्यैः सुदुर्लभा।

yā sā samṛddhiḥ pārthānām indraprasthe babhūva ha. rājasūye mayā dṛṣṭā nṛpair anyaiḥ sudurlabhā.

यत्र सर्वान् महीपालाञ् शस्त्रतेजोभयार्दितान्। सवङ्गाङ्गान् सपौण्ड्रोड्रान् सचोलद्रविडान्धकान्।

yatra sarvān mahīpālāñ śastratejobhayārditān. savaṅgāṅgān sapauṇḍroḍrān sacoladraviḍāndhakān.

सागरानूपगांश् चैव ये च पत्तनवासिनः। सिंहलान् बर्बरान् म्लेच्छान् ये च जाङ्गलवासिनः।

sāgarānūpagāṃś caiva ye ca pattanavāsinaḥ. siṃhalān barbarān mlecchān ye ca jāṅgalavāsinaḥ.

पश्चिमानि च राज्यानि शतशः सागरान्तिकान्। पह्लवान् दरदान् सर्वान् किरातान् यवनाञ् शकान्।

paścimāni ca rājyāni śataśaḥ sāgarāntikān. pahlavān daradān sarvān kirātān yavanāñ śakān.

हारहूणांश् च चीनांश् च तुखारान् सैन्धवांस् तथा। जागुडान् रमठान् मुण्डान् स्त्रीराज्यान् अथ तङ्गणान्।

hārahūṇāṃś ca cīnāṃś ca tukhārān saindhavāṃs tathā. jāguḍān ramaṭhān muṇḍān strīrājyān atha taṅgaṇān.

एते चान्ये च बहवो ये च ते भरतर्षभ। तांश् चान्यांश् च सुबहून् आहूतान् भरतर्षभ। आगतान् अहम् अद्राक्षं यज्ञे ते परिवेषकान्।

ete cānye ca bahavo ye ca te bharatarṣabha. tāṃś cānyāṃś ca subahūn āhūtān bharatarṣabha. āgatān aham adrākṣaṃ yajñe te pariveṣakān.

सा ते समृद्धिर् यैर् आत्ता चपला प्रतिसारिणी। आदाय जीवितं तेषाम् आहरिष्यामि ताम् अहम्।

sā te samṛddhir yair āttā capalā pratisāriṇī. ādāya jīvitaṃ teṣām āhariṣyāmi tām aham.

रामेण सह कौरव्य भीमार्जुनयमैस् तथा। अक्रूरगदसाम्बैश् च प्रद्युम्नेनाहुकेन च। धृष्टद्युम्नेन वीरेण शिशुपालात्मजेन च।

rāmeṇa saha kauravya bhīmārjunayamais tathā. akrūragadasāmbaiś ca pradyumnenāhukena ca. dhṛṣṭadyumnena vīreṇa śiśupālātmajena ca.

दुर्योधनं रणे हत्वा सद्यः कर्णं च भारत। दुःशासनं सौबलेयं यश् चान्यः प्रतियोत्स्यते।

duryodhanaṃ raṇe hatvā sadyaḥ karṇaṃ ca bhārata. duḥśāsanaṃ saubaleyaṃ yaś cānyaḥ pratiyotsyate.

ततस् त्वं हास्तिनपुरे भ्रातृभिः सहितो वसन्। धार्तराष्ट्रीं श्रियं प्राप्य प्रशाधि पृथिवीम् इमाम्।

tatas tvaṃ hāstinapure bhrātṛbhiḥ sahito vasan. dhārtarāṣṭrīṃ śriyaṃ prāpya praśādhi pṛthivīm imām.

अथैनम् अब्रवीद् राजा तस्मिन् वीरसमागमे। शृण्वत्सु तेषु सर्वेषु धृष्टद्युम्नमुखेषु च।

athainam abravīd rājā tasmin vīrasamāgame. śṛṇvatsu teṣu sarveṣu dhṛṣṭadyumnamukheṣu ca.

प्रतिगृह्णामि ते वाचं सत्याम् एतां जनार्दन। अमित्रान् मे महाबाहो सानुबन्धान् हनिष्यसि।

pratigṛhṇāmi te vācaṃ satyām etāṃ janārdana. amitrān me mahābāho sānubandhān haniṣyasi.

वर्षात् त्रयोदशाद् ऊर्ध्वं सत्यं मां कुरु केशव। प्रतिज्ञातो वने वासो राजमध्ये मया ह्य् अयम्।

varṣāt trayodaśād ūrdhvaṃ satyaṃ māṃ kuru keśava. pratijñāto vane vāso rājamadhye mayā hy ayam.

तद् धर्मराजवचनं प्रतिश्रुत्य सभासदः। धृष्टद्युम्नपुरोगास् ते शमयाम् आसुर् अञ्जसा। केशवं मधुरैर् वाक्यैः कालयुक्तैर् अमर्षितम्।

tad dharmarājavacanaṃ pratiśrutya sabhāsadaḥ. dhṛṣṭadyumnapurogās te śamayām āsur añjasā. keśavaṃ madhurair vākyaiḥ kālayuktair amarṣitam.

पाञ्चालीं चाहुर् अक्लिष्टां वासुदेवस्य शृण्वतः। दुर्योधनस् तव क्रोधाद् देवि त्यक्ष्यति जीवितम्। प्रतिजानीम ते सत्यं मा शुचो वरवर्णिनि।

pāñcālīṃ cāhur akliṣṭāṃ vāsudevasya śṛṇvataḥ. duryodhanas tava krodhād devi tyakṣyati jīvitam. pratijānīma te satyaṃ mā śuco varavarṇini.

ये स्म ते कुपितां कृष्णे दृष्ट्वा त्वां प्राहसंस् तदा। मांसानि तेषां खादन्तो हसिष्यन्ति मृगद्विजाः।

ye sma te kupitāṃ kṛṣṇe dṛṣṭvā tvāṃ prāhasaṃs tadā. māṃsāni teṣāṃ khādanto hasiṣyanti mṛgadvijāḥ.

पास्यन्ति रुधिरं तेषां गृध्रा गोमायवस् तथा। उत्तमाङ्गानि कर्षन्तो यैस् त्वं कृष्टा सभातले।

pāsyanti rudhiraṃ teṣāṃ gṛdhrā gomāyavas tathā. uttamāṅgāni karṣanto yais tvaṃ kṛṣṭā sabhātale.

तेषां द्रक्ष्यसि पाञ्चालि गात्राणि पृथिवीतले। क्रव्यादैः कृष्यमाणानि भक्ष्यमाणानि चासकृत्।

teṣāṃ drakṣyasi pāñcāli gātrāṇi pṛthivītale. kravyādaiḥ kṛṣyamāṇāni bhakṣyamāṇāni cāsakṛt.

परिक्लिष्टासि यैस् तत्र यैश् चापि समुपेक्षिता। तेषाम् उत्कृत्तशिरसां भूमिः पास्यति शोणितम्।

parikliṣṭāsi yais tatra yaiś cāpi samupekṣitā. teṣām utkṛttaśirasāṃ bhūmiḥ pāsyati śoṇitam.

एवं बहुविधा वाचस् तदोचुः पुरुषर्षभाः। सर्वे तेजस्विनः शूराः सर्वे चाहतलक्षणाः।

evaṃ bahuvidhā vācas tadocuḥ puruṣarṣabhāḥ. sarve tejasvinaḥ śūrāḥ sarve cāhatalakṣaṇāḥ.

ते धर्मराजेन वृता वर्षाद् ऊर्ध्वं त्रयोदशात्। पुरस्कृत्योपयास्यन्ति वासुदेवं महारथाः।

te dharmarājena vṛtā varṣād ūrdhvaṃ trayodaśāt. puraskṛtyopayāsyanti vāsudevaṃ mahārathāḥ.

रामश् च कृष्णश् च धनंजयश् च; प्रद्युम्नसाम्बौ युयुधानभीमौ। माद्रीसुतौ केकयराजपुत्राः; पाञ्चालपुत्राः सह धर्मराज्ञा।

rāmaś ca kṛṣṇaś ca dhanaṃjayaś ca; pradyumnasāmbau yuyudhānabhīmau. mādrīsutau kekayarājaputrāḥ; pāñcālaputrāḥ saha dharmarājñā.

एतान् सर्वांल् लोकवीरान् अजेयान्; महात्मनः सानुबन्धान् ससैन्यान्। को जीवितार्थी समरे प्रत्युदीयात्; क्रुद्धान् सिंहान् केसरिणो यथैव।

etān sarvāṃl lokavīrān ajeyān; mahātmanaḥ sānubandhān sasainyān. ko jīvitārthī samare pratyudīyāt; kruddhān siṃhān kesariṇo yathaiva.

धृतराष्ट्र उवाच। यन् माब्रवीद् विदुरो द्यूतकाले; त्वं पाण्डवाञ् जेष्यसि चेन् नरेन्द्र। ध्रुवं कुरूणाम् अयम् अन्तकालो; महाभयो भविता शोणितौघः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yan mābravīd viduro dyūtakāle; tvaṃ pāṇḍavāñ jeṣyasi cen narendra. dhruvaṃ kurūṇām ayam antakālo; mahābhayo bhavitā śoṇitaughaḥ.

मन्ये तथा तद् भवितेति सूत; यथा क्षत्ता प्राह वचः पुरा माम्। असंशयं भविता युद्धम् एतद्; गते काले पाण्डवानां यथोक्तम्।

manye tathā tad bhaviteti sūta; yathā kṣattā prāha vacaḥ purā mām. asaṃśayaṃ bhavitā yuddham etad; gate kāle pāṇḍavānāṃ yathoktam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents