महाभारत 3.42 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 42→

[mh-3-42] • 42 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तस्य संपश्यतस् त्व् एव पिनाकी वृषभध्वजः। जगामादर्शनं भानुर् लोकस्येवास्तम् एयिवान्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasya saṃpaśyatas tv eva pinākī vṛṣabhadhvajaḥ. jagāmādarśanaṃ bhānur lokasyevāstam eyivān.

ततो ऽर्जुनः परं चक्रे विस्मयं परवीरहा। मया साक्षान् महादेवो दृष्ट इत्य् एव भारत।

tato 'rjunaḥ paraṃ cakre vismayaṃ paravīrahā. mayā sākṣān mahādevo dṛṣṭa ity eva bhārata.

धन्यो ऽस्म्य् अनुगृहीतो ऽस्मि यन् मया त्र्यम्बको हरः। पिनाकी वरदो रूपी दृष्टः स्पृष्टश् च पाणिना।

dhanyo 'smy anugṛhīto 'smi yan mayā tryambako haraḥ. pinākī varado rūpī dṛṣṭaḥ spṛṣṭaś ca pāṇinā.

कृतार्थं चावगच्छामि परम् आत्मानम् आत्मना। शत्रूंश् च विजितान् सर्वान् निर्वृत्तं च प्रयोजनम्। इत्य् एवं चिन्तयानस्य पार्थस्यामिततेजसः।

kṛtārthaṃ cāvagacchāmi param ātmānam ātmanā. śatrūṃś ca vijitān sarvān nirvṛttaṃ ca prayojanam. ity evaṃ cintayānasya pārthasyāmitatejasaḥ.

ततो वैडूर्यवर्णाभो भासयन् सर्वतो दिशः। यादोगणवृतः श्रीमान् आजगाम जलेश्वरः।

tato vaiḍūryavarṇābho bhāsayan sarvato diśaḥ. yādogaṇavṛtaḥ śrīmān ājagāma jaleśvaraḥ.

नागैर् नदैर् नदीभिश् च दैत्यैः साध्यैश् च दैवतैः। वरुणो यादसां भर्ता वशी तं देशम् आगमत्।

nāgair nadair nadībhiś ca daityaiḥ sādhyaiś ca daivataiḥ. varuṇo yādasāṃ bhartā vaśī taṃ deśam āgamat.

अथ जाम्बूनदवपुर् विमानेन महार्चिषा। कुबेरः समनुप्राप्तो यक्षैर् अनुगतः प्रभुः।

atha jāmbūnadavapur vimānena mahārciṣā. kuberaḥ samanuprāpto yakṣair anugataḥ prabhuḥ.

विद्योतयन्न् इवाकाशम् अद्भुतोपमदर्शनः। धनानाम् ईश्वरः श्रीमान् अर्जुनं द्रष्टुम् आगतः।

vidyotayann ivākāśam adbhutopamadarśanaḥ. dhanānām īśvaraḥ śrīmān arjunaṃ draṣṭum āgataḥ.

तथा लोकान्तकृच् छ्रीमान् यमः साक्षात् प्रतापवान्। मूर्त्य् अमूर्तिधरैः सार्धं पितृभिर् लोकभावनैः।

tathā lokāntakṛc chrīmān yamaḥ sākṣāt pratāpavān. mūrty amūrtidharaiḥ sārdhaṃ pitṛbhir lokabhāvanaiḥ.

दण्डपाणिर् अचिन्त्यात्मा सर्वभूतविनाशकृत्। वैवस्वतो धर्मराजो विमानेनावभासयन्।

daṇḍapāṇir acintyātmā sarvabhūtavināśakṛt. vaivasvato dharmarājo vimānenāvabhāsayan.

त्रींल् लोकान् गुह्यकांश् चैव गन्धर्वांश् च सपन्नगान्। द्वितीय इव मार्तण्डो युगान्ते समुपस्थिते।

trīṃl lokān guhyakāṃś caiva gandharvāṃś ca sapannagān. dvitīya iva mārtaṇḍo yugānte samupasthite.

भानुमन्ति विचित्राणि शिखराणि महागिरेः। समास्थायार्जुनं तत्र ददृशुस् तपसान्वितम्।

bhānumanti vicitrāṇi śikharāṇi mahāgireḥ. samāsthāyārjunaṃ tatra dadṛśus tapasānvitam.

ततो मुहूर्ताद् भगवान् ऐरावतशिरोगतः। आजगाम सहेन्द्राण्या शक्रः सुरगणैर् वृतः।

tato muhūrtād bhagavān airāvataśirogataḥ. ājagāma sahendrāṇyā śakraḥ suragaṇair vṛtaḥ.

पाण्डुरेणातपत्रेण ध्रियमाणेन मूर्धनि। शुशुभे तारकाराजः सितम् अभ्रम् इवास्थितः।

pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani. śuśubhe tārakārājaḥ sitam abhram ivāsthitaḥ.

संस्तूयमानो गन्धर्वैर् ऋषिभिश् च तपोधनैः। शृङ्गं गिरेः समासाद्य तस्थौ सूर्य इवोदितः।

saṃstūyamāno gandharvair ṛṣibhiś ca tapodhanaiḥ. śṛṅgaṃ gireḥ samāsādya tasthau sūrya ivoditaḥ.

अथ मेघस्वनो धीमान् व्याजहार शुभां गिरम्। यमः परमधर्मज्ञो दक्षिणां दिशम् आस्थितः।

atha meghasvano dhīmān vyājahāra śubhāṃ giram. yamaḥ paramadharmajño dakṣiṇāṃ diśam āsthitaḥ.

अर्जुनार्जुन पश्यास्मांल् लोकपालान् समागतान्। दृष्टिं ते वितरामो ऽद्य भवान् अर्हो हि दर्शनम्।

arjunārjuna paśyāsmāṃl lokapālān samāgatān. dṛṣṭiṃ te vitarāmo 'dya bhavān arho hi darśanam.

पूर्वर्षिर् अमितात्मा त्वं नरो नाम महाबलः। नियोगाद् ब्रह्मणस् तात मर्त्यतां समुपागतः। त्वं वासवसमुद्भूतो महावीर्यपराक्रमः। भीष्मः परमधर्मात्मा संसाध्यश् च रणे ऽनघ। त्वया सह समुद्भूतो महावीर्यः पितामहः।

pūrvarṣir amitātmā tvaṃ naro nāma mahābalaḥ. niyogād brahmaṇas tāta martyatāṃ samupāgataḥ. tvaṃ vāsavasamudbhūto mahāvīryaparākramaḥ. bhīṣmaḥ paramadharmātmā saṃsādhyaś ca raṇe 'nagha. tvayā saha samudbhūto mahāvīryaḥ pitāmahaḥ.

क्षत्रं चाग्निसमस्पर्शं भारद्वाजेन रक्षितम्। दानवाश् च महावीर्या ये मनुष्यत्वम् आगताः। निवातकवचाश् चैव संसाध्याः कुरुनन्दन।

kṣatraṃ cāgnisamasparśaṃ bhāradvājena rakṣitam. dānavāś ca mahāvīryā ye manuṣyatvam āgatāḥ. nivātakavacāś caiva saṃsādhyāḥ kurunandana.

पितुर् ममांशो देवस्य सर्वलोकप्रतापिनः। कर्णः स सुमहावीर्यस् त्वया वध्यो धनंजय।

pitur mamāṃśo devasya sarvalokapratāpinaḥ. karṇaḥ sa sumahāvīryas tvayā vadhyo dhanaṃjaya.

अंशाश् च क्षितिसंप्राप्ता देवगन्धर्वरक्षसाम्। तया निपातिता युद्धे स्वकर्मफलनिर्जिताम्। गतिं प्राप्स्यन्ति कौन्तेय यथास्वम् अरिकर्शन।

aṃśāś ca kṣitisaṃprāptā devagandharvarakṣasām. tayā nipātitā yuddhe svakarmaphalanirjitām. gatiṃ prāpsyanti kaunteya yathāsvam arikarśana.

अक्षया तव कीर्तिश् च लोके स्थास्यति फल्गुन। त्वया साक्षान् महादेवस् तोषितो हि महामृधे। लघ्वी वसुमती चापि कर्तव्या विष्णुना सह।

akṣayā tava kīrtiś ca loke sthāsyati phalguna. tvayā sākṣān mahādevas toṣito hi mahāmṛdhe. laghvī vasumatī cāpi kartavyā viṣṇunā saha.

गृहाणास्त्रं महाबाहो दण्डम् अप्रतिवारणम्। अनेनास्त्रेण सुमहत् त्वं हि कर्म करिष्यसि।

gṛhāṇāstraṃ mahābāho daṇḍam aprativāraṇam. anenāstreṇa sumahat tvaṃ hi karma kariṣyasi.

प्रतिजग्राह तत् पार्थो विधिवत् कुरुनन्दनः। समन्त्रं सोपचारं च समोक्षं सनिवर्तनम्।

pratijagrāha tat pārtho vidhivat kurunandanaḥ. samantraṃ sopacāraṃ ca samokṣaṃ sanivartanam.

ततो जलधरश्यामो वरुणो यादसां पतिः। पश्चिमां दिशम् आस्थाय गिरम् उच्चारयन् प्रभुः।

tato jaladharaśyāmo varuṇo yādasāṃ patiḥ. paścimāṃ diśam āsthāya giram uccārayan prabhuḥ.

पार्थ क्षत्रियमुख्यस् त्वं क्षत्रधर्मे व्यवस्थितः। पश्य मां पृथुताम्राक्ष वरुणो ऽस्मि जलेश्वरः।

pārtha kṣatriyamukhyas tvaṃ kṣatradharme vyavasthitaḥ. paśya māṃ pṛthutāmrākṣa varuṇo 'smi jaleśvaraḥ.

मया समुद्यतान् पाशान् वारुणान् अनिवारणान्। प्रतिगृह्णीष्व कौन्तेय सरहस्यनिवर्तनान्।

mayā samudyatān pāśān vāruṇān anivāraṇān. pratigṛhṇīṣva kaunteya sarahasyanivartanān.

एभिस् तदा मया वीर संग्रामे तारकामये। दैतेयानां सहस्राणि संयतानि महात्मनाम्।

ebhis tadā mayā vīra saṃgrāme tārakāmaye. daiteyānāṃ sahasrāṇi saṃyatāni mahātmanām.

तस्माद् इमान् महासत्त्व मत्प्रसादात् समुत्थितान्। गृहाण न हि ते मुच्येद् अन्तको ऽप्य् आततायिनः।

tasmād imān mahāsattva matprasādāt samutthitān. gṛhāṇa na hi te mucyed antako 'py ātatāyinaḥ.

अनेन त्वं यदास्त्रेण संग्रामे विचरिष्यसि। तदा निःक्षत्रिया भूमिर् भविष्यति न संशयः। ततस् तान् वारुणान् दिव्यान् अस्त्रान् अस्त्रविदां वरः। प्रतिजग्राह विधिवद् वरुणाद् वासविस् तदा।

anena tvaṃ yadāstreṇa saṃgrāme vicariṣyasi. tadā niḥkṣatriyā bhūmir bhaviṣyati na saṃśayaḥ. tatas tān vāruṇān divyān astrān astravidāṃ varaḥ. pratijagrāha vidhivad varuṇād vāsavis tadā.

ततः कैलासनिलयो धनाध्यक्षो ऽभ्यभाषत। दत्तेष्व् अस्त्रेषु दिव्येषु वरुणेन यमेन च। प्रीतो ऽहम् अपि ते प्राज्ञ पाण्डवेय महाबल। त्वया सह समागम्य अजितेन तथैव च।

tataḥ kailāsanilayo dhanādhyakṣo 'bhyabhāṣata. datteṣv astreṣu divyeṣu varuṇena yamena ca. prīto 'ham api te prājña pāṇḍaveya mahābala. tvayā saha samāgamya ajitena tathaiva ca.

सव्यसाचिन् महाबाहो पूर्वदेव सनातन। सहास्माभिर् भवाञ् श्रान्तः पुराकल्पेषु नित्यशः। दर्शनात् ते त्व् इदं दिव्यं प्रदिशामि नरर्षभ। अमनुष्यान् महाबाहो दुर्जयान् अपि जेष्यसि।

savyasācin mahābāho pūrvadeva sanātana. sahāsmābhir bhavāñ śrāntaḥ purākalpeṣu nityaśaḥ. darśanāt te tv idaṃ divyaṃ pradiśāmi nararṣabha. amanuṣyān mahābāho durjayān api jeṣyasi.

मत्तो ऽपि त्वं गृहाणास्त्रम् अन्तर्धानं प्रियं मम। गृह्णात्व् अस्त्रम् अनुत्तमम्। अनेन त्वम् अनीकानि धार्तराष्ट्रस्य धक्ष्यसि। तद् इदं प्रतिगृह्णीष्व। ओजस्तेजोद्युतिहरं प्रस्वापनम् अरातिहन्। महात्मना शंकरेण त्रिपुरं निहतं यदा। तदैतद् अस्त्रं निर्मुक्तं येन दग्धा महासुराः। त्वदर्थम् उद्यतं चेदं मया सत्यपराक्रम। त्वम् अर्हो धारणे चास्य मेरुप्रतिमगौरव।

matto 'pi tvaṃ gṛhāṇāstram antardhānaṃ priyaṃ mama. gṛhṇātv astram anuttamam. anena tvam anīkāni dhārtarāṣṭrasya dhakṣyasi. tad idaṃ pratigṛhṇīṣva. ojastejodyutiharaṃ prasvāpanam arātihan. mahātmanā śaṃkareṇa tripuraṃ nihataṃ yadā. tadaitad astraṃ nirmuktaṃ yena dagdhā mahāsurāḥ. tvadartham udyataṃ cedaṃ mayā satyaparākrama. tvam arho dhāraṇe cāsya merupratimagaurava.

ततो ऽर्जुनो महाबाहुर् विधिवत् कुरुनन्दनः। कौबेरम् अपि जग्राह दिव्यम् अस्त्रं महाबलः।

tato 'rjuno mahābāhur vidhivat kurunandanaḥ. kauberam api jagrāha divyam astraṃ mahābalaḥ.

ततो ऽब्रवीद् देवराजः पार्थम् अक्लिष्टकारिणम्। सान्त्वयञ् श्लक्ष्णया वाचा मेघदुन्दुभिनिस्वनः।

tato 'bravīd devarājaḥ pārtham akliṣṭakāriṇam. sāntvayañ ślakṣṇayā vācā meghadundubhinisvanaḥ.

कुन्तीमातर् महाबाहो त्वम् ईशानः पुरातनः। परां सिद्धिम् अनुप्राप्तः साक्षाद् देवगतिं गतः।

kuntīmātar mahābāho tvam īśānaḥ purātanaḥ. parāṃ siddhim anuprāptaḥ sākṣād devagatiṃ gataḥ.

देवकार्यं हि सुमहत् त्वया कार्यम् अरिंदम। आरोढव्यस् त्वया स्वर्गः सज्जीभव महाद्युते।

devakāryaṃ hi sumahat tvayā kāryam ariṃdama. āroḍhavyas tvayā svargaḥ sajjībhava mahādyute.

रथो मातलिसंयुक्त आगन्ता त्वत्कृते महीम्। तत्र ते ऽहं प्रदास्यामि दिव्यान्य् अस्त्राणि कौरव।

ratho mātalisaṃyukta āgantā tvatkṛte mahīm. tatra te 'haṃ pradāsyāmi divyāny astrāṇi kaurava.

तान् दृष्ट्वा लोकपालांस् तु समेतान् गिरिमूर्धनि। जगाम विस्मयं धीमान् कुन्तीपुत्रो धनंजयः।

tān dṛṣṭvā lokapālāṃs tu sametān girimūrdhani. jagāma vismayaṃ dhīmān kuntīputro dhanaṃjayaḥ.

ततो ऽर्जुनो महातेजा लोकपालान् समागतान्। पूजयाम् आस विधिवद् वाग्भिर् अद्भिः फलैर् अपि।

tato 'rjuno mahātejā lokapālān samāgatān. pūjayām āsa vidhivad vāgbhir adbhiḥ phalair api.

ततः प्रतिययुर् देवाः प्रतिपूज्य धनंजयम्। यथागतेन विबुधाः सर्वे काममनोजवाः।

tataḥ pratiyayur devāḥ pratipūjya dhanaṃjayam. yathāgatena vibudhāḥ sarve kāmamanojavāḥ.

ततो ऽर्जुनो मुदं लेभे लब्धास्त्रः पुरुषर्षभः। कृतार्थम् इव चात्मानं स मेने पूर्णमानसः।

tato 'rjuno mudaṃ lebhe labdhāstraḥ puruṣarṣabhaḥ. kṛtārtham iva cātmānaṃ sa mene pūrṇamānasaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...