महाभारत 3.273 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 273→

[mh-3-273] • 33 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। ताव् उभौ पतितौ दृष्ट्वा भ्रातराव् अमितौजसौ। बबन्ध रावणिर् भूयः शरैर् दत्तवरैस् तदा।

mārkaṇḍeya uvāca. tāv ubhau patitau dṛṣṭvā bhrātarāv amitaujasau. babandha rāvaṇir bhūyaḥ śarair dattavarais tadā.

तौ वीरौ शरजालेन बद्धाव् इन्द्रजिता रणे। रेजतुः पुरुषव्याघ्रौ शकुन्ताव् इव पञ्जरे।

tau vīrau śarajālena baddhāv indrajitā raṇe. rejatuḥ puruṣavyāghrau śakuntāv iva pañjare.

तौ दृष्ट्वा पतितौ भूमौ शतशः सायकैश् चितौ। सुग्रीवः कपिभिः सार्धं परिवार्य ततः स्थितः।

tau dṛṣṭvā patitau bhūmau śataśaḥ sāyakaiś citau. sugrīvaḥ kapibhiḥ sārdhaṃ parivārya tataḥ sthitaḥ.

सुषेणमैन्दद्विविदैः कुमुदेनाङ्गदेन च। हनूमन्नीलतारैश् च नलेन च कपीश्वरः। ततः समीरवचनाद् रामाध्यातः खगेश्वरः। आगम्यामोचयद् वीरौ सर्पबन्धात् सुदारुणात्। क्षणेन गरुडस् तात पतत्री समदृश्यत। दर्शनात् पक्षिराजस्य पन्नगाश् च प्रदुद्रुवुः। स चागत्य महापक्षी ताव् उभौ रामलक्ष्मणौ। परामृज्य करेणाथ ययौ येन पथागतः।

suṣeṇamaindadvividaiḥ kumudenāṅgadena ca. hanūmannīlatāraiś ca nalena ca kapīśvaraḥ. tataḥ samīravacanād rāmādhyātaḥ khageśvaraḥ. āgamyāmocayad vīrau sarpabandhāt sudāruṇāt. kṣaṇena garuḍas tāta patatrī samadṛśyata. darśanāt pakṣirājasya pannagāś ca pradudruvuḥ. sa cāgatya mahāpakṣī tāv ubhau rāmalakṣmaṇau. parāmṛjya kareṇātha yayau yena pathāgataḥ.

ततस् तं देशम् आगम्य कृतकर्मा विभीषणः। बोधयाम् आस तौ वीरौ प्रज्ञास्त्रेण प्रबोधितौ।

tatas taṃ deśam āgamya kṛtakarmā vibhīṣaṇaḥ. bodhayām āsa tau vīrau prajñāstreṇa prabodhitau.

विशल्यौ चापि सुग्रीवः क्षणेनोभौ चकार तौ। विशल्यया महौषध्या दिव्यमन्त्रप्रयुक्तया।

viśalyau cāpi sugrīvaḥ kṣaṇenobhau cakāra tau. viśalyayā mahauṣadhyā divyamantraprayuktayā.

तौ लब्धसंज्ञौ नृवरौ विशल्याव् उदतिष्ठताम्। गततन्द्रीक्लमौ चास्तां क्षणेनोभौ महारथौ।

tau labdhasaṃjñau nṛvarau viśalyāv udatiṣṭhatām. gatatandrīklamau cāstāṃ kṣaṇenobhau mahārathau.

ततो विभीषणः पार्थ रामम् इक्ष्वाकुनन्दनम्। उवाच विज्वरं दृष्ट्वा कृताञ्जलिर् इदं वचः।

tato vibhīṣaṇaḥ pārtha rāmam ikṣvākunandanam. uvāca vijvaraṃ dṛṣṭvā kṛtāñjalir idaṃ vacaḥ.

अयम् अम्भो गृहीत्वा तु राजराजस्य शासनात्। गुह्यको ऽभ्यागतः श्वेतात् त्वत्सकाशम् अरिंदम।

ayam ambho gṛhītvā tu rājarājasya śāsanāt. guhyako 'bhyāgataḥ śvetāt tvatsakāśam ariṃdama.

इदम् अम्भः कुबेरस् ते महाराजः प्रयच्छति। अन्तर्हितानां भूतानां दर्शनार्थं परंतप।

idam ambhaḥ kuberas te mahārājaḥ prayacchati. antarhitānāṃ bhūtānāṃ darśanārthaṃ paraṃtapa.

अनेन स्पृष्टनयनो भूतान्य् अन्तर्हितान्य् उत। भवान् द्रक्ष्यति यस्मै च भवान् एतत् प्रदास्यति।

anena spṛṣṭanayano bhūtāny antarhitāny uta. bhavān drakṣyati yasmai ca bhavān etat pradāsyati.

तथेति रामस् तद् वारि प्रतिगृह्याथ सत्कृतम्। चकार नेत्रयोः शौचं लक्ष्मणश् च महामनाः।

tatheti rāmas tad vāri pratigṛhyātha satkṛtam. cakāra netrayoḥ śaucaṃ lakṣmaṇaś ca mahāmanāḥ.

सुग्रीवजाम्बवन्तौ च हनूमान् अङ्गदस् तथा। मैन्दद्विविदनीलाश् च प्रायः प्लवगसत्तमाः।

sugrīvajāmbavantau ca hanūmān aṅgadas tathā. maindadvividanīlāś ca prāyaḥ plavagasattamāḥ.

तथा समभवच् चापि यद् उवाच विभीषणः। क्षणेनातीन्द्रियाण्य् एषां चक्षूंष्य् आसन् युधिष्ठिर। ततो बिभेद पौलस्त्यः शक्त्या वक्षसि लक्ष्मणम्। पौलस्त्यम् एतद् आलक्ष्य प्राप मूर्छां स लक्ष्मणः। अवहारं ततः कृत्वा राघवः सर्ववानरान्। वाक्यम् इत्य् अब्रवीद् दीनं तन् मे निगदतः शृणु। राज्यभङ्गो वने वासः सीता नीता पिता मृतः। लक्ष्मणो मोहम् आपन्नः किं नो दुःखम् अतः परम्। बिभीषणो हनुमता रामस् तं बोध्य बुद्धिमान्। आनाय्यौषधयो दिव्या लक्ष्मणं समजीवयत्।

tathā samabhavac cāpi yad uvāca vibhīṣaṇaḥ. kṣaṇenātīndriyāṇy eṣāṃ cakṣūṃṣy āsan yudhiṣṭhira. tato bibheda paulastyaḥ śaktyā vakṣasi lakṣmaṇam. paulastyam etad ālakṣya prāpa mūrchāṃ sa lakṣmaṇaḥ. avahāraṃ tataḥ kṛtvā rāghavaḥ sarvavānarān. vākyam ity abravīd dīnaṃ tan me nigadataḥ śṛṇu. rājyabhaṅgo vane vāsaḥ sītā nītā pitā mṛtaḥ. lakṣmaṇo moham āpannaḥ kiṃ no duḥkham ataḥ param. bibhīṣaṇo hanumatā rāmas taṃ bodhya buddhimān. ānāyyauṣadhayo divyā lakṣmaṇaṃ samajīvayat.

इन्द्रजित् कृतकर्मा तु पित्रे कर्म तदात्मनः। निवेद्य पुनर् आगच्छत् त्वरयाजिशिरः प्रति।

indrajit kṛtakarmā tu pitre karma tadātmanaḥ. nivedya punar āgacchat tvarayājiśiraḥ prati.

तम् आपतन्तं संक्रुद्धं पुनर् एव युयुत्सया। अभिदुद्राव सौमित्रिर् विभीषणमते स्थितः।

tam āpatantaṃ saṃkruddhaṃ punar eva yuyutsayā. abhidudrāva saumitrir vibhīṣaṇamate sthitaḥ.

अकृताह्निकम् एवैनं जिघांसुर् जितकाशिनम्। शरैर् जघान संक्रुद्धः कृतसंज्ञो ऽथ लक्ष्मणः।

akṛtāhnikam evainaṃ jighāṃsur jitakāśinam. śarair jaghāna saṃkruddhaḥ kṛtasaṃjño 'tha lakṣmaṇaḥ.

तयोः समभवद् युद्धं तदान्योन्यं जिगीषतोः। अतीव चित्रम् आश्चर्यं शक्रप्रह्लादयोर् इव।

tayoḥ samabhavad yuddhaṃ tadānyonyaṃ jigīṣatoḥ. atīva citram āścaryaṃ śakraprahlādayor iva.

अविध्यद् इन्द्रजित् तीक्ष्णैः सौमित्रिं मर्मभेदिभिः। सौमित्रिश् चानलस्पर्शैर् अविध्यद् रावणिं शरैः।

avidhyad indrajit tīkṣṇaiḥ saumitriṃ marmabhedibhiḥ. saumitriś cānalasparśair avidhyad rāvaṇiṃ śaraiḥ.

सौमित्रिशरसंस्पर्शाद् रावणिः क्रोधमूर्छितः। असृजल् लक्ष्मणायाष्टौ शरान् आशीविषोपमान्। तांश् चिच्छेद सौमित्रिः शरान् अष्टाव् अनागतान्। तान् अप्राप्ताञ् शितैर् बाणैश् चिच्छेद रघुनन्दनः।

saumitriśarasaṃsparśād rāvaṇiḥ krodhamūrchitaḥ. asṛjal lakṣmaṇāyāṣṭau śarān āśīviṣopamān. tāṃś ciccheda saumitriḥ śarān aṣṭāv anāgatān. tān aprāptāñ śitair bāṇaiś ciccheda raghunandanaḥ.

तस्यासून् पावकस्पर्शैः सौमित्रिः पत्रिभिस् त्रिभिः। वारयाम् आस नाराचैः सौमित्रिर् मित्रनन्दनः। असृजल् लक्ष्मणश् चाष्टौ राक्षसाय शरान् पुनः। यथा निरहरद् वीरस् तन् मे निगदतः शृणु।

tasyāsūn pāvakasparśaiḥ saumitriḥ patribhis tribhiḥ. vārayām āsa nārācaiḥ saumitrir mitranandanaḥ. asṛjal lakṣmaṇaś cāṣṭau rākṣasāya śarān punaḥ. yathā niraharad vīras tan me nigadataḥ śṛṇu.

एकेनास्य धनुष्मन्तं बाहुं देहाद् अपातयत्। द्वितीयेन सनाराचं भुजं भूमौ न्यपातयत्।

ekenāsya dhanuṣmantaṃ bāhuṃ dehād apātayat. dvitīyena sanārācaṃ bhujaṃ bhūmau nyapātayat.

तृतीयेन तु बाणेन पृथुधारेण भास्वता। जहार सुनसं चारु शिरो भ्राजिष्णुकुण्डलम्।

tṛtīyena tu bāṇena pṛthudhāreṇa bhāsvatā. jahāra sunasaṃ cāru śiro bhrājiṣṇukuṇḍalam.

विनिकृत्तभुजस्कन्धं कबन्धं भीमदर्शनम्। पपात वसुधायां तु छिन्नमूल इव द्रुमः। तं हत्वा सूतम् अप्य् अस्त्रैर् जघान बलिनां वरः।

vinikṛttabhujaskandhaṃ kabandhaṃ bhīmadarśanam. papāta vasudhāyāṃ tu chinnamūla iva drumaḥ. taṃ hatvā sūtam apy astrair jaghāna balināṃ varaḥ.

लङ्कां प्रवेशयाम् आसुर् वाजिनस् तं रथं तदा। ददर्श रावणस् तं च रथं पुत्रविनाकृतम्।

laṅkāṃ praveśayām āsur vājinas taṃ rathaṃ tadā. dadarśa rāvaṇas taṃ ca rathaṃ putravinākṛtam.

स पुत्रं निहतं दृष्ट्वा त्रासात् संभ्रान्तलोचनः। रावणः शोकमोहार्तो वैदेहीं हन्तुम् उद्यतः।

sa putraṃ nihataṃ dṛṣṭvā trāsāt saṃbhrāntalocanaḥ. rāvaṇaḥ śokamohārto vaidehīṃ hantum udyataḥ.

अशोकवनिकास्थां तां रामदर्शनलालसाम्। खड्गम् आदाय दुष्टात्मा जवेनाभिपपात ह।

aśokavanikāsthāṃ tāṃ rāmadarśanalālasām. khaḍgam ādāya duṣṭātmā javenābhipapāta ha.

तं दृष्ट्वा तस्य दुर्बुद्धेर् अविन्ध्यः पापनिश्चयम्। शमयाम् आस संक्रुद्धं श्रूयतां येन हेतुना।

taṃ dṛṣṭvā tasya durbuddher avindhyaḥ pāpaniścayam. śamayām āsa saṃkruddhaṃ śrūyatāṃ yena hetunā.

महाराज्ये स्थितो दीप्ते न स्त्रियं हन्तुम् अर्हसि। हतैवैषा यदा स्त्री च बन्धनस्था च ते गृहे।

mahārājye sthito dīpte na striyaṃ hantum arhasi. hataivaiṣā yadā strī ca bandhanasthā ca te gṛhe.

न चैषा देहभेदेन हता स्याद् इति मे मतिः। जहि भर्तारम् एवास्या हते तस्मिन् हता भवेत्।

na caiṣā dehabhedena hatā syād iti me matiḥ. jahi bhartāram evāsyā hate tasmin hatā bhavet.

न हि ते विक्रमे तुल्यः साक्षाद् अपि शतक्रतुः। असकृद् धि त्वया सेन्द्रास् त्रासितास् त्रिदशा युधि।

na hi te vikrame tulyaḥ sākṣād api śatakratuḥ. asakṛd dhi tvayā sendrās trāsitās tridaśā yudhi.

एवं बहुविधैर् वाक्यैर् अविन्ध्यो रावणं तदा। क्रुद्धं संशमयाम् आस जगृहे च स तद्वचः।

evaṃ bahuvidhair vākyair avindhyo rāvaṇaṃ tadā. kruddhaṃ saṃśamayām āsa jagṛhe ca sa tadvacaḥ.

निर्याणे स मतिं कृत्वा निधायासिं क्षपाचरः। आज्ञापयाम् आस तदा रथो मे कल्प्यताम् इति।

niryāṇe sa matiṃ kṛtvā nidhāyāsiṃ kṣapācaraḥ. ājñāpayām āsa tadā ratho me kalpyatām iti.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...