महाभारत 3.259 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 259→

[mh-3-259] • 40 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। पुलस्त्यस्य तु यः क्रोधाद् अर्धदेहो ऽभवन् मुनिः। विश्रवा नाम सक्रोधः स वैश्रवणम् ऐक्षत।

mārkaṇḍeya uvāca. pulastyasya tu yaḥ krodhād ardhadeho 'bhavan muniḥ. viśravā nāma sakrodhaḥ sa vaiśravaṇam aikṣata.

बुबुधे तं तु सक्रोधं पितरं राक्षसेश्वरः। कुबेरस् तत्प्रसादार्थं यतते स्म सदा नृप।

bubudhe taṃ tu sakrodhaṃ pitaraṃ rākṣaseśvaraḥ. kuberas tatprasādārthaṃ yatate sma sadā nṛpa.

स राजराजो लङ्कायां निवसन् नरवाहनः। राक्षसीः प्रददौ तिस्रः पितुर् वै परिचारिकाः।

sa rājarājo laṅkāyāṃ nivasan naravāhanaḥ. rākṣasīḥ pradadau tisraḥ pitur vai paricārikāḥ.

तास् तदा तं महात्मानं संतोषयितुम् उद्यताः। ऋषिं भरतशार्दूल नृत्तगीतविशारदाः।

tās tadā taṃ mahātmānaṃ saṃtoṣayitum udyatāḥ. ṛṣiṃ bharataśārdūla nṛttagītaviśāradāḥ.

पुष्पोत्कटा च राका च मालिनी च विशां पते। अन्योन्यस्पर्धया राजञ् श्रेयस्कामाः सुमध्यमाः।

puṣpotkaṭā ca rākā ca mālinī ca viśāṃ pate. anyonyaspardhayā rājañ śreyaskāmāḥ sumadhyamāḥ.

तासां स भगवांस् तुष्टो महात्मा प्रददौ वरान्। लोकपालोपमान् पुत्रान् एकैकस्या यथेप्सितान्।

tāsāṃ sa bhagavāṃs tuṣṭo mahātmā pradadau varān. lokapālopamān putrān ekaikasyā yathepsitān.

पुष्पोत्कटायां जज्ञाते द्वौ पुत्रौ राक्षसेश्वरौ। कुम्भकर्णदशग्रीवौ बलेनाप्रतिमौ भुवि।

puṣpotkaṭāyāṃ jajñāte dvau putrau rākṣaseśvarau. kumbhakarṇadaśagrīvau balenāpratimau bhuvi.

मालिनी जनयाम् आस पुत्रम् एकं विभीषणम्। राकायां मिथुनं जज्ञे खरः शूर्पणखा तथा।

mālinī janayām āsa putram ekaṃ vibhīṣaṇam. rākāyāṃ mithunaṃ jajñe kharaḥ śūrpaṇakhā tathā.

विभीषणस् तु रूपेण सर्वेभ्यो ऽभ्यधिको ऽभवत्। स बभूव महाभागो धर्मगोप्ता क्रियारतिः।

vibhīṣaṇas tu rūpeṇa sarvebhyo 'bhyadhiko 'bhavat. sa babhūva mahābhāgo dharmagoptā kriyāratiḥ.

दशग्रीवस् तु सर्वेषां ज्येष्ठो राक्षसपुंगवः। महोत्साहो महावीर्यो महासत्त्वपराक्रमः।

daśagrīvas tu sarveṣāṃ jyeṣṭho rākṣasapuṃgavaḥ. mahotsāho mahāvīryo mahāsattvaparākramaḥ.

कुम्भकर्णो बलेनासीत् सर्वेभ्यो ऽभ्यधिकस् तदा। मायावी रणशौण्डश् च रौद्रश् च रजनीचरः।

kumbhakarṇo balenāsīt sarvebhyo 'bhyadhikas tadā. māyāvī raṇaśauṇḍaś ca raudraś ca rajanīcaraḥ.

खरो धनुषि विक्रान्तो ब्रह्मद्विट् पिशिताशनः। सिद्धविघ्नकरी चापि रौद्रा शूर्पणखा तथा।

kharo dhanuṣi vikrānto brahmadviṭ piśitāśanaḥ. siddhavighnakarī cāpi raudrā śūrpaṇakhā tathā.

सर्वे वेदविदः शूराः सर्वे सुचरितव्रताः। ऊषुः पित्रा सह रता गन्धमादनपर्वते।

sarve vedavidaḥ śūrāḥ sarve sucaritavratāḥ. ūṣuḥ pitrā saha ratā gandhamādanaparvate.

ततो वैश्रवणं तत्र ददृशुर् नरवाहनम्। पित्रा सार्धं समासीनम् ऋद्ध्या परमया युतम्।

tato vaiśravaṇaṃ tatra dadṛśur naravāhanam. pitrā sārdhaṃ samāsīnam ṛddhyā paramayā yutam.

जातस्पर्धास् ततस् ते तु तपसे धृतनिश्चयाः। ब्रह्माणं तोषयाम् आसुर् घोरेण तपसा तदा।

jātaspardhās tatas te tu tapase dhṛtaniścayāḥ. brahmāṇaṃ toṣayām āsur ghoreṇa tapasā tadā.

अतिष्ठद् एकपादेन सहस्रं परिवत्सरान्। वायुभक्षो दशग्रीवः पञ्चाग्निः सुसमाहितः।

atiṣṭhad ekapādena sahasraṃ parivatsarān. vāyubhakṣo daśagrīvaḥ pañcāgniḥ susamāhitaḥ.

अधःशायी कुम्भकर्णो यताहारो यतव्रतः। विभीषणः शीर्णपर्णम् एकम् अभ्यवहारयत्।

adhaḥśāyī kumbhakarṇo yatāhāro yatavrataḥ. vibhīṣaṇaḥ śīrṇaparṇam ekam abhyavahārayat.

उपवासरतिर् धीमान् सदा जप्यपरायणः। तम् एव कालम् आतिष्ठत् तीव्रं तप उदारधीः।

upavāsaratir dhīmān sadā japyaparāyaṇaḥ. tam eva kālam ātiṣṭhat tīvraṃ tapa udāradhīḥ.

खरः शूर्पणखा चैव तेषां वै तप्यतां तपः। परिचर्यां च रक्षां च चक्रतुर् हृष्टमानसौ। विभीषणदशग्रीवौ तेपाते उत्तमं तपः। दश वर्षसहस्राणि वायुभक्षौ परंतपौ। सरके दश वर्षाणि अष्ट वर्षाणि सागरे। ऊषुर् वर्षसहस्राणि गोकर्णे ऽस्मिंस् तपोवने। चेरतुस् तृणपर्णाणि मृगैः सार्धम् अरिंदमौ। बादर्यास् त्व् आश्रमे राजन् तेपाते परमं तपः। आराधयन्तौ शौचेन ब्रह्माणं सुतपस्विनौ।

kharaḥ śūrpaṇakhā caiva teṣāṃ vai tapyatāṃ tapaḥ. paricaryāṃ ca rakṣāṃ ca cakratur hṛṣṭamānasau. vibhīṣaṇadaśagrīvau tepāte uttamaṃ tapaḥ. daśa varṣasahasrāṇi vāyubhakṣau paraṃtapau. sarake daśa varṣāṇi aṣṭa varṣāṇi sāgare. ūṣur varṣasahasrāṇi gokarṇe 'smiṃs tapovane. ceratus tṛṇaparṇāṇi mṛgaiḥ sārdham ariṃdamau. bādaryās tv āśrame rājan tepāte paramaṃ tapaḥ. ārādhayantau śaucena brahmāṇaṃ sutapasvinau.

पूर्णे वर्षसहस्रे तु शिरश् छित्त्वा दशाननः। जुहोत्य् अग्नौ दुराधर्षस् तेनातुष्यज् जगत्प्रभुः।

pūrṇe varṣasahasre tu śiraś chittvā daśānanaḥ. juhoty agnau durādharṣas tenātuṣyaj jagatprabhuḥ.

ततो ब्रह्मा स्वयं गत्वा तपसस् तान् न्यवारयत्। प्रलोभ्य वरदानेन सर्वान् एव पृथक् पृथक्।

tato brahmā svayaṃ gatvā tapasas tān nyavārayat. pralobhya varadānena sarvān eva pṛthak pṛthak.

ब्रह्मोवाच। प्रीतो ऽस्मि वो निवर्तध्वं वरान् वृणुत पुत्रकाः। यद् यद् इष्टम् ऋते त्व् एकम् अमरत्वं तथास्तु तत्।

brahmovāca. prīto 'smi vo nivartadhvaṃ varān vṛṇuta putrakāḥ. yad yad iṣṭam ṛte tv ekam amaratvaṃ tathāstu tat.

यद् यद् अग्नौ हुतं सर्वं शिरस् ते महद् ईप्सया। तथैव तानि ते देहे भविष्यन्ति यथेप्सितम्।

yad yad agnau hutaṃ sarvaṃ śiras te mahad īpsayā. tathaiva tāni te dehe bhaviṣyanti yathepsitam.

वैरूप्यं च न ते देहे कामरूपधरस् तथा। भविष्यसि रणे ऽरीणां विजेतासि न संशयः।

vairūpyaṃ ca na te dehe kāmarūpadharas tathā. bhaviṣyasi raṇe 'rīṇāṃ vijetāsi na saṃśayaḥ.

रावण उवाच। गन्धर्वदेवासुरतो यक्षराक्षसतस् तथा। सर्पकिंनरभूतेभ्यो न मे भूयात् पराभवः।

rāvaṇa uvāca. gandharvadevāsurato yakṣarākṣasatas tathā. sarpakiṃnarabhūtebhyo na me bhūyāt parābhavaḥ.

ब्रह्मोवाच। य एते कीर्तिताः सर्वे न तेभ्यो ऽस्ति भयं तव। ऋते मनुष्याद् भद्रं ते तथा तद् विहितं मया।

brahmovāca. ya ete kīrtitāḥ sarve na tebhyo 'sti bhayaṃ tava. ṛte manuṣyād bhadraṃ te tathā tad vihitaṃ mayā.

मार्कण्डेय उवाच। एवम् उक्तो दशग्रीवस् तुष्टः समभवत् तदा। अवमेने हि दुर्बुद्धिर् मनुष्यान् पुरुषादकः।

mārkaṇḍeya uvāca. evam ukto daśagrīvas tuṣṭaḥ samabhavat tadā. avamene hi durbuddhir manuṣyān puruṣādakaḥ.

कुम्भकर्णम् अथोवाच तथैव प्रपितामहः। कुम्भकर्ण महाबाहो वरं वरय सुव्रत। वरं वृणीष्व भद्रं ते प्रीतो ऽस्मीति पुनः पुनः। स वव्रे महतीं निद्रां तमसा ग्रस्तचेतनः।

kumbhakarṇam athovāca tathaiva prapitāmahaḥ. kumbhakarṇa mahābāho varaṃ varaya suvrata. varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te prīto 'smīti punaḥ punaḥ. sa vavre mahatīṃ nidrāṃ tamasā grastacetanaḥ.

तथा भविष्यतीत्य् उक्त्वा विभीषणम् उवाच ह। वरं वृणीष्व पुत्र त्वं प्रीतो ऽस्मीति पुनः पुनः।

tathā bhaviṣyatīty uktvā vibhīṣaṇam uvāca ha. varaṃ vṛṇīṣva putra tvaṃ prīto 'smīti punaḥ punaḥ.

विभीषण उवाच। परमापद्गतस्यापि नाधर्मे मे मतिर् भवेत्। अशिक्षितं च भगवन् ब्रह्मास्त्रं प्रतिभातु मे।

vibhīṣaṇa uvāca. paramāpadgatasyāpi nādharme me matir bhavet. aśikṣitaṃ ca bhagavan brahmāstraṃ pratibhātu me.

ब्रह्मोवाच। यस्माद् राक्षसयोनौ ते जातस्यामित्रकर्शन। नाधर्मे रमते बुद्धिर् अमरत्वं ददामि ते।

brahmovāca. yasmād rākṣasayonau te jātasyāmitrakarśana. nādharme ramate buddhir amaratvaṃ dadāmi te.

मार्कण्डेय उवाच। राक्षसस् तु वरं लब्ध्वा दशग्रीवो विशां पते। लङ्कायाश् च्यावयाम् आस युधि जित्वा धनेश्वरम्।

mārkaṇḍeya uvāca. rākṣasas tu varaṃ labdhvā daśagrīvo viśāṃ pate. laṅkāyāś cyāvayām āsa yudhi jitvā dhaneśvaram.

हित्वा स भगवांल् लङ्काम् आविशद् गन्धमादनम्। गन्धर्वयक्षानुगतो रक्षःकिंपुरुषैः सह।

hitvā sa bhagavāṃl laṅkām āviśad gandhamādanam. gandharvayakṣānugato rakṣaḥkiṃpuruṣaiḥ saha.

विमानं पुष्पकं तस्य जहाराक्रम्य रावणः। शशाप तं वैश्रवणो न त्वाम् एतद् वहिष्यति।

vimānaṃ puṣpakaṃ tasya jahārākramya rāvaṇaḥ. śaśāpa taṃ vaiśravaṇo na tvām etad vahiṣyati.

यस् तु त्वां समरे हन्ता तम् एवैतद् वहिष्यति। अवमन्य गुरुं मां च क्षिप्रं त्वं न भविष्यसि।

yas tu tvāṃ samare hantā tam evaitad vahiṣyati. avamanya guruṃ māṃ ca kṣipraṃ tvaṃ na bhaviṣyasi.

विभीषणस् तु धर्मात्मा सतां धर्मम् अनुस्मरन्। अन्वगच्छन् महाराज श्रिया परमया युतः।

vibhīṣaṇas tu dharmātmā satāṃ dharmam anusmaran. anvagacchan mahārāja śriyā paramayā yutaḥ.

तस्मै स भगवांस् तुष्टो भ्राता भ्रात्रे धनेश्वरः। सेनापत्यं ददौ धीमान् यक्षराक्षससेनयोः।

tasmai sa bhagavāṃs tuṣṭo bhrātā bhrātre dhaneśvaraḥ. senāpatyaṃ dadau dhīmān yakṣarākṣasasenayoḥ.

राक्षसाः पुरुषादाश् च पिशाचाश् च महाबलाः। सर्वे समेत्य राजानम् अभ्यषिञ्चद् दशाननम्।

rākṣasāḥ puruṣādāś ca piśācāś ca mahābalāḥ. sarve sametya rājānam abhyaṣiñcad daśānanam.

दशग्रीवस् तु दैत्यानां देवानां च बलोत्कटः। आक्रम्य रत्नान्य् अहरत् कामरूपी विहंगमः।

daśagrīvas tu daityānāṃ devānāṃ ca balotkaṭaḥ. ākramya ratnāny aharat kāmarūpī vihaṃgamaḥ.

रावयाम् आस लोकान् यत् तस्माद् रावण उच्यते। दशग्रीवः कामबलो देवानां भयम् आदधत्।

rāvayām āsa lokān yat tasmād rāvaṇa ucyate. daśagrīvaḥ kāmabalo devānāṃ bhayam ādadhat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...