महाभारत 3.209 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 209→

[mh-3-209] • 25 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। बृहस्पतेश् चान्द्रमसी भार्याभूद् या यशस्विनी। अग्नीन् साजनयत् पुण्यान् षडेकां चापि पुत्रिकाम्।

mārkaṇḍeya uvāca. bṛhaspateś cāndramasī bhāryābhūd yā yaśasvinī. agnīn sājanayat puṇyān ṣaḍekāṃ cāpi putrikām.

आहुतिष्व् एव यस्याग्नेर् हविषाज्यं विधीयते। सो ऽग्निर् बृहस्पतेः पुत्रः शंयुर् नाम महाप्रभः।

āhutiṣv eva yasyāgner haviṣājyaṃ vidhīyate. so 'gnir bṛhaspateḥ putraḥ śaṃyur nāma mahāprabhaḥ.

चातुर्मास्येषु यस्येष्ट्याम् अश्वमेधे ऽग्रजः पशुः। दीप्तो ज्वालैर् अनेकाभैर् अग्निर् एको ऽथ वीर्यवान्।

cāturmāsyeṣu yasyeṣṭyām aśvamedhe 'grajaḥ paśuḥ. dīpto jvālair anekābhair agnir eko 'tha vīryavān.

शंयोर् अप्रतिमा भार्या सत्या सत्या च धर्मजा। अग्निस् तस्य सुतो दीप्तस् तिस्रः कन्याश् च सुव्रताः।

śaṃyor apratimā bhāryā satyā satyā ca dharmajā. agnis tasya suto dīptas tisraḥ kanyāś ca suvratāḥ.

प्रथमेनाज्यभागेन पूज्यते यो ऽग्निर् अध्वरे। अग्निस् तस्य भरद्वाजः प्रथमः पुत्र उच्यते।

prathamenājyabhāgena pūjyate yo 'gnir adhvare. agnis tasya bharadvājaḥ prathamaḥ putra ucyate.

पौर्णमास्येषु सर्वेषु हविषाज्यं स्रुवोद्यतम्। भरतो नामतः सो ऽग्निर् द्वितीयः शंयुतः सुतः।

paurṇamāsyeṣu sarveṣu haviṣājyaṃ sruvodyatam. bharato nāmataḥ so 'gnir dvitīyaḥ śaṃyutaḥ sutaḥ.

तिस्रः कन्या भवन्त्य् अन्या यासां स भरतः पतिः। भरतस् तु सुतस् तस्य भरत्य् एका च पुत्रिका।

tisraḥ kanyā bhavanty anyā yāsāṃ sa bharataḥ patiḥ. bharatas tu sutas tasya bharaty ekā ca putrikā.

भरतो भरतस्याग्नेः पावकस् तु प्रजापतेः। महान् अत्यर्थम् अहितस् तथा भरतसत्तम।

bharato bharatasyāgneḥ pāvakas tu prajāpateḥ. mahān atyartham ahitas tathā bharatasattama.

भरद्वाजस्य भार्या तु वीरा वीरश् च पिण्डदः। प्राहुर् आज्येन तस्येज्यां सोमस्येव द्विजाः शनैः।

bharadvājasya bhāryā tu vīrā vīraś ca piṇḍadaḥ. prāhur ājyena tasyejyāṃ somasyeva dvijāḥ śanaiḥ.

हविषा यो द्वितीयेन सोमेन सह युज्यते। रथप्रभू रथध्वानः कुम्भरेताः स उच्यते।

haviṣā yo dvitīyena somena saha yujyate. rathaprabhū rathadhvānaḥ kumbharetāḥ sa ucyate.

सरय्वां जनयत् सिद्धिं भानुं भाभिः समावृणोत्। आग्नेयम् आनयन् नित्यम् आह्वानेष्व् एष कथ्यते।

sarayvāṃ janayat siddhiṃ bhānuṃ bhābhiḥ samāvṛṇot. āgneyam ānayan nityam āhvāneṣv eṣa kathyate.

यस् तु न च्यवते नित्यं यशसा वर्चसा श्रिया। अग्निर् निश्च्यवनो नाम पृथिवीं स्तौति केवलम्।

yas tu na cyavate nityaṃ yaśasā varcasā śriyā. agnir niścyavano nāma pṛthivīṃ stauti kevalam.

विपाप्मा कलुषैर् मुक्तो विशुद्धश् चार्चिषा ज्वलन्। विपापो ऽग्निः सुतस् तस्य सत्यः समयकर्मसु।

vipāpmā kaluṣair mukto viśuddhaś cārciṣā jvalan. vipāpo 'gniḥ sutas tasya satyaḥ samayakarmasu.

आक्रोशतां हि भूतानां यः करोति हि निष्कृतिम्। अग्निः स निष्कृतिर् नाम शोभयत्य् अभिसेवितः।

ākrośatāṃ hi bhūtānāṃ yaḥ karoti hi niṣkṛtim. agniḥ sa niṣkṛtir nāma śobhayaty abhisevitaḥ.

अनुकूजन्ति येनेह वेदनार्ताः स्वयं जनाः। तस्य पुत्रः स्वनो नाम पावकः स रुजस्करः।

anukūjanti yeneha vedanārtāḥ svayaṃ janāḥ. tasya putraḥ svano nāma pāvakaḥ sa rujaskaraḥ.

यस् तु विश्वस्य जगतो बुद्धिम् आक्रम्य तिष्ठति। तं प्राहुर् अध्यात्मविदो विश्वजिन् नाम पावकम्।

yas tu viśvasya jagato buddhim ākramya tiṣṭhati. taṃ prāhur adhyātmavido viśvajin nāma pāvakam.

अन्तराग्निः श्रितो यो हि भुक्तं पचति देहिनाम्। स यज्ञे विश्वभुङ् नाम सर्वलोकेषु भारत।

antarāgniḥ śrito yo hi bhuktaṃ pacati dehinām. sa yajñe viśvabhuṅ nāma sarvalokeṣu bhārata.

ब्रह्मचारी यतात्मा च सततं विपुलव्रतः। ब्राह्मणाः पूजयन्त्य् एनं पाकयज्ञेषु पावकम्।

brahmacārī yatātmā ca satataṃ vipulavrataḥ. brāhmaṇāḥ pūjayanty enaṃ pākayajñeṣu pāvakam.

प्रथितो गोपतिर् नाम नदी यस्याभवत् प्रिया। तस्मिन् सर्वाणि कर्माणि क्रियन्ते कर्मकर्तृभिः।

prathito gopatir nāma nadī yasyābhavat priyā. tasmin sarvāṇi karmāṇi kriyante karmakartṛbhiḥ.

वडवामुखः पिबत्य् अम्भो यो ऽसौ परमदारुणः। ऊर्ध्वभाग् ऊर्ध्वभाङ् नाम कविः प्राणाश्रितस् तु सः।

vaḍavāmukhaḥ pibaty ambho yo 'sau paramadāruṇaḥ. ūrdhvabhāg ūrdhvabhāṅ nāma kaviḥ prāṇāśritas tu saḥ.

उदग्द्वारं हविर् यस्य गृहे नित्यं प्रदीयते। ततः स्विष्टं भवेद् आज्यं स्विष्टकृत् परमः स्मृतः।

udagdvāraṃ havir yasya gṛhe nityaṃ pradīyate. tataḥ sviṣṭaṃ bhaved ājyaṃ sviṣṭakṛt paramaḥ smṛtaḥ.

यः प्रशान्तेषु भूतेषु मन्युर् भवति पावकः। मन्युमान् नाम भगवान् अग्निर् एव महाबलः। आरण्यानि तथा ग्राम्यान् यो दहन् संप्रकाशते। स्वयम् उत्पतितः श्रीमान् वृद्धिमान् नाम पावकः। क्रोधः स तु महातेजा विज्ञेयः सर्वदेहिषु। क्रोधस्य तु रसो जज्ञे मन्यती चाथ पुत्रिका। स्वाहेति दारुणा क्रूरा सर्वभूतेषु तिष्ठति।

yaḥ praśānteṣu bhūteṣu manyur bhavati pāvakaḥ. manyumān nāma bhagavān agnir eva mahābalaḥ. āraṇyāni tathā grāmyān yo dahan saṃprakāśate. svayam utpatitaḥ śrīmān vṛddhimān nāma pāvakaḥ. krodhaḥ sa tu mahātejā vijñeyaḥ sarvadehiṣu. krodhasya tu raso jajñe manyatī cātha putrikā. svāheti dāruṇā krūrā sarvabhūteṣu tiṣṭhati.

त्रिदिवे यस्य सदृशो नास्ति रूपेण कश् चन। अतुल्यत्वात् कृतो देवैर् नाम्ना कामस् तु पावकः।

tridive yasya sadṛśo nāsti rūpeṇa kaś cana. atulyatvāt kṛto devair nāmnā kāmas tu pāvakaḥ.

संहर्षाद् धारयन् क्रोधं धन्वी स्रग्वी रथे स्थितः। समरे नाशयेच् छत्रून् अमोघो नाम पावकः।

saṃharṣād dhārayan krodhaṃ dhanvī sragvī rathe sthitaḥ. samare nāśayec chatrūn amogho nāma pāvakaḥ.

उक्थो नाम महाभाग त्रिभिर् उक्थैर् अभिष्टुतः। महावाचं त्व् अजनयत् सकामाश्वं हि यं विदुः।

uktho nāma mahābhāga tribhir ukthair abhiṣṭutaḥ. mahāvācaṃ tv ajanayat sakāmāśvaṃ hi yaṃ viduḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...