महाभारत 3.2 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 2→

[mh-3-2] • 79 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। प्रभातायां तु शर्वर्यां तेषाम् अक्लिष्टकर्मणाम्। वनं यियासतां विप्रास् तस्थुर् भिक्षाभुजो ऽग्रतः। तान् उवाच ततो राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः।

vaiśaṃpāyana uvāca. prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ teṣām akliṣṭakarmaṇām. vanaṃ yiyāsatāṃ viprās tasthur bhikṣābhujo 'grataḥ. tān uvāca tato rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ.

वयं हि हृतसर्वस्वा हृतराज्या हृतश्रियः। फलमूलामिषाहारा वनं यास्याम दुःखिताः।

vayaṃ hi hṛtasarvasvā hṛtarājyā hṛtaśriyaḥ. phalamūlāmiṣāhārā vanaṃ yāsyāma duḥkhitāḥ.

वनं च दोषबहुलं बहुव्यालसरीसृपम्। परिक्लेशश् च वो मन्ये ध्रुवं तत्र भविष्यति।

vanaṃ ca doṣabahulaṃ bahuvyālasarīsṛpam. parikleśaś ca vo manye dhruvaṃ tatra bhaviṣyati.

ब्राह्मणानां परिक्लेशो दैवतान्य् अपि सादयेत्। किं पुनर् माम् इतो विप्रा निवर्तध्वं यथेष्टतः।

brāhmaṇānāṃ parikleśo daivatāny api sādayet. kiṃ punar mām ito viprā nivartadhvaṃ yatheṣṭataḥ.

ब्राह्मणा ऊचुः। गतिर् या भवतां राजंस् तां वयं गन्तुम् उद्यताः। नार्हथास्मान् परित्यक्तुं भक्तान् सद्धर्मदर्शिनः।

brāhmaṇā ūcuḥ. gatir yā bhavatāṃ rājaṃs tāṃ vayaṃ gantum udyatāḥ. nārhathāsmān parityaktuṃ bhaktān saddharmadarśinaḥ.

अनुकम्पां हि भक्तेषु दैवतान्य् अपि कुर्वते। विशेषतो ब्राह्मणेषु सदाचारावलम्बिषु।

anukampāṃ hi bhakteṣu daivatāny api kurvate. viśeṣato brāhmaṇeṣu sadācārāvalambiṣu.

युधिष्ठिर उवाच। ममापि परमा भक्तिर् ब्राह्मणेषु सदा द्विजाः। सहायविपरिभ्रंशस् त्व् अयं सादयतीव माम्।

yudhiṣṭhira uvāca. mamāpi paramā bhaktir brāhmaṇeṣu sadā dvijāḥ. sahāyaviparibhraṃśas tv ayaṃ sādayatīva mām.

आहरेयुर् हि मे ये ऽपि फलमूलमृगांस् तथा। त इमे शोकजैर् दुःखैर् भ्रातरो मे विमोहिताः।

āhareyur hi me ye 'pi phalamūlamṛgāṃs tathā. ta ime śokajair duḥkhair bhrātaro me vimohitāḥ.

द्रौपद्या विप्रकर्षेण राज्यापहरणेन च। दुःखान्वितान् इमान् क्लेशैर् नाहं योक्तुम् इहोत्सहे।

draupadyā viprakarṣeṇa rājyāpaharaṇena ca. duḥkhānvitān imān kleśair nāhaṃ yoktum ihotsahe.

ब्राह्मणा ऊचुः। अस्मत्पोषणजा चिन्ता मा भूत् ते हृदि पार्थिव। स्वयम् आहृत्य वन्यानि अनुयास्यामहे वयम्।

brāhmaṇā ūcuḥ. asmatpoṣaṇajā cintā mā bhūt te hṛdi pārthiva. svayam āhṛtya vanyāni anuyāsyāmahe vayam.

अनुध्यानेन जप्येन विधास्यामः शिवं तव। कथाभिश् चानुकूलाभिः सह रंस्यामहे वने।

anudhyānena japyena vidhāsyāmaḥ śivaṃ tava. kathābhiś cānukūlābhiḥ saha raṃsyāmahe vane.

युधिष्ठिर उवाच। एवम् एतन् न संदेहो रमेयं ब्राह्मणैः सह। न्यूनभावात् तु पश्यामि प्रत्यादेशम् इवात्मनः।

yudhiṣṭhira uvāca. evam etan na saṃdeho rameyaṃ brāhmaṇaiḥ saha. nyūnabhāvāt tu paśyāmi pratyādeśam ivātmanaḥ.

कथं द्रक्ष्यामि वः सर्वान् स्वयम् आहृतभोजनान्। मद्भक्त्या क्लिश्यतो ऽनर्हान् धिक् पापान् धृतराष्ट्रजान्।

kathaṃ drakṣyāmi vaḥ sarvān svayam āhṛtabhojanān. madbhaktyā kliśyato 'narhān dhik pāpān dhṛtarāṣṭrajān.

वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा स नृपः शोचन् निषसाद महीतले। तम् अध्यात्मरतिर् विद्वाञ् शौनको नाम वै द्विजः। योगे सांख्ये च कुशलो राजानम् इदम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā sa nṛpaḥ śocan niṣasāda mahītale. tam adhyātmaratir vidvāñ śaunako nāma vai dvijaḥ. yoge sāṃkhye ca kuśalo rājānam idam abravīt.

शोकस्थानसहस्राणि भयस्थानशतानि च। दिवसे दिवसे मूढम् आविशन्ति न पण्डितम्।

śokasthānasahasrāṇi bhayasthānaśatāni ca. divase divase mūḍham āviśanti na paṇḍitam.

न हि ज्ञानविरुद्धेषु बहुदोषेषु कर्मसु। श्रेयोघातिषु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः।

na hi jñānaviruddheṣu bahudoṣeṣu karmasu. śreyoghātiṣu sajjante buddhimanto bhavadvidhāḥ.

अष्टाङ्गां बुद्धिम् आहुर् यां सर्वाश्रेयोविघातिनीम्। श्रुतिस्मृतिसमायुक्तां सा राजंस् त्वय्य् अवस्थिता। शुश्रूषा श्रवणं चैव ग्रहणं धारणं तथा। ऊहापोहो ऽपि विज्ञानं तत्त्वज्ञानं च धीगुणाः।

aṣṭāṅgāṃ buddhim āhur yāṃ sarvāśreyovighātinīm. śrutismṛtisamāyuktāṃ sā rājaṃs tvayy avasthitā. śuśrūṣā śravaṇaṃ caiva grahaṇaṃ dhāraṇaṃ tathā. ūhāpoho 'pi vijñānaṃ tattvajñānaṃ ca dhīguṇāḥ.

अर्थकृच्छ्रेषु दुर्गेषु व्यापत्सु स्वजनस्य च। शारीरमानसैर् दुःखैर् न सीदन्ति भवद्विधाः।

arthakṛcchreṣu durgeṣu vyāpatsu svajanasya ca. śārīramānasair duḥkhair na sīdanti bhavadvidhāḥ.

श्रूयतां चाभिधास्यामि जनकेन यथा पुरा। आत्मव्यवस्थानकरा गीताः श्लोका महात्मना।

śrūyatāṃ cābhidhāsyāmi janakena yathā purā. ātmavyavasthānakarā gītāḥ ślokā mahātmanā.

मनोदेहसमुत्थाभ्यां दुःखाभ्याम् अर्दितं जगत्। तयोर् व्याससमासाभ्यां शमोपायम् इमं शृणु। व्याधयो ऽत्र शरीरे ऽस्मिन् वातपित्तकफोद्भवाः। अजीर्णप्रभवाः सर्वे दुःखाः पापोद्भवास् तथा।

manodehasamutthābhyāṃ duḥkhābhyām arditaṃ jagat. tayor vyāsasamāsābhyāṃ śamopāyam imaṃ śṛṇu. vyādhayo 'tra śarīre 'smin vātapittakaphodbhavāḥ. ajīrṇaprabhavāḥ sarve duḥkhāḥ pāpodbhavās tathā.

व्याधेर् अनिष्टसंस्पर्शाच् छ्रमाद् इष्टविवर्जनात्। दुःखं चतुर्भिः शारीरं कारणैः संप्रवर्तते।

vyādher aniṣṭasaṃsparśāc chramād iṣṭavivarjanāt. duḥkhaṃ caturbhiḥ śārīraṃ kāraṇaiḥ saṃpravartate.

तद् आशुप्रतिकाराच् च सततं चाविचिन्तनात्। आधिव्याधिप्रशमनं क्रियायोगद्वयेन तु।

tad āśupratikārāc ca satataṃ cāvicintanāt. ādhivyādhipraśamanaṃ kriyāyogadvayena tu.

मतिमन्तो ह्य् अतो वैद्याः शमं प्राग् एव कुर्वते। मानसस्य प्रियाख्यानैः संभोगोपनयैर् नृणाम्।

matimanto hy ato vaidyāḥ śamaṃ prāg eva kurvate. mānasasya priyākhyānaiḥ saṃbhogopanayair nṛṇām.

मानसेन हि दुःखेन शरीरम् उपतप्यते। अयःपिण्डेन तप्तेन कुम्भसंस्थम् इवोदकम्।

mānasena hi duḥkhena śarīram upatapyate. ayaḥpiṇḍena taptena kumbhasaṃstham ivodakam.

मानसं शमयेत् तस्माज् ज्ञानेनाग्निम् इवाम्बुना। प्रशान्ते मानसे दुःखे शारीरम् उपशाम्यति।

mānasaṃ śamayet tasmāj jñānenāgnim ivāmbunā. praśānte mānase duḥkhe śārīram upaśāmyati.

मनसो दुःखमूलं तु स्नेह इत्य् उपलभ्यते। स्नेहात् तु सज्जते जन्तुर् दुःखयोगम् उपैति च।

manaso duḥkhamūlaṃ tu sneha ity upalabhyate. snehāt tu sajjate jantur duḥkhayogam upaiti ca.

स्नेहमूलानि दुःखानि स्नेहजानि भयानि च। शोकहर्षौ तथायासः सर्वं स्नेहात् प्रवर्तते।

snehamūlāni duḥkhāni snehajāni bhayāni ca. śokaharṣau tathāyāsaḥ sarvaṃ snehāt pravartate.

स्नेहात् करणरागश् च प्रजज्ञे वैषयस् तथा। अश्रेयस्काव् उभाव् एतौ पूर्वस् तत्र गुरुः स्मृतः।

snehāt karaṇarāgaś ca prajajñe vaiṣayas tathā. aśreyaskāv ubhāv etau pūrvas tatra guruḥ smṛtaḥ.

कोटराग्निर् यथाशेषं समूलं पादपं दहेत्। धर्मार्थिनं तथाल्पो ऽपि रागदोषो विनाशयेत्।

koṭarāgnir yathāśeṣaṃ samūlaṃ pādapaṃ dahet. dharmārthinaṃ tathālpo 'pi rāgadoṣo vināśayet.

विप्रयोगे न तु त्यागी दोषदर्शी समागमात्। विरागं भजते जन्तुर् निर्वैरो निष्परिग्रहः।

viprayoge na tu tyāgī doṣadarśī samāgamāt. virāgaṃ bhajate jantur nirvairo niṣparigrahaḥ.

तस्मात् स्नेहं स्वपक्षेभ्यो मित्रेभ्यो धनसंचयात्। स्वशरीरसमुत्थं तु ज्ञानेन विनिवर्तयेत्।

tasmāt snehaṃ svapakṣebhyo mitrebhyo dhanasaṃcayāt. svaśarīrasamutthaṃ tu jñānena vinivartayet.

ज्ञानान्वितेषु मुख्येषु शास्त्रज्ञेषु कृतात्मसु। न तेषु सज्जते स्नेहः पद्मपत्रेष्व् इवोदकम्।

jñānānviteṣu mukhyeṣu śāstrajñeṣu kṛtātmasu. na teṣu sajjate snehaḥ padmapatreṣv ivodakam.

रागाभिभूतः पुरुषः कामेन परिकृष्यते। इच्छा संजायते तस्य ततस् तृष्णा प्रवर्तते।

rāgābhibhūtaḥ puruṣaḥ kāmena parikṛṣyate. icchā saṃjāyate tasya tatas tṛṣṇā pravartate.

तृष्णा हि सर्वपापिष्ठा नित्योद्वेगकरी नृणाम्। अधर्मबहुला चैव घोरा पापानुबन्धिनी।

tṛṣṇā hi sarvapāpiṣṭhā nityodvegakarī nṛṇām. adharmabahulā caiva ghorā pāpānubandhinī.

या दुस्त्यजा दुर्मतिभिर् या न जीर्यति जीर्यतः। यो ऽसौ प्राणान्तिको रोगस् तां तृष्णां त्यजतः सुखम्।

yā dustyajā durmatibhir yā na jīryati jīryataḥ. yo 'sau prāṇāntiko rogas tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham.

अनाद्यन्ता तु सा तृष्णा अन्तर्देहगता नृणाम्। विनाशयति संभूता अयोनिज इवानलः।

anādyantā tu sā tṛṣṇā antardehagatā nṛṇām. vināśayati saṃbhūtā ayonija ivānalaḥ.

यथैधः स्वसमुत्थेन वह्निना नाशम् ऋच्छति। तथाकृतात्मा लोभेन सहजेन विनश्यति।

yathaidhaḥ svasamutthena vahninā nāśam ṛcchati. tathākṛtātmā lobhena sahajena vinaśyati.

राजतः सलिलाद् अग्नेश् चोरतः स्वजनाद् अपि। अर्थिभ्यः कालतस् तस्मान् नित्यम् अर्थवतां भयम्। भयम् अर्थवतां नित्यं मृत्योः प्राणभृताम् इव।

rājataḥ salilād agneś corataḥ svajanād api. arthibhyaḥ kālatas tasmān nityam arthavatāṃ bhayam. bhayam arthavatāṃ nityaṃ mṛtyoḥ prāṇabhṛtām iva.

यथा ह्य् आमिषम् आकाशे पक्षिभिः श्वापदैर् भुवि। भक्ष्यते सलिले मत्स्यैस् तथा सर्वेण वित्तवान्।

yathā hy āmiṣam ākāśe pakṣibhiḥ śvāpadair bhuvi. bhakṣyate salile matsyais tathā sarveṇa vittavān.

अर्थ एव हि केषां चिद् अनर्थो भविता नृणाम्। अर्थश्रेयसि चासक्तो न श्रेयो विन्दते नरः। तस्माद् अर्थागमाः सर्वे मनोमोहविवर्धनाः।

artha eva hi keṣāṃ cid anartho bhavitā nṛṇām. arthaśreyasi cāsakto na śreyo vindate naraḥ. tasmād arthāgamāḥ sarve manomohavivardhanāḥ.

कार्पण्यं दर्पमानौ च भयम् उद्वेग एव च। अर्थजानि विदुः प्राज्ञा दुःखान्य् एतानि देहिनाम्।

kārpaṇyaṃ darpamānau ca bhayam udvega eva ca. arthajāni viduḥ prājñā duḥkhāny etāni dehinām.

अर्थस्योपार्जने दुःखं पालने च क्षये तथा। नाशे दुःखं व्यये दुःखं घ्नन्ति चैवार्थकारणात्।

arthasyopārjane duḥkhaṃ pālane ca kṣaye tathā. nāśe duḥkhaṃ vyaye duḥkhaṃ ghnanti caivārthakāraṇāt.

अर्था दुःखं परित्यक्तुं पालिताश् चापि ते ऽसुखाः। दुःखेन चाधिगम्यन्ते तेषां नाशं न चिन्तयेत्।

arthā duḥkhaṃ parityaktuṃ pālitāś cāpi te 'sukhāḥ. duḥkhena cādhigamyante teṣāṃ nāśaṃ na cintayet.

असंतोषपरा मूढाः संतोषं यान्ति पण्डिताः। अन्तो नास्ति पिपासायाः संतोषः परमं सुखम्।

asaṃtoṣaparā mūḍhāḥ saṃtoṣaṃ yānti paṇḍitāḥ. anto nāsti pipāsāyāḥ saṃtoṣaḥ paramaṃ sukham.

तस्मात् संतोषम् एवेह धनं पश्यन्ति पण्डिताः। अनित्यं यौवनं रूपं जीवितं द्रव्यसंचयः। ऐश्वर्यं प्रियसंवासो गृध्येद् एषु न पण्डितः।

tasmāt saṃtoṣam eveha dhanaṃ paśyanti paṇḍitāḥ. anityaṃ yauvanaṃ rūpaṃ jīvitaṃ dravyasaṃcayaḥ. aiśvaryaṃ priyasaṃvāso gṛdhyed eṣu na paṇḍitaḥ.

त्यजेत संचयांस् तस्मात् तज्जं क्लेशं सहेत कः। न हि संचयवान् कश् चिद् दृश्यते निरुपद्रवः।

tyajeta saṃcayāṃs tasmāt tajjaṃ kleśaṃ saheta kaḥ. na hi saṃcayavān kaś cid dṛśyate nirupadravaḥ.

अतश् च धर्मिभिः पुम्भिर् अनीहार्थः प्रशस्यते। धर्मार्थं यस्य वित्तेहा वरं तस्य निरीहता। प्रक्षालनाद् धि पङ्कस्य दूराद् अस्पर्शनं वरम्।

ataś ca dharmibhiḥ pumbhir anīhārthaḥ praśasyate. dharmārthaṃ yasya vittehā varaṃ tasya nirīhatā. prakṣālanād dhi paṅkasya dūrād asparśanaṃ varam.

युधिष्ठिरैवम् अर्थेषु न स्पृहां कर्तुम् अर्हसि। धर्मेण यदि ते कार्यं विमुक्तेच्छो भवार्थतः।

yudhiṣṭhiraivam artheṣu na spṛhāṃ kartum arhasi. dharmeṇa yadi te kāryaṃ vimukteccho bhavārthataḥ.

युधिष्ठिर उवाच। नार्थोपभोगलिप्सार्थम् इयम् अर्थेप्सुता मम। भरणार्थं तु विप्राणां ब्रह्मन् काङ्क्षे न लोभतः।

yudhiṣṭhira uvāca. nārthopabhogalipsārtham iyam arthepsutā mama. bharaṇārthaṃ tu viprāṇāṃ brahman kāṅkṣe na lobhataḥ.

कथं ह्य् अस्मद्विधो ब्रह्मन् वर्तमानो गृहाश्रमे। भरणं पालनं चापि न कुर्याद् अनुयायिनाम्।

kathaṃ hy asmadvidho brahman vartamāno gṛhāśrame. bharaṇaṃ pālanaṃ cāpi na kuryād anuyāyinām.

संविभागो हि भूतानां सर्वेषाम् एव शिष्यते। तथैवापचमानेभ्यः प्रदेयं गृहमेधिना।

saṃvibhāgo hi bhūtānāṃ sarveṣām eva śiṣyate. tathaivāpacamānebhyaḥ pradeyaṃ gṛhamedhinā.

तृणानि भूमिर् उदकं वाक् चतुर्थी च सूनृता। सताम् एतानि गेहेषु नोच्छिद्यन्ते कदा चन।

tṛṇāni bhūmir udakaṃ vāk caturthī ca sūnṛtā. satām etāni geheṣu nocchidyante kadā cana.

देयम् आर्तस्य शयनं स्थितश्रान्तस्य चासनम्। तृषितस्य च पानीयं क्षुधितस्य च भोजनम्।

deyam ārtasya śayanaṃ sthitaśrāntasya cāsanam. tṛṣitasya ca pānīyaṃ kṣudhitasya ca bhojanam.

चक्षुर् दद्यान् मनो दद्याद् वाचं दद्याच् च सूनृताम्। उत्थाय चासनं दद्याद् एष धर्मः सनातनः। प्रत्युद्गम्याभिगमनं कुर्यान् न्यायेन चार्चनम्।

cakṣur dadyān mano dadyād vācaṃ dadyāc ca sūnṛtām. utthāya cāsanaṃ dadyād eṣa dharmaḥ sanātanaḥ. pratyudgamyābhigamanaṃ kuryān nyāyena cārcanam.

अघिहोत्रम् अनड्वांश् च ज्ञातयो ऽतिथिबान्धवाः। पुत्रदारभृताश् चैव निर्दहेयुर् अपूजिताः।

aghihotram anaḍvāṃś ca jñātayo 'tithibāndhavāḥ. putradārabhṛtāś caiva nirdaheyur apūjitāḥ.

नात्मार्थं पाचयेद् अन्नं न वृथा घातयेत् पशून्। न च तत् स्वयम् अश्नीयाद् विधिवद् यन् न निर्वपेत्।

nātmārthaṃ pācayed annaṃ na vṛthā ghātayet paśūn. na ca tat svayam aśnīyād vidhivad yan na nirvapet.

श्वभ्यश् च श्वपचेभ्यश् च वयोभ्यश् चावपेद् भुवि। वैश्वदेवं हि नामैतत् सायंप्रातर् विधीयते।

śvabhyaś ca śvapacebhyaś ca vayobhyaś cāvaped bhuvi. vaiśvadevaṃ hi nāmaitat sāyaṃprātar vidhīyate.

विघसाशी भवेत् तस्मान् नित्यं चामृतभोजनः। विघसं भृत्यशेषं तु यज्ञशेषं तथामृतम्। चक्षुर् दद्यान् मनो दद्याद् वाचं दद्याच् च सूनृताम्। अनुव्रजेद् उपासीत स यज्ञः पञ्चदक्षिणः। यो दद्याद् अपरिक्लिष्टम् अध्वनि वर्तते। श्रान्तायादृष्टपूर्वाय तस्य पुण्यफलं महत्।

vighasāśī bhavet tasmān nityaṃ cāmṛtabhojanaḥ. vighasaṃ bhṛtyaśeṣaṃ tu yajñaśeṣaṃ tathāmṛtam. cakṣur dadyān mano dadyād vācaṃ dadyāc ca sūnṛtām. anuvrajed upāsīta sa yajñaḥ pañcadakṣiṇaḥ. yo dadyād aparikliṣṭam adhvani vartate. śrāntāyādṛṣṭapūrvāya tasya puṇyaphalaṃ mahat.

एतां यो वर्तते वृत्तिं वर्तमानो गृहाश्रमे। तस्य धर्मं परं प्राहुः कथं वा विप्र मन्यसे।

etāṃ yo vartate vṛttiṃ vartamāno gṛhāśrame. tasya dharmaṃ paraṃ prāhuḥ kathaṃ vā vipra manyase.

शौनक उवाच। अहो बत महत् कष्टं विपरीतम् इदं जगत्। येनापत्रपते साधुर् असाधुस् तेन तुष्यति।

śaunaka uvāca. aho bata mahat kaṣṭaṃ viparītam idaṃ jagat. yenāpatrapate sādhur asādhus tena tuṣyati.

शिश्नोदरकृते ऽप्राज्ञः करोति विघसं बहु। मोहरागसमाक्रान्त इन्द्रियार्थवशानुगः।

śiśnodarakṛte 'prājñaḥ karoti vighasaṃ bahu. moharāgasamākrānta indriyārthavaśānugaḥ.

ह्रियते बुध्यमानो ऽपि नरो हारिभिर् इन्द्रियैः। विमूढसंज्ञो दुष्टाश्वैर् उद्भ्रान्तैर् इव सारथिः।

hriyate budhyamāno 'pi naro hāribhir indriyaiḥ. vimūḍhasaṃjño duṣṭāśvair udbhrāntair iva sārathiḥ.

षडिन्द्रियाणि विषयं समागच्छन्ति वै यदा। तदा प्रादुर्भवत्य् एषां पूर्वसंकल्पजं मनः।

ṣaḍindriyāṇi viṣayaṃ samāgacchanti vai yadā. tadā prādurbhavaty eṣāṃ pūrvasaṃkalpajaṃ manaḥ.

मनो यस्येन्द्रियग्रामविषयं प्रति चोदितम्। तस्यौत्सुक्यं संभवति प्रवृत्तिश् चोपजायते।

mano yasyendriyagrāmaviṣayaṃ prati coditam. tasyautsukyaṃ saṃbhavati pravṛttiś copajāyate.

ततः संकल्पवीर्येण कामेन विषयेषुभिः। विद्धः पतति लोभाग्नौ ज्योतिर् लोभात् पतंगवत्।

tataḥ saṃkalpavīryeṇa kāmena viṣayeṣubhiḥ. viddhaḥ patati lobhāgnau jyotir lobhāt pataṃgavat.

ततो विहारैर् आहारैर् मोहितश् च विशां पते। महामोहमुखे मग्नो नात्मानम् अवबुध्यते।

tato vihārair āhārair mohitaś ca viśāṃ pate. mahāmohamukhe magno nātmānam avabudhyate.

एवं पतति संसारे तासु तास्व् इह योनिषु। अविद्याकर्मतृष्णाभिर् भ्राम्यमाणो ऽथ चक्रवत्।

evaṃ patati saṃsāre tāsu tāsv iha yoniṣu. avidyākarmatṛṣṇābhir bhrāmyamāṇo 'tha cakravat.

ब्रह्मादिषु तृणान्तेषु हूतेषु परिवर्तते। जले भुवि तथाकाशे जायमानः पुनः पुनः।

brahmādiṣu tṛṇānteṣu hūteṣu parivartate. jale bhuvi tathākāśe jāyamānaḥ punaḥ punaḥ.

अबुधानां गतिस् त्व् एषा बुधानाम् अपि मे शृणु। ये धर्मे श्रेयसि रता विमोक्षरतयो जनाः।

abudhānāṃ gatis tv eṣā budhānām api me śṛṇu. ye dharme śreyasi ratā vimokṣaratayo janāḥ.

यद् इदं वेदवचनं कुरु कर्म त्यजेति च। तस्माद् धर्मान् इमान् सर्वान् नाभिमानात् समाचरेत्।

yad idaṃ vedavacanaṃ kuru karma tyajeti ca. tasmād dharmān imān sarvān nābhimānāt samācaret.

इज्याध्ययनदानानि तपः सत्यं क्षमा दमः। अलोभ इति मार्गो ऽयं धर्मस्याष्टविधः स्मृतः।

ijyādhyayanadānāni tapaḥ satyaṃ kṣamā damaḥ. alobha iti mārgo 'yaṃ dharmasyāṣṭavidhaḥ smṛtaḥ.

तत्र पूर्वश् चतुर्वर्गः पितृयानपथे स्थितः। कर्तव्यम् इति यत् कार्यं नाभिमानात् समाचरेत्।

tatra pūrvaś caturvargaḥ pitṛyānapathe sthitaḥ. kartavyam iti yat kāryaṃ nābhimānāt samācaret.

उत्तरो देवयानस् तु सद्भिर् आचरितः सदा। अष्टाङ्गेनैव मार्गेण विशुद्धात्मा समाचरेत्।

uttaro devayānas tu sadbhir ācaritaḥ sadā. aṣṭāṅgenaiva mārgeṇa viśuddhātmā samācaret.

सम्यक् संकल्पसंबन्धात् सम्यक् चेन्द्रियनिग्रहात्। सम्यग् व्रतविशेषाच् च सम्यक् च गुरुसेवनात्।

samyak saṃkalpasaṃbandhāt samyak cendriyanigrahāt. samyag vrataviśeṣāc ca samyak ca gurusevanāt.

सम्यग् आहारयोगाच् च सम्यक् चाध्ययनागमात्। सम्यक् कर्मोपसंन्यासात् सम्यक् चित्तनिरोधनात्। एवं कर्माणि कुर्वन्ति संसारविजिगीषवः।

samyag āhārayogāc ca samyak cādhyayanāgamāt. samyak karmopasaṃnyāsāt samyak cittanirodhanāt. evaṃ karmāṇi kurvanti saṃsāravijigīṣavaḥ.

रागद्वेषविनिर्मुक्ता ऐश्वर्यं देवता गताः। रुद्राः साध्यास् तथादित्या वसवो ऽथाश्विनाव् अपि। योगैश्वर्येण संयुक्ता धारयन्ति प्रजा इमाः।

rāgadveṣavinirmuktā aiśvaryaṃ devatā gatāḥ. rudrāḥ sādhyās tathādityā vasavo 'thāśvināv api. yogaiśvaryeṇa saṃyuktā dhārayanti prajā imāḥ.

तथा त्वम् अपि कौन्तेय शमम् आस्थाय पुष्कलम्। तपसा सिद्धिम् अन्विच्छ योगसिद्धिं च भारत।

tathā tvam api kaunteya śamam āsthāya puṣkalam. tapasā siddhim anviccha yogasiddhiṃ ca bhārata.

पितृमातृमयी सिद्धिः प्राप्ता कर्ममयी च ते। तपसा सिद्धिम् अन्विच्छ द्विजानां भरणाय वै।

pitṛmātṛmayī siddhiḥ prāptā karmamayī ca te. tapasā siddhim anviccha dvijānāṃ bharaṇāya vai.

सिद्धा हि यद् यद् इच्छन्ति कुर्वते तद् अनुग्रहात्। तस्मात् तपः समास्थाय कुरुष्वात्ममनोरथम्।

siddhā hi yad yad icchanti kurvate tad anugrahāt. tasmāt tapaḥ samāsthāya kuruṣvātmamanoratham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents